Surowicze stężenie IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ i TNF-α u dzieci chorych na astmę i atopowe zapalenie skóry (AZS)

172 Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 172-181 Surowicze stężenie IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ i TNF-α u dzieci chorych na astmę i atopowe zapalenie skóry (AZS) Serum levels of IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ, and TNF-α in children with asthma and atopic dermatitis (AD) EDYTA MACHURA 1/, KRYSTYNA KARCZEWSKA 2/, BOGDAN MAZUR 3/, MAGDALENA JACHIMOWICZ 1/ 1/ Katedra i Klinika Pediatrii w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (SUM) w Katowicach 2/ SP Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu SUM w Katowicach 3/ Katedra Mikrobiologii i Immunologii w Zabrzu Streszczenie Wprowadzenie. Badania oceniające ekspresję cytokin u dzieci z różną manifestacją kliniczną atopii są nieliczne a wyniki niejednoznaczne. Różnice w surowiczym stężeniu cytokin pomiędzy AZS i astmą mogłyby wskazywać na odrębności w immunopatogenezie obu chorób. Cel pracy. Ocena surowiczego stężenia wybranych cytokin u dzieci ze schorzeniami atopowymi. Materiał i metody. Badanie przeprowadzono wśród 19 dzieci chorych na AZS oraz 37 chorych na astmę. Grupę kontrolną stanowiło 18 dzieci zdrowych. Kolonizacja skóry przez S.aureus dotyczyła 89,5% dzieci chorych na AZS. Stężenie cytokin oznaczano metodą ELISA (Quantikine human, R&D system Europe, UK). Wyniki. Stężenie IL-13 było wyższe w AZS i astmie niż w grupie kontrolnej (p=0,002, p=0,0003; odpowiednio), zaś INF-γ niższe w AZS w porównaniu do dzieci zdrowych oraz chorych na astmę (p=0,0006, p=0,001; odpowiednio). Stężenie INF-γ w astmie było podobne jak w grupie kontrolnej. Surowicze stężenie IL-10 korelowało ze stopniem ciężkości astmy i AZS ocenianym wg skali SCORAD. Czas trwania wgks korelował ujemnie z surowiczym stężeniem IL-13. Wnioski. IL-13 odgrywa istotną rolę w immunopatogenezie AZS i astmy. Niedobór INF-γ może być istotny dla patogenezy AZS oraz mieć związek z predyspozycją do zakażeń skóry. Słowa kluczowe: cytokiny, AZS, astma, dzieci Summary Introduction. Studies assessing cytokine expression in children with different clinical manifestation of atopy are rare and data are conflicting. Differences in serum cytokine levels could indicate distinctions in the immunopathogenesis of both diseases. Aim of the study. The study aimed at assessing serum cytokine levels in children with atopic diseases. Material and methods. 19 children with AD and 37 children with atopic asthma were enrolled in the study. The control group consisted of 18 healthy children. S.aureus was found in the skin lesions in 89.5% examined children with AD. Serum cytokine levels were measured using ELISA (Quantikine human, R&D system Europe, UK). Results. Serum IL-13 level was signifi cantly higher in AD and asthma than in healthy ones (p=0.002, p=0.0003, respectively). Serum INF-γ level in AD was signifi cantly lower in AD than in healthy and asthma (p=0.0006, p=0.001; respectively), but were similar between asthma and controls. The Severity of AD assessed by SCORAD index and the severity of asthma were correlated with serum IL-10 level. Duration of ICS treatment was inversely correlated with serum IL-13 level. Conclusions. IL-13 plays the key role in the immunopathogenesis of AD and asthma. INF-γ defi cit is vital for pathogenesis of AD and may be relevant to propensity to skin infections. Key words: cytokines, AD, asthma, children Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 172-181 www.alergia-astma-immunologia.eu Nadesłano: 08.09.2008 Zakwalifi kowano do druku: 20.11.2008 Adres do korespondencji / Address for correspondence Edyta Machura Katedra i Klinika Pediatrii w Zabrzu, SUM w Katowicach ul. 3-Maja 13/15, 41-800 Zabrze tel. (32) 271 87 01, e-mail: machurae@poczta.fm Manifestacja kliniczna chorób atopowych, w tym atopowego zapalenia skóry (AZS) i astmy zależy od predyspozycji genetycznej i czynników środowiskowych. W AZS i w astmie nadrzędną rolę w koordynacji reakcji zapalnej przypisuje się limfocytom CD4+, będących istotnym źródłem cytokin typu Th2. Większość badań w modelu zwierzęcym potwierdza związek cytokin typu Th2 z zapaleniem alergicznym i nadreaktywnością oskrzeli (NO), ale w przypadku badań u ludzi dowody wspierające wyłączną rolę limfocytów Th2 w patogenezie Clinical manifestation of atopic diseases, including AD and asthma depends on genetic predisposition and environmental factors. In AD and asthma, the most important role in coordination of inflammation is played by CD4+ lymphocytes, which are an important source of Th2 cytokines. Most studies conducted on animals confirm the relationship between Th2 cytokines and allergic inflammation and bronchial hyperresponsiveness. As far as human studies are concerned, however, the evidence for the exclusive role of Th2 lymphocytes in

Machura E i wsp. Surowicze stężenie IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ i TNF-α u dzieci chorych na astmę i atopowe... 173 astmy nie są tak przekonujące. W astmie wykazano wzrost ekspresji cytokin typu Th2 w drogach oddechowych i komórkach mononuklearnych krwi obwodowej (PBMC), ale niewiele jest badań, w których udowodniono związek cytokin z ciężkością choroby [1,2]. U chorych na AZS udokumentowano również zwiększoną ekspresję cytokin typu Th2 w PBMC. Jak wynika z badań immunohistochemicznych zwiększona ekspresja IL-4 i IL-13 w AZS dotyczy fazy ostrej wyprysku, natomiast w przewlekłych zmianach skórnych dominuje wzmożona ekspresja INF-γ [3,4]. Obecnie uważa się, że odpowiedź immunologiczna o typie Th2, charakterystyczna dla manifestacji alergii jest kontrolowana przez limfocyty T regulatorowe -ntreg (CD4+CD25+) oraz limfocyty Tr1 wydzielające IL-10. Istnieją dowody, że w astmie istnieje defekt w uwalnianiu IL-10 [5], z kolei w AZS opisano zwiększone surowicze stężenie i ekspresję cytokiny w skórze [6)]. Badania oceniające ekspresję cytokin u dzieci z różną manifestacją kliniczną atopii są niezbyt liczne a wyniki niejednoznaczne. Celem pracy było zbadanie, czy istnieją różnice pomiędzy AZS, astmą i dziećmi zdrowymi w zakresie surowiczego stężenia wybranych cytokin. MATERIAŁ I METODY Pacjenci Badania zostały przeprowadzone w grupie 56. dzieci z objawami chorób alergicznych, w tym u 19. chorych na