tytuł czasopisma NAFTA-GAZ tytuł artykułu (polski) Rola Królestwa Arabii Saudyjskiej w bilansowaniu światowego rynku ropy naftowej w latach 1989 2011 tytuł artykułu (angielski) The role of the Saudi Kingdom in balancing the world crude oil market (1989 2011) nazwiska autorów 1 Maciej Kaliski, Adam Szurlej 2 Maciej Białek miejsce zatrudnienia 1 Akademia Górniczo- Hutnicza, Kraków 2 Ministerstwo Gospodarki, Warszawa język publikacji polski streszczenie streszczenie polskie angielskie W artykule przedstawiona została ewolucja roli Królestwa Arabii Saudyjskiej w procesie stabilizacji rynku ropy naftowej w latach osiemdziesiątych, 90s and the last dziewięćdziesiątychdecade. It i w ostatniej also presents dekadzie. different Ponadto zaprezentowano pojawianie się nowych elementów rynku ropyinterdependency naftowej oraz współzależność pomiędzy rynkiem surowca, wydarzeniami politycznymi w kontekście zróżnicowania wyzwań i rozwiązań proponowanych przez Królestwo. The article highlights the evolution role of the Kingdom of Saudi Arabia in the process of stabilizing the oil market in the 80s, factors occurring on the market as well as the between crude markets, political issues in the context of the diversity of challenges and the solutions proposed by the Kingdom. rok nr woluminu nr str. Plik PDF 2012 nr 1 s. 5-13./ FileGateway/1760/102798800/ NAFTA_2012_01_1.pdf
NAFTA-GAZ Podziemny Magazyn Gazu Wierzchowice rozbudowa do pojemności 1,2 mld mn3 The Wierzchowice Underground Gas Storage Expanding it s capacity up to 1,2 bln mn3 Grzegorz Gałek, Mariusz Belczyk Departament Inwestycji PGNiG S.A., Warszawa polski PMG UGS Wierzchowice Wierzchowice to największy is now the działający biggest obecnie underground w Polsce storage magazyn for highmethane gas gazu ziemnego in Poland. wysokometanowego. It was Został established utworzony w in 1995 in wyeksploatowanyma depleted złożu gazu low-methane zaazotowanego, a jego pojemność czynna wynosi 575 mln mn3. W 2007 roku PGNiG S.A. rozpoczęło prace związane z rozbudową PMG Wierzchowice do 1,2 mld mn3 pojemności czynnej. Rozbudowa tego magazynu nie tylko powiększa dostępne pojemności magazynowe gas field and has an operating capacity of 575 mln mn3. In 2007 PGNiG S.A. began the process of extention UGS Wierzchowice to 1,2 mld mn3 working capacity. The investment not only increases the total storage capacity available in Poland but also has a positive impact on energy safety 2012 nr 1 s. 14-26./ FileGateway/1763/25114410/ NAFTA_2012_01_2.pdf
w Polsce, ale także wpływa pośrednio na wzrost bezpieczeństwa modernization of UGS energetycznego Wierzchowice wszystkich is one of the krajów członkowskich Unii Europejskiej. Rozbudowa PMG Wierzchowice jest również jedną z inwestycji towarzyszących budowie terminalu LNG w Świnoujściu. Celem artykułu jest przedstawienie tego projektu inwestycyjnego jednego z największych realizowanych obecnie przez PGNiG S.A. W tekście znalazły się informacje o historii PMG Wierzchowice oraz o parametrach of all EUmembers states.the investments strictly connected with the construction of the LNG terminal in Świnoujście. The aim of this article is to present the investment project of UGS Wierzchowice one of the biggest investments currently being undertaken by PGNiG S.A. In the text there are also a lot of information about the history and technical parameters of the modernized
NAFTA-GAZ Ilościowe ujęcie zagadnienia usuwania wody z odwiertów gazowych Quantitative procedure for water removal from gas wells Tadeusz Szpunar, Paweł Budak Instytut Nafty i Gazu, Kraków polski technicznych, które obiekt ma osiągnąć po zakończeniu obecnego etapu rozbudowy. Zaprezentowane zostały również informacje o współfinansowaniu tej inwestycji PGNiG S.A. ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W artykule przedstawiono założenia oraz opis modelu ilościowego ujęcia zagadnienia usuwania wody złożowej oraz skroplonych kondensatów z zawodnionego odwiertu gazowego. Opis zagadnienia UGS Wierzchowice. The article also contains data of financial support obtained from the European Regional Development Fund for the investment project. The paper presents a quantitative model for the elimination of water hold-up, by injecting gas into the annulus between wellbore walls and production casings. The model finds application in wells where the gas energy is 2012 nr 1 s. 27-31./ FileGateway/1759/823518868/ NAFTA_2012_01_3.pdf
usuwania wody dotyczy przypadku, gdy energia gazu płynącego w kolumnie eksploatacyjnej nie jest wystarczająco duża do wynoszenia gromadzących się na dnie odwiertu cząsteczek cieczy na powierzchnię, a ciśnienie hydrostatyczne perforated nagromadzonejbelow water cieczy level using ogranicza several small wielkość diameter wydobycia, holes. zaburza Provided is wyniki an algorithm interpretacji which may testów be used otworowych, for the ocenę computation wykładnika of the gazowowodnego itp. values: gas following Założono, velocity in że gaz eksploatowany jest przez kolumnę wydobywczą not sufficient to remove reservoir water or condensation gathered at the bottom of the well. It was assumed that gas is extracted through a production casing without a packer and that casing are production casing required for the removal of liquid
bez pakera, przy czym rury są perforowane poniżej lustra cieczy przez wykonanie kilkudziesięciu lub kilkuset otworków o małej średnicy, których zadaniem jest równomierne rozprowadzenie gazu zatłaczanego do przestrzeni pierścieniowej poza rurami. Podano algorytm obliczeń szybkości usuwania cieczy oraz obliczeń wydatku minimalnego zapewniającego wynoszenie cząsteczek cieczy na powierzchnię. Skonstruowany model umożliwia droplets, current flow rate of gas injected into annulus and produced through production casing, velocity of water removal from the well, water concentration in extracted gas.
