POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA Tom 26 Warszawa, 31 XII 1981 Nr 3j Maciej L u n ia k Ptaki (Aves) [Z 1 mapą i 3 tabelami w tekście] Abstract The avifauna of the suburban area (ca 3.5 km 2) was studied in which a housing estate will be established In the breeding season 52 species were recorded and in winter 37 species. The quantitative composition o f avian communities was studied in 5 census plots (agrocoenoses, loosely built suburban settlement, young pine forest enveloping the settlement) in breeding season and in winter. The prognosis of the avifauna indicate that the establishment of the housing estate will simplify the species variety (32 species will disappear or decrease) and will increase the density o f birds. The proper habitat management in the new housing estate could significantly increase the number of species and their abundance as compared with the predicted state. 1. Wstęp Poznanie składu i prognoza zmian awifauny terenu przyszłego osiedla miały służyć głównemu celowi badań zoologicznych w Białołęce Dworskiej pod dwoma względami: 1. Znaczna liczebność występowania ptaków oraz ich pozycja w łańcuchu troficznym, a także intensywna i różnorodna aktywność, czynią tę grupę jednym z bardziej istotnych składników biocenozy badanego terenu; 2. Ptaki jako powszechnie znana i łatwo dostrzegalna grupa zwierząt mogą być znaczącym czynnikiem psychologicznym sprzyjającym rekreacji i krzewieniu kultury przyrodniczej mieszkańców przyszłego osiedla. Badania prowadzono od wiosny 1976 do końca okresu lęgowego w roku 1979.
Mapa 1. Szkic terenu badań (wg Planu Warszawy, 1978). a _ powierzchnie próbne, P Pasm o, O Osiedle, M M arcelin, Ł Łąka, W W ydna '. b granica, strefy osiedla, c granica strefy leśnej. 1 4 miejsca gnieżdżenia się gatunków: 1 Accipiter nisus, 2 Athene noctua, 3 Corvus frugilegus, 4 Turdus pilaris.
3 Aves 511 2. Teren i metody badań W obrębie badanego terenu wyróżniono dwie strefy (mapa 1): 1. Strefę osiedla (ca 2,5 km 2) obejmującą obszar przyszłego osiedla oraz tę część otuliny leśnej, która bezpośrednio stykała się z osiedlem już istniejącym i w wysokim stopniu podlegała jego wpływom; 2. Strefę leśną (ca 1 km 2) obejmującą tę część leśnej otuliny, która mniej była pod dana wpływom istniejącego osiedla. Badania prowadzono głównie w okresie lęgowym i zimą. Podstawowe dane o awifaunie uzyskano przez okresowe (2-3 razy w ciągu sezonu) lustracje całego terenu oraz przez standardowe badania ilościowe na pięciu powierzchniach próbnych. W okresie lęgo wym badania ilościowe oparto na tzw. metodzie kartograficznej ( P i n o w s k i, W i l l i a m s o n 1974) przy czym liczbę liczeń dokonywanych w ciągu sezonu na każdej powierzchni ogra niczono do 7-9, a obserwacje wieczorno-nocne przeprowadzono tylko dwukrotnie w ciągu całego okresu badań. W okresie zimowym (grudzień-luty) badania ilościowe na powierz chniach próbnych opierały się na 2-4 dokładnych (1 ha w ciągu 3-5 min.) lustracjach w sezonie. W ytypowane powierzchnie próbne (mapa 1) reprezentowały najbardziej charaktery styczne, z ornitologicznego punktu widzenia, siedliska obszaru objętego projektem przy szłego osiedla. W zięto tu też pod uwagę przewidywane przeznaczenie różnych części terenu. 1. Pasm o (20 ha). Pas (2 k m x 100 m) obejmujący przerywany ciąg zadrzewień liś ciastych wzdłuż dawnego strumienia, a także tereny ogrodnicze i polno-łąkowe oraz zabu dowania gospodarstw. Tylko w trzech miejscach na krótkiej przestrzeni zadrzewienia miały szerokość 20-50 m, częściej zaledwie kilkumetrową. Występowały tu głównie dęby, olchy i wierzby niektóre o znacznej wysokości i obfitujące w dziuple. Występowały też zgru powania krzewów. Obecność ludzi, poza obejściami gospodarstw, była dość rzadka. 2. Łąka (19 ha). Otwarty teren łąkowo-polny z niewielkimi zgrupowaniami drzew liściastych (niektóre z dziuplami), krzewów oraz małym sadem. Ta powierzchnia była odwiedzana przez ludzi rzadko, głównie w związku z pracami rolnymi, jednak w jej sąsie dztwie przebiegała uczęszczana ulica i znajdowały się zabudowania gospodarstw. 3. Osiedle (18 ha). Powierzchnia ta obejmowała luźną zabudowę podmiejskiego osiedla z ogródkami i grupami zadrzewień, głównie brzozowych. Gęstość zaludnienia była tu stosunkowo nieduża, brak ruchliwych tras. 4. W ydma (13 ha). Powierzchnia stanowiła wycinek zadrzewień sosnowych otuliny przyszłego osiedla. Zlokalizowana na piaszczystej wydmie i u jej podnóża, prawie w całości była pokryta zwartym, około 30-letnim drzewostanem sosnowym. Runo i podszycie było dość ubogie. Obecność ludzi, stosunkowo rzadka, ograniczała się na ogół do kilku ścieżek. Najbliższe zamieszkałe zabudowania znajdowały się w odległości kilkudziesięciu metrów. 5. M arcelin (23 ha). Teren upraw rolnych i ogrodniczych z rozproszonymi zabudo waniami gospodarstw i grupami drzew liściastych (dęby, graby, topole) w znacznej części starych i dziuplastych. Obecność ludzi, mimo sąsiedztwa ulic, nie miała dużego nasilenia.