AZS i u 37. dzieci chorych na astmą atopową. Grupę kontrolną (GK) stanowiło 18. dzieci zdrowych z ujemnym wywiadem rodzinnym i osobniczym w kierunku schorzeń atopowych, prawidłowym stężeniem IgE oraz ujemnymi punktowymi testami skórnymi (PTS). PTS wykonane były i oceniane zgodnie ze stanowiskiem EAACI. Za dodatnie testy skórne przyjęto wielkość średnicy bąbla 3 mm, przy ujemnej kontroli negatywnej. U wszystkich dzieci wykonano testy skórne metodą prick z pospolitymi alergenami wziewnymi: alergeny roztoczy (Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae, Acarus siro, grzyby pleśniowe (Alternaria, Cladosporium, Aspergillus, Penicillum), pyłki roślin (trawy, drzewa, chwasty, zboża), alergeny zwierząt (sierść kota, sierść psa, pióra) oraz z alergenami pokarmowymi (mleko, białka jaja, mąka, mięso, ryby, orzech). Stosowano wyciągi alergenowe firmy Allergopharama. Dzieci, u których wykonano badanie nie różniły się wiekiem (wiek w latach-azs: 9,02±1,2, astma: 8,4±0,8, GK: 9,2±1; p=0,8). AZS rozpoznano w oparciu o kryteria AZS wg Hanifina i Rajki [7]. Wszystkie dzieci spełniały kryteria tzw. wyprysku atopowego (wysokie stężeniem IgE oraz obecność sige w surowicy i/lub w PTS). Stopień ciężkości choroby oceniano metodą SCORAD (Severity scoring of Atopic dermatitis), w której w sposób punktowy oceniano the pathogenesis of asthma is not so strong. An increase in Th2 cytokine expression in airways and peripheral blood mononuclear cells (PBMC) has been observed in asthma, but few studies confirm the relationship between cytokines and severity of the disease [1, 2]. Increased Th2 cytokine expression in PBMC has also been recorded for patients with AD. Immunohistochemical studies show that increased IL-4 and IL-13 expression in AD occurs in the acute phase of eczema, whereas chronic skin lesions are usually characterised by increased INF-γ expression [3, 4]. Th2 immunological response, typical of allergic manifestation, is now said to be controlled by CD4+CD25+ T regulatory lymphocytes and Tr1 lymphocytes able to release IL-10. There is evidence for a defect in IL-10 release occurring in asthma [5] and for increased serum levels and cytokine expression in skin occurring in AD [6]. Studies assessing cytokine expression in children with different clinical manifestation of atopy are rare and data are conflicting. The aim of the study was to determine the differences between AD, asthma and healthy children with regard to serum cytokine levels. MATERIAL AND METHODS Subjects Fifty-six children with allergic symptoms were enrolled in the study, including 19 children with AD and 37 children with atopic asthma. The control group (CG) consisted of 18 healthy children with no family history of atopic diseases; normal IgE levels and negative skin prick test (SPT) results. SPTs were performed and assessed according to EAACI guidelines. A positive skin test reaction was defined as a wheal 3 mm larger than the negative control. All the children underwent SPTs for common inhaled allergens, i.e.: mite allergens (Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae, Acarus siro), mould fungi (Alternaria, Cladosporium, Aspergillus, Penicillum), pollens (grass, tree, weed, cereal), animal allergens (cat and dog hair, feathers) and food allergens (milk, egg protein, flour, meat, fish, nut). The allergen extracts were provided by Allergopharma. The children who underwent the tests did not differ with respect to age (age in years - AD: 9.02±1.2, asthma: 8.4±0.8, control CG: 9.2±1; p=0.8). AD was diagnosed according to criteria proposed by Hanifin and Rajka [7]. All the children met the criteria for so-called atopic eczema (high serum IgE levels and the presence of sige in serum and/or SPT). The disease severity was assessed with the use of the SCORAD (Severity scoring of Atopic dermatitis) index, taking into account extent, intensity of the lesions

174 Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 172-181 rozległość, nasilenie zmian skórnych oraz objawy subiektywne [8]. U 6. dzieci rozpoznano AZS o łagodnym przebiegu (SCORAD poniżej 25 punktów), u 8. dzieci AZS o przebiegu średnim (SCORAD 25-50 punktów), a u 5. dzieci AZS o ciężkim przebiegu (SCORAD powyżej 50 punktów). Kolonizację skóry S.aureus stwierdzono u 17. dzieci (89,47%). Zgodnie z przyjętymi kryteriami GINA 2002 [9] astmę epizodyczną rozpoznano u 8. dzieci, astmę przewlekłą lekką u 16. dzieci, umiarkowaną u 10. dzieci oraz ciężką u 3. dzieci. 29. dzieci z astmą przewlekłą stosowało glikokortykosteroidy wziewne (wgks) w dawce rekomendowanej przez GINA 2002, zależnie od stopnia ciężkości choroby. Dawka wgks w momencie włączenia do badania wahała się od 100μg do 1000 μg (średnia dawka: 310±15,3). Czas terapii wahał się od 0,2-11,8 lat (średnia: 4±0,25). 12. dzieci stosowało ß-2 mimetyki wziewne o przedłużonym działaniu. Dzieci objęte badaniem były leczone w Poradni Alergologiczno-Pulmonologicznej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 1 im S. Szyszko w Zabrzu Śl. Uniwersytetu Medycznego (SUM) w Katowicach. Czas leczenia ambulatoryjnego wahał się od 1-15,5lat. Ocena surowiczego stężenia cytokin Surowice do czasu wykonania oznaczeń przechowywano w temperaturze 30 C. Stężenia IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ, INF-α oznaczono metodą ELISA, używając standardowych zestawów Quantikine R&D Systems (USA) zgodnie z metodą podaną przez producenta. Pomiaru absorpcji dokonywano za pomocą automatycznego czytnika ELx800 firmy BIO-TEK Istruments (USA) przy długości fali zalecanej przez producenta. Czułość zestawu wynosiła dla IL-2< 7 pg/ml, IL-10< 3,9 pg/ml, IL-13< 32 pg/ml, INF-γ< 8 pg/ml, TNF-α-1,6 pg/ml. Oznaczenia przeprowadzono w Pracowni Immunologii SP Szpitala Klinicznego nr 1 w Zabrzu. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej SUM w Katowicach. Analiza statystyczna Analizę statystyczną wyników badań przeprowadzono za pomocą programu Statistica w wersji 3.3. W obliczeniach statystycznych przyjęto poziom istotności α=0,05. Istotność różnic wartości średnich dla zmiennych o rozkładach odbiegających od rozkładu normalnego sprawdzano testem nieparametrycznym U-Manna-Whitney a. Uzyskane dane przedstawiono jako wartość średnią i błąd standardowy (SE). Korelację wybranych parametrów przeprowadzono za pomocą testu korelacji rang Spearmana. and subjective symptoms [8]. 