KALINKO Jacek 1 ŁAPICZ Marcin 2 ADAMSKI Aleksander 3 Rola sztabu jako organu wspomagającego zarządzanie centralnego odwodu operacyjnego krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego WSTĘP Wprowadzanie do działań ratowniczych wielu jednostek bojowych krajowego systemu ratowniczogaśniczego (ksrg) oraz skomplikowane warunki, w jakich te jednostki mają wykonać na czas swe zadanie, stwarzają bardzo trudną sytuację dla kierującego działaniami ratowniczymi (KDR). W myśl przepisów kierowanie działaniami ratowniczymi to planowanie, organizowanie, nadzorowanie i koordynowanie podmiotami ksrg (jednostki Państwowej Straży Pożarnej i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej) w czasie działań ratowniczych. Częstokroć zakres obowiązków kierującego działaniami ratowniczymi jest tak rozległy, że praktycznie musiałby on zużyć zbyt wiele czasu, aby im podołać. Obowiązkiem KDR jest wydanie wstępnego zarządzenia w sprawie rozwinięcia jednostek do działań, przeprowadzić szczegółowe rozpoznanie miejsca zdarzenia, przeprowadzić kalkulację sił i środków, którymi dysponuje i wyciągnąć stąd wnioski, czy siły te są wystarczające do likwidacji zagrożenia, czy też trzeba wezwać wsparcie. Następnie KDR powinien podjąć decyzję co do metod i sposobów działania taktycznego oraz wydać odpowiednie rozkazy bojowe. Na tym nie kończą się obowiązki kierującego działaniami ratowniczymi. Po przystąpieniu jednostek do działań obowiązki nałożone na KDR rosną i rozwijanie się dwutorowo. Pierwsza grupa dotyczy bezpośrednio kierowania działaniami ratowniczymi, czyli optymalnego zarządzania siłami i środkami bezpośrednio uczestniczącymi w działaniach ratowniczo-gaśniczych, natomiast druga grupa obowiązków to organizacja zaplecza dającego zabezpieczenia przygotowanego do nagłych zmian w rozwoju zdarzenia. Do pierwszej grupy obowiązków związanych z bezpośrednim kierowaniem działaniami ratowniczymi zaliczyć należy: prowadzenie ewakuacji ludzi, zwierząt i cennego mienia, prowadzenie ciągłego rozpoznania, co umożliwia natychmiastowe reagowanie na każdą nieprzewidzianą komplikację w rozwoju zdarzenia, stałą ocenę aktualnej sytuacji, wydawanie rozkazów uzupełniających, wprowadzanie do działań przybyłych jednostek (wezwanych do pomocy) i stawianie im zadań bojowych, stworzenie sprawnego systemu łączności dowodzenia i współdziałania, kierowanie natarciem i obroną w przypadku pożarów. Do drugiej grupy obowiązków polegających na organizacji zaplecza, zaliczyć można: zapewnianie nieprzerwanej dostawy środków gaśniczych (szczególnie wody i środków pianotwórczych), zorganizowanie stanowisk dowodzenia, zorganizowanie rezerw sił i środków, organizacja punktu przyjęcia sił i środków oraz innych jednostek pomocniczych, przeprowadzanie ewakuacji z obiektów zagrożonych rozszerzającym Ważnym obowiązkiem KDR, w akcjach długotrwałych jest podmiana (luzowanie) jednostek uczestniczących dłuższy czas na nowe, zapewnienie wyżywienia i pomocy medycznej dla ludzi oraz możliwości naprawienia drobnych uszkodzeń sprzętu. Konieczne jest również zapewnienie odpowiednich dostaw materiałów pędnych do sprzętu i samochodów. 1 Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego; 01-629 Warszawa; ul. Słowackiego 52/54. Tel: + 48 22 56-17-752, jkalinko@sgsp.edu.pl 2 Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego; 01-629 Warszawa; ul. Słowackiego 52/54. Tel: + 48 22 56-17-719, mlapicz@sgsp.edu.pl 3 Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego; 01-629 Warszawa; ul. Słowackiego 52/54. Tel: + 48 22 56-17-691, aadamski@sgsp.edu.pl 463