NAFTA-GAZ Nowy rodzaj płuczki zawierającej mikrosfery powietrza do przewiercania warstw o niskim ciśnieniu złożowym A new kind of drilling mud containing microspheres of air aphrons for drilling in permeable formations Sławomir Błaż Instytut Nafty i Gazu, Oddział Krosno polski obliczenie prędkości przepływu gazu w rurach wydobywczych i minimalnego natężenia przepływu zapewniającego wynoszenie, aktualnego natężenia przepływu gazu zatłaczanego do przestrzeni pierścieniowej, prędkości usuwania wody złożowej/ kondensatu z odwiertu oraz zawartości wody w wydobywanym gazie. W artykule przedstawiono wyniki badań laboratoryjnych nad opracowaniem nowego rodzaju płuczki wiertniczej The article presents the results of laboratory tests performed to develop a new kind of drilling fluid containing 2012 nr 1 s. 32-40./ FileGateway/1762/383608983/ NAFTA_2012_01_4.pdf
with low pressure zawierającej w swoim składzie specjalnie zaprojektowane mikropęcherzyki for drilling in powietrza, permeable określane formations jako afrony. with low Płuczka pressure. ta może The research znaleźć zastosowanie do przewiercania warstw przepuszczalnych o niskim ciśnieniu złożowym. W wyniku przeprowadzonych badań opracowano skład płuczki charakteryzującej się wysokimi wartościami lepkości przy niskich szybkościach ścinania LSRV oraz obniżoną gęstością, ponadto może ona skutecznie uszczelniać pory i specially designed air micro bubbles aphrons work led to the development of a new drilling mud composition characterized by high values of viscosity at low shear rates and reduced density. Moreover the aphrons can effectively seal up the pores and crevices of rocks reducing the invasion of mud.
NAFTA-GAZ Ocena porównawcza silników dwupaliwowych o zapłonie samoczynnym w układach napędowych zbiornikowców LNG Comparative evaluation of Dual Fuel Self-Ignition Engines in LNG Carrier Power Systems Andrzej Adamkiewicz, Cezary Behrendt Akademia Morska w Szczecinie polski szczeliny skał, dzięki czemu jej inwazja w złoże jest zredukowana. W artykule uzasadniono potrzebę konfrontacji cech silników głównych gazowców, posługując się ewolucją zastosowania różnych rodzajów paliw zasilających te silniki. Zdefiniowano wskaźniki efektywności masowogabarytowe, environmentally energetyczne friendly i energy energetycznoekologiczne. Rozpatrzono cechy silników o zapłonie samoczynnym, zasilanych jednym i dwoma rodzajami paliw. The paper justified the need to confront the features of the main engines gas carriers, using the evolution of the use of different types of fuels supplied to those engines. Massdimensions, power and effectiveness indicators have been defined. The characteristics of diesel engines, powered by one and two types of fuels have been examined. 2012 nr 1 s. 41-49./ FileGateway/1758/968045819/ NAFTA_2012_01_5.pdf
NAFTA-GAZ Badania mechanizmu wytrącania się ołowiu w urządzeniach eksploatacyjnych odwiertów gazu ziemnego Mechanism studies of precipitation of lead in devices operating natural gas wells Andrzej Janocha Instytut Nafty i Gazu, Oddział Krosno polski Oszacowano wartości kluczowych wskaźników efektywności. W oparciu o zidentyfikowane zbiory wskaźników przeprowadzono analizę porównawczą cech silnika dwupaliwowego The values of key performance indicators have been estimated. On the basis of the identified sets of indicators a comparative analysis of the z characteristics jednopaliwowymi. of dual fuel Obecność ołowiu w gazie ziemnym odnotowywana jest w odwiertach gazowych i urządzeniach kopalnianych w wielu złożach na całym świecie. W Polsce zjawisko to występuje głównie w złożach niecki engines with single fuel ones was conducted. The presence of lead in natural gas Has been recorded in gas wells and mining equipment in many fields throughout the world. In Poland, this phenomenon occurs mainly in the fields of the Poznań Basin in the Rotliegend 2012 nr 1 s. 50-57./ FileGateway/1761/528566250/ NAFTA_2012_01_6.pdf
poznańskiej, works. w utworach Origin of czerwonego precipitation spągowca. of lead is Pochodzenie based on wytrąceń two theories: ołowiu opieraelectrochemical się na dwóch and teoriach: radiochemical. elektrochemicznej The second i theory - the radiochemicznej. origin of Druga radioactive teoria radioaktywnego pochodzenia ołowiu nie jest dominująca ze względu na niskie stężenia lead, is not dominant because of the low concentrations of radio nuclides in the gas. Laboratory radionuklidówelectrochemical w gazie. testing was W artykule carried out przedstawionoby immersing wyniki steel pipes laboratoryjnychin a solution badań of lead elektrochemicznych compounds prowadzonych(carbon steel poprzez L360 and zanurzenie chrome steel w roztworze L8013Cr). związku In the ołowiu studies, the próbek stali, application z których of no electric wykonywane current, są rury lead to the
wydobywcze (stal węglowa L360 i stal chromowa L8013Cr). W badaniach bezprądowych proces osadzania ołowiu na stali węglowej został przerwany w wyniku powstania obszernej powłoki korozyjnej. Na stali chromowej nie nastąpiły żadne zjawiska elektrochemiczne. W badaniach po przyłożeniu do elektrod prądu na poziomie 0,12 0,15 A/ dm2 obserwowano zjawiska elektroosadzania się ołowiu. interruption of the deposition process of carbon steel as a result of the formation of an extensive corrosion coating. During laboratory tests after an electric current application of 0,12 0,15 A/dm2, there was observed the phenomena of metallic lead electrodeposition on the electrode surface.
NAFTA-GAZ Wyznaczanie Determining przepuszczalności the skał permeability klastycznych of Rotliegend czerwonego clastic spągowca z rocks using wykorzystaniem sztucznych sieci neuronowych Artificial Neural Networks Jadwiga Jarzyna, Monika Ujma Akademia Górniczo- Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie polski Celem badań było opracowanie efektywnej metody wyznaczania przepuszczalności w jednostkach skalnych o jednakowych zdolnościach przepływu mediów z wykorzystaniem sztucznych sieci neuronowych (SSN). Technika SSN pozwoliła na obliczenie At first a przepuszczalności representative w dataset was interwałach selected lub otworach, for training w których purposes, laboratoryjne using pomiary laboratory przepuszczalnościdata, well nie są dostępne. Pracę z SSN rozpoczęto od wybrania reprezentatywnego zbioru danych. Obejmował The aim of the studies, was to construct an effective permeability model in rocks, of similar ability to media flow, using artificial neural networks (ANN). This methodology enables calculating permeability in uncored intervals and wells. logs and well logging interpretation results. The best quality artificial neural networks created in 2012 nr 2 s. 85-96./ FileGateway/1767/824535723/ NAFTA_2012_02_1.pdf
on wyniki różnorodnych badań laboratoryjnych na próbkach skał oraz wartości parametrów mierzonych podczas profilowań geofizyki otworowej, a także wyniki kompleksowej interpretacji profilowań. Zbiór został wykorzystany do uczenia sieci. Optymalne sieci mogą być zastosowane do przewidywania the Polish przepuszczalności Lowland and w innych well logging interwałach data were tego samego used. All otworu calculations lub innych were done otworach. using W pracy Statistica przedstawiono (StatSoft) wyniki testów and wykonanych Techlog w celu utworzenia this study can be used to predict permeability in the same well at different uncored intervals or in other wells. The results of a few tests performed during this study in order to create a good quality ANN are presented. Porosity and permeability data from the Rotliegend sandstone cores of (Schlumberger) applications.