512 M. Luniak 4 2. Analiza materiału W ciągu całego okresu badań na obszarze strefy osiedla stwierdzono 44 gatunki lęgowe, a łącznie ze strefą leśną 52 gatunki lęgowe (tab. I). W okresie zimowym stwierdzono 37 gatunków (tab. II), przy czym 25 występowało jako stałe składniki zimowej awifauny. Co do niektórych gatunków dane w tabelach wymagają uzupełnienia: Accipiter nisus stwierdzenie pomyślnego lęgu (4 młode) w sezonie 1979 (mapa 1). Athene noctua dwukrotne stwierdzenie (głos godowy i obserwacja ptaka) w sezonie lęgowym 1976 (mapa 1). Niedostateczna liczba obserwacji wieczorno-nocnych sprawia, że brak jest danych o ewentualnym gnieżdżeniu się tego gatunku w innych latach lub większej liczby par. Corvus frugilegus liczba zajętych gniazd w kolonii lęgowej (mapa 1) wzrastała w kolejnych latach: 1976-6 gniazd, 1977-14, 1978-22, 1979-35. Turdus pilaris kolonię 5-8 par (mapa 1) stwierdzono w latach 1978 i 1979. Turdus menda w strefie osiedla lęgowy od roku 1978, a na powierzchni W ydma w roku 1979. Luscinia luscinia jedyna para gnieździła się przy kolonii gawronów (1976,1977) lub w rejonie ul. Przeidzieckiej (1978, 1979). Fringilla coeiebs na powierzchni W ydma gatunek ten zagnieździł się dopiero w roku 1979. Tabela I. Skład awifauny w okresie lęgowym * Gatunki oddzielnie om ówione w tekście; V Gatunki nie gnieżdżące się na danym terenie, ale często zalatujące w ciągu całego okresu lęgowego. H wskaźnik różnorodności gatunkowej S h a n - n o n a - W e a v e r a Powierzchnie próbne: Liczebność podano jako zagęszczenie par (terytoriów) lęgowych na 10 ha średnia z dwóch sezonów; W nawiasach liczebność gatunków stwierdzonych tylko w jednym sezonie; Wytłuszczenia liczebność gatunków dominujących ilościowo (> 5 % ); o zagęszczenie < 0,6 par/10 ha. Ogólny stan: Podano bezwzględną liczbę par (terytoriów) lęgowych lub klasę liczebności; b 1-2 pary, B 3-10 par, BB 11-25 par, BBB > 25 par. P rognoza: gatunki, które znikną całkowicie lub prawie całkowicie; gatunki, które mimo tendencji zaniku częściowo utrzymają się; + gatunki, których stan nie ulegnie znacznym zmianom ; + H gatunki, które znacznie zwiększą swój stan lub osiedlą się jako nowe składniki awifauny;! stan warunkowany specjalnymi działaniami dla stworzenia gatunkowi odpowiedniego siedliska (prognoza w wariancie plus ). Powierzchnie próbne Stan ogólny Gatunek Pasmo 1976 1978 20 ha Łąka 1976 1977 19 ha Prognoza Marcelin 1979 23 ha Osiedle 1976 1977 18 ha Wydma 1976 1977 13 ha Strefa osiedla 2,5 km2 Strefa leśna 1 km2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Anas platyrhynchos L. + +! Accipiter nisus L.* 1 ----- Perdix perdix L. 2 3 1 BB ----- Phasianus colchicus L. 1 1 o B b ----- Columba palumbus L. 1 (1) 1 1 B B C. domestica L. V V + + Streptopelia decaocto F r iv. 3 ca 5 + 4- S. tur tur L. b Cuculus canorus L. 0 o o b b
5 Aves 513 cd. tab. 1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Athene noctua Scop.* (o) b Strix aluco L. + +! A pus apus L. V V V V V + +! Upupa epops L. t Picus viridis L. (o) 1 Dendrocopos major L. (1) b b + Delie/ton urbica L. + +! Hirundo rustica L. 2 1 B V Alauda arvensis L. 1 2 1 ca 6 Lullula arborea L. b Motacilla flava L. 1 1 B M. alba L. (o) 1 ( 0 B + Anthus trivialis L. 3-5 Oriolus oriolus L. o 1 1 3-4 3-5 S turnus vulgaris L. 4 1 5 12 50-80 + +! Garrulus glanda rius L. 2 b B + Pica pica L. (o) 1 1 1 2 ca 10 B + Corvus monedula L. 8 V 8 12 50-70 + C. corone cornix L. b + C. frugilegus L.* 14 V V 6-35* + Acrocephalus pa lustr is B e c h s t. 1 B Hippo lais icterina 1 (1) B b + Sylvia borin B o d d. 1 o (2) B 2-4 S. atricapilla L. b b S. communis L a t h 1 1 o 6-8 S. curruca L. 1 1 1 1 BB b + Phylloscopus trochilus L. 2 B BB - Ph. collybita V i e i l l. 1 o (1) 1 B BB I Ph. sibilatrix B e c h s t. f i Muscicapa striata P a l l. o 1 B Ficedula hypoleuca P a l l. b + +! Phoenicurus phoenicurus L. 1 < 5 + P. ochruros G m e l. B + Luscinia luscinia L.