Czy wobec tego jedna osoba (kierujący działaniami ratowniczymi), nie mogąc podołać wszystkim obowiązkom w trudnych i skomplikowanych działaniach ratowniczo-gaśniczych może zrezygnować z ich części? Oczywiście odpowiedź jest przecząca. Jednym z ważnych czynników skutecznego dowodzenia działaniami ratowniczo-gaśniczymi jest właściwa struktura organów kierowania i dowodzenia, a więc organizacja sztabów, które są podstawowym czynnikiem wsparcia dowódcy kierowanie działaniami ratowniczymi. 1. STRUKTURA I ORGANIZACJA KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZO- GAŚNICZEGO 1.1. Zadania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego Od 1995 roku zaczął funkcjonować w Polsce, zorganizowany przez Państwową Straż Pożarną, krajowy system ratowniczo-gaśniczy (ksrg), którego podstawowym celem jest ochrona życia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez: walkę z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo techniczne, chemiczne i od 1997 roku również poprzez ratownictwo ekologiczne i medyczne. Podstawowym założeniem w budowie systemu ratowniczo-gaśniczego było stworzenie jednolitego i spójnego układu, skupiającego powiązane ze sobą różne podmioty ratownicze, tak aby można było podjąć skutecznie każde działanie ratownicze. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (ksrg) stanowi integralną część bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmującą w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. Konstrukcja systemu zakłada, że zasady realizacji podstawowych zadań ratowniczych są niezmienne i dostosowane do specyfiki wszelkiego rodzaju zdarzeń, również zdarzeń masowych lub klęsk żywiołowych, kiedy siły i środki ratownicze są niewystarczające, a organizacja działań ratowniczych wymaga modyfikacji priorytetów oraz dokonania uproszeń. Celem działania Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego jest ochrona życia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez [3, s.3009]: Walkę z pożarami, która obejmuje: a) rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń pożarowych, b) ocenę rozmiarów powstałego pożaru i prognozowanie jego rozwoju, c) ratowanie ludzi i zwierząt przed skutkami zagrożenia pożarowego, d) dostosowanie sprzętu oraz technik gaśniczych do rodzaju i miejsca pożaru, e) lokalizowanie pożaru, f) gaszenie pożaru. Walkę z klęskami żywiołowymi, która obejmuje: a) przeciwdziałanie skutkom powodzi, b) walkę ze skutkami suszy, c) ratowanie ludzi i zwierząt przed skutkami zagrożenia pożarowego w czasie pożarów rozległych terenów, d) ratowanie ludzi i zwierząt oraz mienia poszkodowanych w czasie osuwisk i trzęsień ziemi, e) usuwanie zagrożeń powstałych po przejściu huraganu. Ratownictwo techniczne, które obejmuje: a) analizowanie awarii oraz katastrof technicznych i budowlanych, b) ocenę rozmiarów powstałego zdarzenia i prognozowanie jego rozwoju, c) dostosowanie sprzętu oraz wdrożenie technik stosowanych do poszukiwania, d) uwalnianie i ewakuację poszkodowanych i zagrożonych ludzi oraz zwierząt w zależności od rodzaju i miejsca zdarzenia, e) ratowanie życia ludzi i zwierząt zagrożonych awarią techniczną, f) wykonywanie przejść i dojść do poszkodowanych lub zagrożonych ludzi i zwierząt, g) usuwanie przeszkód naturalnych i sztucznych utrudniających niesienie pomocy poszkodowanym lub zagrożonym ludziom oraz ratowanie środowiska, 464
h) oznakowanie i wydzielenie strefy bezpośrednich działań ratowniczych sił systemu oraz stref zagrożenia, i) przewietrzanie lub wentylowanie stref zagrożenia i bezpośrednich działań ratowniczych sił systemu, j) oświetlenie oraz zabezpieczenie miejsca zdarzenia przed osobami postronnymi, k) wypompowywanie, obwałowywanie lub uszczelnianie miejsc wycieku substancji stwarzającej zagrożenie. Ratownictwo chemiczne i ekologiczne, które obejmuje: a) rozpoznawanie zagrożeń oraz ocena i prognozowanie ich rozwoju oraz skutków dla ludzi i środowiska, b) analizowanie powstałych awarii oraz katastrof chemicznych i ekologicznych, c) ratowanie życia ludzi i zwierząt zagrożonych skażeniem substancją niebezpieczną, d) identyfikacja substancji stwarzającej zagrożenie w czasie