NAFTA-GAZ Zastosowanie Automatic algorytmu history mrówkowego matching w procesie of reservoir kalibracji simulation symulacyjnego models modelu by using złożowego Ant Colony Optimization algorithm Piotr Łętkowski Instytut Nafty i Gazu, Kraków polski dobrej jakości SNN. Wykorzystano wyniki badań porowatości i przepuszczalności na próbkach piaskowców czerwonego spągowca z niżu polskiego oraz wyniki profilowań geofizyki otworowej. Do obliczeń zastosowano programy Statistica (StatSoft) i Techlog (Schlumberger). Artykuł poświęcony jest analizie możliwości zastosowania tzw. algorytmu mrówkowego w procesie kalibracji pełnoskalowego symulacyjnego modelu złoża. Tradycyjna metoda kalibracji The article presents the analysis of possible applications of ant colony optimization algorithm in the history matching process of real 3D reservoir simulation models. The traditional method 2012 nr 2 s. 98-104./ FileGateway/1768/53966946/ NAFTA_2012_02_2.pdf
polegająca na wielokrotnym powtarzaniu procedury: symulacja analiza wyników modyfikacja modelu jest czasochłonna i wymaga dużej wiedzy i doświadczenia. Proponowane podejście należy do grupy metod opierających się na tzw. próbkowaniu stochastycznym i jest jedną z najbardziej efektywnych metod wspomagania procesu kalibracji modelu symulacyjnego. W porównaniu z innymi metodami algorytm mrówkowy charakteryzuje się małą based on multiple repetition of the same procedure of simulation result analysis model modification is time consuming and requires considerable knowledge and experience. Ant colony optimization is one of the most effective metaheuristic based on stochastic sampling. In comparison with other methods ACO is characterized by a small number of free parameters and high efficiency in the search for space solutions.
NAFTA-GAZ Symulacje procesów eksploatacji złóż naftowych z zastosowaniem sterowania sprzężeniem zwrotnym. Część II. Sterowanie procesami złożowymi Reservoir simulations of production processes, using feed-back mechanisms. Part II. Controlling simulations of in situ processes Wiesław Szott, Andrzej Gołąbek Instytut Nafty i Gazu, Oddział Krosno polski liczbą parametrów ustalanych arbitralnie oraz dużą efektywnością w przeszukiwaniu przestrzeni rozwiązań. W pracy rozpatrzono zagadnienia napotykane w symulacjach złożowych, które wymagają sterowania przebiegiem symulacji zależnego od jej bieżących wyników. Problem rozwiązano wykorzystując narzędzia, w które wyposażone zostały najnowsze symulatory złożowe, pozwalające na realizację mechanizmów sprzężenia zwrotnego. The paper addresses problems encountered in reservoir simulations, that require control depending on concomitant simulation results. These problems are solved using the most recent options of reservoir simulators, taking advantage of feed-back mechanisms. They are available by using user-defined parameters 2012 nr 2 s. 105-114./ FileGateway/1771/673694159/ NAFTA_2012_02_3.pdf
Stały się one dostępne dzięki możliwościom definiowania w trakcie symulacji wielkości pochodnych od standardowo występujących w procesie symulacji. W pracy przedstawiono rozwiązania typowych problemów na przykładach realistycznych modeli złóż krajowych oraz uzyskane w ich ramach wyniki. Praca składa się z dwóch części. W niniejszej, drugiej części pracy przedstawiono sposób wykorzystania mechanizmów sprzężenia zwrotnego do being the functions of standard simulation quantities during the simulation processes. The paper includes realistic examples of the solutions applied to domestic hydrocarbon fields and UGS reservoirs. The paper consists of two parts. In the following, second part of the paper, feed-back mechanisms are applied to the simulations of in-situ processes.
NAFTA-GAZWykorzystanie The use metod of the bioindykacji bioindication do oceny method to toksyczności evaluate the środków toxicity of chemicznych chemicals stosowanych used in the w składach composition płuczek of drilling wiertniczych fluids Grzegorz Zima Instytut Nafty i Gazu, Oddział Krosno polski sterowania przebiegiem symulacji procesów złożowych. W artykule The article zaprezentowanopresents the wyniki badań laboratoryjnych nad określeniem szkodliwości dla środowiska naturalnego środków stosowanych w składach płuczek wiertniczych na podstawie pomiarów ich wpływu na metabolizm bakterii luminescencyjnych Vibrio fischeri (metoda DeltaTox). Miarą toksyczności środków chemicznych w tej metodzie jest obniżenie luminescencji results of laboratory tests, to determine the impact on the environment, of chemicals used in the composition of drilling fluids. Investigations were carried out, by measuring their effect on the metabolism of the luminescent bacteria Vibrio fisheri (DeltaTox method). The measure of the toxicity of chemicals in this method, is to tych bakterii reduce the w środowiskuluminescence badanej of these 2012 nr 2 s. 115-122./ FileGateway/1770/825975453/ NAFTA_2012_02_4.pdf
substancji. Przedstawione wyniki badań toksyczności dotyczą środków i materiałów aktualnie stosowanych przez serwisy płuczkowe. Wykonanie opisanych badań pozwoliło na określenie przydatności wykorzystanej metody do badania toksyczności substancji stosowanych w technologii płuczkowej oraz przy projektowaniu składów płuczek wiertniczych, a uzyskane wyniki wskazały również na ograniczenia zastosowania tej metody. bacteria in the environment of the test substance. The presented results of toxicity tests, relate to chemicals currently used by mud services.
