Polská medievistika na přelomu tisíciletí

HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 193 OBZORY Polská medievistika na přelomu tisíciletí JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK Sperka, Jerzy Czwojdrak, Bożena: Polish medieval Studies on the Verge of a new Millennium The paper presents the most important publications of Polish medieval studies in last decade. They are divided into several categories: lexicons and textbooks, works on the Polish Church (episcopate, chapters, monasteries, religiousness and spirituality), social economic studies, culture studies, studies in supporting disciplines of history. There are thoroughly analyzed critical source editions. We have been observing rapidly growing number of the latter for the last decade. It all proves that medieval studies are very popular in Poland. The paper first of all focuses on works concerning relations of Poland with its neighbors (Czech Kingdom, Germany, Lithuania, Hungary, Russia, Ottoman Empire) and Papacy in medieval times. We think that such a list of works and subjects should make it easier for Czech reader to be acquainted with modern Polish medieval studies, its the most important and popular strands. Key words history of Poland * bibliography of Polish history * Polish medieval studies Contact Uniwersytet Śląski w Katowicach, Polsko; jerzy.sperka@us.edu.pl; bozena.czwojdrak@us.edu.pl Původně jsme čtenářům chtěli představit nejdůležitější publikace polských medievalistů, které vznikaly v období 1999 2009. Nakonec jsme ale dospěli k názoru, že výběr by nebyl úplný, pokud bychom do něj nezahrnuli také významné publikace vydávané už od první poloviny devadesátých let. Naše rozhodnutí ovlivnila skutečnost, že právě v období po pádu komunismu došlo k náhlému rozdrobení vydavatelského trhu. Než se situace stabilizovala, mnoho nově vzniklých vydavatelství podcenilo důležitost marketingu a zanedbalo distribuci již vytištěných knih. To mělo za následek, že se mnoho hodnotných publikací nedostalo do vědeckých knihoven. Tyto tituly jsou proto dnes obtížně dostupné, a tedy i málo známé. Přihlédneme-li k faktu, že tyto vědecké práce často iniciovaly nová bádání nebo byly počátkem nových edičních sérií, bude jejich představení českému čtenáři jistě prospěšné. Vzhledem k požadavkům, které stanovila redakce tohoto časopisu, představíme v předkládaném přehledu pouze nejdůležitější tituly. Každý zájemce v nich najde podrobnější informace o další literatuře. Odkazujeme také na knižní tituly, které obšírně shrnují výsledky polské historiografie na poli medievistiky ve zvoleném období a zároveň

194 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 poukazují na potřebu dalšího výzkumu. 1 Tyto publikace by měly povzbudit zájem o bibliografii dějin Polska (v současnosti zpracována do roku 2007), která shromažďuje všechny tituly vztahující se k polským dějinám. 2 Syntézy, lexikony Z důležitějších syntéz polských dějin je třeba zmínit práce Jerzyho Wyrozumského, Krzysztofa Baczkowského a především Stanisława Szczura. 3 Do obecné historie pak nové syntetické pojetí přinesli Stefan Kwiatkowski, Maria Miśkiewicz a Roman Michałowski. Z polských historických zemí se nového syntetického pojetí dočkalo jen Slezsko a Mazovsko. Ze slezských knížectví se velkému zájmu vědců těšilo zvláště Opolské a Těšínské knížectví. 7 Synteticky byla také popsána dynastie Piastovců, 8 včetně její hornoslezské větve. 9 Na závěr je také nutno uvést obsáhlou a velmi užitečnou Encyklopedii středověku Jerzyho Rajmana 10 nebo Dějiny polské diplomacie s kapitolami o středověku napsanými Gerardem Labudou a Marianem Biskupem. 11 1 FAŁKOWSKI, W. (red.): Pytania o średniowiecze : Potrzeby i perspektywy badawcze polskiej mediewistyki. Warszawa 2001; Spojrzenie w przeszłość. 1: Średniowiecze, nowożytność. Warszawa 2009. 2 Bibliografia Historii Polski za rok 2007. Kraków 2009. Bibliografia Historii Polski (1990 2005) je dostupná na webových stránkách Instytutu Pamięci Narodowej: www.bibliografia.ipn.gov.pl. 3 Wyrozumski, J.: Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek 1370). Kraków 1999. (Wielka historia Polski, t. 2); Baczkowski, K.: Dzieje Polski późnośredniowiecznej (1370 1506). Kraków 1999. (Wielka historia Polski, t. 3); Szczur, S.: Historia Polski : Średniowiecze. Kraków 2002. Kwiatkowski, S.: Średniowieczne dzieje Europy. Warszawa 2006; Miśkiewicz, M.: Europa wczesnego średniowiecza V XIII wiek. Warszawa 2008; MICHAŁOWSKI, R.: Historia powszechna : Średniowiecze. Warszawa 2009. Czapliński, M. Kaszuba, E. Wąs, G. Żerelik, R.: Historia Śląska. Wrocław 2002. (Dějiny Slezska do roku 1526 vypracoval R. Żerelik); Korta, W.: Historia Śląska do 1763 roku. Warszawa 2003; Orzechowski, K.: Historia ustroju Śląska 1202 1740. Wrocław 2005; Gieysztor, A. SamsonOwicz, H. (red.): Dzieje Mazowsza do 1526 roku. Warszawa 1994; viz také Wachowski, K.: Śląsk w dobie przedpiastowskiej : Studium archeologiczne. Wrocław 1997; Wachowski, K. (red.): Śląsk w czasach Henryka Prawego. Wrocław 2005. (Wratislavia Antiqua : Studia z dziejów Wrocławia, t. 8); Węcowski, P.: Mazowsze w Koronie : Propaganda i legitymizacja władzy Kazimierza Jagiellończyka na Mazowszu. Kraków 2004. Horwat, J.: Księstwo opolskie i jego podziały do 1532 r. : Książęta miasta Kościół urzędy własność prywatna. Rzeszów 2002; Pobóg-Lenartowicz, A. (red.): Sacra Silentii Provincia : 800 lat powstania dziedzicznego księstwa opolskiego (1202 2002). Opole 2003. 7 Panic, I.: Rozwój przestrzenny Cieszyna w dobie piastowskiej. Cieszyn 2001; Týž: Studia z dziejów Skoczowa w czasach piastowskich. Skoczów 2005; Týž: Książę cieszyński Przemysław Noszak (ok. 1332/1336 1410) : Biografia polityczna. Cieszyn 1996; TÝŽ (red.): Stan i potrzeby badań nad dziejami Śląska Cieszyńskiego. Cieszyn 2000; TÝŽ (red.): Z badań nad dziejami politycznymi i społeczno-gospodarczymi Cieszyna od średniowiecza do czasów współczesnych. Cieszyn 2005. 8 Ożóg, K. Szczur, S. (red.): Piastowie : Leksykon biograficzny. Kraków 1999; Barański, M. K.: Dynastia Piastów w Polsce. Warszawa 2005. 9 Barciak, A. (red.): Książęta i księżne Górnego Śląska. Katowice 1995; TÝŽ: Piastowie śląscy w kulturze i europejskich dziejach. Katowice 2007. 10 Rajman, J.: Encyklopedia średniowiecza. Kraków 2006. 11 Labuda, G. Michowicz, W.: Historia dyplomacji polskiej X XX wieku. Warszawa 2002.

OBZORY JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK POLSKÁ MEDIEVELISTIKA PŘELOMU NOVÉHO TISÍCILETÍ 195 Bádání o historii raného středověku Během posledních dvou desetiletí byl zaznamenán kvantitativní i kvalitativní růst prací zabývajících se dějinami raně středověké Evropy. 12 Z důležitějších publikací musíme zmínit syntézu Lecha Leciejewicze, která popisuje proces vzniku evropské civilizace po zániku Římského impéria. 13 Przemysław Urbańczak přináší ve své práci, která je z velké části založená na poznatcích archeologů, pohled na absolutismus v západní Evropě prvního tisíciletí. Wojciech Fałkowski se naproti tomu ve své monografii věnuje systému vlády v Západofranské říši. 14 S problémy spojenými se změnami na politické mapě Evropy se můžeme seznámit ve sbornících a monografiích Henryka Samsonowicze, Karola Modzelewského, Lecha A. Tyszkiewicze. 15 Důležité jsou také monografie, jež se věnují následujícím panovníkům vládnoucím v Evropě v raném středověku: Otovi III. (Jerzy Strzelczyk představuje tohoto vládce v široké mezinárodní perspektivě), Fridrichu II. Štaufskému (Jerzy Hauziński), Svatopluku I. (Witold Chrzanowski) a Boleslavu II. Pobožnému (Joanna A. Sobiesiak). 16 V posledních letech vzniklo také hodně prací zabývajících se ranými dějinami slovanského světa, 17 mezi těmito tituly můžeme nalézt publikace soustředící se na otázky vzniku a fungování státních útvarů (Krzysztof Polek, Idzi Panic) 18 nebo institucí (Piotr Boroń). 19 Rozvíjel se ale také například výzkum dějin raně středověké Skandinávie (Leszek P. Słupecki, Jakub Morawiec). 20 12 Fałkowski, W.: Polskie badania nad historią wczesnego średniowiecza (do początków XI wieku). In: Pytania o średniowiecze : Potrzeby i perspektywy badawcze polskiej mediewistyki. Warszawa 2001, s. 129 140. 13 Leciejewicz, L.: Nowa postać świata : Narodziny średniowiecznej cywilizacji europejskiej. Wrocław 2000. 14 Fałkowski, W.: Potestas regis: władza i polityka w królestwie zachodniofrankijskim na przełomie IX i X wieku. Warszawa 1999; Urbańczak, P.: Władza i polityka we wczesnym średniowieczu. Wrocław 2000. Viz týž: Rok 1000. Milenijna podróż transkontynentalna. Warszawa 2001, kde představil panorama Evropy na přelomu 1. a 2. tisíciletí. 15 Długi wiek X. Z dziejów powstawania Europy. Poznań 2002; Modzelewski, K.: Barbarzyńska Europa. Warszawa 2004; Tyszkiewicz, L. A.: Barbarzyńcy w Europie. Studia z późnego antyku i wczesnego średniowiecza. Wrocław 2007; Samsonowicz, H. (red.): Narodziny średniowiecznej Europy. Warszawa 1999; TÝŽ (red.): Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy. Kraków 2000. 16 Strzelczyk, J.: Otton III. Wrocław 2000; Hauziński, J.: Imperator Końca Świata : Fryderyk II Hohenstauf (1194 1250). Gdańsk 2000. (viz týž: Irańskie intermezzo : Dzieje Persji w średniowieczu (VII koniec XV w. Toruń 2008); Sobiesiak, J. A.: Bolesław II Przemyślida (zm. 999) : Dynastia i jego państwo. Kraków 2006; Chrzanowski, W.: Świętopełk I Wielki : Król Wielkomorawski (ok. 844 894). Kraków 2008. 17 Kočka-Krenz, H. Łosiński, W. (red.): Kraje słowiańskie w wiekach średnich : Profanum i sacrum. Poznań 1998; Białuński, G.: Studia z dziejów plemion ruskich i jaćwieskich. Olsztyn 1999; Foltyn, E.: Podstawy gospodarcze wczesnośredniowiecznej społeczności plemiennej na Górnym Śląsku. Katowice 1998; TySZkiewicz, L. A.: Słowianie w historiografii wczesnego średniowiecza od połowy VI do połowy VII wieku. Wrocław 1994; TÝŽ: Słowianie i Awarowie : Organizacja plemienna Słowian. Wrocław 2009; Dulinicz, M.: Kształtowanie się Słowiańszczyzny północno-zachodniej : Studium archeologiczne. Warszawa 2001; Urbańczak, P. (red.): Nie Słowianie o początkach Słowian. Poznań 2006. 18 Polek, K.: Podstawy gospodarcze państwa Wiekomorawskiego. Kraków 1994; Wachowski, K.: Śląsk i Czechy a kultura Wielkomorawska. Wrocław 1997; Panic, I.: Początki Węgier : Polityczne aspekty formowania się państwa i społeczeństwa węgierskiego w końcu IX i w pierwszej połowie X wieku. Cieszyn 1995; TÝŽ: Ostatnie lata Wielkich Moraw. Katowice 2000; Duczko, W.: Ruś Wikingów : Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej. Warszawa 2007; viz také: Panic, I.: Zachodniosłowiańska nazwa Niemcy w świetle źródeł średniowiecznych. Katowice 2007. 19 Boroń, P.: Słowiańskie wiece plemienne. Katowice 1999; TÝŽ: Kniaziowie, królowie, carowie : Tytuły i nazwy władców słowiańskich we wczesnym średniowieczu. Katowice 2010. 20 Słupecki, L. P.: Wyrocznie i wróżby pogańskich Skandynawów : studium do dziejów idei przeznaczenia u ludów indoeuropejskich. Warszawa 1998; TÝŽ: Mitologia skandynawska w epoce Wikingów. Kraków 2003;