* (o) 1 - Turdus pilaris L. 5-8 + T. philomelos B r e h m 2-3 + T. merula L.* * b 1-3 + +! Erithacus rubecula L. BB BBB - Par us major L. 2 (1) 3 4 1 BBB B + P. caeruleus L. 2 (1) 1 1 BB b + P. palustris L. (o) B P. montanus C o n k. 2 B BB P. cristatus L. 1-3 -- Passer domesticus L. 2 V 4 13 V > 60 + + P. montanus L. 4 2 6 16 > 100 B _ Fringilla coelebs L.* (o) 1 * B B + + Carduelis chloris L. 1 0 ) o 1 B + 33
514 M. Luniak 6 cd. tab. I. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 C. carduelis L. (o) o _ Acanthis cannabina L. 1 o (1) B Ember i za citrinella L. 2 1 o B B ----- Gatunków lęgowych ogółem 29 17 21 17 13 44 28 w I sezonie 26 13 21 14 12 w II sezonie 26 16 17 12. Zagęszczenie par lęg./lo ha w I sezonie 42 13 39 66 15 w II sezonie 53 17 71 18 Wartość wskaźnika H w I sezonie 6,1 3,6 3,2 3,8 3.6 w II sezonie 3,8 3,6 3,1 3,5 Gatunki gnieżdżące się wysoko liczba gatunków 8 4 4 5 4 zagęszczenie par/10 ha 17 2 2 7 6 Dziuplaki i półdziuplaki liczba gatunków 11 4 9 8 3 zagęszczenie par/10 ha 24 4 29 60 4 Gatunki gnieżdżące się nisko liczba gatunków 9 8 8 3 5 zagęszczenie par/10 ha 11 11 3 3 9 Tabela II. Skład awifauny w okresie zimowym Liczebność na powierzchniach próbnych podano jako zagęszczenie osobników na 1 liczenie na 10 ha średnie z dwóch sezonów. W nawiasach dane o gatunkach stwierdzonych tylko w jednym sezonie, o zagęszczenie poniżej 0,6 osobn./10 ha. Stan ogólny podano jako szacunkową liczbę osobników utrzymujących się przez całą zimę lub w ciągu długich okresów. *- ocena dla obu stref łącznie, w gatunek rzadki (1-3 stwierdzenia w ciągu całego okresu badań); W gatunek nieliczny; WW średnio liczny; WWW liczny. Powierzchnie próbne Stan ogólny Gatunek Pasmo 1 9 7 7 /7 8 2 0 ha Łąka 1 9 7 6 /7 7 1 9 7 8 /7 9 19 ha Osiedle 1 9 7 6 /7 7 1 9 7 8 /7 9 18 ha Wydma 1 9 7 6 /7 7 1 9 7 8 /7 9 13 ha Strefa osiedla 2,5 km2 Strefa leśna 1 km2 1 2 3 4 5 6 7 Buteo lagopus P o n t. w «- B. buteo L. w < Accipiter ni sus L. W <- Perdix perdix L. 8 6 3 0-6 0 Phasianus colchicus L. 2 1 6-1 0 <- Streptopelia decaocto F r i v. 5 1 4-2 0 Picus viridis L. 1-2 <- Dendrocopos major L. o 2-4
7 Aves 515 cd. ta b. II. 1 2 3 4 5 6 7 D. minor L. w Sturnus vulgaris L. w Garrulus glandarius L. o o 1 8-15 < Pica pica L. 2 1 3 1 10-20 Corvus monedula L. 7 o 16 70-120 C. frugilegus L. 11 4 22 150-200 < C. corone cornix L. o o o 5-10 <- Bombycilla garrulus L. 1 W Regulus regulus L. 3 WW < Turdus pilaris L. 1 (0) 1 5-20 <- T. mer ula L. 1-3 Aegithalos caudatus L. (2) W <- Parus major L. 3 1 5 1 WW W P. caeruleus L. 1 (0) 2 (1) WW W P. palustris L. o 0 ) W *- P. atricapillus C onr. 2 W WW P. cr is tatuś L. 2 W WW P. ater L. 1 W w Certhia sp. (o) W «- Passer domesticus L. 3 17 WWW P. montanus L. 5 2 22 WWW w Fringilla coelebs L. w Carduelis chloris L. W C. spinus L. WW ^ Acanthis cannabina L. w Carduelis carduelis L. W Pyrrhula pyrrhula L. o (o) w Coccothraustes coccothraustes L. w Emberiza citrinella L. 4 0) (o) WW Gatunków ogółem 17 11 15 10 37 23 w I sezonie 11 13 9 w II sezonie 8 13 8 Zagęszczenie osobn./10 ha w I sezonie 54 23 115 15 w II sezonie 9 75 11 Proporcja zagęszczenia populacji zimowej do lęgowej 0,6 0,5 0,7 0,4 Ogólny charakter awifauny badanego terenu był dość typowy dla podobnych pod względem siedliska podmiejskich terenów w środkowej Polsce. Wyróżniono tu trzy zgrupowania ptaków: 1. Zgrupowanie związane z mozaiką terenów rolniczych i rozproszonych zadrzewień liściastych (powierzchnie Pasmo, Łąka i Marcelin ). Miało ono, w porównaniu z dwoma pozostałymi zgrupowaniami, stosunkowo wysoką różnorodność składu gatunkowego (liczba gatunków, wartość wskaźnika Shannona-Weavera), wynikającą ze zróżni