NAFTA-GAZ Nowe rozwiązania techniczne zastosowane w systemach ładunkowych statków do przewozu skroplonego gazu ziemnego (LNG) New technical solutions implemented in cargo systems of liquefied natural gas carriers Marek Matyszczak Akademia Morska w Szczecinie polski Dynamiczny rozwój konstrukcji statków nowej generacji, typu QMAX i QFLEX, do przewozu skroplonego gazu ziemnego (LNG) spowodował zastosowanie po raz pierwszy w warunkach statkowych technologii skraplania gazu LNG. W zbiornikach ładunkowych statku LNG tego typu odparowuje dziennie około 0,15% ładunku (4000 6000 kg/ h). Podstawowym zadaniem systemów skraplania gazu jest całkowite skraplanie par ładunku The Dynamic development in the construction of the new QMAX and QFLEX liquefied natural gas (LNG) carriers has caused the shipboard reliquefaction technology to be applied. For this kind of ships the boil-off gas generation rate is typically 0.15% per day (4000 6000 kg/h). The main purpose of the reliquefaction systems, is to provide cargo tank pressure control, by liquefying all vapour boil-off from the cargo tanks, during 2012 nr 2 s. 123-132./ FileGateway/1772/834666851/ NAFTA_2012_02_5.pdf
i w efekcie stabilizacja ciśnienia w zbiornikach statku. Artykuł dotyczy systemów skraplania gazu BOG stosowanych na najnowszych statkach LNG. Opisano w nim budowę i zasadę działania systemów skraplania EcoRel firmy Cryostar oraz Mark I i Mark III firmyhamworthy HAMWORTHY. Reliquefaction Zamieszczono Systems schematy EcoRel, funkcjonalne Mark I and tych Mark III are systemów described. oraz The layout scharakteryzowanodiagrams i porównano ich konstrukcję oraz właściwości. normal ship operation and thus protecting the cargo tanks from over pressure. The paper refers to BOG Reliquefaction Plants installed on board new generation LNG ships. The construction, principles of operation and properties of the and the process flow charts of these systems are enclosed. The
NAFTA-GAZ Nowe narzędzia badawcze do oceny właściwości użytkowych paliw do silników o zapłonie samoczynnym New research tools for assessing the properties of diesel engine fuels Dariusz Sacha Instytut Nafty i Gazu, Kraków polski Malejące zasoby ropy naftowej oraz względy ekologiczne powodują wzrost zainteresowania paliwami pochodzenia roślinnego. Pomimo dużego podobieństwa między olejem napędowym pochodzenia naftowego a biodieslem i paliwem z biokomponentami można zauważyć różnego rodzaju comparison of construction of these systems are carried out and technology development advantages of the Reliquefaction Systems are presented. All currently used fuels contain biocomponents. These fuels are susceptible to relatively quick oxidation. Oxidation products are acids, polymers, resins and sludge. Contaminants can block fuel filters. Degradation products cause damage to fuel system elements made of 2012 nr 2 s. 133-137./ FileGateway/1773/270865644/ NAFTA_2012_02_6.pdf
problemy z ich stosowaniem. Paliwa wadliwie skomponowane lub przechowywane w nieodpowiednich warunkach ulegają szybkiej degradacji. Występują między innymi problemy ze stabilnością oksydacyjną oraz blokadą filtrów paliw. Problemy te związane są z obecnością różnego rodzaju wytrąconych osadów, jak również osadów wymytych ze zbiorników (biodiesel jest lepszym rozpuszczalnikiem niż olej napędowy). W artykule przedstawiono plastics and elastomers. This paper presents a new oxidation stability test method as well as a method for assessing tendencies in the blocking of fuel filters. Describes a method of EN 16091 Liquid petroleum products Middle distillates and fatty acid methyl ester (FAME) fuels and blends Determination of oxidation stability by rapid small scale oxidation method and ASTM D 2068-10 Standard Test Method for Determining Filter
NAFTA-GAZ Korelacja parametrów petrofizycznych z analizą facji w otworach Bonikowo-1, Bonikowo-2 oraz Kokorzyn-2 Correlations of petrophysical parameters with facies analysis of cores from the Bonikowo-1, Bonikowo-2 and Kokorzyn-2 wells Konrad Ziemianin Instytut Nafty i Gazu, Kraków polski nową metodę badawczą oceny stabilności oksydacyjnej zgodnie z normą EN 16091:2010 oraz metodę oceny tendencji paliw do blokowania filtrów FBT zgodnie z normą ASTM D 2068-10. Praca przedstawia wyniki badań Blocking Tendency. The results of a petrophysical makroskopowych, analysis, a także along with analiz macro- and mikroskopowychmicroscopic i investigations petrofizycznych, of samples jakie from the wykonano Bonikowo-1, dla Bonikowo-2 dostępnych and rdzeni Kokorzyn-2 wiertniczych wells are z otworów: presented in Bonikowo-1, this paper. Bonikowo-2 Analyzed oraz rocks Kokorzyn-2. represent Zbadane the youngest fragmenty part of Werra rdzeni cyclothem 2012 nr 3 s. 153-164./ FileGateway/1785/378529983/ NAFTA_2012_03_1.pdf
odpowiadają wiekowo najmłodszej części cyklotemu Werra począwszy od klastycznych osadów białego spągowca (w przypadku otworu Bonikowo-2) po wapień cechsztyński Ca1 włącznie. Ze względu na różnice w makroskopowym wykształceniu analizowanych utworów, wydzielić można odpowiednio 5 facji litologicznych w obrębie otworu Bonikowo-1, 2 facje w obrębie otworu Bonikowo-2 oraz 1 w obrębie otworu from the clastic, white sediments (in Bonkowo-2 well) up to Zechstein limestone Ca1. Based on macroscopic differences analyzed cores were divided into several lithofacies 5 in Bonikowo-1, 2 in Bonikowo-2 and 1 in Kokorzyn-2. Analyzed rocks were generally light or darkgray, micritic limestones with various fauna, represented mainly by Bryozoa species. Apart from bryozoan colonies, several species belonged to
Kokorzyn-2. Analizowane skały to głównie jasne lub nieco ciemniejsze wapienie zbudowane z mikrytowego kalcytu, w obrębie których spotyka się różnorodną faunę, reprezentowaną najczęściej przez mszywioły. Notuje się również muszle małżoraczków, intervals, sandstones ramienionogów, and a także conglomerates otwornice (built by i krynoidy. Powszechnie występuje tu anhydryt wykształcony w postaci tabliczek, mogących tworzyć większe skupienia wypełniające pustki. Dużo Ostracoda, Brachiopoda, Foraminifera and Crinoidea were also observed. Anhidrite, in a tabular form or creating nodular masses, is common in investigated rocks. Gypsum is rare. Apart from limestones, in lower parts of analyzed grains of quartz, feldspars, metamorphic and igneous rocks with calcite, quartz, illite cements and illiteferric matrix) occur. In investigated
rzadziej notuje się gips. Poza wapieniami w badanych interwałach występują również, w spągowych częściach, utwory klastyczne zlepieńce i piaskowce, zbudowane z ziaren kwarcu, skaleni oraz otoczaków skał magmowych i metamorficznych, spojonych cementem węglanowym, kwarcowym, ilastym, a także ilastożelazistym matriks. W obrębie wydzielonych facji nie wykazano trendów zmienności porowatości całkowitej oraz facies, there are no trends in changes of total porosity and permeability values in relation to depth. Each of analyzed facies has a porosity value from 2 3% up to tens %, and permeability values in the range from 0.01 md up to 1.6 D. The values of porosity and permeability are most times more or less similar in each of the analyzed facies (except the permeability values in facia C, which are very high and specific).