196 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 Syntetické pojetí období předcházejícího počátkům polského státu přinesli: Zofia Kurnatowská, Gerard Labuda, Jerzy Strzelczyk, Henryk Samsonowicz a naposledy také Przemysław Urbańczak. 21 Výsledky archeologických výzkumů, které se zaměřovaly na tuto tematiku, shrnul ve své práci Andrzej Buko. 22 Karol Modzelewski se naproti tomu věnoval způsobu, jakým byla organizována raně středověká ekonomika. 23 Výše zmíněné monografie doplňují sborníky prezentující především závěry vědeckých konferencí. Tyto práce pak obsahují příspěvky s velmi rozmanitou tematikou, můžeme jmenovat např. otázky kultury a umění, mocenskou a administrativní strukturu, problémy spojené s christianizací území Polska nebo politické a ideologické otázky. 24 Politická historie Politika Piastovců a Jagellonců do konce 15. století stále vzbuzuje velký zájem polských vědců a je jí nadále věnována pozornost i v poslední době hojně vydávaných monografiích o králích a knížatech. Souborného zpracování se dostalo následujícím panovníkům: Měškovi I. ( 992), 25 Boleslavovi Chrabrému ( 1025), 26 Měšku II. Lambertovi ( 1034), 27 Kazimíru I. Obnoviteli ( 1058), 28 Vladislavu II. Vyhnancovi ( 1159), 29 Boleslavovi IV. Kadeřavému ( 1173), 30 Měšku II. Starému ( 1202), 31 Jindřichu Sandoměřskému ( 1166), 32 Vladislavu III. ( 1231), 33 Měšku I. Křivonohému ( 1211), 34 Konrádovi I. Mazovskému Słupecki, L. P. Morawiec, J. (eds.): Between paganism and chrystianity in the north. Rzeszów 2009; Morawiec, J.: Vikings among the Slavs : Jomsborg and Jomsvikings in Old Norse Tradition. (Studia Medievalia Septentrionalia, t. 17). Wien 2009. 21 Kurnatowska, Z. Labuda, G. Strzelczyk, J.: Monarchia pierwszych Piastów. Warszawa 1994; Nalepa, J.: Granice Polski najdawniejszej. Kraków 1996; Kurnatowska, Z.: Początki Polski. Poznań 2002; Labuda, G.: Mieszko I. Wrocław 2002; Strzelczyk, J.: Mieszko Pierwszy. Poznań 1992; TÝŽ: Zjazd gnieźnieński. Poznań 2000; Samsonowicz, H.: Dzień chrztu i co dalej Warszawa 2008; Urbańczak, P.: Trudne początki Polski. Wrocław 2008. 22 Buko, A.: Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej : Odkrycia hipotezy interpretacje. Warszawa 2005. 23 Modzelewski, K.: Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego : X XIII wiek. Wydanie 2. Poznań 2000. 24 Małecki, J. M. (red.): Chrystianizacja Polski południowej. Kraków 1994; Samsonowicz, H. (red.): Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy. Kraków 2000; Buko, A. Święchowski, Z. (red.): Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie zjazdu gnieźnieńskiego. Warszawa 2000; Skibiński, S. (red.): Polska na przełomie I i II tysiąclecia. Poznań 2001. 25 Labuda, G.: Mieszko I. Wrocław 2002; Strzelczyk, J.: Mieszko Pierwszy. Poznań 1992. 26 Strzelczyk, J.: Bolesław Chrobry. Poznań 1999. 27 Labuda, G.: Mieszko II król Polski (1025 1034). Czasy przełomu w dziejach państwa polskiego. Kraków 1992. 28 Dróżdż, K.: Kazimierz Odnowiciel : Polska w okresie upadku i odbudowy. Wodzisław Śląski 2009. 29 Dworsatschek, M.: Władysław II Wygnaniec. Wrocław 1998. 30 Biniaś-Szkopek, M.: Bolesław IV Kędzierzawy książę Mazowsza i princeps. Poznań 2009. 31 Przybył, M.: Mieszko III Stary. Poznań 2002. 32 Teterycz-Puzio, A.: Henryk Sandomierski (1126/1133 18 X 1166). Kraków 2009. 33 Przybył, M.: Władysław Laskonogi, książę wielkopolski 1202 1231. Poznań 1998. 34 Mika, N.: Mieszko, syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa dzielnicowy władca Polski. Racibórz 2006.

OBZORY JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK POLSKÁ MEDIEVELISTIKA PŘELOMU NOVÉHO TISÍCILETÍ 197 ( 1247), 35 Přemyslu I. Velkopolskému ( 1257), 36 Přemyslu II. ( 1296), 37 Leškovi Černému ( 1288), 38 Vladislavu I. Opolskému ( 1281), 39 Jindřichu III. Hlohovsko-Zaháňskému ( 1309), 40 Leškovi Inowrocławskému ( 1339), 41 Hedvice z Anjou ( 1399), 42 Vladislavu II. Jagellovi ( 1434), 43 Vladislavu III. Varnenčikovi ( 1444). 44 Do tohoto výčtu musíme také zahrnout monografie o Měškovi ( 1089), synovi krále Boleslava Smělého, 45 svaté Kinze, manželce krakovského knížete Boleslava Stydlivého ( 1279) 46 nebo práce o Vladislavu Opolském ( 1401). 47 Jan Powierski představil nové teze, které objasňují příčiny konfliktu mezi králem Boleslavem Smělým a krakovským biskupem Stanislavem. Gerard Labuda pak shrnul celou diskusi, kterou na toto téma vedla polská historiografie. 48 Během posledních let vzniklo mnoho prací popisujících vzájemné kontakty Polska (resp. polských knížectví) a sousedních států. Jarosław Sochacki se ve své práci zaměřil na vztahy raného piastovského státu s Říší. 49 Pozornosti se také dostalo raně středověkým vzájemným kontaktům mezi Polskem a Rusí. 50 Největšímu zájmu se ale těšily polsko-české vztahy (v širším slova smyslu). 51 35 Samsonowicz, H.: Konrad Mazowiecki (1187/88 31 VIII 1247). Kraków 2008. 36 Nowacki, B.: Przemysł I syn Władysława Odonica, książę wielkopolski 1220/1221 1257. Poznań 2003. 37 Nowacki, B.: Przemysł II, książę wielkopolski, król Polski 1257 1296. Poznań 1995; TÝŽ: Przemysł II : Odnowiciel Korony Polskiej (1275 1296). Poznań 1997; Swieżawski, A.: Przemysł król Polski. Warszawa 2006; Viz také Krzyżaniakowa, J. (red.): Przemysł II : Odnowienie Królestwa Polskiego. Poznań 1997. 38 Żmudzki, P.: Studium podzielonego Królestwa : Książę Leszek Czarny. Warszawa 2000. 39 Dominiak, W.: Ostatni władca Górnego Śląska : Władysław I, pan na Opolu i Raciborzu (1225 1281). Racibórz 2009. 40 Jurek, T.: Dziedzic Królestwa Polskiego : Książę głogowski Henryk (1274 1309). Poznań 1993. 41 Śliwiński, B.: Leszek książę inowrocławski (1274/1275 po 27 kwietnia 1339). Kraków 2010. 42 Wyrozumski, J.: Królowa Jadwiga między epoką piastowską i jagiellońską. Kraków 1997; Nikodem, J.: Jadwiga król Polski. Wrocław 2009. 43 Krzyżaniakowa, J. Ochmański, J.: Władysław II Jagiełło. Wrocław 1990. 44 Olejnik, K.: Władysław III Warneńczyk (1424 1444). Szczecin 1996. 45 Benyskiewicz, K.: Mieszko Bolesławowic 1069 1089 : Źródła i tradycja historiograficzna. Kraków 2005. 46 Kowalska, B.: Święta Kinga, rzeczywistość i legenda : Studium źródłoznawcze. Kraków 2008. 47 Pobóg-Lenartowicz, A. (red.): Władysław Opolczyk, jakiego nie znamy : Próba oceny w sześćsetlecie śmierci. Opole 2001; Antoniewicz, M.; Zbudniewek, J. (red.): Książę Władysław Opolczyk : Fundator klasztoru Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie. Warszawa 2007; Sperka, J.: Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370 1401 : Studium o elicie władzy w relacjach z monarchą. Katowice 2006. 48 POWIERSKI, J.: Kryzys rządów Bolesława Śmiałego : Polityka i jej odzwierciedlenie w literaturze średniowiecznej. Gdańsk 1992; LABUDA, G.: Święty Stanisław biskup krakowski, patron Polski : Śladami zabójstwa męczeństwa kanonizacji. Poznań 2000. 49 Sochacki, J.: Stosunki publicznoprawne między państwem polskim a Cesarstwem Rzymskim w latach 963 1102. Gdańsk 2003. 50 Bylina, S. (red.): Ruś Kijowska i Polska w średniowieczu (X XIII wiek). Warszawa 2003; viz také Wünsch, T. Janeczek, A. (eds): On the Frontier of Latin Europe : Integration and Segergation in Red Ruthenia, 1350 1600. Warszawa 2004. 51 Gmiterek, H. Iwańczak, W. (red.): Polacy w Czechach Czesi w Polsce X XVIII wiek. Lublin 2004; Dobosz, J. (red.): Przemyślidzi i Piastowie twórcy i gospodarze średniowiecznych monarchii. Poznań 2006; Barciak, A. Iwańczak, W. (red.): Piśmiennictwo Czech i Polski w średniowieczu i we wczesnej epoce nowożytnej. Katowice 2006; Paner, A. Iwańczak, W.: Rola komunikacji i przestrzeni w średniowiecznych i wczesnonowożytnych dziejach Czech i Polski. Gdańsk 2008; Barciak, A.: Czechy a ziemie południowej Polski w XIII oraz w początkach XIV wieku. Polityczno-ideologiczne problemy ekspansji czeskiej na ziemie południowej Polski. Katowice 1992; Wachowski, K. (red.): Kultura średniowiecznego Śląska i Czech : Miasto. Wrocław 1995; TÝŽ (red.): Kultura średniowiecznego Śląska i Czech : Zamek. Wrocław 1996; TÝŽ (red.): Kultura średniowiecznego