powstałego zdarzenia, e) prognozowanie rozwoju skażenia środowiska i ocena rozmiarów zagrożenia oraz zmian wielkości strefy zagrożenia dla ludności, f) ograniczanie parowania substancji niebezpiecznej, g) zatrzymanie emisji toksycznych środków przemysłowych, h) neutralizacja substancji niebezpiecznej substancjami chemicznymi. Ratownictwo medyczne przedlekarskie, które jest zespołem działań planistycznych i organizacyjnych oraz stosowanie technik z zakresu pomocy medycznej, na poziomie przedlekarskim, mających na celu ratowanie życia i zdrowia, podczas zdarzeń prowadzących do nagłej groźby utraty życia ludzkiego lub pogorszenia się stanu zdrowia. Zadania ratownictwa medycznego obejmują: a) zapewnienie możliwości natychmiastowego wezwania pomocy przy użyciu środków łączności, b) niezwłoczne przybycie na miejsce zdarzenia zespołu ratownictwa medycznego, c) niezwłoczne podjęcie na miejscu zdarzenia właściwych medycznych działań ratowniczych, d) zapewnienie transportu stosownego do potrzeb, e) zapewnienie niezwłocznego przyjęcia do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego lub oddziału szpitalnego, stosowanych do rodzaju nagłego zagrożenia życia lub zdrowia. 1.2. Poziomy zarządzania krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy od 2001 r. zaczął przekształcać się w system otwarty na różne podmioty ratownicze. Aktualnie zadania z zakresu poszczególnych rodzajów ratownictwa realizują następujące podmioty i organizacje: jednostki ratowniczo gaśnicze PSP i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, organizacje pozarządowe, w tym ochotnicze straże pożarne i inne ratownicze, organizacje społeczne, np. Grupy Ratownictwa Specjalnego i Polskiego Czerwonego Krzyża, jednostki ochrony zdrowia, w tym szpitalne oddziały ratunkowe, służby, inspekcje i straże oraz instytucje i specjaliści w sprawach ratownictwa, inne podmioty włączone do systemu w drodze umowy cywilnoprawnej. Zgodnie z właściwością terytorialną, Krajowy System Ratowniczo- Gaśniczy tworzą oraz koordynują jego funkcjonowanie, następujące organy władzy: wójt (burmistrz lub prezydent miasta) w zakresie zadań ustalonych przez wojewodę, starosta, który określa zadania i kontroluje wykonywanie zadań na obszarze powiatu, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i mienia zarządza systemem przy pomocy powiatowego zespołu reagowania kryzysowego, wojewoda, który określa zadania i kontroluje ich wykonanie na obszarze województwa, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i mienia zarządza systemem przy pomocy wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego. Centralnym organem administracji rządowej w sprawach organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego oraz ochrony przeciwpożarowej jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. 465
Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy zorganizowany jest w sposób zapewniający jego ciągłe funkcjonowanie na poszczególnych poziomach, tj.: powiatowym, jako podstawowym poziomie wykonawczym działań ratowniczych na obszarze gmin i powiatu, wojewódzkim, jako poziomie wspomagania i koordynacji działań ratowniczych na obszarze województwa, centralnym, jako poziomie wspomagania i koordynacji działań ratowniczych na obszarze kraju. Rys. 1. Poziomy krajowego systemu ratowniczo gaśniczego System funkcjonuje w dwóch stanach: stałym czuwaniu i doraźnym reagowaniu, polegającym na podejmowaniu działań ratowniczych przez własne siły i środki powiatu i gmin, wykonywaniu działań ratowniczych wymagających użycia sił i środków spoza powiatu, wtedy uruchamiany jest poziom wspomagania i koordynacji ze szczebla wojewódzkiego, a przy dużych lub złożonych działaniach ratowniczych ze szczebla centralnego (kraju). Szczególnie ważnym poziomem budowania systemu jest powiat, gdyż tam przyjmowane są wszelkie zgłoszenia o zdarzeniach wymagających podjęcia działań ratowniczych w oparciu o procedury ujęte w planach ratowniczych oraz realizowane są działania ratownicze, również wówczas, gdy siły i środki gminnych podmiotów ratowniczych są niewystarczające i wymagają wsparcia z poziomu wojewódzkiego i krajowego. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających, odbywa się poprzez powiatowe stanowisko kierowania PSP (PSK), współdziałające ze stanowiskami dyżurnymi administracji samorządowej wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) i starostów oraz zintegrowane z punktami alarmowymi komponentów systemu (selektywne wywoływanie ochotniczych straży pożarnych, alarmowanie pogotowia ratunkowego, jednostek organizacyjnych Policji oraz organizacji pozarządowych). W przypadku, gdy siły i środki systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze powiatu okażą się niewystarczające (dynamiczny wzrost skali zdarzenia, równoczesność zdarzeń, brak jednostek specjalistycznych) lub zdarzenie, które swym zasięgiem wykracza poza obszar powiatu, uruchamiany jest wyższy poziom KSRG - poziom wojewódzki. Kierowanie (dowodzenie) działaniami ratowniczymi, których rozmiar lub zasięg przekracza możliwości sił ratowniczych poziomu powiatu przejmuje komendant wojewódzki PSP lub upoważniony przez niego oficer. Poziom wojewódzki spełnia rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza powiatu, w którym ma miejsce zdarzenie. Podstawowe siły i środki ksrg na poziomie województwa, to wojewódzki odwód operacyjny z grupami specjalistycznymi (wydzielone siły i środki z poziomów powiatowych) oraz krajowa baza sprzętu specjalistycznego. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się poprzez wojewódzkie stanowisko 466
koordynacji ratownictwa PSP (WSKR), współdziałające z centrami zarządzania kryzysowego wojewodów oraz administracją zespoloną (np. Komendantem Wojewódzkim Policji, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, Wojewódzkim Inspektorem Nadzoru Budowlanego, Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym,) i niezespoloną (Oddziałem Straży Granicznej, Zarządem Gospodarki Wodnej, Urzędem Żeglugi Śródlądowej, WKU i innymi). Kierowanie (dowodzenie) działaniami ratowniczymi, których rozmiar lub zasięg przekracza możliwości sił ratowniczych poziomu wojewódzkiego przejmuje Komendant Główny PSP lub upoważniony przez niego oficer. Poziom centralny (kraju) spełnia rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza województwa, w którym ma miejsce zdarzenie. Podstawowe siły i środki krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na poziomie centralnym (kraju), to centralny odwód operacyjny z grupami specjalistycznymi ( wydzielone siły i środki z poziomów wojewódzkich ), krajowe bazy sprzętu specjalistycznego oraz siły i środki szkół PSP. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się poprzez Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności (KCKRiOL). Uruchamianie poziomów wspomagania (wojewódzkiego i centralnego) następuje na żądanie kierującego działaniami ratowniczymi poprzez powiatowe stanowisko kierowania - przy uruchamianiu poziomu wojewódzkiego i wojewódzkie stanowisko koordynacji ratownictwa - przy uruchamianiu poziomu centralnego. W przypadku zagrożeń wymagających współdziałania na szczeblu centralnym podmiotów KSRG z podmiotami innych resortów, rolę koordynatora pełni minister właściwy do spraw wewnętrznych. 