przepuszczalności dla gazu (azotu) w stosunku do głębokości. Każda z wyznaczonych facji charakteryzuje się zakresem zmienności porowatości mogącym sięgać od 2-3 do kilkudziesięciu procent, a także wartościami przepuszczalności zmiennymi w zakresie od dziesiętnych części md po ok. 1,6 D. Podane zakresy wartości porowatości i przepuszczalności najczęściej pokrywają się w mniejszym lub większym stopniu w obrębie wyznaczonych facji, dlatego też nie
NAFTA-GAZ Modyfikacja przestrzeni porowej kamieni cementowych Defining the porous sphere of cement pastes Marcin Instytut KremieniewskiNafty i Gazu, Oddział Krosno polski można przypisać każdej z analizowanych facji charakterystycznych, odrębnych od innych zakresów zmienności (za wyjątkiem utworów stropowej części facji C, dla których osiągane, bardzo wysokie wartości przepuszczalności są niepowtarzalne w obrębie żadnej innej facji). W artykule przedstawiono możliwości badania porowatości kamieni cementowych powstałych z zaczynów uszczelniających oraz wpływ porowatości stwardniałego The article presents various techniques of research on the porosity of cement pastes created from packing slurry and the influence of the 2012 nr 3 s. 165-170./ FileGateway/1786/891378735/ NAFTA_2012_03_2.pdf
NAFTA-GAZ Zastosowanie mikroemulsji jako składnika poprawiającego sprawność płynów szczelinujących i odbiór cieczy po wykonanym zabiegu The use of microemulsion as an additive to improve fracturing fluid efficiency and liquid recovery after performing the treatment Marek Czupski Instytut Nafty i Gazu, Oddział Krosno polski zaczynu uszczelniającego na zapobieganie ekshalacjom gazu. Badane kamienie cementowe otrzymano z zaczynów lekkich z dodatkiem 20% mikrosfer, zawierających mikrocement w celu poprawienia szczelności matrycy cementowej. Bardzo ważnym czynnikiem mającym wpływ na powodzenie zabiegu hydraulicznego szczelinowania skał zbiornikowych jest sprawność płynu, która z kolei zależy od jego filtracji do złoża. hardened packing slurry porosity on prevention of gas migration. The tested cement pastes were made of light slurries with microspheres and microcement in order to improve hardened packing slurry sealing. Fracturing fluid efficiency is a very important factor which has a crucial impact on the success of hydraulic fracturing treatment. This fluid efficiency depends on the leakoff. Then, cleanup of 2012 nr 3 s. 171-179./ FileGateway/1787/653321032/ NAFTA_2012_03_3.pdf
Kluczowe znaczenie ma także oczyszczenie strefy dookoła wytworzonej szczeliny, jak również samej warstwy podsadzki. W tym celu do płynów szczelinujących dodawane są środki powierzchniowo czynne, których zadaniem jest redukcja napięcia a decade powierzchniowego microemulsions i kąta have also zwilżania been used oraz kontrola successfully. filtracji. They are Od około defined as dekady z a mixture of powodzeniem surfactant, stosowane solvent/oil/ są również co-solvent mikroemulsje, and water. które stanowią mieszaninę środka powierzchniowo czynnego, the area around the fractured proppant pack and propped fracture is also very important. Therefore surfactants are used in hydraulic fracturing fluids to reduce surface tension, contact angle and leakoff control. For about So this paper describes laboratory studies, which illustrate
NAFTA-GAZ Badania poligonowe zapłonu paliw prochowych Field tests of highenergy materials ignition carried out in stosowanychperfogenerators w perfogeneratorach 1 Łukasz Habera, Antoni Frodyma 2 Zenon Wilk, Piotr Koślik 1 Instytut Nafty i Gazu, Kraków 2 Instytut Przemysłu Organicznego Warszawa, Oddział Krupski Młyn polski rozpuszczalnika/ how the ropy/ application współrozpuszczalnikaof the i wody. microemulsions Dlatego w affects the niniejszym fracturing artykule fluid zaprezentowanoproperties, in badania, które miały na celu sprawdzenie wpływu, jaki na właściwości cieczy szczelinujących będzie miało zastosowanie w ich składzie dostępnych na rynku mikroemulsji, w porównaniu do konwencjonalnego środka powierzchniowo czynnego. Przedstawione badania związane są z realizacją projektu dotyczącego metod intensywnej stymulacji comparison to a conventional surfactant. The article presents results of the research of when highenergy materials ignition is applied to the 2012 nr 3 s. 180-183./ FileGateway/1788/541812844/ NAFTA_2012_03_4.pdf
przypływu perfogenerator do odwiertu. (comprehensive Jedną z tool nich jest dedicated zastosowanie both for perforacji perforating kumulacyjnej, and połączonej stimulation w jednym job in a zabiegu ze borehole). skutecznym The generatorem experiments gazodynamicznym. were carried W tym celu out using stosuje się special na przykład pressure połączenie chambers at ładunków The Oil and kumulacyjnychgas Institute współdziałającychof Krakow, z paliwami as well as at prochowymi The Institute w of Organic urządzeniach Industry zwanych Warsaw, perfogeneratorami. Krupski Młyn W pracy przedstawiono fragment badań zapłonu paliw wysokoenergetycznych, Branch. These chambers are equipped with ultra fast pressure changing przeprowadzonychrecorders w specjalnym which zbiorniku enabled us ciśnieniowym. to build the W ramach profile of projektu propellant badań combustion
wykonano grubościenny stalowy zbiornik stosowany do badań strzałowych. Umiejscowienie zbiornika w ziemi dodatkowo wzmocniło jego konstrukcję. Zbiornik wyposażono w czujniki i urządzenia rejestrujące zmiany ciśnienia i temperatury. Dodatkowo w badaniach wykorzystano pressure. The authors successfully performed three different types of propellant ignition: cumulative stream, detonating fuse, and explosive charge, respectively. Final results of the experiments showed a positive ignition and full combustion of propellants autonomiczny at each test rejestrator configuration. ciśnienia umieszczany w komorze zbiornika. Przedstawiono wyniki badań inicjowania zapłonu dla wybranych typów paliw, odpowiednio za pomocą strumienia