516 M. L uniak 8 cowania siedliska. Występowały tu, osiągając dość znaczne zagęszczenia, zarówno gatmki typowe dla pozamiejskich terenów łąkowo-polnych (Perdix perdix, Phasianus colchuus, Alauda arvensis, Emberiza citrinella, Sylvia communis), jak też gatunki typowe dla zadizewień ( Parus major, P. caeruleus, Phylloscopus collybita, Sylvia borin) i siedzib ludzkch (Passer domesticus, Columba domestica). Zgrupowanie to wykazywało ogólne podobieństwo do awifauny innych terenów krajobrazu rolniczego ( J a b ł o ń s k i 1972, K u ź n i a k 1978), mimo że było ono pozbawione kilku gatunków typowych dla agrocenoz. W okresie zinowym zagęszczenia stwierdzone w Białołęce Dworskiej były wyraźnie wyższe od stanu noto wanego ( J a b ł o ń s k a, J a b ł o ń s k i 1971) w krajobrazie rolniczym wschodniej części Mazow sza, w czym przejawia się wpływ osiedla i pobliskich terenów zurbanizowanych. 2. Zgrupowanie związane z terenami luźnej zabudowy wśród ogrodów i grup zadizewień (powierzchnia Osiedle ). Obok dominujących tu gatunków typowych dla zabudowy osiedli ludzkich ( Passer domesticus, Streptopelia decaocto, Corvus monedula) występowały też takie, które są wskaźnikiem znacznego nasycenia zielenią (Oriolus oriolus, Passer montanus, Pica pica, Phoenicurus phoenicurus, Fringilla coelebs), co wiązało się ze stosunkowo niskim stopniem urbanizacji terenu. Przejawem tego była też obecność zimą Dendrocooos major, Garrulus glandarius, Parus palustris, Emberiza citrinella, a także niski (0,7) stosuiek ilościowy populacji zimowej do lęgowej. Również stosunkowo małe, w porównaniu ze,ta nem notowanym ( G ó r s k i, G ó r s k a 1979, G ó r s k a, G ó r s k i 1980, T o m i a l o j ć 1970) w dzielni cach willowych miast Polski, zagęszczenie awifauny lęgowej i zimowej jest charakterystyczne dla niskiego stopnia urbanizacji terenu. Zwraca też uwagę fakt, że Turdus merula, na tere nach miejskich w Warszawie występujący od dawna w Białołęce Dworskiej dopero zaczynał osiedlać się. W porównaniu z dwoma innymi zgrupowaniami ptaków badanego terenu ten przejawiał najwięcej cech synurbizacji. 3. Zgrupowanie związane z lasami sosnowymi otuliny (powierzchnia W ydna i cała strefa leśna ) miał awifaunę bardzo ubogą zarówno w porównaniu z dwcma pozostałymi zgrupowaniami ptaków w Białołęce Dworskiej, jak też w porównaniu z ćwifauną borów sosnowych na innych terenach w środkowej Polsce ( G o t z m a n 1961, J a b ł o ń s k i 1967, T ia in e n 1980). Głównym czynnikiem ograniczającym był tu młody viek i małe urozmaicenie drzewostanu oraz uboga roślinność runa i podszycia. W miejscach o bardziej urozmaiconym drzewostanie awifauna była nieco bogatsza niż na powierzchni Wydma, ale i tam zestaw gatunków był niepełny i ilościowo ubogi. Zespól ptaków skefy leśnej nie wykazywał wyraźniejszych cech synurbizacji. 3. Przewidywane zmiany awifauny Przedstawiona tu prognoza zmian awifauny badanego terenu dotyczy stanu, jaki wytwo rzy się po kilku latach od zakończenia budowy projektowanego osiedla. W zięto pod uwagę dwa warianty: 1. Wariant zero zakładający, że przy realizacji osiedla nie będzie się celowo diżyć do urządzania siedlisk pod kątem wzbogacenia awifauny. 2. Wariant plus przewidujący działania mające na celu kształtowanie awifauny