2. SZTAB JAKO ORGAN WSPOMAGAJĄCY W DZIAŁANIACH RATOWNICZYCH 2.1. Uzasadniona rola sztabu w kierowaniu działaniami ratowniczymi Wprowadzenie do działań ratowniczych dużej ilości sił i środków, warunki w jakich pododdziały mają wykonać swoje zadanie, stwarzają dla kierujących działaniami ratowniczymi (KDR) trudną sytuację. Po wykonaniu podstawowych czynności związanych z organizacją działań ratowniczych tj. rozpoznania, oceny sytuacji, kalkulacji sił i środków i wydaniu rozkazu bojowego oraz przystąpienia jednostek do działań, zakres obowiązków KDR wzrasta o zadania związane z zabezpieczeniem logistycznym działań ratowniczych. Do utrudnień w skutecznym kierowaniu działaniami ratowniczymi można zaliczyć: brak szybkich i dokładnych informacji o zdarzeniu i jego rozwoju, możliwość powstania wybuchu, tworzenia się gazów toksycznych, duże tempo działań ratowniczych i rozczłonkowanie sił i środków, brak na czas zabezpieczenia materiałowo- technicznego działań, zawodność środków łączności, nietrafność decyzji. Utrudnienia te powodują, że KDR może nie podołać wszystkim obowiązkom w trudnych i skomplikowanych działaniach. Kierujący działaniami ratowniczymi powołuje zwykle sztab w czasie trwających już działań. Sam moment, w jakim należy powołać sztab i kiedy to jest prawnie wymagane został przedstawiony w następnym podrozdziale. Jednak KDR ma prawo powołać go wcześniej. Moment powołania sztabu przypada na okres działań, w jakim dowódca uzna, że ilość wprowadzonych jednostek, sprzętu, rozwój sytuacji pożarowej stwarza realną groźbę dla ciągłości kierowania działaniami ratowniczymi i istnieje prawdopodobieństwo utraty ciągłości dowodzenia choćby na parę minut. Groźba jest taka istnieje gdy tempo rozwoju sytuacji zagrożenia jest na tyle duże, że nie pozwala na zajęcie się innymi sprawami w tym samym czasie operacyjnym. 2.2. Zadania sztabu Podmioty ksrg będące jednostkami ochrony przeciwpożarowej tworzą na potrzeby działania ratowniczego następującą strukturę [3, s. 3010]: 467
rota dwuosobowy zespół ratowników wchodzący w skład zastępu lub specjalistycznej grupy ratowniczej, zastęp pododdział liczący do 6 ratowników, w tym dowódca, wyposażony w pojazd przystosowany do realizacji zadania ratowniczego, sekcja pododdział w sile 2 zastępów, w tym dowódca, pluton pododdział w sile do 4 zastępów, w tym dowódca; kompania pododdział w sile do 16 zastępów oraz dowódca, batalion oddział w sile do 5 kompanii oraz dowódca i sztab. Rys. 2. Poziomy kierowania oraz odpowiadająca im ilość sił i środków W myśl Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, poziomy kierowania działaniami ratowniczymi dzielimy od najniższego do najwyższego [3, s. 3015]: interwencyjny, taktyczny, strategiczny. Na Rys. 2 został przedstawiony podział na poziomy kierowania działaniami ratowniczymi oraz jakie są odpowiadające im siły i środki. Widzimy, iż według tego podziału najniższym poziomem zawierającym najmniejsze ilości jednostek ksrg jest poziom interwencyjny zaś najwyższym, który posiada powyżej 1 batalionu sił i środków jest poziom strategiczny. Pierwszym wnioskiem jaki przychodzi na myśl na widok tak dużej ilości jednostek jest to jak ma nad nimi zapanować kierujący działaniami ratowniczymi, który w myśl przepisów pełni funkcję i odpowiedzialność jednoosobowo. Otóż w myśl tych samych przepisów narzucono, że kierowanie siłami i środkami na poziomie strategicznym polega m.in. na powołaniu sztabu w celu realizacji zadań: analizowanie rodzaju zagrożenia oraz prognozowanie jego rozwoju dla ludzi, zwierząt, środowiska i mienia, szacowanie sił i środków niezbędnych do ograniczenia lub likwidacji zagrożenia, wypracowanie taktyki prowadzenia działań ratowniczych, analizowanie funkcjonowania łączności na potrzeby kierowania działaniami ratowniczymi, analizowanie stanu zabezpieczenia logistycznego, analizowanie stanu zabezpieczenia medycznego, analizowanie stanu zabezpieczenia sanitarnego, socjalnego i wsparcia psychologicznego, analizowanie zużycia środków gaśniczych, pochłaniających, neutralizatorów oraz zniszczenia sprzętu, dokumentowaniu przebiegu działań ratowniczych, dokumentowanie decyzji podjętych przez szefa sztabu, gromadzenie danych dotyczących udziału sił i środków w działaniach ratowniczych oraz wniosków z pracy sztabu, 468