NAFTA-GAZ Gazowe sieci inteligentne opcja dla energetyki? Smart gas grids option for the energy sector? Dariusz Dzirba Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A., Warszawa polski kumulacyjnego, lontu detonującego i ładunku MW. Przeprowadzone eksperymenty poligonowe wykazały pomyślną inicjację paliwa oraz jego całkowite spalenie. Artykuł opisuje ideę współdziałania systemów gazowego i elektroenergetycznego. Przedstawiono i przeanalizowano różne metody magazynowaniastorage are energii elektrycznej. Wprowadzono koncepcję gazowej sieci inteligentnej. Gazowa sieć inteligentna umożliwia integrację różnych mediów energetycznych, This paper describes the idea of interaction between gas and electricity systems. Different methods of power described and analyzed. The concept of a smart gas grid that enables the integration of different energy media especially for electricity 2012 nr 3 s. 184-190./ FileGateway/1789/88856118/ NAFTA_2012_03_5.pdf
w szczególności gazu i elektryczności, w sposób który pozwala na optymalizację efektywności działania systemów. Podstawowa cecha gazowej sieci inteligentnej to możliwość magazynowania energii. Magazynowanie energii w systemie gazowym pozwala na elastyczność w użytkowaniu i produkowaniu energii elektrycznej, ciepła czy zimna. Akceptacja innego gazu niż typowy functionalities/ gaz ziemny, services elastyczność, which could nowe wykorzystanie paliw gazowych, and gas with the result, that the overall efficiency of the grid(s) is optimized is introduced. The key feature of the smart gas grid is its ability to store energy. This storage provides flexibility in the use of gas or production of electricity, heating and cooling. The acceptance of gas different from typical natural gas, flexible grids, smart gas utilisation are 3 high level be ensured/ provided by a smart gas grid. The
NAFTA-GAZ Emisja Emission zanieczyszczeńof gaseous gazowych pollutants in Julita Piskowska- Wasiak Instytut Nafty i Gazu, polski to trzy funkcjonalności/ usługi wysokiego poziomu, które może zapewnić gazowa sieć inteligentna. Pojawia się możliwość wprowadzania do systemu gazowego niewielkich ilości wodoru possibility of placing/ injecting a small amount of hydrogen into the gas system arises and enhances the role of the natural gas based energy distributed. This will enable the produkowanegoconstruction z of a wykorzystaniemsustainable energii and odnawialnych. economic Wzmocniona energy zostaje rola system as energetyki a whole in rozproszonej the future. opartej o gaz ziemny. Pozwoli to na skonstruowanie w przyszłości zrównoważonego i ekonomicznego systemu energetycznego traktowanego jako całość. W artykule The article zamieszczono provides an przegląd overview 2012 nr 3 s. 191-201./ FileGateway/1790/931491613/ NAFTA_2012_03_6.pdf
w procesie natural gas odsiarczaniadesulphurization gazu process ziemnego by IGNiGmetodą Chelate IGNiG- method Chelate Oddział Warszawa dotychczasowych doświadczeń w zakresie emisji zanieczyszczeń gazowych na oddanych do użytku instalacjach odsiarczaniadesulfurization gazu by IGNiGziemnego Chelate metodą method. The IGNiG- emission Chelate. regulations Omówiono at the time of przepisy startup the w zakresie installations emisji are reviewed. obowiązujące w czasie uruchamiania kolejnych instalacji. Przedstawiono metodykę określenia stanu powietrza atmosferycznego na skutek emisji zanieczyszczeń i planowane wartości emisji w odniesieniu do instalacji odsiarczania gazu ze of past experience in the emission of gaseous pollutants from installations of natural gas The methodology of determining ambient air pollution due to gaseous emission is discussed and the planned emission value for the installation of natural gas desulfurization from the bed Rylowa- Rajsko in KGZ
NAFTA-GAZ Uaktualnienie i wykreślenie map strukturalnych syluru Updating and sketching of silurian structural maps Małgorzata Słota-Valim Instytut Nafty i Gazu, Kraków polski złoża Rylowa- Rajsko w KGZ Szczepanów. Przedmiotem pracy jest opracowanie powierzchni strukturalnych osadów syluru na obszarze Polski. Mapy strukturalne powstały w oparciu o dane stratygraficzne pochodzące z profili 349 otworów wiertniczych oraz na podstawie danych zdigitalizowanych z map archiwalnych. W efekcie Szczepanow is presented. The goal of this paper is to construct the structural surfaces of silurian deposits in Poland. The structural maps were drawn up on the basis of stratigraphic data from 349 well profiles as well as on the basis of data digitalized from archival maps. As a result particular silurian skonstruowanoseries maps mapy in the form poszczególnych of regular serii syluru grids were w postaci sketched regularnych with the siatek use of interpolacyjnych, Convergent które zostały Interpolation sporządzone algorithm 2012 nr 4 s. 217-224./ FileGateway/1791/746267506/ NAFTA_2012_04_1.pdf
NAFTA-GAZ Ocena działania dodatków opóźniających czas wiązania zaczynów cementowych na podstawie badań laboratoryjnych Evaluation of effectiveness of cement slurries retarders based on laborator tests Edyta Dębińska Instytut Nafty i Gazu, Oddział Krosno polski przy użyciu algorytmu Convergent Interpolation w programie Petrel 2010.1. Artykuł przedstawia wyniki badań zaczynów cementowych o obniżonej, normalnej i zwiększonej gęstości, przeznaczonych do uszczelniania kolumn rur okładzinowych na głębokościach około 3000 4000 metrów. Badania laboratoryjne prowadzono in Petrel 2010.1. The paper presents results of tests performed on reduced-, normal- and high-density cement slurries used to seal casings at depths to about 3000 4000 meters. Laboratory tests were carried out in conditions similar to those that w warunkach occur in deep otworopodobnych, boreholes tj. w i.e. at about temperaturze 90oC and około 90ºC a pressure i ciśnieniu of about 60 około MPa. The 60 MPa. density of Gęstości slurries was zaczynów adjusted regulowano by adding 2012 nr 4 s. 225-232./ FileGateway/1792/369925872/ NAFTA_2012_04_2.pdf