9 Aves 517 w osiedlu i w jego leśnej otulinie oraz rozwijanie kultury przyrodniczej mieszkańców. Przewidziano tu formowanie szaty roślinnej w sposób sprzyjający wzbogaceniu awifauny, instalację sztucznych miejsc lęgowych, utworzenie w paśmie parkowym strumienia i sadza wek z ostojami dla ptaków wodnych, zimowe dokarmianie. Obraz zmian awifauny badanego terenu, przewidywanych na podstawie projektu przyszłego osiedla oraz znanych uwarunkowań występowania poszczególnych gatunków, przedstawiono w tabelach I i III. M ożna tu spodziewać się następujących ogólnych ten dencji : 1. Zgrupowanie ptaków występujące w siedliskach łąkowo-polnych i związanych z nimi zadrzewieniach (powierzchnie Łąka, Pasm o, M arcelin ) po powstaniu na tych terenach parku osiedlowego ( Pasm o parkowe ) i intensywnej zabudowy osiedla ( Zabu dow a ) utraci znaczną część obecnie występujących gatunków. Różnorodność awifauny now o utworzonych siedlisk będzie, w porównaniu ze stanem wyjściowym, znacznie niższa. Zgrupowania ptaków występujące w siedliskach luźnej zabudowy (powierzchnia O siedle ) i w pasie otuliny leśnej (powierzchnia W ydma i cała strefa leśna ) zachowają w znacz nym stopniu swój dotychczasowy charakter, jednak i tu zaznaczy się tendencja do zubożenia różnorodności gatunkowej. N atom iast zagęszczenie awifauny, zarówno lęgowej, jak i z i mowej, wzrośnie głównie w związku z masowym występowaniem Passer domesticus i Columba domestica, a zimą też Corvidae. 2. W tabeli I wymieniono 12 gatunków (oznaczonych = ), spośród lęgowych lub stale zalatujących w okresie lęgowym, które nie utrzymają się na badanym terenie lub znacz nie zmniejszą swój stan ilościowy. W iększość z nich to gatunki łąkowo-polne (np. Perdix perdix, Alauda arvensis) lub takie, które wyraźnie unikają terenów zurbanizowanych (np. Anthus trivialis, Lullula arborea, Emberiza citrinella). Ta grupa gatunków ma w obu warian tach prognozy ( zero i plus ) jednakowo niewielkie szanse utrzymania się. Natom iast w stosunku do pozostałych grup różnica między dwoma wariantami jest dość znaczna: Spośród 18 gatunków, które wykażą mniej zdecydowaną tendencję do wycofania się (w ta beli I oznaczone,, ), u 10 tendencja ta może być wyraźnie ograniczona (wariant plus ). Liczba gatunków, które utrzymają swój stan ilościowy (oznaczone + ), może być zwięk szona z 8 (wariant zero ) do 15 ( plus ), a tych które wyraźnie zwiększą swój stan (ozna czone,, + + ) z 4 do 10. Ogółem wariant plus stwarza możliwość zapobieżenia zani kowi, spowodowania wzrostu ilościowego lub osiedlenia się około 27 gatunków. Dane w tabeli III wykazują, że liczba gatunków lęgowych i ich zagęszczenie mogą być w poszcze gólnych siedliskach nawet podwojone w porównaniu z wariantem nie przewidującym działań wzbogacających awifaunę. Największe efekty powinno tu przynieść zainstalowanie skrzynek lęgowych w otulinie leśnej, gdzie młody drzewostan nie stwarza naturalnych warun ków dla liczniejszego gnieżdżenia się gatunków z grupy dziuplaków. 3. W okresie zim owym, który pominięto w zestawieniach tabel I i III, nastąpi w obu wariantach prognozy znaczny wzrost ilościowy awifauny związany głównie ze wzrostem zasobów pokarmowych terenu (resztki spożywcze, dokarmianie). W porównaniu z obecnym stanem awifauny na powierzchniach Pasm o i Łąka różnica ta będzie prawdopodobnie kilkakrotna. W okresie objętym prognozą można spodziewać się również zmian awifauny nie związa-
518 M. Luniak 10 Tabela III. Prognoza zmian awifauny okresu lęgowego W części P o zbudowaniu osiedla dane bez nawiasów dotyczą wariantu zero, w nawiasach wariantu plus Stan przed budową osiedla Ogółem gatunków lęgowych Średnie zagęszczenie par lęg./lo ha Stan po zbudowaniu osiedla Gatunki które osiedlą się lub wykażą wzrost ilościowy Gatunki które znikną lub wykażą spadek ilościowy Przewidywany stan: gatunków lęgowych zagęszczenie par /10 ha Powierzchnie próbne Pasmo Łąka Osiedle Wydma 29 48 Pasmo parkowe 3-4 (5-8) 16-17 (9-11) 11-15 (20-25) 30-60(80-100) 17 15 Zabudowa 5-7 (8-11) 13-15 (10-12) 7-9 60-100 17 68 Zabudowa 4-5 (6-9) 10-12 (8-9) 13-15) [80-140) 13 