planowanie miejsc na przyjęcie dodatkowych sił i środków oraz wskazanie miejsc do zakwaterowania i odpoczynku ratowników, przygotowanie miejsc do współdziałania kierującego ze środkami masowego przekazu oraz organami władzy publicznej, planowanie czynności dla podmiotów wspomagających działania ratownicze oraz dla wolontariuszy. Jak widać na powyższym Rys. 2 obowiązek powoływania sztabu na najwyższym poziomie kierowania działaniami ratowniczymi jest celowy i uzasadniony. W przypadku niższych szczebli kierowania, KDR ma prawo powołać sztab jako organ wspomagający, jeżeli uzna, że jest niezbędny, ale w tych przypadkach nie jest to jego obowiązkiem. 2.3. Struktury i przeznaczenie części składowych sztabu KDR nie powinien zasadniczo zajmować się powoływaniem wszystkich osób potrzebnych do pracy w sztabie, gdyż to również odciąga jego uwagę od przebiegu działań, lecz ograniczyć się do powołania szefa sztabu. Szef sztabu kompletuje cały sztab i organizuje jego pracę. Na poniższym Rys. 3 zostało przedstawione schematycznie usytuowanie sztabu w organizacji działań ratowniczych. Jak widać na poniższym schemacie sztab jest elementem wspomagającym działania kierującego działaniami ratowniczymi oraz jest organem łączącym KDR z siłami i środka mina miejscu działań. Rys. 3. Schemat organizacyjny sił i środków pod czas działań ratowniczych Rola sztabu w kierowaniu działaniami ratowniczymi jest bardzo poważna. Sztab bowiem nie tylko wyręczać dowódcę w wielu niezbędnych czynnościach organizacyjnych, ale przede wszystkim dostarcza odpowiednich danych kierującemu działaniami ratowniczymi (KDR), niezbędnych do wypracowania na czas słusznych decyzji i doprowadza te decyzje do podwładnych. W tym celu elementy składowe zespołów wchodzących w skład sztabu mają następujące zadania i funkcje: Zespół analiz ma zadanie: analizowanie i ocena sytuacji, prognozowanie rozwoju zdarzenia, opracowywanie rozkazów i meldunków, nadzór, koordynowanie i kontrola wykonawstwa postawionych zadań, prowadzenie dokumentacji operacyjnej przebiegających działań ratowniczych. Następnie zespół łączności ma zadanie: organizacja łączności dowodzenia i współdziałania, przydział kanałów pracy, oprogramowywanie urządzeń łączności radiowej, 469
zapewnienie łączności radiowej, telefonicznej, a także z wykorzystaniem faksów, modemów i innych urządzeń służących przekazywaniu informacji, prowadzenie korespondencji, nadzór nad przebiegiem korespondencji na terenie akcji, zorganizowanie łączności współdziałania z siłami międzynarodowymi. Zespół logistyczny ma zadanie: zorganizowanie Punktów Przyjęć Sił i Środków i rozprowadzenie ich na odcinki bojowe, zapewnienie zaopatrzenia w środki gaśnicze, neutralizatory i sorbenty, a także w sprzęt specjalistyczny, zorganizowanie i dostarczenie materiałów pędnych, części zamiennych, napojów i żywności, zorganizowanie i prowadzenie polowych stacji obsługi sprzętu, zorganizowanie napraw sprzętu, organizacja zakwaterowania uczestników akcji, zorganizowanie punktów wyżywienia, zorganizowanie systemu kontroli przestrzegania dyscypliny w miejscach objętych działaniami, współpraca z koordynatorem medycznych działań ratowniczych w zakresie zabezpieczenia medycznego działań. Kolejnym zespołem zawartym w sztabie jest zespół administracyjno-finansowy, który obejmuje swoją działalnością: analiza kosztów prowadzonej akcji, określenie źródeł finansowania akcji, nadzór nad stosowaniem przepisów o finansach publicznych i zamówieniach publicznych, bilansowanie kosztów, opracowywanie zestawień finansowych, przygotowywanie decyzji administracyjnych i raportów KDR, wydawanie zaświadczeń. Nieodłącznym elementem zespołu sztabowego w przypadku gdy w działaniach ratowniczych mamy osoby poszkodowane jest koordynator działań ratowniczych, który ma zadanie: nadzór ratownictwa medycznego w zakresie pomocy lekarskiej i przedlekarskiej prowadzonej