dodatkami microspheres odciążającymi and (mikrosfery) i hematite. A obciążającymiflexible agent (hematyt). was added Do składów to reduced o obniżonej and normal i normalnej density gęstości slurries to dodawano obtain higher ponadto values of środek uplastyczniający, który zwiększał elastyczność kamienia cementowego. Badania wykonywano dla dwóch rodzajów środków opóźniających czas wiązania, o symbolach A i B, należących do grupy najczęściej stosowanych dodatków opóźniających modyfikowanych elasticity cement stone. Tests were performed for two different types of retarders A and B, which belong to the most commonly used group of retarders modified lignosulfonates. They were resistant to salinity, and can be used in slurries attaining 20% brine and based on fresh lignosulfonianów. water about Były one different odporne na salinity (KCl zasolenie 3%, NaCl
i można je było stosować w zaczynach zarabianych 20- procentową solanką, jak i bazujących concentration. na wodzie Simultaneously słodkiej after o różnym reaching the zasoleniu time needed (KCl 3%, to pumping NaCl 10%). Zastosowane opóźniacze wiązania powodowały proporcjonalne narastanie czasu gęstnienia wraz ze wzrostem ich stężenia w zaczynie cementowym, a ponadto wpływały na obniżenie konsystencji zaczynu. Jednocześnie po osiągnięciu założonego czasu potrzebnego do 10%). It caused a proportional increase of thickening time with increase of their cement slurry it provided a short period of transition between 30 to 100 Bc. Better results were obtained using retarder marked A, because smaller amounts of this retarder were enough to increase thickening time. For slurries present in this article the following properties were
zatłoczenia zaczynu do otworu zapewniały krótki okres przejścia między 30 Bc a 100 Bc. Za free water skuteczniejszyand filtration. dodatek opóźniający uznano środek A, gdyż niewielkie jego ilości wystarczały, aby znacznie wydłużyć czas gęstnienia zaczynu cementowego. Dla prezentowanych w artykule zaczynów cementowych wykonano oznaczenia gęstości, rozlewności, parametrów reologicznych, czasu gęstnienia, odstoju wody i wielkości filtracji. W przypadku measured: density, fluidity, thickening time, rheological parameters, Mechanical parameters for cement stone were determined: compressive strength, adhesion to the pipe, gas permeability. As a result of the testing, a new recipe of cement slurries was developed. These cement slurries can potentially be applied in industry for sealing deep HTHP boreholes (with high temperatures and pressures).
NAFTA-GAZ Emisje gazów cieplarnianych w procesach wydobycia i transportu ropy naftowej The greenhouse gas emission during the extraction and transportation of crude oil Artur Antosz, Halina Syrek Instytut Nafty i Gazu, Kraków polski kamieni cementowych określono parametry mechaniczne: wytrzymałości na ściskanie i przyczepności do rur oraz przepuszczalności dla gazu. W wyniku badań opracowano receptury zaczynów cementowych mogących znaleźć zastosowanie w przemyśle do uszczelniania kolumn rur w głębokich otworach wiertniczych przy wysokich temperaturach i ciśnieniach. W artykule omówiono czynniki wpływające na wielkość emisji gazów cieplarnianych w procesie wydobycia The paper discusses the factors affecting the emission of greenhouse gases in the process of extracting oil 2012 nr 4 s. 233-240./ FileGateway/1793/103471686/ NAFTA_2012_04_3.pdf
ropy naftowej and provides oraz przedstawiono średnie wartości wskaźników emisji GHG na etapie wydobycia tego surowca dla różnych krajów światowych producentów ropy naftowej. W artykule omówiono również metodę obliczania wielkości emisji GHG w cyklu życia paliw silnikowych dla etapu wydobycia ropy naftowej, z the average value of GHG emissions indicators in the extraction process for different countries world producers of crude oil. The article discusses also a method for estimating GHG emissions in the life cycle of motor fuels, using a calculation program SimaPro, fitted with an internal database Ecoinvent zastosowaniemand presents programu some obliczeniowegoexamples of SimaPro, calculating wyposażonego of GHG w emission wewnętrzną indicators bazę danych in the oil Ecoinvet, extraction oraz process
NAFTA-GAZ Metoda oznaczania zawartości bezwodnika the Celina Bujas poliizobutylenobursztynowego polyisobutenylsuccinic w surowcach anhydride stosowanych content in w syntezie raw materials dodatków used in the uszlachetniających synthesis of do paliw The method applied for determining fuel additives Grażyna Żak, Michał Wojtasik, Instytut Nafty i Gazu, Kraków przedstawiono przykłady kalkulacji wskaźników emisji gazów cieplarnianych w procesie wydobycia ropy naftowej i w procesie transportu tego surowca z miejsc wydobycia do Europy. and in transportating this resource from exploration fields to Europe. polski W niniejszym artykule omówiono istotne elementy metody This article describes the essential parts of the method used for oznaczania determination zawartości of bezwodnika polyisobutenylsuccinic poliizobutylenobursztynowego anhydride w surowcach content in wykorzystywanychmaterials w syntezie used for fuel dodatków additives uszlachetniających preparation do paliw, z by using of wykorzystaniemthe infrared spektroskopiispectroscopy. w Statistical podczerwieni. analysis of Analiza the results statystyczna obtained for wyników commercial pomiarów samples of komercyjnych polyisobutenylsuccinic 2012 nr 4 s. 241-245./ FileGateway/1794/983210194/ NAFTA_2012_04_4.pdf
NAFTA-GAZ Profil WWA Profile of w cząstkach PAHs in stałych (PM) particle emitowanych matter (PM) z silnika emitted from Diesla a diesel engine Xymena Mazur- Badura Instytut Nafty i Gazu, Kraków próbek anhydride bezwodnika made it poliizobutylenobursztynowego possible for umożliwiła us to assess oszacowanie the method s powtarzalnościrepeatability. metody. polski W artykule przedstawiono badania wpływu warunków pracy silnika Diesla i obecności w oleju napędowym biokomponentów of PAHs in PM. The (FAME), engine test wprowadzanych bed was a na różnych FORD 2.0i poziomach 16V Duratorq stężeń, na TDCi which profil WWA fulfilled the (WielopierścienioweEURO IV Węglowodory norm on Aromatyczne) emission and w emitowanych PM. Silnik badawczy FORD 2.0i 16V Duratorq TDCi spełniał normy emisji EURO IV. Pomiary prowadzono dla dwóch warunków This paper is about the influence of working conditions of a diesel engine and biofuels on the emission a mini tunnel AVL Smart Sampler SPC 472. Emissions of PM were investigated during standardized cycles over ISO 8178. The engine was operated 2012 nr 4 s. 246-253./ FileGateway/1795/372066411/ NAFTA_2012_04_5.pdf