16 Las w otulinie 2-4 (10-15) 5-6 (2-3 ) 10-12 (18-24) 15-30 (40-60) nych bezpośrednio z budową osiedla. Młode drzewostany otuliny leśnej osiągną wiek odpowiedni dla wzrostu populacji Fringilla coelebs, Dendrocopos major i Paridae, zaś staną się mniej odpowiednie dla Phylloscopus trochilus. Postęp synurbizacji niektórych gatunków na podmiejskich terenach Warszawy sprzyjać będzie wzrostowi liczebnemu w Białołęce Dworskiej szczególnie Turdus merula i Corvus corone cornix. PIŚMIENNICTW O G ó r s k a E., G ó r s k i W. 1980. Badania ilościowe nad zimowaniem ptaków w Poznaniu. Acta orn., Warszawa, 17: 271-296. G ó r s k i W., G ó r s k a E. 1979. ilościowe badania lęgowej awifauny Poznania i Koszalina w roku 1972. Acta orn., Warszawa, 16: 513-533. G o t z m a n J. 1961. Ornitofauna lęgowa leśnictwa Leśna Podkowa. Acta orn., Warszawa, 6: 11-19. J a b ł o ń s k a J., J a b ł o ń s k i B. 1971. Niektóre problemy wynikające z badań awifauny krajobrazu kulturowego. Prz. zool., Wrocław, 15: 164-179. J a b ł o ń s k i B. 1 9 6 7. The phenological interchange of birds in forests in the east part o f the Mazovian Lowland region in relation to ecological isolation. Ekol. pol. A, Warszawa, 15: 183-271. J a b ł o ń s k i B. 1972. The phenological interchange of bird communities in agricultural biotopes in the eastern part o f the Mazovian Lowland region. Acta orn., Warszawa, 13: 281-321. K u ź n i a k S. 1978. Badania ilościowe awifauny lęgowej w rolniczym krajobrazie kulturowym Wielkopolski. Acta orn., Warszawa, 16: 423-450. P i n o w s k i J., W il l ia m s o n K. 1974. Introductory informations of the Fourth Meeting of the International Bird Census Committee. Acta orn., Warszawa, 14: 152-164. T ia in e n J. 1980. Regional trends in bird communities of mature pine forests between Finland and Poland. O m is scand., Copenhagen,, 11: 85-91. T o m ia ł o j ć L. 1970. Badania ilościowe nad synantropijną awifauną Legnicy i okolic. Acta orn., Warszawa, 12: 293-392. Instytut Zoologii PA N 00-679 Warszawa, Wilcza 64
519 Axes 11 PE3KDME [3arjiaBHe: ITniu,Li (Aves)] M c c jiea O B a H H H 6 b ij in n p o B e A e H b i b 1 9 7 6-1 9 7 9 r.r. U,ejiB K > h x 6 b ij ia h h b c h t a p H 3 a iih x u n p o r H 0 3 a B B (J )a y H b i T e p p H T o p H H, H a x o T o p o n 3 a n j ia H H p o B a H O c T p o H T e A b C T B o K p y i r a o r o o k o jio (H a 2 4 T b ic. x c H T e j ie ii) x c h a o t o M H x p o p a iio H a. H c c j ie f lo B a H H a a B apm ab bi h T ep ph T oph H 3,5 n n o m a A tio km 2 (K a p T a ) JiexcH T Ha neph ^ epna o x B a T b ib a e T M 0 3 a n x y c e A b e x o x o 3 H H C T B e H H b ix y r o a n i ł, p a c n p o m e H H b i x a h - C T B eh H b ix ^ p e B O C T o e B h p e H K o ii n p H r o p o A H O H 3 a c T p o iłk H, H a K O T o p b ix a o a j x c h B 0 3 H H K H yt b n o c e j i o K (H a x a p T e r e s i d e n t i a l z o n e ), a T a x x t e H a c ih J i e c H o r o K O M n A e x c a -jie T H H x c o c H O B b ix j i e c o B, c o c T a B J ia io H t H x 3 a u th T H yk > 3 0 H y 6 y z t y m e r o nocea xa 30-35- ( fo r e st z o n e ). Ha B c eft HCCJieflOBaHHoii T epp H T oph H h p o b o a h a h c b H a npothhcehhh x a x c A o r o c e 3 0 H a 2-3 - x p a T H b ie o 6 3 o p b i b rh e3a O B oił n e p n o A h 3 h m o h. K ojih H ect B eh H b ie H ccjiea O B a n h h npoboahjihcb b THe3AOBOM n ep H O A e Ha 4 n p o O H b ix n jio m a A K a x ( K a p T a ) xap T orp a< > H HeCKHM M et O A O M I Pasm o (2 km x 100 m ) n o j i o c a jih C T B eh H b ix A p e B O C T o e B h c e j r b c x o x o 3 H H C T B e H - H b ix y r o A H H, n p e A H a 3 H a H e H H b ix b 6 y A y u i e M Łąka (16 ra) n o c e jik e Ha n a p x ; O T K p b it b ie t e p p H T o p H