przez podmioty i ratowników systemu na miejscu zdarzenia i podczas transportu, prowadzenie i nadzór nad segregacją poszkodowanych, realizacja procedur organizacyjno-medycznych wynikających z rodzaju zdarzenia i liczby poszkodowanych oraz wybór czasu i miejsca hospitalizacji poszkodowanych lub zagrożonych utratą życia i zdrowia ludzi, przedstawianie Kierującemu Działaniami Ratowniczymi opinii dotyczących zabezpieczenia uczestników działań ratowniczych pod względem medycznym, kontrola właściwego wykorzystania środków transportu i sprzętu podmiotów realizujących ratownictwo medyczne, współpraca z punktami informacyjnymi placówek służby zdrowia w zakresie przekazywania informacji, realizacja innych zadań wynikających z potrzeb akcji lub poleceń KDR. W czasach powszechnego dostępu do prasy, gdy sprawozdania z miejsca zdarzenia przekazywane są na żywo przez radio i telewizję, nieodłącznym zadaniem narzuconym na kierującego działaniami ratowniczymi jest współpraca z mediami. Można oczywiście zarzucić, iż nie jest to najważniejszy priorytet, którym KDR powinien się zajmować. Jednak trzeba pamiętać o jednym, jeżeli prasa i media przybyłe na miejsce zdarzenia w celu przekazania sprawozdania i jak największej informacji, nie otrzymają od KDR lub osoby wyznaczonej przez KDR, to uzyskają ją od osoby postronnej, której sprawozdanie nie musi odzwierciedlać rzeczywistości. W niektórych przypadkach świadkowie zdarzenia w sposób nieumyślny przekazując własne odczucia i subiektywną opinię przekazują informacje nieprawdziwe, czasem nieumyślnie oczerniające działania służb ratowniczych. Aby zapobiec takim przypadkom kierujący działaniami ratowniczymi ma do dyspozycji zespół informacyjno- prasowy, którego zadaniem jest: 470
udzielanie akredytacji dziennikarzom, udzielanie wywiadów i informacji na temat sytuacji i prowadzonych działań, organizacja konferencji prasowych, współpraca z rzecznikami prasowymi innych służb i instytucji samorządowych i rządowych, przygotowywanie komunikatów prasowych, w tym także komunikatów dla ludności znajdującej się w strefie zagrożonej, prowadzenie dokumentacji, analizowanie informacji prasowych i udzielanie ewentualnych wyjaśnień i sprostowań. Dodatkowo w skład sztabu mogą wchodzić specjaliści i dowódcy różnych dziedzin z zachowaniem własnej struktury organizacyjnej i należą do nich między innymi: Nadleśniczy (Przedstawiciel Lasów Państwowych), Policja, Wojsko, Koordynator lotów gaśniczych i dowódczych, Przedstawiciele władz samorządowych i rządowych, Inni dowódcy i specjaliści. Zadaniem specjalistów i dowódców różnych dziedzin jest wsparcie swoją wiedza, doświadczeniem. Dodatkowo nawiązana ścisła współpraca z służbami pomocniczymi sprawia, iż przepływ informacji i zarządzeń KDR jest przyspieszone. Rys. 4. Elementy składowe sztabu akcji Przedstawiony powyżej zakres obowiązków i czynności sztabu dotyczy oczywiście zdarzeń trudnych i skomplikowanych, trwających wiele godzin lub dni. W niektórych działaniach obowiązki te mogą ograniczać się do niezbędnego minimum. W niektórych zaś akcjach gaśniczych powołanie szerokiego sztabu jest ogólnie niepotrzebne; ze względu na aktualną sytuację, niewielką ilość wprowadzonych do działań sił i środków obowiązki sztabu może przejąć z powodzeniem tylko jedna osoba szef sztabu. WNIOSKI Operatywność kierujących działaniami ratowniczymi i sztabu, w zmiennych sytuacjach i umiejętność natychmiastowego reagowania na nie, to czynniki mające poważny wpływ na całokształt przebiegu działań ratowniczych. Efektem kierowania jest osiągnięcie celu działań ratowniczych. Szczeble kierowania są konsekwencją struktur organizacyjnych, pododdziałów i oddziałów jednostek ochrony przeciwpożarowej. System kierowania powinien odpowiadać przyjętej organizacji działań ratowniczych i uwzględniać uprawnienia wynikające z konkretnych potrzeb. W każdym razie prawidłowe kierowanie działaniami ratowniczymi straży pożarnych jest nierozłącznie związane z wykonaniem szeregu niezbędnych dla danych warunków czynności 471