pracy silnika: w fazie I (20 Nm, 3800 obr/min) i w fazie II (120 Nm, 1000 obr/min). Do zasilania silnika używano konwencjonalnego oleju napędowego oraz dwóch biopaliw, składających się z konwencjonalnego in Mode I (20 Nm, 3800 rpm) and Mode II (120 Nm, 1000 rpm). Fuel compositions were varied from standard, commercial diesel fuel to its FAME blends of 10 and 20%. A sample of the exhaust was passed oleju through napędowegoa standardized z dodatkiem filter 10% (v/v) capturing i 20% (v/ particlebound PAHs, v) FAME. Analiza which were WWA w PM extracted obejmowała: and ekstrakcję determined PM, by highresolution oczyszczanie ekstraktu, gas zatężanie gochromatography i oznaczenie coupled WWA with a mass techniką spectrometer GC/MS. W detector. The fazie II, przy PAH profiles większym of PM were obciążeniu determined. silnika, Results show
emisja WWA niezależnie od zastosowanego paliwa maleje. W miarę wzrostu udziału biokomponentu w paliwie emisja WWA that FAME reduce the emission of PAHs in PM. The concentration of PAHs in PM was higher in Mode I. Particularly the także maleje. concentration Tendencja ta of chrysene jest bardziej and widoczna wbenzo(e)pirene warunkach in PAHs pracy silnika profile was w fazie I. high. FAME Profil stężeń reduces that WWA w PM compound charakteryzuje in PM only się dużą slightly. zawartością chryzenu i benzo(e)pirenu; wprowadzenie do oleju napędowego FAME w mniejszy sposób redukuje stężenie tych związków w PM w stosunku do zmniejszenia zawartości
NAFTA-GAZ Emisja w procesie hydrokonwersji bioolejów jako składnik emisji gazów cieplarnianych w cyklu życia (LCA) olejów napędowych GHG emission in HVO process as a component of total emission generated in diesel fuel life cycle Kamil Instytut Berdechowski, Nafty i Gazu, Anna Duda, Kraków Tomasz Łaczek polski pozostałych WWA w PM. Celem pracy jest przedstawienie opisu jednego z biopaliw biodiesla produkowanego metodą hydrokonwersji olejów i tłuszczów. Omówiono również procesy zachodzące podczas produkcji tego biopaliwa oraz dokonano opisu instalacji służącej do jego produkcji. W artykule przytoczono akty prawne przyczyniające się do wzrostu zainteresowania tym paliwem i obligujące do zwiększania This article presents one of the biofuels biodiesel produced by hydro conversion of oils and fats. The processes and installation for HVO production are also described. Literature about the Polish and international legislation concerning the promotion of the use of energy from renewable sources is quoted. The article discusses the sources of greenhouse gas emissions in the hydro 2012 nr 4 s. 254-259./ FileGateway/1796/490831639/ NAFTA_2012_04_6.pdf
NAFTA-GAZ Wybrane Selected Teresa zagadnienia environmental Steliga, środowiskowe podczas issues during the Małgorzata Uliasz poszukiwania, exploration, udostępniania i eksploatacji gazu ziemnego opening up and exploitation of natural Instytut Nafty i Gazu, Oddział Krosno polski jego produkcji. Wskazano wszystkie źródła emisji gazów cieplarnianych na etapie procesu technologicznego. Bazując na zaczerpniętych z literatury danych na temat zużycia poszczególnych mediów energetycznych, oszacowano poziom emisji gazów cieplarnianych w procesie hydrokonwersji olejów i tłuszczów do węglowodorowych komponentów oleju napędowego. W artykule przedstawiono główne zagrożenia conversion technological process. GHG data from the HVO process was estimated, based on materials and energy balance. The aim of the article is to present the main środowiskoweenvironmental podczas threats poszukiwania, during gas udostępniania exploration, i eksploatacji its opening 2012 nr 5 s. 273-283./ FileGateway/1801/872431968/ NAFTA_2012_05_1.pdf
z formacji łupkowych gas from shale formations gazu ziemnego z formacji łupkowych. Udostępnianie niekonwencjonalnych akumulacji gazu ziemnego realizowane jest otworami pionowymi, a przede wszystkim otworami horyzontalnymi, co wpływa na generowanie zwiększonych ilości odpadów wiertniczych. Przestawiono optymalne warianty ich for their zagospodarowania environmentally w sposób friendly bezpieczny usage have dla been shown środowiska. in this work. Opierając się Based on na badaniach prowadzonych w INiG, określono skład odpadowych płuczek wiertniczych. Potwierdzeniem up and exploitation from shale formations. Providing access to nonconventional accumulation of natural gas, is done through vertical and above all horizontal holes which results in obtaining larger amounts of drilling wastes. Optimum ideas research done in the Oil and Gas Institute, the composition of waste drilling fluids was determined.
ich szkodliwości dla środowiska były wyniki wykonanych badań their toksykologicznych environmental z harmfulness. wykorzystaniem testu Microtox. Podstawową metodą stymulacji produkcji gazu z formacji łupkowej są zabiegi hydraulicznego szczelinowania. W pracy przedstawiono zarys problematyki wodnośrodowiskowej w aspekcie technologii eksploatacji gazu z tych formacji skalnych. Szczególną uwagę zwrócono, opierając się na danych pochodzących Toxicological tests including the Microtox Test, confirmed The main method of stimulating shale gas production is hydraulic fracturing. The paper outlines the environmental issues of water in the field of shale gas production technology. Special focus was paid in particular to the utilisation methods of flowback water in order to reuse it, in subsequent hydraulic fracturing operations. Data obtained