H n o j i a h j i y r a c r p y m c a M H A e p e B b e B, x y - C T aph H K O B H C aaom J M arcelin T yp, a T axace (2 3 ra) cea b cxn e p a c n p o m e H H b ie O siedle (18 W ydm a (13 xo3h H C T B a h n o c e B b i c e jr b c x o x o 3 H H C T B e H H b ix x y j ib - jih C T B eh H bie A p e B O H a c a x ca e H H H ; r a ) p e A x a n n p n r o p o A H a H 3 a c T p o iłx a cpeah 3ejieHH; r a ) n a c T b M O J io A o ro c o c H O B o r o j i e c a, c o c T a B A H io m e r o 3 e A e H y io 3a- m H T H y io 3 0 H y n o c e j ik a. C oct ab rhe3ao Boń abh(j)ayhbi npeactabjieh b Ta6jiH ite I, a 3H M yiom eh II. B c e r o KOHCTaTHpoBaHo 52 BHAa rhe3aamhxch p a3h O o6pa3h» BHAOBoro c o ct a B a, T ax h HMejia THnHMHbift coct ab a Jia h ypobhh T axoro h 37 3HMyiomHx. Kax c mhcjichhocth poa a cp ea b i b T a 6 jn m e to h k h 3peHM abhtjmyha 6biJia 6eAH a Ha hhw x T ep p H T op n n x II o jib h im. A b t o p BbiAejiHJi 3 KOMnjieKca nthit: KoMnjieKc, npnypohehhbih k cejn>cxo-xo3hhctbehhbim TeppwTopHBM h pacnpomehhbim jihctbehhbim ApeBocTOAM (naomaakh IIoA oca, Jlyr h MappejiHH ) h m c j i HanOojiee pa3hoo6pa3hbiił b h a o b o h c o b c t b b ; b Hero b x o a b jim xax b h a b i o t k p m t l i x TeppHTopnif, Tax h ApeBecHbien oóhtaiomhe cpeah 3acTpofixH; KoMnjiexc, nphypohehhbiił k peakoh 3acTpoMxe (njiomaaka IIocejioK ) 6biJi HaHb KOAHnecTBeHHOM othomehhh, i y r BCTpenajiHCb BHAti-HHAHKaTopw 6oAee 6oraTbiM 3HaMHTejibHoro HacbimeHHH 3ejieHbio; KoMnjiexc, CeA eh xak b BC T penaiom H H C H b xan ect B eh H O M, T a x H 3am HTHOH A ech o ft b 30H e xoahhectbehhom ( n A o m a A x a J J io H a ) o t h o h ic h h h, a T axxce h 6 m ji c tohkh 3peHHH naothocth. C T e n e H b yp6ah H 3au,H H (ch H yp 6aH H 3aitH H ) a B H ^ a y H b i HCCAeAOBaHHoii T ep p H T op H H 6 u Jia OTHOCHTeAbHO HH3KOH. IIporH03 nepemeh, xaxhx CAeAyeT o h c h a b tb b abh^ayhe HCCAeAOBaHHoii T epp H T oph H
520 M. Luniak 12 n e p e 3 npn6jm 3H T ejifch O 5 jiet nocjie b o 3 h h k h o b c h h ji nocejiica, npeactabjieh b Taójnme I h III. T y T oscyjk ^eh bi A» a B ap nah T a: BapwaHT Hojib He npeabhaetca ocofibix MeponpmiTHH c uejibio o6oramehhh abh(j)ayhbi; BapnaHT n j n o c u ejieh am ep eh H oe (J)opMHpoBaHHH 6 n o T o n o B ajih ofioram eh H H abn4>ayh bi (c io fla b x o a h t pa3benih BaH H e rh e3ao Bbix h la h k o b, AOKap.MjiHBaHHe r m m b 3 h - m h h h neph O A, co3a ah H e b n o j io c e napica p y n b a h H e6ojib u ih X b o a o c m o b, <J)opM npobahhe pact H T ejibh oct H, c n o c o ó c T B y io m e H cym ectbo BaH H K ) nth ij). 06m,eH TeHAeHAHeił H3MeHeHHH abh(j)ayhbi n o c j ie noct poh K H n o c e j ix a 6yA et o ó e A e - HeHHe p a 3 H o o6p a3h H BHAOBoro co c T a B a iith h, b n o c e j ix e h e r o jiechoh 3amwTHOH 30H e H poct HHCJieHHOCTH ntha, OCOÓeHHO 3HMyK>lAHX. U,ejienaM epeh H O e ^OpM HpOBaHHe 6 h o - T o n o B a jih iith u, (B apnah T n j n o c ) m o jk c t orpahhhhtb Hcne3HOBeHHe h jih cn ocofict B O B at b A a^ce p o c T y HHCJieHHOCTH nphm epho 27 b h a o b ( T a 6 j i. I). K o j ih h c c t b o THe3AaiAHXca b h a o b h h x njiothoctb M o rjia 6 b i b O TAenbH bix O H O Tonax ybejih H H Tbca A a w e B A B oe ( T a 6 ji. III) n o cpabhehhk) c BapnaH TO M, He npeabhafliahm M ep on p n at H H n o o O o r a m e H H io abhijiayhbi (B apnah T HOJib ). SU M M AR Y [Title: Birds (/Ives)] The study was carried out in 1976-79. Its purpose was the inventory and prognosis o f the avifauna in the area o f the planned housing estate for ca 24 thousand inhabitants. The study area o f about 3.5 km2 (Map), where the housing estate is to be built, was located in the suburbs o f Warsaw, covered a mosaic o f agricultural areas, scattered broad- -leaved woods, and loose suburban