6 children had mild AD (SCORAD index below 25), 8 children had moderate AD (SCORAD index 25-50), and 5 children had severe AD (SCORAD index over 50). S.aureus was found in the skin lesions in 17 (89.47%) examined children. According to GINA 2002 criteria [9], episodic asthma was diagnosed in 8 children, chronic asthma in 16 children, moderate in 10 children and severe in 3 children. 29 children with chronic asthma were treated with inhaled glucocorticosteroids (ICS) in a dose recommended by GINA 2002, depending on the disease severity. The dose of ICS at the moment of inclusion in the study varied from 100μg to 1000 μg (average dose: 310±15.3). The duration of treatment varied from 0.2-11.8 years (average: 4±0.25). Twelve children were treated with long-acting inhaled ß-2 mimetics. The children included in the study were treated at the Department of Allergology and Pulmonology of the S. Szyszko Independent Clinical Hospital No. 1 in Zabrze, Medical University of Silesia in Katowice. The duration of ambulatory treatment varied from 1 to 15.5 years. Assessment of serum cytokine levels Serum was stored at 30 C until assayed. IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ, INF-α levels were measured using ELISA with standard kits from Quantikine R&D Systems (USA), according to manufacturer s protocol. Absorption was measured with the automatic reader, type ELX 800 (BIO- TEK Instruments, INC, USA), at the wavelength specified by the manufacturer. The sensitivity of the kit was < 7 pg/ml for IL-2, IL-10< 3.9 pg/ml, IL-13< 32 pg/ml, INF-γ< 8 pg/ml, TNF-α-1.6 pg/ml. The determinations were performed in the Laboratory of Immunology at the Independent Clinical Hospital No. 1 in Zabrze. The studies were conducted with the consent of Bioethical Commission of the Medical University of Silesia in Katowice. Statistical analysis The statistical analysis of the obtained results was performed with the use of Statistica programme, version 3.3. The significance level was set at α=0.05. The significance of differences in average values for variables having distributions different from normal distribution was tested with a non-parametric Mann-Whitney-U test. The obtained data were presented as mean value and standard error (SE). The correlation of selected parameters was performed with the Spearman s rank correlation test.

Machura E i wsp. Surowicze stężenie IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ i TNF-α u dzieci chorych na astmę i atopowe... 175 WYNIKI Stężenie IgE w surowicy w badanych grupach Stężenie IgE było istotnie wyższe w AZS (610,16±120 IU/ml) i astmie (303± 35 IU/ml) niż w grupie kontrolnej (28,1±1,29 IU/ml). Stężenie IgE w AZS było wyższe niż w astmie ( AZS vs GK p=0,00002, astma vs GK p=0,009, AZS vs astma p=0,0001). Stężenie cytokin w surowicy w badanych grupach W tabeli I przedstawiono stężenie cytokin w surowicy w badanych grupach. Analiza statystyczna wykazała, że stężenie IL-13 było istotnie wyższe w AZS i astmie w porównaniu do grupy kontrolnej [AZS vs GK p=0,002, astma vs GK p=0,0003]. Z kolei surowicze stężenie INF-γ u chorych na AZS było znamiennie niższe niż u zdrowych i chorych na astmę [AZS vs GK=0,0006, AZS vs astma p=0,001] (ryc. 1). Surowicze stężenie IL-2, IL-10 i TNF-α było podobne w badanych grupach. RESULTS Serum IgE levels in the research groups IgE level was significantly higher in AD (610.16±120 IU/ml) and asthma (303± 35 IU/ml) than in the control group (28.1±1.29 IU/ml). IgE level in AD was higher than in asthma (AD vs. CG p=0.00002, asthma vs. CG p=0.009, AD vs. asthma p=0.0001). Serum cytokine levels in the research groups Table I shows serum cytokine levels in the research groups. The statistical analysis showed that serum IL-13 level was significantly higher in AD and asthma than in the control group [AD vs. CG p=0.002, asthma vs. CG p=0.0003]. Serum INF-γ level in AD was significantly lower than in healthy and asthma [AD vs. CG =0.0006, AD vs. asthma p=0.001] (fig. 1). Serum IL-2, IL-10 and TNF-α levels were similar in the research groups. Tabela I. Wartości średnie surowiczego stężenia IL-2, IL-10 i TNF-α u dzieci chorych na AZS, astmę i dzieci zdrowych (GK). Nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy grupami AZS n=19 Astma n=37 Dzieci zdrowe n=18 Parametr Wartość średnia±se IL-2 pg/ml 28,48±4,03 24,41±2,61 28,23±4,09 IL-10 pg/ml 19,76±3,90 15,24±2,04 18,87±5,13 TNF-α pg/ml 8,56±1,23 8,49±0,83 10,25±1,80 Table I Average values of serum IL-2, IL-10, and TNF-α levels in children with AD, asthma and in healthy children (CG). No significant differences have been observed between the groups AZS n=19 Asthma n=37 Healthy children n=18 Parameter Average value±se IL-2 pg/ml 28,48±4,03 24,41±2,61 28,23±4,09 IL-10 pg/ml 19,76±3,90 15,24±2,04 18,87±5,13 TNF-α pg/ml 8,56±1,23 8,49±0,83 10,25±1,80 Wpływ stopnia ciężkości AZS i astmy na surowicze stężenie cytokin Surowicze stężenie IL-10 było dodatnio skorelowane z nasileniem zmian skórnych ocenianym wg skali SCO- RAD (R=0,55; p=0,01) oraz ze ciężkości astmy (R=0,32; p<0,048). Wpływ czasu trwania choroby na surowicze stężenie cytokin Czas trwania astmy, ale nie AZS był dodatnio skorelowany surowiczym stężeniem IL-10 (R=0,38, p=0,018) oraz ujemnie z surowiczym stężeniem IL-13 (R=-0,42, p=0,009). Nie stwierdzono korelacji wieku badanych dzieci ze stężeniem ocenianych cytokin. Zależność pomiędzy stężeniem IgE a surowiczym stężeniem cytokin Całkowite stężenie IgE korelowało dodatnio z surowiczym stężeniem IL-10 (R=0,6, p= 0,003) i IL-13 (R=0,46, p=0,04), ale wyłącznie u dzieci chorych na AZS. Correlation between AD severity and serum cytokine levels Serum IL-10 level was positively correlated with increased intensity of skin lesions assessed by SCORAD index (R=0.55; p=0.01) and with severity of asthma (R=0.32; p<0.048). Correlation between the duration of the disease and serum cytokine levels The duration of asthma, but not AD, was positively correlated with serum IL-10 level (R=0.38, p=0.018) and inversely correlated with serum IL-13 level (R=-0.42, p=0.009). No correlation was observed between the children s age and cytokine levels. Correlation between serum IgE levels and cytokine levels Total IgE level was positively correlated with serum IL-10 level (R=0.6, p= 0.003) and IL-13 (R=0.46, p=0.04), but only in children with AD.