198 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 Badatelé se také vracejí k problematice husitství, a to jak k vnitřním, tak i vnějším aspektům. Syntetický pohled nabízí Paweł Kras. 52 Jarosław Nikodem 53 pak ve svém kontroverzním díle nastínil vztah Polska a Litvy k husitským Čechám. Stanisław Bylina 54 se věnoval husitské levici. Co se týče nových titulů o polsko-křižáckých vztazích musíme zmínit především následující autory: Adama Szwedu ilustrujícího vztah polské diplomacie k řádu německých rytířů, Stanisława Jóźwiaka popisujícího špionážní techniky a fungování polské a křižácké rozvědky, Wiesława Sieradzana představujícího kontakty mezi Mazovskem a křižáky v polovině 15. století, Stefana Kwiatkowského zaobírajícího se křižáckou identitou a představiteli inteligence, Romana Czaju s jeho popisem vztahů pruských měst k řádu německých rytířů a také Mariana Biskupa. 55 Edward Rymar 56 se zabýval Novou markou a Ilona Czamańska zase politickými vztahy mezi Polskem a Uhrami, Moldávií, Valašskem a Tureckem ve 14. a 15. století. 57 Boje o babenberské dědictví v polovině 13. století, kterých se aktivně účastnila polská knížata, popsal nedávno Norbert Mika. 58 Zenon H. Nowak naproti tomu představil politickou spolupráci Polsko-litevské unie s Kalmarskou unií. 59 Kontakty Svatého stolce s Polskem od konce 14. století do třicátých let 15. století zmapoval Jan Drabina. 60 O to, jaký byl charakter těchto vztahů v 15. a 16. století v kontextu tureckého ohrožení Evropy, se zajímal Janusz Smołucha, který také popsal politiku papeže Pia II. (1458 1464) vůči Čechám a dalším sousedním zemím Polska. 61 Śląska i Czech : Rewolucja XIII wieku. Wrocław 1998; Piekalski, J. Wachowski, K. (red.): Średniowieczny Śląsk i Czechy : Centrum średniowiecznego miasta, Wrocław a Europa Środkowa. Wrocław 2000. 52 Kras, P.: Husyci w piętnastowiecznej Polsce. Lublin 1998. Viz také Bylina, S. Gładkiewicz, R. (red.): Polskie echa husytyzmu. Warszawa 1999. 53 Nikodem, J.: Polska i Litwa wobec husyckich Czech : Studium o polityce dynastycznej Władysława Jagiełły i Witolda Kiejstutowicza. Poznań 2004; viz recenze Kurtyka, J. Sperka, J. in Roczniki Historyczne 2004, sv. 70; Tamtéž 2005, sv. 71. 54 Bylina, S.: Na skraju lewicy husyckiej. Warszawa 2005; TÝŽ: Hussitica : Studia. Warszawa 2007. 55 Szweda, A.: Organizacja i technika dyplomacji polskiej w stosunkach z zakonem krzyżackim w Prusach w latach 1386 1454. Toruń 2009; Jóźwiak, S.: Na tropie średniowiecznych szpiegów : Wywiad i kontrwywiad w polsko-litewsko-krzyżackich stosunkach politycznych w XIV i pierwszej połowie XV wieku. Wrocław 2005; Sieradzan, W.: Sąsiedztwo mazowiecko-krzyżackie w okresie przemian politycznych w Europie Środkowo- -Wschodniej w latach 1411 1466. Toruń 1999; Kwiatkowski, S.: Zakon Krzyżacki w Prusach a umysłowość średniowieczna : Scholastyczne rozumienie prawa natury a etyczna i religijna świadomość Krzyżaków do około 1420. Toruń 1998; Sieradzan, W.: Sąsiedztwo mazowiecko-krzyżackie w okresie przemian politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1411 1466. Toruń 1999; Czaja, R.: Miasta pruskie a Zakon Krzyżacki : Studia nad stosunkami między miastem a władzą terytorialną w późnym średniowieczu. Toruń 1999; viz také Nowak, Z. H. Czaja, R. (red.): Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach : Podziały administracyjne i kościelne w XIII XVI wieku. Toruń 2000; Biskup, M.: Opera minora : Studia z dziejów zakonu krzyżackiego, Prus, Polski i krajów nadbałtyckich. Toruń 2002; TÝŽ: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach : Władza i społeczeństwo. Warszawa 2008. 56 Rymar, E.: Studia i materiały z dziejów Nowej Marchii i Gorzowa : Szkice historyczne. Gorzów Wielkopolski 1999. 57 Czamańska, I.: Mołdawia i Wołoszczyzna wobec Polski, Węgier i Turcji w XIV i XV wieku. Poznań 1996. 58 Mika, N.: Walka o spadek po Babenbergach 1246 1278. Racibórz 2008. 59 Nowak, Z. H.: Współpraca polityczna państw unii polsko-litewskiej i unii kalmarskiej w latach 1411 1425. Toruń 1996. 60 Drabina, J.: Kontakty papiestwa z polską 1378 1417 w latach wielkiej schizmy zachodniej. Kraków 1993; TÝŽ: Papiestwo-Polska w latach 1384 1434. Kraków 2003. 61 Smołucha, J.: Papiestwo a Polska w latach 1484 1526 : Kontakty dyplomatyczne na tle zagrożenia tureckiego. Kraków 1999; TÝŽ: Polityka kurii rzymskiej za pontyfikatu Piusa II (1458 1464) wobec Czech i krajów sąsiednich : Z dziejów dyplomacji papieskiej w XV wieku. Kraków 2008.

OBZORY JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK POLSKÁ MEDIEVELISTIKA PŘELOMU NOVÉHO TISÍCILETÍ 199 Polsko-uherské kontakty se staly doménou Stanisława A. Sroky, 62 Ryszarda Grzesika 63 a Krzysztofa Baczkowského. 64 Dalším klíčovým tématem polské historiografie je Polsko-litevská unie. Proces vzniku tohoto společenství, které představovalo důležitý zlom v dějinách Polska, Litvy a celé střední a východní Evropy, naposledy v rozsáhlých monografiích shrnul Grzegorz Błaszczyk. 65 I nadále byla diskutována témata jako např.: příchod křižáků do Polska a dobývání pruských území (Tomasz Jasiński, Jan Powierski, Gerard Labuda), 66 bitva s Mongoly u Lehnice (1241) 67 nebo obnovení Polského království na konci 13. století. 68 Neméně důležitý problém obnoveného Polského království zábor Gdaňska a velké části Pomoří řádem německých rytířů představil v rozsáhlé monografii Błażej Śliwiński. 69 Konflikty a války mezi králem Vladislavem Jagellem a slezským knížetem Vladislavem Opolským na konci 14. století zaznamenal Jerzy Sperka 70 a vzájemné vztahy mezi Polským královstvím a Osvětimsko-Zátorským knížectvím popsal Krzysztof Prokop. 71 Procesem modernizace včetně tzv. evropeizace obnoveného Polského království ve 14. a 15. století se už takřka dvacet let zabývá Sławomir Gawlas, 72 který je také spolu s Marianem Dygem, Romanem Czajou, Grzegorzem Myśliwskim a Krzysztofem Ożogem 62 Sroka, S. A.: Z dziejów stosunków polsko-węgierskich w późnym średniowieczu. Kraków 1995; TÝŽ: Książę Władysław Opolczyk na Węgrzech : Studium z dziejów stosunków polsko węgierskich w XIV wieku. Kraków 1996; TÝŽ: Wokół kontaktów dawnych ziem węgierskich z Polską w średniowieczu. Bydgoszcz 2002; TÝŽ: Elżbieta Łokietkówna. Bydgoszcz 2000; TÝŽ: Polacy na Węgrzech za panowania Zygmunta Luksemburskiego 1387 1437. Kraków 2001; TÝŽ: Szkice bardiowskie. Bydgoszcz 2003. 63 Grzesik, R.: Kronika węgiersko-polska : Z dziejów polsko-węgierskich kontaktów kulturalnych w średniowieczu. Poznań 1999; TÝŽ: Polska Piastów i Węgry Arpadów we wzajemnej opinii (do 1320 roku). Warszawa 2003. 64 Baczkowski, K.: Walka o Węgry w latach 1490 1492 : Z dziejów rywalizacji habsbursko jagiellońskiej w basenie środkowego Dunaju. Kraków 1995. 65 Błaszczyk, G.: Dzieje stosunków polsko-litewskich od najdawniejszych czasów do współczesności. 1: Trudne początki. Poznań 1998; TÝŽ: Litwa na przełomie średniowiecza i nowożytności 1492 1569. Poznań 2002; TÝŽ: Chrzest Litwy. Poznań 2006; TÝŽ: Dzieje stosunków polsko-litewskich. 2: Od Krewa do Lublina, část 1. Poznań 2007; viz také Pietkiewicz, K.: Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Poznań 1995. 66 Jasiński, T.: Złota bulla Fryderyka II dla Zakonu Krzyżackiego z roku rzekomo 1226. Roczniki Historyczne. 1994, sv. 60; Powierski, J.: Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie Krzyżaków do Polski. Malbork 1996 2003; Labuda, G.: Studia krytyczne o początkach Zakonu Krzyżackiego w Prusach i na Pomorzu : Pisma wybrane. Poznań 2007. 67 Korta, W. (red.): Bitwa legnicka : Historia i tradycja. Wrocława Warszawa 1994; Maroń J.: Legnica 1241. Wrocław 1996. 68 Krzyżaniakowa, J. (red.): Przemysł II : Odnowienie Królestwa Polskiego. Poznań 1997; Dobosz, J. (red.): Przemyślidzi i Piastowie twórcy i gospodarze średniowiecznych monarchii. Poznań 2006. 69 Śliwiński, B.: Pomorze Wschodnie w okresie księcia polskiego Władysława Łokietka w latach 1306 1309. Gdańsk 2003. 70 Sperka, J.: Wojny Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem (1391 1396). Cieszyn 2003. 71 Prokop, K. R.: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438 1513 : Dzieje polityczne. Kraków 2002. 72 Gawlas, S.: O kształt zjednoczonego Królestwa : Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społecznoustrojowej odrębności Polski. Warszawa 1996; TÝŽ: Monarchie und Stände im Königreich Polen in der Zeit vom 14. bis Anfang des 16. Jahrhunderts. Wien 2004; viz také Gawlas, S. Dygo, M. Grala, H. (red.): Modernizacja struktur władzy w warunkach opóźnienia : Europa Środkowa i Wschodnia na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Warszawa 1999.

200 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 autorem důležité práce o úloze Polska v mezinárodních vztazích západní Evropy. 73 Stanisław Szczur si jako předmět svého zájmu vybral tematiku finančnictví a papežského fiskalismu v pozdně středověkém Polsku. 74 Janusz Kurtyka 75 zase shrnul výsledky bádání o monarchii za panování Vladislava Lokýtka a Kazimíra Velikého. Církev, duchovenstvo (episkopát, kapituly, kláštery), religionistika, duchovno Nyní přejdeme k syntézám polských středověkých církevních dějin. V devadesátých letech 20. století byly vydány monografie o vratislavské a krakovské diecézi. Pozornost si i přes svůj populárně naučný styl zaslouží práce Kazimierza Doly 76 a především pak třísvazkové dílo Józefa Mandziuka. 77 Syntéza dějin církve v Krakově do konce první republiky sepsaná Bolesławem Kumorem má dokonce čtyři svazky. 78 Nesmíme také zapomenout na důležité studie Gerarda Labudy věnující se počátkům církve v Polsku nebo na práci Antoniho Mironowicze pojednávající o pravoslavné církvi za vlády Piastovců a Jagellonců. 79 Rozsáhlou syntézu na téma problematického vývoje farní organizace ve středověkém Polsku představil Eugeniusz Wiśniowski 80 a Józef Dobosz pak nastínil, jak ve středověkém Polsku vypadaly vztahy mezi světskou vrchností a církví. 81 Důležitou prací týkající se náboženství v období středověku byl druhý svazek Kultury Polski średniowiecznej (Kultura středověkého Polska), ve které si zvláštní pozornost zaslouží kapitoly autorů Stanisława Byliny Wiara i pobożność zbiorowa (Religiozita a kolektivní víra) a Wyobraźnia eschatologiczna (Eschatologická obrazotvornost), Hanny Zaremské Człowiek wobec śmierci: wyobrażenia i rytuały (Člověk a smrt: představy a rituály) a Grzech i występek: normy i praktyka moralności społecznej (Hřích a přečin: normy a praxe kolektivní morálky) a Jacka Wiesiołowského Literatura religijna (Náboženská literatura). 82 V kontextu bádání o polské středověké literatuře musíme vzpomenout syntézu Teresy Michałowské. 83 Velmi důležitými tituly pojednávajícími o religiozitě polské 73 Czaja, R. Dygo, M. Gawlas, S. Myśliwski, G. Ożóg, K.: Ziemie polskie wobec Zachodu : Studia nad rozwojem średniowiecznej Europy. Warszawa 2006. 74 Szczur, S.: Annaty papieskie w Polsce XIV wieku. Kraków 1998; TÝŽ: Skarbowość papieska w Polsce w latach 1378 1431. Kraków 2008. 75 Kurtyka, J.: Odrodzone Królestwo : Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowszych badań. Kraków 2001. 76 Dola, K.: Dzieje Kościoła na Śląsku. 1: Średniowiecze. Opole 1996. 77 Mandziuk, J.: Historia Kościoła katolickiego na Śląsku. 1: (do roku 1302), 2: (1302 1417), 3: (1417 1520). Warszawa 2003 2005; viz také Barciak, A. (red.): Tysiącletnie dziedzictwo kulturowe diecezji Wrocławskiej. Katowice 2000. 78 Kumor, B.: Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795. 1 4. Kraków 1998 2002. 79 Labuda, G.: Szkice historyczne X XI wieku : Z dziejów organizacji kościoła w Polsce we wczesnym średniowieczu. Poznań 2004; Mironowicz, A.: Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów. Białystok 2003. 80 Wiśniowski, E.: Parafie w średniowiecznej Polsce : Struktura i funkcje społeczne. Lublin 2004. Pokud jde o území Horního Slezka, tak tento problém naposledy zpracoval Kloch, B.: Najstarsze parafie Górnego Śląska : (Średniowieczna organizacja parafialna Górnego Śląska w diecezji Wrocławskiej). Racibórz, rok neuveden. 81 Dobosz, J.: Monarchia i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku. Poznań 2002. 82 Geremek, B. (red.): Kultura Polski średniowiecznej XIV XV w. Warszawa 1997. 83 Michałowska, T.: Średniowiecze. Warszawa 1997.