i obowiązków. Zaniechanie któregoś z nich utrudnia i komplikuje rolę dowódcy jako kierującego działaniami, wpływa ujemnie na ciągłość kierowania, a nawet w niektórych przypadkach uniemożliwia wywiązanie się z obowiązków KDR. Działania maja wtedy charakter przypadkowy, niezorganizowany, a straty z każdą sekundą rosną. Streszczenie Wprowadzanie do działań ratowniczych wielu jednostek bojowych krajowego systemu ratowniczogaśniczego (ksrg) oraz skomplikowane warunki, w jakich te jednostki mają wykonać na czas swe zadanie, stwarzają bardzo trudną sytuację dla kierującego działaniami ratowniczymi (KDR). Jednym z ważnych czynników skutecznego dowodzenia działaniami ratowniczo-gaśniczymi jest właściwa struktura organów kierowania i dowodzenia, a więc organizacja sztabów, które są podstawowym czynnikiem ułatwiającym dowódcy kierowanie działaniami ratowniczymi. Moment powołania sztabu przypada na okres działań, w jakim dowódca uzna, że ilość wprowadzonych jednostek, sprzętu, rozwój sytuacji pożarowej stwarza realną groźbę dla ciągłości kierowania działaniami ratowniczymi i istnieje prawdopodobieństwo utraty ciągłości dowodzenia choćby na parę minut. Groźba jest taka istnieje gdy tempo rozwoju sytuacji zagrożenia jest na tyle duże, że nie pozwala na zajęcie się innymi sprawami Role of Staff as a body supporting the management of the central operational assistance brigade from national rescue and firefighting system Abstract Entering the rescue operations of many means and measures of the national rescue and firefighting system and complicated conditions in which these individuals have performed their task in time, creating a very difficult situation for directing rescue operations. One of the important factors of effective command rescue and firefighting operations is the right structure of command and control bodies, and thus the organization staffs, which are the primary factor facilitating the commander directing salvage operations. Moment of staff appointment is for the period operations in which the commander deems that the amount entered in units of equipment, the development of the fire situation poses a real threat to the continuity of emergency management activities and there is a likelihood of continuity of command if only for a few minutes. The threat is that the pace of development, there is an emergency situation is so large that it allows you to deal with other matters. BIBLIOGRAFIA 1. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 2009 r., Nr 178, poz. 1380) 2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. 2009 r., Nr 12, poz. 68) 3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz.U. 2011 r., Nr 46, poz. 239) 4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 lipca 2006 r. w sprawie ramowej organizacji komendy wojewódzkiej i powiatowej (miejskiej) Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. 2006 r., Nr 143, poz. 1037) 5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 lipca 1998 r. w sprawie terenu działania jednostek ochrony przeciwpożarowej, okoliczności i warunków udziału tych jednostek w działaniach ratowniczych poza terenem własnego działania oraz zakresu, szczegółowych warunków i trybu zwrotu poniesionych przez nie kosztów (Dz.U. 1998 r., Nr 94, poz. 598) 6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 września 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad wyposażenia jednostek organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej.( Dz.U. 2000 r., Nr 93, poz. 1035) 7. Rozkaz Nr 2 Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej z dnia 18 stycznia 2010 r. w sprawie organizacji centralnego odwodu operacyjnego krajowego systemu ratowniczogaśniczego. 472