176 Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 172-181 pg/ml 42 pg/ml 42 36 36 30 30 IL-13 24 * IL-13 24 * 18 18 12 12 6 AZS ASTMA GK ±1.96*Błąd std. ±1.00*Błąd std. Średnia 6 AD ASTHMA CG ±1.96*SE ±1.00*SE average pg/ml 65 pg/ml 65 55 55 45 ** 45 ** IFN-γ 35 25 * IFN-γ 35 25 * 15 15 5 AZS ASTMA GK ±1.96*Błąd std. ±1.00*Błąd std. Średnia 5 AD ASTHMA CG ±1.96*SE ±1.00*SE average Ryc. 1. Porównanie wartości średnich surowiczego stężenia cytokin pomiędzy grupami. Stężenie IL-13 było wyższe w AZS i w astmie niż w grupie kontrolnej; AZS vs GK *p=0,002, astma vs GK p=0,0003. Stężenie INF-γ w AZS było niższe niż w astmie i w grupie kontrolnej; AZS vs astma *p=0,001, AZS vs GK **p=0,0006. Stężenie IL-2, IL-10 i TNF-α były podobne w badanych grupach. Test U Manna-Whithney a Fig. 1. Comparison of average values of serum cytokine levels in the groups. IL-13 level was higher in AD and asthma than in the control group; AD vs. CG *p=0.002, asthma vs. CG p=0.0003. INF-γ level in AD was lower than in asthma and the control group; AD vs. asthma *p=0.001, AD vs. CG **p=0.0006. IL-2, IL-10 and TNF-α levels were similar in the research groups. Mann-Whitney-U test Wpływ leczenia wgks na surowicze stężenie cytokin 29. dzieci stosowało wgks w dawce 100-1000 μg/ dobę (średnia: 310±15,3). Czas terapii wahał się od 0,2-11,8 lat (średnia: 4±0,2). Czas trwania terapii wgks był ujemnie skorelowany z surowiczym stężeniem IL-13 (R=- Correlation between treatment with ICS and serum cytokine levels Twenty-nine children were treated with ICS in the dose of 100-1000 μg/day (average: 310±15.3). The duration of treatment varied from 0.2-11.8 years (average: 4±0.2). Duration of ICS treatment was inversely correla- Tabela II. Korelacja wybranych parametrów z surowiczym stężeniem cytokin Para zmiennych Współczynnik R Spearmana Poziom p Stopień ciężkości astmy i IL-10 0,32 0,048 czas trwania astmy i IL-10 0,38 0,018 czas trwania astmy i IL-13-0,42 0,009 czas leczenia wgks i IL-13-0,55 0,002 IgE i dawka wgks 0,39 0,006 SCORAD i IL-10 0,55 0,01 IgE i IL-10 (AZS) 0,6 0,003 IgE i IL-13 (AZS) 0,46 0,04 Table II Correlation between selected parameters and serum cytokine level Pair of variables Spearman s coefficient R Level p Severity of asthma and IL-10 0,32 0,048 Duration of asthma and IL-10 0,38 0,018 Duration of asthma and IL-13-0,42 0,009 Duration of ICS treatment and IL-13-0,55 0,002 IgE and ICS dose 0,39 0,006 SCORAD and IL-10 0,55 0,01 IgE and IL-10 (AD) 0,6 0,003 IgE and IL-13 (AD) 0,46 0,04

Machura E i wsp. Surowicze stężenie IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ i TNF-α u dzieci chorych na astmę i atopowe... 177 0,55, p=0,002). Dzieci chore na astmę nie leczone wgks miały istotnie wyższe surowicze stężenie IL-13 (38,28± 9,33pg/ml), niż dzieci leczone wgks (26,73±5,45 pg/ ml) i dzieci zdrowe (p<0,03, p<0,0002; odpowiednio). Nie stwierdzono by aktualnie stosowana dawka wgks miała wpływ na stężenie badanych cytokin. Stwierdzono natomiast dodatnią korelację pomiędzy dawką wgks i całkowitym stężeniem IgE (R=0,39, p=0,006). Istotne korelacje przedstawiono w tabeli II. DYSKUSJA W prezentowanej pracy wykazaliśmy, że u dzieci chorych na AZS i astmę surowicze stężenie IL-13 było wyższe niż u dzieci zdrowych, co jest zgodne z rezultatami innych autorów i może potwierdzać znaczenie tej cytokiny w obu chorobach alergicznych. Obecnie uważa się, że główne patofizjologiczne cechy astmy, a mianowicie nadreaktywność oskrzeli (NO), nadprodukcja śluzu i włóknienie podnabłonkowe mogą być wywoływane przez IL-13. Wiadomo, że IL-13 reguluje syntezę IgE oraz zdolna jest do koordynowania procesu zapalnego dzięki zdolności do stymulowania ekspresji rodzin wielu genów (geny molekuł adhezyjnych, chemokin, metaloproteinaz), które mają wpływ na rekrutację, zasiedlanie i aktywację wielu komórek zapalnych [10]. Dowodem udziału IL-13 w zapaleniu astmatycznym było wykazanie zwiększonej ekspresji IL-13 w bioptatach oskrzelowych [11], plwocinie indukowanej [11,12,13] oraz aspiratach z nosogardła [14] u chorych na astmę. Zademonstrowano również, że ekspresja mrna dla IL-13 i stężenie cytokiny w BAL zwiększa się pod wpływem prowokacji alergenowej [15]. Z kolei u chorych na AZS zwiększoną ekspresję tej cytokiny wykazano w PBMC, w ostrej fazie wyprysku a także w skórze pozornie wyglądającej na zdrową [4,16]. W prezentowanej pracy wykazaliśmy, że stężenie IgE u dzieci chorych na AZS było wyższe niż w astmie i korelowało z surowiczym stężeniem IL-13, co stwierdzono również w innych pracach [14,16]. Stwierdziliśmy również ujemną korelację pomiędzy stężeniem IL-13 a czasem trwania astmy i stosowania wgks oraz wyższe surowicze stężenie cytokiny u dzieci chorujących na astmę niestosujących wgks niż u dzieci, które stosowały wgks, co może być częściowo zbieżne z badaniami Karamana i wsp., którzy wykazali istotne obniżenie IL-13 w efekcie kilkumiesięcznej terapii wgks [17] INF-γ jest główną cytokiną efektorową limfocytów Th1, której deficyt opisano w chorobach atopowych [18]. W prezentowanym badaniu stężenie INF-γ u dzieci chorych na AZS było niższe niż u dzieci zdrowych i u dzieci chorych na astmę. Obniżoną ekspresję INF-γ w AZS wykazano w szeregu pracach [19,20], choć nie we wszystkich [16,21]. ted with serum IL-13 level (R=-0.55, p=0.002). Children with asthma who were not treated with ICS, had significantly higher serum IL-13 levels (38.28± 9.33pg/ml) than children treated with ICS (26.73±5.45 pg/ml) and healthy children (p<0.03, p<0.0002; respectively). Currently used ICS dose has not been found to correlate with cytokine levels. However, a positive correlation has been observed between the ICS dose and the total IgE level (R=0.39, p=0.006). Significant correlations are shown in table II. DISCUSSION In the present study, we have shown that serum IL-13 level was higher in children with AD and asthma than in healthy ones, which are compatible with results obtained by other authors and may confirm the significance of cytokine for both these diseases. It is claimed that the main pathophysiological features of asthma, i.e. bronchial hyperreactivity (BHR), increase of mucous secretion and subepithelial fibrosis may be induced by IL-13. It is known that IL-13 regulates IgE synthesis and may coordinate the inflammatory process thanks to its ability to stimulate expression of various gene families (genes for adhesion molecules, chemokines, metalloproteinases), which influence the recruitment, trafficking and activation of numerous inflammatory cells [10]. The evidence for IL-13 participation in asthmatic inflammation was the presence of increased IL-13 expression in bronchial bioptates [11], induced sputum [11, 12, 13] and nasopharyngeal aspirates [14] in patients with asthma. It has also been shown that mrna expression for IL-13 and cytokine levels in BAL increases under the influence of allergen provocation [15]. In patients with AD, increased expression of this cytokine has been observed in PBMC, in the acute phase of eczema and in the seemingly healthy skin [4, 16]. In the present study, we have shown that serum IgE level was higher in children with AD than in children with asthma and was correlated with serum IL-13 levels, which has been also observed by other authors [14, 16]. We have also found that serum IL-13 level is inversely correlated with duration of asthma and treatment with ICS and that serum cytokine level is higher in children with asthma who are not treated with ICS than in children treated with ICS. These findings may be partly compatible with the studies by Karaman et al., who have shown a significant decrease in IL-13 resulting from several months of ICS treatment [17]. INF-γ is the main effector cytokine of Th1 lymphocytes, whose deficit has been found in atopic diseases [18]. In the present study, INF-γ level in children with AD was lower than in healthy and asthmatic children. Decreased INF-γ expression in AD was shown in numerous [19, 20], but not all [16, 21] studies.