OBZORY JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK POLSKÁ MEDIEVELISTIKA PŘELOMU NOVÉHO TISÍCILETÍ 201 společnosti a lidové zbožnosti jsou práce Grzegorze Ryśe, Stanisława Byliny a Bożeny Wojciechowské a také Włodzimierze Bielaka. 84 Polská historiografie se také dočkala pokusu o syntetický popis projevů duchovního života ve středověkém Polsku, který na základě analýzy spisů a kázání mimo jiné Mikołaja z Krakova, Jana z Kwidzynu, Stanisława ze Skalbmierze nebo Jana Elgota zpracoval Jan Misiurek. 85 Závěrem je třeba také zmínit novou vydavatelskou sérii Monumenta Sacra Polonorum, kterou vydává Polska Akademia Umiejętności od roku 2000. Jedním z jejích cílů je publikace kritických vydání nejstarších písemných církevních památek Polska. Dosud byly vydány následující tituly: Kodeks Matyldy (Matyldin kodex), Modlitwy księżnej Gertrudy (Modlitby princezny Gertrudy) a Kolektarz Wawelski (Wawelský kolektář). 86 V kontextu Modliteb princezny Gertrudy musíme také zmínit práci věnovanou latinským modlitbám dcery krále Měška II. 87 a studii Urszuly Borkowské na téma královských modlitebních knih z jagellonského období. 88 Během posledních let se také rozvinulo bádání o kultech svatých a v tom kontextu i o patrocíniích kostelů (Jerzy Rajman) a o relikviích (Maria Starnawska, Elżbieta Dąbrowska, Leszek Wojciechowski). 89 Téma mučednictví, legendy a kultu sv. Víta v Polsku představila Anna Paner a kultu sv. Vojtěcha v polských zemích se věnoval Wojciech Danielski. 90 Mnoho pasáží o činnosti sv. Vojtěcha můžeme nalézt v kolektivních pracích a monografiích o tomto světci. 91 V poslední době byly vydány také publikace o kultu tří králů, sv. Jakuba Většího a blahoslaveného Česlava. 92 Mnoho informací o procesu utváření kultu světic z řad polských princezen představil Maciej Michalski. 93 Z kolektivních děl, která 84 Ryś, G.: Pobożność ludowa na ziemiach polskich w średniowieczu. Szczecin 1995; Bylina, S.: Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza. Warszawa 2002; Wojciechowska, B.: Od Godów do św. Łucji : Obrzędy doroczne w Polsce późnego średniowiecza. Kielce 2000; Bielak, W.: Devotio moderna w polskich traktatach duszpasterskich powstałych do połowy XV w. Lublin 2002. 85 Misiurek, J.: Historia i teologia polskiej duchowości katolickiej. 1. (w. X XVIII). Lublin 1994. 86 Kodeks Matyldy : Księga obrzędów z kartami dedykacyjnymi. In: Kürbis, B. Bolz, B. Nadolski, B. Zydorek, D. (eds): Monumenta Sacra Polonorum (MSP) 1. Kraków 2000; Modlitwy księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta z kalendarzem. In: Malewicz, M. H. Kürbis, B. (eds.): MSP 2. Kraków 2002; Kolektarz Wawelski sprzed 1526 r., świadek liturgii Kościoła krakowskiego w XV, XVI i XVII wieku. In: FederOwicz, SZ. (ed.): MSP 3. Kraków 2007. 87 Michałowska, T.: Ego Gertruda : Studium historycznoliterackie. Warszawa 2001. 88 Borkowska, U.: Królewskie modlitewniki : Studium z kultury religijnej epoki Jagiellonów (XV i początek XVI w.). Lublin 1999. 89 Rajman, J.: Średniowieczne patrocinia krakowskie. Kraków 2002; Wojciechowski, L.: Drzewo przenajszlachetniejsze : Problematyka Drzewa Krzyża w chrześcijaństwie zachodnim (IV połowa XVII wieku) : Od legend do kontrowersji wyznaniowych i piśmiennictwa specjalistycznego. Lublin 2003; Starnawska, M.: Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu. Warszawa 2008; Dąbrowska, E.: Groby, relikwie i insygnia : Studia z dziejów mentalności średniowiecznej. Warszawa 2008; Piwowarczyk, E. (red.): Kult świętych w Polsce średniowiecznej. Kraków 2003. 90 Danielski, W.: Kult św. Wojciecha na ziemiach polskich w świetle w świetle przedtrydenckich ksiąg liturgicznych. Lublin 1997; viz také Barciak, A. (red.): Środkowoeuropejskie dziedzictwo świętego Wojciecha. Katowice 1998. 91 Strzelczyk, J. Pest, Cz. Polak, W. (red.): Kanonizacja św. Wojciecha i dziedzictwo jego kultu. Lublin 2001; Kurnatowska, Z. (red.): Tropami św. Wojciecha. Poznań 1999; Labuda, G.: Święty Wojciech : Biskup męczennik, patron Polski, Czech i Węgier. Wrocław 2004. 92 Kaliszuk, J.: Mędrcy ze Wschodu : Legenda i kult Trzech Króli w średniowiecznej Polsce. Warszawa 2005; Knapiński, R. (red.): Kult św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej. Lublin 2002; Derwich, M.: Błogosławiony Czesław patron Wrocławia. Wrocława Warszawa 2006. 93 Michalski, M.: Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich. Poznań 2004.

202 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 byla výrazným přínosem pro bádání o společenských a politických funkcích kultu svatých v katolické a pravoslané společnosti, musíme jmenovat sborník studií vydaný v redakci Marka Derwicha a Mikhaiła Dmitrieva. 94 S výše zmíněnou tematikou bezpochyby souvisejí také církevní nadace, o jejichž podporovatele z řad rytířů Javorsko-Svídnického knížectví se zajímala Dagmara Adamska. Marcin Pauka se zajímal o míru podpory, jaké se těmto nadacím dostalo od českých magnátů v období od 11. do 13. století. 95 V posledních letech byla také vydána cenná srovnávací práce Izabely Skierské týkající se povinné účasti na mších ve středověkém Polsku. 96 V oblasti bádání středověkého kazatelství se polská historiografie může pochlubit syntetickými pracemi Kazimierza Panusie a Wojciecha Pazery. 97 Z důležitějších titulů o řeholních kongregacích vydaných v poslední době musíme především jmenovat práce Tomasze Gronowského o benediktinském klášteru v Týnci u Krakova, 98 Małgorzaty Maciejewské o bernardýnských klášterech, 99 Kazimierza Łataka o řádných kanovnících v Krakově. Stejné téma na pozadí Vratislavi pak zpracovala Anna Pobóg-Lenartowicz. 100 Z kolektivních děl musíme zmínit tituly věnované následujícím kongregacím: řádu mendikantů v Krakově, 101 premonstrátům na polském území 102 a dominikánům. 103 Rytířským řádům se pak věnovali Maria Starnawska, Marek Smoliński nebo Robert Heś. 104 Konečně musíme vzpomenout kolektivní práce, ve kterých najdeme větší počet pojednání a diskusí o mnišských řádech. Mezi takováto díla patří především Markem Derwichem a Annou Pobóg-Lenartowicz 105 redigovaná série publikací z cyklu Klasztor (Kláš- 94 Derwich, M. Dmitriev, M. (red.): Foncitions sociales et politiques du culte saints dans les société de rite grec et latin au Moyen Âge et à ľépoque moderne : Approche comaparative. Wrocław 1999. 95 Adamska, D.: Fundacje dewocyjne rycerstwa księstwa świdnicko-jaworskiego w średniowieczu. Poznań Wrocław 2005; Pauk, M. R.: Działalność fundacyjna możnowładztwa czeskiego i jej uwarunkowania (XI XIII wiek). Kraków Warszawa 2000. 96 Skierska, I.: Obowiązek mszalny w średniowiecznej Polsce. Warszawa 2003; TÁŽ: Sabbatha sanctifices : Dzień święty w średniowiecznej Polsce. Warszawa 2008. 97 Panuś, K.: Kaznodziejstwo w Kościele powszechnym. Kraków 1999; TÝŽ: Kaznodziejstwo w Polsce : Od średniowiecza do baroku. Kraków 2001; Pazera, W.: Kaznodziejstwo w Polsce : Od początku do końca epoki baroku. Częstochowa 1999. 98 Gronowski, T. M.: Zwyczajny klasztor, zwyczajni mnisi : Wspólnota tyniecka w średniowieczu. Kraków 2007. 99 Maciejewska, M.: Klasztor bernardyński w społeczeństwie polskim 1453 1530. Warszawa 2001. 100 Łatak, K.: Kanonicy regularni laterańscy na Kazimierzu w Krakowie do końca XVI wieku. Ełk 1999; Pobóg- -Lenartowicz, A.: A czyny ich były liczne i godne pamięci : Konwent klasztoru kanoników regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu do początku XVI wieku. Opole 2007. 101 Ożóg, K. Gałuszka, T. Zajchowska, A. (red.): Mendykanci w średniowiecznym Krakowie. Kraków 2008. 102 Rajman, J. (red.): Premonstratensi na ziemiach polskich w średniowieczu i epoce nowożytnej. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis sv. 40, Studia Historica 5. Kraków 2007. 103 Gapski, H. Kłoczowski, J. Spież, J. A. (red.): Dzieje dominikanów w Polsce XIII XVIII wiek : Historiografia i warsztat badawczy historyka. Lublin 2006; Barciak, A. (red.): Święty Jacek Odrowąż i dominikanie na Śląsku. Katowice 2008. 104 Starnawska, M.: Między Jerozolimą a Łukowem : Zakony rycerskie na ziemiach polskich w średniowieczu. Warszawa 1999; Smoliński, M.: Joannici w polityce książąt polskich i pomorskich : Od połowy XII do pierwszego ćwierćwiecza XIV wieku. Gdańsk 2008; Heś, R.: Joannici na Śląsku w średniowieczu. Kraków 2007. 105 Klasztor w kulturze średniowiecznej Polski. Opole 1995; Klasztor w społeczeństwie średniowiecznym i nowożytnym. Wrocław 1996; Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym. Wrocław 2000; Klasztor w państwie średniowiecznym i nowożytnym. Wrocław 2005.