settlement. It also included a part o f 30-35-year-old pine forests forming the envelope o f the planned estate. The whole study area was checked 2-3 times in the breeding season and in winter each year. Also 7-9 censuses in breeding season (the mapping method was applocated) and 2-4 censuses in winter were carried out in five census plots (see the map): Pasmo (a belt 2 km x 100 m). A stripe o f broad-leaved trees and agriculture grounds, where a park will be established in the future housing estate; Łąka (19 ha). Open space o f crop fields and meadows with clumps o f trees, shrubs and an orchard; Marcelin (23 ha). An area with crop fields, farm buildings, broad-leaved trees scattered over; Osiedle (18 ha). A suburban, loosely built settlement with verdure; Wydma (13 ha). A fragment of young pine forest on the outskirts o f the existing settlement, and also o f the planned one, The breeding season avifauna is presented in Table I, and that of winter season in
13 Ayes 521 Table II. There were 52 species recorded in the breeding season and 37 species in winter. The composition o f the avifauna was rather typical of similar habitats in Poland. Three bird communities have been distinguished: 1. The community associated with agrocoenoses and clumps o f broadleaved trees scattered throughout (plots Pasmo, Marcelin and Łąka ). It had the most diversified species com p osition; 2. The community associated with loosely built settlement (plot Osiedle ) was characterized by the highest abundance; 3. The community occurring in the forest envelope (plot Wydma and the whole forest zone) was poor in species and quantitative level. The prognosis o f changes which can be expected in the avifauna o f this area within 5 years after the establishment o f the housing estate is presented in Tables I and III. Two variants have been considered: Variant zero in which nothing is done to enrich bird communities; Variant plus in which a purposeful habitat management is assumed to enrich bird communities (nest boxes, establishment of stream and pools in the park belt, vegetation management, some other measures). The general tendency will be a decrease in the species diversity of the avifauna and an increase of its quantitative level, particularly in winter. In variant plus the decrease of ca 27 species can be avoided or even their increase in number can be expected (Tab. 1). The number and density o f breeding species could be even doubled (Tab. Ill) as compared with the variant zero (no management enriching the avifauna). The map o f the area studied: a census plots, b inhabited zone, c forest zone. Table I. Avifauna of the breeding season. Census plots (pow. próbne): mean density o f pairs/10 ha, o density below 0,6, V bird visitors. Total stock (stan ogólny): inhabited zone (strefa osiedla) and forest zone (strefa leśna) total number o f pairs (b 1-2, B 3-10, B B 11-25, B B B > 25 pairs). Prognosis (prognoza): disappearance,------ decrease, H no changes, +H increase,! dependence on management o f favourable habitats. Table II. Avifauna of the winter season. Census plots (pow. próbne): mean density o f individuals/10 ha, o density below 0.6. Total stock (stan ogólny): approximate number o f individuals constantly occuring in inhabited zone and forest zone, w 1-3 records, W low abundance, WW moderate, WWW relatively high. Table III. Prognosis for the breeding avifauna. Upper part of the Table the state before the housing estate is built: breeding species and density of pairs/10 ha. Lower part the state after the housing estate is built (in brackets variant plus ) : sp. expected to increase, sp. expected to decrease, the state expected (przewidywany stan) breeding sp. and density.