178 Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 172-181 Z kolei u badanych dzieci chorych na astmę surowicze stężenie INF-γ było podobne jak u zdrowych. Uważa się, że obniżenie INF-γ częściej występuje w astmie dziecięcej niż u dorosłych [22] ale w części badań wytwarzanie INF-γ przez stymulowane poliklonalnie limfocyty CD4+ [23] lub stymulowane alergenem PBMC [24] u chorych na astmę dzieci było podobne jak u zdrowych. W świetle dotychczasowych badań rola INF-γ w astmie wydaje się kontrowersyjna, a wysokie stężenie cytokiny nie zawsze jest pożyteczne, wręcz przeciwnie może korelować ze stopniem ciężkości astmy [25-28]. Dotychczas nie potwierdzono skuteczności terapeutycznej INF-γ w astmie [29]. Jak wspomniano surowicze stężenie INF-γ u dzieci chorych na AZS było niższe nie tylko w porównaniu do dzieci zdrowych, ale też w odniesieniu do dzieci chorych na astmę co może sugerować, że podstawy immunologiczne obu chorób są nieco odmienne, a deficyt INF-γ w AZS może być istotny dla patogenezy choroby. Ostatnio wykazaliśmy, że niska ekspresja INF-γ w PBMC koreluje z ciężkością choroby oraz stopniem kolonizacji skóry przez S.aureus [19]. Jak wiadomo INF-γ jest kluczową cytokiną odporności wrodzonej i nabytej i odgrywa istotną rolę w obronie przeciwwirusowej, ale ma też wpływ na eliminację bakterii. Warto dodać, że różnice w uwalnianiu INF-γ przez stymulowane PBMC pomiędzy AZS i astmą stwierdzono również w innych pracach [21]. Podobnie jak inni autorzy nie wykazaliśmy różnic w surowiczym stężeniu IL-2 i TNF- α pomiędzy dziećmi chorymi na AZS i astmę i dziećmi zdrowymi [30,31], co jednak nie wyklucza udziału obu cytokin w chorobach alergicznych. Zwiększoną ekspresję IL-2 i TNF-α wykazano w krwi obwodowej u chorych na AZS [16,21] oraz w drogach oddechowych u chorych na astmę, również w okresie remisji choroby [26,32]. Jak wiadomo, TNF-α zwiększa m.in. ekspresję cząsteczek adhezyjnych i eotaksyny przez co wpływa na aktywację i rekrutację eozynofilów do miejsca zapalenia alergicznego. Z kolei szczególna rola IL-2 w modulowaniu zapalenia alergicznego może wynikać z jej wpływu na regulowanie aktywności limfocytów włączając pobudzanie proliferacji limfocytów regulatorowych [29,33]. Surowicze stężenie IL-10 w AZS i astmie nie różniło się od wartości wykazanych u dzieci zdrowych, co jest zgodne z wynikami innych autorów [31], ale było skorelowane ze stopniem ciężkości astmy i nasileniem zmian skórnych. Wprawdzie uznaje się, że IL-10 hamując m.in. syntezę szeregu cytokin uwalnianych przez limfocyty Th1 i Th2, makrofagi i komórki NK ma istotny supresyjny wpływ na rozwój zapalenia alergicznego, to w świetle ostatnich badań rola tej cytokiny w AZS i astmie jest złożona [34]. W kilku badaniach wykazano obniżoną ekspresję IL-10 w AZS [35] i astmie [5]. Udowodniono także, że remisja objawów alergii wiąże się ze wzrostem Children with asthma had similar serum INF-γ levels to healthy children, according to the present study. It is claimed that INF-γ decrease occurs more often in child asthma than in adults [22], but some studies have shown that INF-γ production by polyclonally stimulated CD4+ lymphocytes [23] or allergen-stimulated PBMC [24] was similar in asthmatic and healthy children. Studies conducted so far have presented INF-γ as quite a controversial issue. High cytokine level is not always beneficial. Quite the contrary, it may correlate with severity of asthma [25-28]. Therapeutic effectiveness of INF-γ in asthma has not been confirmed, so far [29]. As we have already mentioned, serum INF-γ level in AD was lower than in healthy and asthmatic children, which may suggest that the immunological basis of both diseases are slightly different and INF-γ deficit in AD may be essential in the pathogenesis of the disease. We have recently shown that decreased INF-γ expression in PBMC correlates with the disease severity and the proliferation level of S.aureus in the skin [19]. INF-γ is the key cytokine in innate and acquired immunity and plays an important role in antiviral protection. It may also influence the elimination of bacteria. It should be mentioned that differences in INF-γ secretion by stimulated PBMC between AD and asthma have been observed in other studies as well [21]. Similarly to other authors, we have not observed differences in serum IL-2 and TNF- α levels between atopic and healthy children [30, 31], which does not exclude, however, the participation of both these cytokines in allergic diseases. Increase IL-2 and TNF-α expression has also been observed in peripheral blood in atopic patients [16, 21] and in airways in asthmatic patients, also in the period of remission [26, 32]. It is known that TNF-α increases expression of adhesive molecules and eotaxin, which results in activation and recruitment of eosinophils to sites of allergic inflammation. On the other hand, special role of IL-2 in modulation of allergic inflammation may result from its effect on regulation of lymphocyte activity, including stimulation of regulatory lymphocyte proliferation [29, 33]. Serum IL-10 level in children with AD and asthma did not differ from values recorded for healthy children, which is compatible with results obtained by other authors [31], but it was correlated with the severity of asthma and the intensity of skin lesions. It is assumed that due to inhibition of synthesis of numerous cytokines released by Th1 and Th2 lymphocytes, macrophages and NK cells, IL-10 has an essential suppressive effect on development of allergic inflammation. Recent studies have shown, however, that the role played by cytokine in AD and asthma is a complex one. A few studies have shown decreased IL-10 expression in AD [35] and asthma [5]. It has also