OBZORY JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK POLSKÁ MEDIEVELISTIKA PŘELOMU NOVÉHO TISÍCILETÍ 203 ter ). Svazky z této série vydané v jiných redakcích mezi lety 1994 a 2002 zase pojednávají mimo jiné o roli cisterciáků a cisterciaček v dějinách a kultuře středověké Evropy. 106 Také sborníky věnované Stanisławovi Trawkowskému, Stanisławovi Bylinovi, Urszule Borkowské a Aleksandře Witkowské přinášejí mnoho důležitých textů. 107 Syntetického pojetí se také dočkal polský episkopát za času Piastovců a Jagellonců 108 a několika biskupům byly věnovány ucelené monografie. 109 Během posledních let bylo také popsáno fungování několika polských kapitul ve středověku 110 a diskusi na toto téma naposledy shrnula Magdalena Bilska-Ciećwierz. 111 Sociální a hospodářské dějiny, zřízení, kultura V posledních letech se systematicky rozvíjí výzkum sociálních aspektů osídlení, díky čemuž kromě analytických a monografických prací 112 vycházejí také stále vědecky hodnotnější historicko-geografické slovníky některých oblastí středověkého Polska. Vznikají další 106 Strzelczyk, J. (red.): Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy. Poznań 1992; WYRWA, A. M. DObosz, J. (red.): Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej. Poznań 2000; Wyrwa, A. M. Kiełbasa, A. Swastek, J. (red.): Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej. Poznań 2004. 107 Všechny pamětní knihy jsou uvedeny na konci tohoto článku. 108 Maciejewski, J.: Episkopat polski doby dzielnicowej 1180 1320. Kraków Bydgoszcz 2003; Graff, T.: Episkopat monarchii jagiellońskiej w dobie soborów powszechnych XV wieku. Kraków 2008; viz také Maciejowski, M.: Orientacje polityczne biskupów metropolii gnieźnieńskiej 1283 1320. Kraków 2007. 109 Kowalska, Z.: Stanisław Ciołek (zm. 1437) : Podkanclerzy królewski, biskup Poznański, poeta dworski. Kraków 1993; Lichończak-Nurek, G.: Wojciech herbu Jastrzębiec arcybiskup i mąż stanu (ok. 1362 1436). Kraków 1996; Chojnacki, P.: Biskup płocki Paweł Giżycki (1439 1463) i jego działalność. In: Koczerska, M. (red.) Z biografistyki Polski późnego średniowiecza. (Fasciculi Historici Novi sv. 4) Warszawa 2001, s. 87 187; Wilk-Woś, Z.: Władysław z Oporowa (ok. 1395 1453), podkanclerzy królewski, biskup włocławski i arcybiskup gnieźnieński (Studia Claramontana sv. 21), 2003, s. 175 450; Pietras, T.: Krwawy wilk z pastorałem : Biskup krakowski Jan zwany Muskatą. Warszawa 2001; Koczerska, M.: Zbigniew Oleśnicki i Kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu (1423 1455). Warszawa 2004; Kiryk, F. Noga, Z. (red.): Zbigniew Oleśnicki książę Kościoła i mąż stanu. Kraków 2006; BARAN-KOZŁOWSKI, W.: Arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz (1199 1219) : Działalność kościelna i polityczna. Poznań 2005. 110 Radzimiński, A.: Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I poł. XV w. : Studium prozopograficzne. 1: Prałaci, 2: Kanonicy. Toruń 1991 1993; TÁŽ: Duchowieństwo kapituł katedralnych w Polsce XIV i XV w. na tle porównawczym : Studium nad rekrutacją i drogami awansu. Toruń 1995; Kowalski, M. D.: Prałaci i kanonicy krakowskiej kapituły katedralnej od pontyfikatu biskupa Nankera do śmierci biskupa Zawiszy z Kurozwęk (1320 1382). Kraków 1996; Czyżak, M.: Kapituła katedralna w Gnieźnie w świetle Metryki z lat 1408 1448. Poznań 2003; Kowalska-Pietrzak, A.: Prałaci i kanonicy kapituły łęczyckiej do schyłku XV wieku. Łódź 2004; PONIEWOZIK, L.: Prałaci i kanonicy wiśliccy w okresie średniowiecza. Lublin 2004; TÝŽ: Prałaci i kanonicy sandomierscy w okresie średniowiecza. Toruń 2004; Jabłońska, A.: Kapituła uniejowska do początku XVI wieku. Kielce 2005. 111 Bilska-Ciećwierz, M.: Powstanie i organizacja kapituł kolegiackich metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu. Kraków 2007. 112 Panic, I.: Historia osadnictwa w księstwie opolskim we wczesnym średniowieczu. Katowice 1992; Janeczek, A.: Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego : Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII wieku. Warszawa 1993; Zajączkowski, S. M.: Powiat orłowski do lat siedemdziesiątych XVI wieku : Studia z dziejów osadnictwa struktury własnościowej i stosunków kościelnych. Łódź 1996; TÝŽ: Lokacje osad wiejskich na prawie niemieckim na obszarze przedrozbiorowego powiatu łęczyckiego do lat siedemdziesiątych XVI wieku. Łódź 2003; Rozwałka, A.: Sieć osadnicza w archidiakonacie lubelskim w średniowieczu studium archeologiczno-osadnicze. Lublin 1999; Jawor, G.: Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu. Lublin 2000; Dybek, E.: Lokacje na prawie niemieckim w ziemi przemyskiej w latach 1345 1434. Lublin 2004.

204 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 svazky o Krakovském a Poznaňském vojvodství, a zároveň byly vydány slovníky zaměřené na Sanocko a Płocko. 113 Velkému zájmu se těší výzkum dějin měst, 114 vznikají proto další monografie jednotlivých obcí, 115 sociotopografické studie, 116 pozornost badatelů se obrací k městským elitám, úřadům, spolkům, ekonomice, kultuře a všednímu životu. 117 Vznikají také práce o jednotlivých regionech. 118 Stále většímu zájmu badatelů se těší majetkové poměry šlechty a rozsáhlejší držby laiků i duchovních v pozdně středověkém Polsku. 119 U tohoto bodu je třeba vzpomenout důleži- 113 Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu. 1 4. Wrocław Kraków 1980 2009; Słownik historyczno geograficzny województwa Poznańskiego w średniowieczu. 1 4. Wrocław Poznań 1982 2009; Słownik historyczno-geograficzny województwa płockiego w średniowieczu. 1 4. Warszawa Wrocław 1981 2000; Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu. 1 3. Brzozów Kraków 1991 2002. 114 Bogucka, M. (red.): Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu. Toruń 1996; Manikowska, H.: Miasta i mieszczaństwo na ziemiach Polski w średniowieczu postulaty i perspektywy badacze. In: Fałkowski, W. (red.): Pytania o średniowiecze : Potrzeby i perspektywy badawcze polskiej mediewistyki. Warszawa 2001. 115 Viz např. Kiryk, F.: Urbanizacja Małopolski : Województwo sandomierskie XIII XVI w. Kielce 1994; Kazimierczak, J.: Ku początkom Wrocławia. 1 3. Wrocław 1995; Kiryk, F. (red.): Sanok : Dzieje miasta. Kraków 1995; Buko, A.: Początki Sandomierza. Warszawa 1998; Chudziakowa, J. (red.): Historia Torunia. 1: W czasach średniowiecza (do 1454). Toruń 1999; Kiryk, F. (red.): Kamieniec Podolski : Studia z dziejów miasta i regionu. Kraków 2000; Leciejewicz, L. Rębkowski, M.: Kołobrzeg średniowieczne miasto nad Bałtykiem. Kolobrzeg 2000; Panic, I.: Żory we wczesnym średniowieczu. Żory 2001; TÝŽ: Żory pod rządami Przemyślidów i Habsburgów. Żory 2002; Kiryk, F. (red.): Dzieje Przemyśla. Przemyśl 2003; Kardyś, P.: Wiślica w średniowieczu i w okresie wczesnonowożytnym : Studia z dziejów miasta. Kielce 2006; Rajman, J.: Kraków : Zespół osadniczy, proces lokacji, mieszczanie do 1333. Kraków 2004; Wyrozumski, J. (red.): Kraków : Nowe studia nad rozwojem miasta. Kraków 2007; Sperka, J. (red.): Będzin 1358 2008. 2. Będzin 2008; Krasnowolski, B.: Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku. 1 2. Kraków 2004. 116 Sowina, U.: Sieradz : Układ przestrzenny i społeczeństwo miasta w XV XVI wieku. Warszawa Sieradz 1991; Czaja, R.: Socjotopografia miasta Elbląga w średniowieczu. Toruń 1992; Socjotopografia i urbanistyka Polski i Ukrainy w XIV XIX/XX w. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1995, sv. 43; Goliński, M.: Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia : (Przestrzeń Podatnicy Rzemiosło). Wrocław 1997; TÝŽ: Wokół socjotopografii późnośredniowiecznej Świdnicy. 1 2. Wrocław 2000 2003; Ulica jako przestrzeń społeczno-kulturowa w miastach polskich. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1999, sv. 47; Mikulski, K.: Przestrzeń i społeczeństwo Torunia od końca XIV do początku XVIII wieku. Toruń 1999; Tyszka, P.: Obraz przestrzeni miejskiej Krakowa XIV XV wieku w świadomości jego mieszkańców. Lublin 2001; Piekalski, J.: Wczesne domy mieszczan w Europie środkowej : Geneza funkcja forma. Wrocław 2004. 117 Drabina, J.: Życie codzienne w miastach śląskich w XIV i XV wieku. Wrocław 1998; Bartoszewicz, A.: Czas w małych miastach : Studium z dziejów kultury umysłowej późnośredniowiecznej Polski. Warszawa Pułtusk 2003; Czarciński, I.: Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu. Toruń 1993; Czaja, R. Tandecki, J. (red.): Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu. 2. Toruń 1996; Słoń, M.: Szpitale średniowiecznego Wrocławia. Warszawa 2001; Załęska, M.: Wójtostwa dziedziczne w miastach Małopolski w późnym średniowieczu. Warszawa 2005; Czaja, R.: Urzędnicy miasta Torunia : Spisy. 1: do roku 1454. Toruń 1995; TÝŽ: Grupy rządzące w miastach nadbałtyckich. Toruń 2009. 118 Długokęcki, W.: Mierzeja Wiślana w XIII i początkach XV wieku (1454). Malbork 1992; Rajman, J.: Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu. Kraków 1998; Gancarski, J.: Dzieje Podkarpacia. Krosno 2001; Domański, G.: Ślęża w pradziejach i w średniowieczu. Wrocław 2002; Panic, I. (red.): Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych. I. 2009; Śliwiński, B.: Początki Gdańska : Dzieje ziem nad zachodnim brzegiem Zatoki Gdańskiej w I połowie X wieku. Gdańsk 2009. 119 Kurtyka, J.: Latyfundium tęczyńskie : Dobra i właściciele (XIV XVII wiek). Kraków 1999; TÝŽ: Posiadłość, dziedziczność, prestiż : Badania nad późnośredniowieczną i wczesnonowożytną wielką własnością możnowładczą w Polsce XIV XVII wieku. Roczniki Historyczne 1999, sv. 65; Wroniszewski, J.: Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu : Zagadnienia gospodarcze i społeczne. Poznań Wrocław 2001; Nowak, T.: Własność ziemska w ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły. Łódź 2003; Górczak, Z.: Podstawy

OBZORY JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK POLSKÁ MEDIEVELISTIKA PŘELOMU NOVÉHO TISÍCILETÍ 205 tou práci týkající se financí šlechty na Łęczycku, jejímž autorem je Zbigniew Morawski. 120 Jako příklad titulu popisujícího majetek církve můžeme uvést práci Marka Derwicha o benediktinském opatství Sv. Kříže, ve které najdeme informace o příjmech a desátcích tohoto kláštera. 121 Zvláštní pozornost si zaslouží práce Beaty Możejko věnovaná úloze, jakou zaujímalo placení poplatků Gdaňsku v politice polských panovníků v pozdním středověku. 122 Po letech stagnace se opět rozbíhá bádání o dějinách rolníků ve středověkém Polsku. 123 V poslední době byla také napsána celá řada publikací věnujících se v širším slova smyslu kultuře. 124 Své místo si v těchto pracích našel např. tanec nebo poezie. 125 Vznikla také rozsáhlá díla mapující románskou 126 a gotickou architekturu, 127 gotické malířství, 128 středověké náhrobky, 129 polské hrady 130 nebo mecenášství slezských knížat. 131 Zájem budí gospodarcze działalności Zbigniewa Oleśnickiego biskupa krakowskiego. Kraków 1999; TÝŽ: Podstawy majątków możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XV i w początkach XVI wieku. Poznań 2007. 120 Morawski, Z.: Ziemia, urzędy, pieniądze : Finanse szlachty łęczyckiej w końcu XIV i w pierwszej połowie XV wieku. Warszawa 1993. 121 Derwich, M.: Materiały do słownika historyczno-geograficznego dóbr i dochodów dziesięcinnych benedyktyńskiego opactwa św. Krzyża na Łysej Górze do 1819 r. Wrocław 2000. 122 Możejko, B.: Czynsz Gdański w polityce Kazimierza Jagiellończyka i jego synów (1468 1516). Gdańsk 2004. 123 Jawor, G.: Ludność chłopska i społeczeństwo wiejskie w województwie lubelskim w późnym średniowieczu (XIV pocz. XV wieku). Lublin 1991; Wyczański, A.: Gospodarka wiejska w Polsce XIV wieku w ujęciu liczbowym (próba oceny). Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 2002, sv. 62; Mikulski, K. Wroniszewski, J.: Folwark i zmiany koniunktury gospodarczej w Polsce XIV XVII wieku. Klio 2003, sv. 4.; Guzowski, P.: Warunki gospodarowania chłopów w Małopolsce i na Rusi Czerwonej w pierwszej połowie XV wieku w świetle dokumentów lokacyjnych. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 2006, sv. 66; TÝŽ: Chłopi i pieniądze na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Kraków 2008; Kołacz-Chmiel, M.: Społeczności chłopskie ziemi chełmskiej w późnym średniowieczu. Lublin 2009. 124 Michałowska, T.: Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce. Warszawa 1993; Bobowski, K. (red.): Kultura średniowiecznego Śląska. Pierwiastki rodzime i obce : Zbiór studiów. Wrocław 1993; Buchwald- -Pelcowa, P. Pelc, J. (red.): Literatura i kultura polskiego średniowiecza : Człowiek wobec świata, znaków i symboli. Warszawa 1995; Karłowska-Kamzowa, A. (red.): Flora i fauna w kulturze średniowiecza od XII do XV wieku. Poznań 1997; Geremek, B. (red.): Kultura Polski średniowiecznej XIV XVI w. Warszawa 1997; Wyrozumski, J. (red.): Polska i Węgry w kulturze i cywilizacji europejskiej. Kraków 1997; Kowalska, H.: Kultura staroruska XI XVI w. : Tradycja i zmiana. Kraków 1998; Dymmel, P. Trelińska, B. (red.): Kultura piśmienna średniowieczna i czasów nowożytnych : Problemy i konteksty badawcze. Lublin 1998; Bylina, S.: Kultura ludowa Polski i Słowiańszczyzny średniowiecznej. Warszawa 1999; Gieysztor, A.: O dziedzictwie kultury. Warszawa 2000; Ożóg, K.: Polityka i kultura odnowionego Królestwa Polskiego (koniec XIII XV w.) w badaniach historycznych. In: Fałkowski, W. (red.): Pytania o średniowiecze : Potrzeby i perspektywy badawcze polskiej mediewistyki. Warszawa 2001, s. 19 50; MANIKOWSKA, H. BROJER, W. (red.): Animarum cultura : studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu. 1: Struktury kościelno- -publiczne. Warszawa 2008. 125 Włodarski, M.: Polska poezja świecka XV wieku. Wrocław Warszawa Kraków 1997; Konarska- -Zimnicka, S.: Taniec w Polsce średniowiecznej. Kraków Kielce 2009. 126 Świechowski, Z.: Architektura romańska w Polsce. 1 2. Warszawa 2000. 127 Mroczko, T. Arszyński, M. (red.): Architektura gotycka w Polsce. 1 2. Warszawa 1995. 128 Labuda, A. S. Secomska, K.: Malarstwo gotyckie w Polsce. 1 3. Warszawa 2004; Małopolskie malarstwo książkowe 1320 1540. Warszawa 1993. 129 Mrozowski, P.: Polskie nagrobki gotyckie. Warszawa 1994; Jarzewicz, J. Karłowska-Kamzowa, A. Trelińska, B.: Gotyckie spiżowe płyty nagrobne w Polsce : Studia o formie i treściach ideowych. Poznań 1997; Czechowicz, B.: Nagrobki późnogotyckie na Śląsku. Wrocław 2003. 130 Kajzer, L. Kołodziejski, S. Salm, J.: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa 2001. 131 Czechowicz, B.: Książęcy mecenat artystyczny na Śląsku u schyłku średniowiecza. Warszawa 2005.