Machura E i wsp. Surowicze stężenie IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ i TNF-α u dzieci chorych na astmę i atopowe... 179 ekspresji IL-10 w alergenowo-swoistych limfocytach T [36]. W części badań, wytwarzanie IL-10 przez poliklonalnie stymulowane limfocyty CD4+ i CD8+ krwi obwodowej u dzieci [21] i dorosłych [37] chorych na AZS nie różniło od wartości wykazanych u zdrowych. W innych, surowicze stężenie oraz wewnątrzkomórkowa ekspresja IL-10 w limfocytach CD4+ i CD8+ u dorosłych z objawami AZS były wyższe niż u zdrowych [38]. Sugeruje się, że zwiększona ekspresja IL-10 w skórze chorych na AZS może przyczyniać się do zaostrzenia zmian skórnych poprzez supresyjny wpływ na ekspresję peptydów antybakteryjnych- katelicydyny hbd-2 i β-defensyny -LL-37 [39]. Część badań wskazuje również, że wytwarzanie IL-10 w astmie jest zwiększone [40] lub podobne jak u zdrowych [21,41]. Z badań w modelu zwierzęcym astmy wynika, że IL-10 może promować rozwój NO [42]. Podobnie w astmie nieatopowej u ludzi wykazany został związek IL-10 z NO [43]. W naszych badaniach należy uwzględnić wpływ stosowanych wgks w grupie dzieci chorych na astmę na uzyskane wyniki. Wiadomo, że wgks mogą zwiększać surowicze stężenie [44] a także ekspresją IL-10 w limfocytach T [45]. Nie można zatem wykluczyć, że surowicze stężenie IL-10 było niższe przed rozpoczęciem terapii wgks. U dzieci chorych na AZS wykazaliśmy korelację pomiędzy surowiczym stężeniem IL-10 a całkowitym stężeniem IgE, co może budzić zdziwienie. Z badań wynika jednak, że wpływ IL-10 na syntezę IgE jest złożony. O ile IL-10 hamuje indukowaną przez IL-4 transkrypcję mrna łańcucha ε i wytwarzanie IgE, to zwiększa syntezę IgE przez tzw. ukierunkowane limfocyty B [46]. Wyniki naszych badań wykazały wzrost surowiczego stężenia IL-13 w AZS i astmie z towarzyszącym obniżeniem stężenia INF-γ w AZS, co może świadczyć o przewadze odpowiedzi immunologicznej o typie Th2 w obu chorobach. Stwierdzone w badaniu różnice w stężeniu INF-γ pomiędzy AZS i astmą mogą wskazywać na pewne odrębności w immunopatogenezie chorób oraz świadczyć, że niedobór INF-γ może być istotny dla patogenezy AZS i mieć związek z predyspozycją do zakażeń skóry. been proved that remission of allergy symptoms is related to an increase in IL-10 expression in allergen-specific T lymphocytes [36]. Some studies have shown that IL-10 production by polyclonally stimulated CD4+ and CD8+ lymphocytes in peripheral blood in children [21] and adults [37] with AD did not differ from values recorded for healthy subjects. Other studies showed that serum levels and intracellular expression of IL-10 in CD4+ and CD8+ lymphocytes in adults with AD symptoms were higher than in healthy subjects [38]. It is suggested that increased IL-10 expression in atopic skin may contribute to aggravation of skin lesions due to suppressive effect on the expression of anti-microbial peptides -cathelicidin hbd-2 and β-defensin -LL-37 [39]. Some studies also show that IL-10 production in asthma is either higher [40] or similar to healthy subjects [21, 41]. Studies conducted on animals reveal that IL-10 may promote NO development [42]. Similarly, the relationship between IL-10 and NO has been observed in human atopic asthma [43]. In the present study, one should take into account the influence of ICS used in the children with asthma on the obtained results. It is known that ICS may increase serum level [44] and expression of IL-10 in T lymphocytes [45]. Therefore, it cannot be excluded that serum IL-10 level was lower before the initiation of ICS treatment. We have shown correlation between serum IL-10 level in atopic children and the total IgE level, which may be quite surprising. Studies show, however, that the effect of IL-10 on IgE synthesis is a complex one. Although IL-10 inhibits IL-4-stimulated mrna transcription of ε chain and IgE production, it increases IgE synthesis by so-called directed B-lymphocytes [46]. Results of our studies have shown an increase of serum IL-13 level in AD and asthma accompanied by a decrease of INF-γ in AD, which may indicate the dominance of Th2 type immune response in both diseases. Differences in INF-γ levels between AD and asthma observed in the study may point to some distinctions in immunopathogenesis of both diseases and indicate that INF-γ deficit may be vital for pathogenesis of AD and may be relevant to propensity to skin infections. Piśmiennictwo 1. Cohn L, Elias JA, Chupp GL. Asthma: mechanisms of disease persistence and progression. Annu Rev Immunol 2004; 22: 789-815. 2. Humbert M, Corrigan CJ, Kimmitt P i wsp. Relationship between IL-4 and IL-5 mrna expression and disease severity in atopic asthma. Am J Respir Crit Care Med 1997; 156: 704-8. 3. Hamid Q, Boguniewicz M. Leung DY. Differential in situ cytokine gene expression in acute versus chronic atopic dermatitis. J Clin Invest 1994; 94: 870-76. 4. Boguniewicz M, Leung DY. Atopic dermatitis. J Allergy Clin Immunol 2006; 117: 475-80. 5. Matsumoto K, Inoue H, Fukuyama S i wsp. Decrease of interleukin-10-producing T cells in the peripheral blood of severe unstable atopic asthmatics. Int Arch Allergy Immunol 2004; 134: 295-302.

180 Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 172-181 6. Jeong CW, Ahn KS, Rho NK i wsp. Differential in vivo cytokine mrna expression in lesional skin of intrinsic vs.extrinsic atopic dermatitis patients using semiquantitative RT-PCR. Clin Exp Allergy 2003;33:1717-24. 7. Hanifin JM, Rajka G. Diagnostic features of atopic dermatitis. Acta Derm Venereol Suppl (Stockh)1980; 92: 44-7. 8. European Task Force on Atopic Dermatitis. Severity scoring of atopic dermatitis: the SCORAD index. Dermatology 1993; 186: 23-31. 9. Światowa strategia rozpoznawania, leczenia i prewencji astmy. Raport NHLBI/WHO. Med Prakt; wydanie specjalne 2002; 6: 1-181. 10. Wills-Karp M. Interleukin-13 in asthma pathogenesis. Immunol Rev 2004; 202: 175-90. 11. Berry MA, Parker D, Neale N i wsp. Sputum and bronchial submucosal IL-13 expression in asthma and eosinophilic bronchitis. J Allergy Clin Immunol 2004; 114: 1106-1109. 12. Truyen E, Coteur L, Dilissen E i wsp. Evaluation of airway inflammation by quantitative Th1/Th2 cytokine mrna measurement in sputum of asthma patients. Thorax 2006; 6: 202-208. 13. Park SW, Jangm HK, An MH i wsp. Interleukin-13 and interleukin-5 in induced sputum of eosinophilic bronchitis: comparison with asthma. Chest 2005; 128: 1921-1927. 14. Feleszko W, Zawadzka-Krajewska A, Matysiak K i wsp. Parental tobacco smoking is associated with augmented IL-13 secretion in children with allergic asthma. J Allergy Clin Immunol 2006; 117: 97-102. 15. Huang SK, Xiao HQ, Kleine-Tebbe J i wsp.. IL-13 expression at the sites of allergen challenge in patients with asthma. J Immunol 1995; 155: 2688-94. 16. Antunez C, Torres MJ, Corzo JL i wsp. Different lymphocyte markers and cytokine expression in peripheral blood mononuclear cells in children with acute atopic dermatitis. Allergol Immunopathol (Madr) 2004; 32: 252-258. 17. Karaman O, Arli O, Uzuner N, i wsp. The effectiveness of asthma therapy alternatives and evaluating the effectivity of asthma therapy by interleukin-13 and interferon gamma levels in children. Allergy Asthma Proc. 2007; 28: 204-9. 18. Kondo N, Kobayashi Y, Shinoda S i wsp. Reduced interferon gamma production by antigen-stimulated cord blood mononuclear cells is a risk factor of allergic disorders--6-year follow-up study. Clin Exp Allergy 1998; 28: 1340-1344. 19. Machura E, Mazur B, Golemiec E i wsp. S. aureus skin colonization in Atopic Dermatitis children is associated with decreased IFN-γ production by peripheral blood CD4+ and CD8+ T cells Pediatr Allergy Immunol 2008; 19: 37-45. 20. Källström E, Roscher I, Andreasson A i wsp. M. Decreased frequency of intracellular INF-γ producing T cells in whole blood preparations from patients with atopic dermatitis. Exp Dermatol 2002; 11: 556-563. 21. Antunez C, Torres MJ, Mayorga C i wsp. Cytokine production, activation marker, and skin homing receptor in children with atopic dermatitis and bronchial asthma. Pediatr Allergy Immunol 2006; 17: 166-174. 22. de Blic J, Tillie-Leblond I, Tonnel AB i wsp. Difficult asthma in children: an analysis of airway inflammation. J Allergy Clin Immunol 2004; 113: 94-100. 23. Jenmalm MC, van Snick J, Cormont F i wsp. Allergen induced Th1 and Th2 cytokine secretion in relation specific allergen sensitization and atopic symptoms in children. Clin Exp Allergy 2001; 31: 1528-1235. 24. Bottcher MF, Bjurstrom J, Mai XM i wsp. Allergen-induced cytokine secretion in atopic and non-atopic asthmatic children. Pediatr Allergy Immunol 2003; 14: 345-350. 25. Litonjua AA, Sparrow D, Guevarra L i wsp. Serum interferongamma is associated with longitudinal decline in lung function among asthmatic patients: the Normative Aging Study. Ann Allergy Asthma Immunol 2003; 90: 422-428. 26. Brown V, Warke TJ, Shields MD i wsp. T cell cytokine profiles in childhood asthma. Thorax 2003; 58: 311-316. 27. Cho SH, Stanciu LA, Holgate ST i wsp. Increased interleukin-4, interleukin-5, and interferon-gamma in airway CD4+ and CD8+ T cells in atopic asthma. Am J Respir Crit Care Med 2005; 171: 224-230. 28. Magnan AO, Mely LG, Camilla CA, i wsp. Assessment of the Th1/Th2 paradigm in whole blood in atopy and asthma. Increased IFN-gamma-producing CD8(+) T cells in asthma. Am J Respir Crit Care Med 2000; 161: 1790-1796. 29. O Byrne PM. Cytokines or their antagonists for the treatment of asthma. Chest 2006; 130: 244-50. 30. Hughes JM, Rimmer SJ, Salome CM i wsp. Eosinophilia, interleukin-5, and tumour necrosis factor-alpha in asthmatic children. Allergy 2001; 56: 412-418. 31. Yoshizawa Y, Nomaguchi H, Izaki S i wsp. Serum cytokine levels in atopic dermatitis. Clin Exp Dermatol 2002; 27: 225-229. 32. Obase Y, Shimoda T, Kawano T i wsp. Bronchial hyperresponsiveness and airway inflammation in adolescents with asymptomatic childhood asthma. Allergy 2003; 58: 213-20. 33. Tsuji-Takayama K, Suzuki M, Yamamoto M i wsp.the production of IL-10 by human regulatory T cells is enhanced by IL-2 through a STAT5-responsive intronic enhancer in the IL-10 locus. J Immunol. 2008; 181: 3897-905. 34. Barnes P. IL-10:a key regulator role of allergic disease. Clin Exp Allergy 2001; 31: 667-669. 35. Dunstan JA, Hale J, Breckler L i wsp. Atopic dermatitis in young children is associated with impaired interleukin-10and interferongamma responses to allergens, vaccines and colonizing skin and gut bacteria. Clin Exp Allergy 2005; 35: 1309-1317. 36. Noma T, Sugawara Y, Ogawa N, i wsp. Dermatophagoides-induced interleukin-10 production by peripheral blood lymphocytes from patients with asthma in remission. Pediatr Allergy Immunol 2004; 15: 459-468. 37. Antúnez C, Torres MJ, Mayorga C i wsp. Different cytokine production and activation marker profiles in circulating cutaneous-lymphocyte-associated antigen T cells from patients with acute or chronic atopic dermatitis. Clin Exp Allergy 2004; 34: 559-566. 38. Aleksza M, Irinyi B, Lukács A i wsp. Increased frequency of intracellular interleukin (IL)-13 and IL-10, but not IL-4, expressing CD4+ and CD8+ peripheral T cells of patients with atopic dermatitis. B J Dermatol 2002; 147: 1135-1141. 39. Howell MD, Novak N, Bieber T i wsp. Interleukin-10 downregulates anti-microbial peptide expression in atopic dermatitis. J Invest Dermatol 2005; 125: 738-45. 40. Robinson DS, Tsicopoulos A, Meng Q i wsp. Durham S, Kay AB, Hamid Q. Increased interleukin-10 messenger RNA expression in atopic allergy and asthma. Am J Respir Cell Mol Biol 1996; 14: 113-117. 41. Ceyhan BB, Enc FY, Sahin S. IL-2 and IL-10 levels in induced sputum and serum samples of asthmatics. J Investig Allergol Clin Immunol 2004; 14: 80-85.

Machura E i wsp. Surowicze stężenie IL-2, IL-10, IL-13, INF-γ i TNF-α u dzieci chorych na astmę i atopowe... 181 42. Kabbur PM, Carson WF 4th, Guernsey L i wsp.. Interleukin-10 does not mediate inhalational tolerance in a chronic model of ovalbumin-induced allergic airway disease. Cell Immunol 2006; 239: 67-74. 43. Heaton T, Rowe J, Turner S, i wsp. An immunoepidemiological approach to asthma: identification of in-vitro T-cell response patterns associated with different wheezing phenotypes in children. Lancet 2005; 365: 142-9. 44. Stelmach I, Jerzyńska J, Kuna P. A randomized, double-blind trial of the effect of glucocorticoid, antileukotriene and beta-agonist treatment on IL-10 serum levels in children with asthma. Clin Exp Allergy 2002; 32: 264-9. 45. Karagiannidis C, Akdis M, Holopainen P i wsp. Glucocorticoids upregulate FOXP3 expression and regulatory T cells in asthma. J Allergy Clin Immunol 2004; 114: 1425-1433. 46. Jeannin P, Lecoanet S, Delneste Y i wsp. IgE versus IgG4 production can be differentially regulated by IL-10. J Immunol 1998; 160: 3555-3561.