206 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 také rezidence králů a magnátů. 132 Několik studií bylo věnováno organizaci ozbrojených sil, výzbroji rytířů 133 a rytířským turnajům. 134 Historici se také zabývali ceremoniemi a rituály v prostředí monarchie a slavnostmi spojenými s inaugurací panovníků (Zbigniew Dalewski) 135 nebo v širším slova smyslu chápaným zvykům a mravům ve středověkém Polsku. 136 Velkého zájmu se dostávalo bádání o rozvoji a fungování polského středověkého školství a vzdělávání. Vznikaly proto monografie o farních a katedrálních školách, 137 krakovské univerzitě, 138 výuce 139 a roli intelektuálů a učenců. 140 Právní historici se v poslední době soustředili na dějiny polského parlamentarismu ve středověku, fungování soudů a způsobům vyměřování trestů. 141 Kromě toho byly také vydány práce, ve kterých se autoři snaží objasnit vznik středověkého administrativního dělení s důrazem na vznik a fungování kastelánství, vojvodství, starostenství a jiných úřadů. 142 132 Jako příklad Kołodziejski, S.: Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego. Kraków 1994; Antoniewicz, M.: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej : Geneza Funkcje Konteksty. Kielce 1998; Pianowski, Z.: Sedes regni principales : Wawel i inne rezydencje piastowskie do połowy XIII wieku na tle europejskim. Kraków 1994; Pleszczyński, A.: Przestrzeń i polityka : Studium rezydencji władzy wczesnego średniowiecza : Przykład czeskiego Wyszehradu. Lublin 2000; Chorowska, M.: Rezydencje średniowieczne na Śląsku : Zamki, pałace, wieże mieszkalne. Wrocław 2003; Nowakowski, D.: Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu. Wrocław 2008. 133 Nadolski, A.: Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1350 1450. Warszawa 1990; Nowakowski, A.: Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450 1500. Toruń 2003; Grabarczyk, T.: Piechota zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku. Łódź 2000; Nowakowski, P. A.: Arsenały domowe rycerstwa polskiego w średniowieczu. Toruń 2006; Ginter, K.: Udział szlachty polskiej w pospolitym ruszeniu w XIV i XV wieku : Aspekty prawne i stan faktyczny. Kraków 2008. 134 Piwowarczyk, D.: Obyczaj rycerski w Polsce późnośredniowiecznej (XIV XV wiek). Warszawa 1998; Brzustowicz, B.: Turniej rycerski w Królestwie Polskim w późnym średniowieczu i renesansie na tle europejskim. Warszawa 2003; Szymczak, J.: Pojedynki i harce, turnieje i gonitwy : Walki o życie, cześć, sławę i pieniądze w Polsce Piastów i Jagiellonów. Warszawa 2008. 135 Dalewski, Z.: Władza przestrzeń ceremoniał : Miejsce i uroczystość inauguracji władzy w Polsce średniowiecznej do końca XIV w. Warszawa 1996; TÝŽ: Rytuał i polityka : Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem. Warszawa 2005. 136 Krawiec, A.: Seksualność w średniowiecznej Polsce. Poznań 2000; Delimata, M.: Dziecko w Polsce średniowiecznej. Poznań 2004; Chwalba, A. (red.): Obyczaje w Polsce : Od średniowiecza do czasów współczesnych. Warszawa 2005. 137 Stopka, K.: Szkoły katedralne metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu : Studia nad kształceniem kleru polskiego w wiekach średnich. Kraków 1994; Ryś, J.: Szkolnictwo parafialne w miastach Małopolski w XV wieku. Warszawa 1995. 138 Wyrozumski, J.: Z najstarszych dziejów Uniwersytetu Krakowskiego : Szkice. Kraków 1996. Diskuse na téma založení Krakówské univerzity naposledy vyhodnotil Szczur, S.: Papież Urban V i powstanie Uniwersytetu w Krakowie w 1364 r. Kraków 1999. 139 Iwańczak, W. Bracha, K. (red.): Nauczanie w dawnych wiekach : Edukacja w średniowieczu i epoce nowożytnej : Polska na tle Europy. Kielce 1997; Ratajczak, K.: Edukacja kobiet w kręgu dynastii piastowskiej w średniowieczu. Poznań 2005. 140 Ożóg, K.: Intelektualiści w służbie Królestwa Polskiego w latach 1306 1382. Kraków 1995; TÝŽ: Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384 1434). Kraków 2004. 141 Karbownik, H.: Ofiary ius stolae na ziemiach polskich w latach 1285 1918 : Studium historyczno-prawne. Lublin 1995; Bardach, J. (red.): Parlamentaryzm w Polsce we współczesnej historiografii. Warszawa 1995; Trzciński, M.: Miecz katowski, pręgierz i szubienica : Zabytki jurysdykcji karnej na Dolnym Śląsku (XIII XVIII). Wrocław 2001; Rymaszewski, Z.: Woźny sądowy : Z badań nad organizacą sądów prawa polskiego w średniowieczu. Warszawa 2008. 142 Sikora, F.: Początki starostwa nowomiejskiego korczyńskiego. In: Kuczyński, S. K. (red.): Społeczeństwo Polski średniowiecznej. 6. Warszawa 1994; TÝŽ: Dzieje podrzęctwa i starostwa niepołomickiego

OBZORY JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK POLSKÁ MEDIEVELISTIKA PŘELOMU NOVÉHO TISÍCILETÍ 207 Pomocné vědy historické Oproti ekonomickým otázkám, kterým se i přes značný posun k lepšímu nedostává zasloužené pozornosti, se dočkala během posledního desetiletí své renesance bádání v oblasti pomocných věd historických. Základním dílem v tomto směru je neustále nově vydávaná a autorem upravovaná práce Józefa Szymańského. 143 Současný stav a perspektivy bádání v oblasti pomocných věd historických byly naposledy popsány Marií Koczerskou, jež ve svém článku shromáždila práce věnované jednotlivým oborům těchto věd, které byly vydány do roku 2000. 144 Ze všech oborů pomocných věd historických se největšímu zájmu těší genealogie. Od roku 1980 se díky iniciativě profesora Janusza Bieniaka konal cyklus konferencí věnovaných rozmanitým otázkám polské genealogie. Sérii uzavřela v roce 2001 konference, na které byly shrnuty výsledky dvacetiletého bádání. 145 Kromě toho je od roku 1999 vydáván vědecký časopis Genealogia (Genealogie), jenž na svých stránkách přináší genealogické práce od středověku po současnost. 146 Již nežijící Kazimierz Jasiński započal cyklus publikací věnovaných dynastické genealogii. Zpracoval také genealogii prvních Piastovců a dále pak dalších větví rodu slezské, mazovské, kujavské a malopolské. 147 Následovaly další genealogické práce věnované pomořanským knížatům, 148 západoruským Romanovičům a Mstislavovičům, 149 litevským Gediminovcům 150 a uherským Anjouovcům. 151 w średniowieczu. Teki Krakowskie 1998, 1999, sv. 8, 10; Tetrycz-Puzio, A.: Geneza województwa sandomierskiego : Terytorium i miejsce w strukturze państwa polskiego w średniowieczu. Słupsk 2001; Dąbrowski, F.: Studia nad administracją kasztelańską Polski XIII wieku. Warszawa 2007. 143 Szymański, J.: Nauki pomocnicze historii. Warszawa 2001; Gasiorowski, A. Skowron, R. (red.): Urzędy dworu monarszego dawnej Rzeczypospolitej i państw ościennych. Kraków 1993; Viz také Bogucki, A.: Polskie nazwy rycerstwa w średniowieczu : Przyczynki do historii ustroju społecznego. Włocławek 2001; Kowalewski, K.: Rycerze, włodycy, panosze : Ludzie systemu lennego w średniowiecznych Czechach. Warszawa 2009. 144 Koczerska, M.: Nauki pomocnicze historii średniowiecznej w Polsce stan i perspektywy badawcze. In: Fałkowski, W. (red.): Pytania o średniowiecze : Potrzeby i perspektywy badawcze polskiej mediewistyki. Warszawa 2001. Dřívější stav výzkumu týkající se pomocných věd historických byl shromážděn v: Rokosz, M. (red.): Tradycje i perspektywy nauk pomocniczych historii w Polsce. Kraków 1995. 145 Každý cyklus byl zakončen publikací z prezentovaných referátů. Vyšly v pořadí: Hertel, J. (red.): Genealogia : Problemy metodyczne w badaniach nad Polskim społeczeństwem średniowiecznym na tle porównawczym. Toruń 1982; Hertel, J. Wroniszewski, J. (red.): Genealogia : Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym. Toruń 1987; Hertel, J. Wroniszewski, J. (red.): Genealogia : Kręgi zawodowe i grupy interesu w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym. Toruń 1989; Wroniszewski, J.: Genealogia : Polska elita polityczna w wiekach średnich na tle porównawczym. Toruń 1993; Radzimiński, A. Wroniszewski, J. (red.): Genealogia : Rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym na tle porównawczym. Toruń 1996; Radzimiński, A. Wroniszewski, J. (red.): Genealogia : Władza i społeczeństwo w Polsce średniowiecznej. Toruń 1999; Pakulski, J. Wroniszewski, J. (red.): Genealogia : Stan i perspektywy badań nad społeczeństwem Polski średniowiecznej na tle porównawczym. Toruń 2003. 146 Górny, M. (red.): Genealogia. 1 18. Poznań Wrocław 1999 2006. 147 Jasiński, K.: Rodowód Piastów mazowieckich. Poznań Wrocław 1998; TÝŽ: Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich. Poznań Wrocław 2001; TÝŽ: Rodowód pierwszych Piastów. Poznań 2004; TÝŽ: Rodowód Piastów śląskich. Kraków 2007. 148 Rymar, E.: Rodowód książąt pomorskich. 1 2. Szczecin 1995; TÝŽ: Rodowód książąt pomorskich : Suplement. Gdańsk 2003. 149 Dąbrowski, D.: Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich. Poznań Wrocław 2002; TÝŽ: Genealogia Mścisławowiczów : Pierwsze pokolenia (do początku XIV wieku). Kraków 2008. 150 Tęgowski, J.: Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. Poznań Wrocław 1999. 151 Sroka, S. A.: Genealogia Andegawenów węgierskich. Kraków 1999.

208 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 Avšak ještě většímu zájmu se těší šlechtická genealogie. V současnosti se výzkum rytířských rodů rozvíjí ve dvou směrech. Prvním z nich jsou klasické genealogické studie věnované rekonstrukci příbuzenských vztahů v rámci konkrétních rodin a rodů. 152 Výsledky výzkumu v podobě nashromážděných materiálů pak představují výchozí bod pro další práci. Pro druhý směr jsou chrakteristické prosopografické práce využívající genealogii jako nástroj v oblasti biografického a sociologického výzkumu, jehož cílem je objasnění otázek politické, sociální a kulturní historie. Současná polská rytířská (šlechtická) prosopografie se ubírá třemi směry. Prvním je pokus o popsání celých rytířských rodů nebo jejich velkých regionálních větví, v tomto případě je občas velmi těžké určit, zda jde ještě pouze o genealogickou práci nebo již o práci prosopografickou. 153 Druhým směrem je bádání z celku vyčleněných konkrétních rodin patřících k elitám Polského království (Anna Sochacka, Janusz Kurtyka, Jerzy Sperka, Bożena Czwojdrak, Renata Trawka, Wioletta Zawitkowska). 154 Do třetího směru můžeme zahrnout monografie věnované různým skupinám soustředícím představitele rytířského (šlechtického) stavu od prací o prelátech a kanovnících (viz výše), o panovnickém dvoře (Anny Supruniuk, Jerzyho Sperky), 155 o Polácích v Uhrách (Stanisława A. Sroky), 156 po práce o šlechtě v jednotlivých krajích: sieradzkém (Alicji Szymczakowé), východopomořanském (Klemense Bruského), kujavském (Sobiesława Szybkowského), věluňském (Tomasze Stolarczyka), 157 malopolských úřednících v 14. a 15. století (Andrzeje Marzeca, Piotra Węcowského), 158 vládním sys- 152 Tarnas-Tomczyk, A.: Ród Wierzbnów do końca XIV wieku : Genealogia i rozsiedlenie. Wrocław 1993; Wójcik, M. L.: Ród Gryfitów do końca XIII wieku : Pochodzenie genealogia rozsiedlenie. Wrocław 1993; Szybkowski, S.: Ród Cielepałów : Studium genealogiczne. Gdańsk 1999; Jurek, T.: Panowie z Wierzbnej : Studium genealogiczne. Kraków 2006; TÝŽ: Rodowód Pogorzelów. Kraków 2005; Pakulski, J.: Ród Godziembów w średniowiecznej Polsce : Studium genealogiczne. Toruń 2005; CZWOJDRAK, B.: Jastrzębce w ziemi krakowskiej i sandomierskiej do połowy XV wieku. Kraków 2007. 153 Viz Wroniszewski, J.: Ród Rawiczów : Warszowice i Grotowice. Toruń 1992; TÝŽ: Ród Rawiczów : Współrodowcy Warszowiców i Grotowiców. Toruń 1994; Śliwiński, B.: Lisowie Krzelowscy w XIV XV wieku i ich antenaci : Studium genealogiczne. Gdańsk 1993; Możejko, B.: Ród Świnków na pograniczu polsko-krzyżackim w średniowieczu. Gdańsk 1998; Szweda, A.: Ród Grzymałów w Wielkopolsce. Toruń 2001; Karczewska, J.: Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu. Poznań Wrocław 2003; Bieniak, J.: Polskie rycerstwo średniowieczne : Wybór pism. Kraków 2002; TÝŽ: Polskie rycerstwo średniowieczne : Suplement. Kraków 2005. 154 Sochacka, A.: Jan z Czyżowa namiestnik Władysława Warneńczyka : Kariera rodziny Półkozów w średniowieczu. Lublin 1993; Kurtyka, J.: Tęczyńscy : Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu. Kraków 1997; Sperka, J.: Szafrańcowie herbu Stary Koń : Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce. Katowice 2001; Czwojdrak, B.: Rogowscy herbu Działosza podskarbiowie królewscy : Studium z dziejów możnowładztwa w drugiej połowie XIV i w XV wieku. Katowice 2002; Trawka, R.: Kmitowie : Studium kariery politycznej i społecznej w późnośredniowiecznej Polsce. Kraków 2005; Zawitkowska, W.: W służbie pierwszych Jagiellonów : Życie i działalność kanclerza Jana Taszki z Koniecpola. Kraków 2005. 155 Supruniuk, A.: Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374 1426) : Studium o elicie politycznej Mazowsza na przełomie XIV i XV wieku. Warszawa 1998; Sperka, J.: Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370 1401 : Studium o elicie władzy w relacjach z monarchą. Katowice 2006. 156 Sroka, S. A.: Polacy na Węgrzech w czasach Zygmunta Luksemburskiego 1387 1437. Kraków 2001. 157 Szymczakowa, A.: Szlachta sieradzka w XV wieku : Magnifici et generosi. Łódź 1998; Bruski, K.: Lokalne elity rycerstwa na Pomorzu Gdańskim w okresie panowania zakonu krzyżackiego : Studium prozopograficzne. Gdańsk 2002; Szybkowski, S.: Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370 1501). Gdańsk 2006; Stolarczyk, T.: Szlachta wieluńska od XIV do połowy XVI wieku. Wieluń 2005. 158 Węcowski, P.: Działalność publiczna możnowładztwa małopolskiego w późnym średniowieczu. Warszawa 1998; Marzec, A.: Urzędnicy małopolscy w otoczeniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1305 1370). Kraków 2006.

OBZORY JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK POLSKÁ MEDIEVELISTIKA PŘELOMU NOVÉHO TISÍCILETÍ 209 tému ve Velkoknížectví litevském (Lidie Korczak), 159 cizích rytířích ve Slezsku (Tomasze Jurka). 160 Do tohoto směru patří také tituly o politických (Tomasze Nowakowského, Jacka Gzelly, Wojciecha Fałkowského) a také církevních a intelektuálních elitách (Krzysztofa Ożoga). 161 Druhým směrem v bádání o šlechtických rodech je po prosopograficky-genealogickém přístupu přístup sociologický, který jako první navhrhla Maria Koczerska. 162 Šlechtická rodina je v jejím vnímání malou hospodářskou a sociální jednotkou, která má realizovat dané cíle, jakými je výchova dětí nebo materiální zabezpečení všech jejich členů. Výzkumný program navržený výše zmíněnou badatelkou v roce 1998 zahrnující také jiné otázky, jakými jsou např.: ženská vlastní jména, formy sexuálního života, vzdělávání žen, historie dětí, má už jisté syntetické výsledky. 163 Kromě genealogie se v posledních dvou desetiletích těší velké vážnosti také jiná pomocná věda historická heraldika. 164 V roce 1993 vyšla v současnosti již modelová práce Józefa Szymańského Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego (Sbírka erbů polského rytířstva ve středověku), která dodnes představuje základ všech heraldických bádání o rytířstvu. Ve stejné době také vyšly práce Stefana K. Kuczyńského, jenž se věnoval zemským znakům, a Małgorzaty Kaganiec pojednávající o heraldice slezských Piastů. 165 Je třeba také podotknout, že se v poslední době značná pozornost upírá k výzkumu městské heraldiky. 166 Badatelé se také samostatně věnovali církevní heraldice. 167 Počínaje rokem 1993 začal být opět vydáván Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego (Ročenka polské heraldické společnosti), na jehož stránkách se objevila celá řada nejen heraldických článků ale i textů věnovaných jiným oborům pomocných věd historických. 168 S heraldikou je úzce spojena také sfragistika. Bez těchto dvou pomocných věd historických není totiž možné popsat erby používané na pečetích. Tato snaha je velmi dobře 159 Korczak, L.: Litewska rada wielkoksiążęca w XV wieku. Kraków 1998; TÝŽ: Monarcha i Poddani : System władzy w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie wczesnojagiellońskim. Kraków 2008. 160 Jurek, T.: Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku. Poznań 1998. 161 Nowakowski, T.: Małopolska elita władzy wobec rywalizacji o tron krakowski w latach 1288 1306. Bydgoszcz 1992; Gzella, J.: Małopolska elita władzy w okresie rządów Ludwika Węgierskiego w Polsce w latach 1370 1382. Toruń 1994; Fałkowski, W.: Elita władzy w Polsce za panowania Kazimierza Jagiellończyka (1447 1492). Warszawa 1992; Ożóg, K.: Intelektualiści w służbie Królestwa Polskiego w latach 1306 1382. Kraków 1995; TÝŽ: Elity intelektualne w Polsce średniowiecznej. Stan i perspektywy badań. In: Genealogia. Stan i perspektywy, s. 181 208; TÝŽ: Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384 1434). Kraków 2004; viz výše poznámka 108 111 (soupis prací o kanovnících a biskupech). 162 Koczerska, M.: Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza. Warszawa 1975; Nowak, Z. H. Radzimiński, A. (red.): Geneza, znaczenie i program dalszych badań nad kobietą i rodziną w średniowieczu i u progów czasów nowożytnych. Toruń 1998, s. 10 16. 163 Krawiec, A.: Seksualność w średniowiecznej Polsce. Poznań 2000; Delimata, M.: Dziecko w średniowiecznej Polsce. Poznań 2004. 164 Rachuba, A. Górzyński, S. Manikowska, H. (red.): Heraldyka i okolice. Warszawa 2002. 165 Kuczyński, S. K.: Polskie herby ziemskie : Geneza, treść, funkcje. Warszawa 1993; Kaganiec, M.: Heraldyka Piastów śląskich 1146 1707. Katowice 1992. 166 Strzyżewski, W.: Treści symboliczne na Śląsku, Ziemi Lubuskiej i Pomorzu Zachodnim do końca XVIII wieku. Zielona Góra 1999; Adamczewski, M.: Heraldyka miast wielkopolskich do końca XVIII wieku. Warszawa 2000; Seroka, H.: Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku. Warszawa 2002; Drelicharz, W. Piech, Z.: Dawne i nowe herby Małopolski. Kraków 2004. 167 Skupieński, K. Weiss, A. (red.): Polska heraldyka kościelna : Stan i perspektywy badań. Warszawa 2004; Hudyma, P.: Herbarz katedry gnieźnieńskiej. Gniezno 2004. 168 Kuczyński, S. K.; Górzyński, S. (red.): Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. 1 8. Warszawa 1993 2008.

210 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 patrná i v práci o symbolice moci Jagellonců napsané Zenonem Piechem, jenž k heraldice a sfragistice připojil také numismatiku. 169 Sfragistická bádání nyní prožívají výraznou renesanci během posledních sedmi let se konaly dvě velké konference věnované pouze pečetím a polským sbírkám pečetidel. Závěry z jednání shrnujících dosavadní stav bádání byly vydány knižně. 170 Mnoho zajímavých článků věnovaných sfragistice a jiným oborům pomocných věd historických se také objevuje na stránkách odborných periodik nebo příležitostných jubilejních sborníků. 171 Poslední roky přinesly také zajímavá bádání v oblasti diplomatiky. Polští badatelé se tak zabývali mimo jiné formuláře dokumentů nebo jejich preambulemi. 172 Napsáno také bylo několik prací věnovaných knížecím kancelářím, 173 veřejnému notářství 174 a klášterním skriptoriím. 175 Oproti tomu se rozhodně méně pozornosti dostává editorství, ale i v tomto oboru se objevila zajímavá práce Piotra Dymmela. 176 Výraznou renesanci v rámci polské vědy prožívá také epigrafika. Série Corpus inscriptionum Poloniae, kterou na počátku sedmdesátých let 20. století založil Józef Szymański, nadále pokračuje. 177 V rámci tohoto oboru se Barbara Trelińska zabývala gotickým epigrafickým písmem. 178 Proběhla také bádání o středověkých hebrejských inskripcích. 179 Nakonec je ještě třeba vzpomenout pomocné materiály, které jsou velmi důležité pro další výzkum v této oblasti. Mezi takové patří např.: spisy centrálních a regionálních úřadů, které jsou vydávány od roku 1985 v sérii, která postupně zmapovala většinu historických 169 Piech, Z.: Monety, pieczęcie i herby w systemie symboli władzy Jagiellonów. Warszawa 2003. Viz jeho dřívější práce: TÝŽ: Ikonografia pieczęci Piastów. Kraków 1993. 170 Piech, Z. Pakulski, J. Wroniszewski, J. (red.): Pieczęcie w dawnej Rzeczypospolitej : Stan i perspektywy badań. Warszawa 2006; Piech, Z. Strzyżewski, W. (red.): Zbiory pieczęci w Polsce. Warszawa 2009. Stojí za to poznamenat, že dřívější přehled sfragistického průzkumu byl v roce 1998 viz Dymmel, P. (red.): Pieczęć w Polsce średniowiecznej i nowożytnej. Lublin 1998. 171 Viz Rachuba, A. Górzyński, S. Manikowska, H. (red.): Heraldyka i okolice : (věnováno prof. Stefanu K. Kuczyńskiemu). Warszawa 2002; další viz poznámky 205 224. 172 Adamska, A.: Arengi w dokumentach Władysława Łokietka : Formy i funkcje. Kraków 1999; nowakowski, T.: Idee areng dokumentów książąt polskich do połowy XIII wieku. Bydgoszcz 1999; Gut, A.: Formularz dokumentów książąt zachodniopomorskich do połowy XIV wieku. Szczecin 2000. 173 K důležitějším pracím patří: Żerelik, R.: Kancelaria biskupów Wrocławskich do 1301 r. Wrocław 1991; Wójcik, M.: Dokument i kancelarie książąt opolsko-raciborskich do początków XIV wieku. Wrocław 1999; Grabowski, J.: Kancelarie i dokumenty książąt mazowieckich w latach 1341 1381: ośrodki władzy i zarządzanie. Warszawa 1999; Trupinda, J. (red.): Kancelarie krzyżackie : Stan badań i perspektywy badawcze. Malbork 2002; Pietrzyk, I:. Kancelaria i dokument Przemyślidów opawskich w XIV i początku XV wieku. Katowice 2008. 174 Gąsiorowski, A.: Notariusze publiczni w Wielkopolsce u schyłku wieków średnich. Katalog admisji w Gnieźnie i Poznaniu 1420 1500. Poznań 1993; Skupieński, K.: Notariat publiczny w średniowiecznej Polsce. Lublin 1997. 175 Wałkówski, A.: Skryptoria zakonu cystersów filiacji portyjskiej na Śląsku do końca XIII w. Zielona Góra 1996; TÝŽ: Skryptorium klasztoru cystersów w Mogile do końca XIII wieku. Łódź 2009. 176 Dymmel, P.: Bibliografia edytorstwa źródeł historycznych w Polsce : Historia krytyka tekstu metodyka wydawnicza. Lublin 2001. 177 Doposud v rámci vzpomínané série byly zpracovány mj. bývalé vojvodství kielecké, skierniewické, olštynské, krakówské, wrocławské. Naposled vyšla práce Agnieszki Perzanowskiej, která se týká Krakówské katedrály na Wawelu (Perzanowska, A.: Corpus inscriptionum Poloniae. 8: Katedra krakowska na Wawelu. č. 1. Kraków 2002). Samostatně byl vydán svazek, který se věnuje epigrafice cisterciáckého kláštera v Rudach Ratiborských (Szymczak, J. Szymczakowa, A. (eds.): Corpus insciptionum Rudiensium. Katowice 1996). 178 Trelińska, B.: Gotyckie pismo epigraficzne w Polsce. Lublin 1996. 179 Wodziński, M.: Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII XVIII. Wrocław 1996.

OBZORY JERZY SPERKA BOŻENA CZWOJDRAK POLSKÁ MEDIEVELISTIKA PŘELOMU NOVÉHO TISÍCILETÍ 211 zemí Polské koruny a Velkoknížectví litevského. 180 Důležitá jsou také bádání o itinerářích monarchů, biskupů a velmožů. 181 Edice pramenných materiálů V poslední době se uzavřela nová edice díla Jana Długosze Annales seu Cronicale incliti Regni Poloniae, na níž se začalo pracovat v šedesátých letech 20. století. Od samého počátku byly jednotlivé svazky edice vydávány současně jak latinsky tak i polsky. 182 Nadále byly vydávány diplomatické materiály v edicích věnovaných jednotlivým historickým zemím Velkopolsku, 183 Mazovsku, 184 Malopolsku, 185 Slezsku, 186 Červené Rusi a Podolí 187 a také řádu německých rytířů. 188 Vydání se také dočkaly zbylé dokumenty řádu paulínů, 189 městské knihy Krakova, 190 Kazimierze, 191 Lvova 192 nebo materiály týkající se dějin 180 Uvádíme pouze seznam prací týkajících se středověku a vydaných v posledních letech: Kurtyka, J. a kol. (ed.): Urzędnicy małopolscy XII XV wieku : Spisy. Wrocław 1990; Gąsiorowski, A. (red.): Urzędnicy centralni i nadworni XIV XVIII wieku : Spisy. Kórnik 1992; Lulewicz, H. Rachuba, A. (ed.): Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego księstwa Litewskiego XIV XVIII wieku : Spisy. Kórnik 1994; Janas, E. a kol. (ed.): Urzędnicy podolscy XIV XVIII wieku : Spisy. Kórnik 1998; Uzupełnienia do spisów urzędników małopolskich XII XVIII wieku. In: Bukowski, W.: Burgrabiowie zamku krakowskiego XIII XV wieku : Spisy. Kórnik 1999; Janas, E. Kłaczewski, W.: Urzędnicy województwa kijowskiego i czernichowskiego : Spisy. Kórnik 2002; Rachuba, A. (red.): Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego : Spisy : Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie XIV XVIII wiek. Warszawa 2003; TÝŽ (red.): Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego : Spisy : Województwo wileńskie XIV XVIII wiek. Warszawa 2004; Wolski, M. (ed.): Urzędnicy wołyńscy XIV XVIII wieku : Spisy. Kórnik 2007; Rachuba, A. (red.): Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego : Spisy : Województwo trockie XIV XVIII wiek. Warszawa 2009. 181 Publikace věnované itinerářím shromáždil Węcowski, P.: Polskie itineraria średniowieczne i nowożytne. Przegląd badań i propozycje badawcze. Studia Źródłoznawcze 2002, sv. 37, s. 15 48. 182 Wyrozumski, J. (ed.): Annales seu cronicale incliti Regni Poloniae. 10 12. Warszawa Kraków 1997 2005; TÝŽ: Jana Długosza Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. 11 12. Warszawa Kraków 2004 2006. 183 Gąsiorowski, A. a kol. (ed.): Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. 9. Poznań 1999. 184 Sułkowska-Kurasiowa. I. Kuraś, S. (ed.): Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza. 3. Warszawa 2000. 185 Kiryk, F.: Archiwum Kapituły katedralnej sandomierskiej : Pergaminy Archiwum Kapituły Katedralnej sandomierskiej : Katalog. Sandomierz 2002. Připravuje se 5. svazek edice Kodeks dyplomatyczny Małopolski. 186 Chmielewska, M. Stelmach, R. ŻERELIK, R. (ed.): Katalog dokumentów przechowywanych w Archiwach Państwowych Dolnego Śląska. 3 9. Wrocław 1991 1998; Barciak, A. Müller, K. (red.): Regesty dokumentów przechowywanych na Górnym Śląsku. Wrocław Opava 2004. 187 Bukowski, W. (red.): Katalog dokumentów pergaminowych ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu. Kraków 2004; Kurtyka, J.: Repertorium podolskie : Dokumenty do 1430 r. Rocznik Przemyski 2004, sv. 40, sešit 4. 188 Radzimiński, A. Tandecki, J. (ed.): Katalog dokumentów i listów krzyżackich Archiwum Państwowego w Toruniu. volt. I. (1251 1454). Warszawa 1994; Radzimiński, A. Tandecki, J.: Katalog dokumentów i listów królewskich z Archiwum Państwowego w Toruniu (1345 1789). Warszawa 1999. 189 Zbiór dokumentów zakonu Paulinów w Polsce (1464 1550). 2. Warszawa 2004. 190 Niwiński, M. Jelonek-Litewka, K. Litewka, A. (ed.): Registrum Domini Advocati Cracoviensis 1442 1443. Kraków 1995; Wyrozumska, B. (ed.): Księga proskrypcji i skarg miasta Krakowa 1360 1422. Kraków 2001. 191 Wyrozumska, B. (ed.): Acta Scabinalia Casimirensia 1407 1427. Kraków 1996. 192 JANECZEK, A. (ed.): Album Civium Leopoliensium : Rejestry przyjęć do prawa miejskiego we Lwowie 1388 1783. 1 2. Poznań Warszawa 2005.

212 HISTORICA Revue pro historii a příbuzné vědy 2010/2 krakovských Židů a Arménů. 193 Díky zvyšujícímu se zájmu o soudní knihy byla vydána třísvazková edice pozemkových knih Javorsko-Svídnického knížectví. 194 Také byla připravena nová edice nejstarších matričních knih a promocí krakovské univerzity. 195 V rámci pokračování vydávání pramenů z vatikánských archivů byly publikovány další svazky Bullarium Poloniae a Monumenta Poloniae Vaticana. 196 V edici Cracovia artificum se pak objevily další ukázky z knih krakovského oficialátu. 197 Z nových edicí musíme jmenovat především vydání středověkých polských dokumentů a dopisů z maďarských archivů a také korespondenci krakovského župníka Mikołaja Serafina pocházející z poloviny 15. století. 198 Z pomocných materiálů je také dobré znát publikovanou bibliografii dějin pozdně středověkého Polska, která podává informace o všech edicích, které vyšly do roku 1999. 199 Na tomto místě musíme ještě zmínit dva autory, kteří zpracovali publikace důležité pro bádání o písemných pramenech: Tomasze Jasińského, jenž se věnoval křižáckým kronikám a análům týkajícím se Pruska a Wojciecha Drelicharze píšícího o malopolských análech z 13. až 15. století. 200 Během posledních let vznikly také tři vydavatelské série věnované tematice středověku. První rediguje Błażej Śliwiński v Historickém institutu Gdaňské univerzity, 201 druhá vzniká v Historickém institutu Varšavské univerzity, rediguje ji Wojciech Fałkowski a články jsou v ní publikovány anglicky, německy nebo francouzsky 202 a konečně třetí sérii redigují Idzi Panic a Jerzy Sperka v Historickém institutu Slezské univerzity v Katovicích. 203 V této době vycházely také další svazky studií Społeczeństwo Polski średniowiecznej (Společnost ve středověkém Polsku) v redakci Stefana K. Kuczyńského. 204 193 TÁŽ (ed.): Żydzi w średniowiecznym Krakowie : Wypisy źródłowe z ksiąg miejskich krakowskich. Kraków 1995; TÁŽ (ed.): Ormianie w średniowiecznym Krakowie : Wypisy źródłowe. Kraków 2003. 194 Jurek, T. (ed.): Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego. 1: (1366 1376), 2: (1385 1395), 3: (1396 1407). Poznań 2004 2007. 195 Gąsiorowski, A. (ed.): Księga promocji Wydziału Sztuk Wyzwolonych Uniwersytetu Krakowskiego z XV wieku. Kraków 2000; Gąsiorowski, A. Jurek, T. Skierska, I. (ed.): Metryka Uniwersytetu Krakowskiego. 1 2. Kraków 2004. 196 Sułkowska-Kuraś, I. Kuraś, S. (ed.): Bullarium Poloniae. VI: 1447 1464. Rzym Lublin 1998; VII. 1464 1471. Rzym Lublin 2006; Kowalski, M. (ed.): Monumenta Poloniae Vaticana X. Acta camerae Apostolicae IV. Annatae e Regno Poloniae saeculi XV (1421 1503). Kraków 2002. 197 Przybyszewski, B. (ed.): Cracovia artificum : Supplementa 1462 1475. Kraków 2000; TÝŽ: Cracovia artificum : Supplementa 1451 1460. Kraków 2001. 198 Sroka, S. A. (ed.): Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier. 1 4. Kraków 1998 2006; Bukowski, W. Płóciennik, T. Skolimowska, A. (ed.): Korespondencja żupnika krakowskiego Mikołaja Serafina z lat 1437 1459. Kraków 2006. 199 Węcowski, P. (ed.): Bibliografia źródeł drukowanych do dziejów Polski późnośredniowiecznej (1386 1505). Warszawa 1999. 200 Jasiński, T.: Najstarsze kroniki i roczniki krzyżackie dotyczące Prus. Poznań 1996; Drelicharz, W.: Annalistyka małopolska XIII XV wieku : Kierunki rozwoju wielkich roczników kompilowanych. Kraków 2003; viz také Jasiński, T.: O pochodzeniu Galla Anonima. Kraków 2008. 201 Gdańskie studia z dziejów średniowiecza. 1 9. Gdańsk 1994 2003. Další se ukazují pod modifikovaným názvem jako Studia z dziejów średniowiecza. 10 14. Malbork 2004 2008. 202 Fałkowski, W. (ed.): Quaestiones Medii Aevi Novae. 1 14. Warszawa 1996 2009. 203 Panic, I. Sperka, J. (red.): Średniowiecze polskie i powszechne. 1 5. Katowice 1999 2009. 204 Kuczyński, S. K. (red.): Społeczeństwo Polski średniowiecznej. 1 11. Warszawa 1981 2007.