Trasa Redłowo/Wzgórze Przedstawiam zarys spaceru organizowanego w ramach Gdyńskiego Szlaku Modernizmu - trasą po dzielnicach Redłowo i Wzgórze. W opisie znajduje się orientacyjna mapka samej trasy oraz punkty główne, najważniejsze obiekty architektoniczne na trasie, przy których wycieczka zatrzyma się na przybliżenie ich historii. W ramach spaceru są przewidziane minimum dwa wejście, w tym do jednego z budynków bliźniaczych na ul. Wojewódzkiej oraz na wieżę widokową kościoła. W ramach spaceru liczymy na możliwość także kilku dodatkowych wejść do wybranych, ciekawych budynków na trasie, w tym klatek schodowych z dekoracjami m.in. efektowną mozaiką typu "iryski". W trakcie spaceru - "odkrywania architektury dzielnic", liczymy również na aktywność uczestników, w tym wzbogacanie warstwy narracyjnej, historycznej, zebranymi faktami, wspomnieniami czy zachowanymi fotografiami, reprintami (dokumentów, gazet). I. Trasa w całości. Początek przed Parkiem Naukowo-Technologiczym, przy al. Zwycięstwa 96/98, konkretnie przed dawną zajezdnią autobusową. Koniec trasy u zbiegu ulicy Kopernika i ulicy Świętojańskiej. Całość nieco ponad 3 kilometry, około 2 h spaceru.
II. Punkty główne spaceru: 1. Dawna zajezdnia autobusowa wybudowana w latach 1938 1939, według zwycięskiego projektu konkursowego autorstwa Zbigniewa Kupca. Budynek żelbetowych hal łukowych został oddany w stanie surowym w przededniu wybuchu wojny. W czasach okupacji cały kompleks został dostosowany i wykorzystany pod fabrykę montującą i remontującą silniki i kadłuby myśliwców Focke Wolf 190, a gdyński zakład nosił nazwę Gotenhafen Flugzeugwerke Kurt Kannenberg AG. W istniejących do dziś obiektach mieściły się m.in. pomieszczenia administracyjne, biura projektowe, a także trzyletnia szkoła zawodowa, kształcąca przyszłych rzemieślników na potrzeby fabryki. Każdego tygodnia zakład opuszczały silniki i kadłuby dla około 10 samolotów, które w całość składano w Rumi. Gdy wojna dobiegła końca po montażowni niemieckich myśliwców pozostał jedynie budynek administracyjny i właśnie hale łukowe, które w 1947 roku stały się siedzibą zajezdni komunikacji miejskiej. W pobliżu całego kompleksu wybudowano obszerne schrony przeciwlotnicze. fot. zasoby internetowe PPNT. fot. W. Okun
2. Ul. Kaczewska 1,3,5 trzy domy wielorodzinne, o charakterystycznej elewacji i układzie rezydencjonalnym, o których niestety nie wiemy zbyt wiele. Przeznaczone dla wysokiej rangi urzędników wojskowych i oficerów lotnictwa. Niemalże pancerna konstrukcja budynków, własne schrony oraz podziemne połączenie ze schronami znajdującymi się po drugiej stronie al. Zwycięstwa, w połączeniu z typowo modernistycznymi elementami jak termometr, zaokrąglone wejścia oraz nisze okienne, tworzą jedne z najbardziej oryginalnych i tajemniczych realizacji gdyńskiego modernizmu. Niestety brak jakiejkolwiek dokumentacji budynków z okresu przed 1946 rokiem w Archiwum UM Gdyni uniemożliwia określenie autora tego niezwykle ciekawego projektu. fot. W. Okun
3. Ul. Wojewódzka od numeru 13 do 31, oraz 18 do 36 - Zespół domów bliźniaczych, zbudowanych w nurcie funkcjonalizmu kubicznego, na zlecenie TBO (Towarzystwo Budowy Osiedli). Osiedle zostało zaprojektowane przez Jerzego Świdlińskiego, Budowa trwała od sierpnia 1936 roku do sierpnia 1937 roku. (Być może uda nam się wejść do wewnątrz jednego z budynków). Większość budynków jest bardzo dobrze zachowana, i posiada oryginalne elementy z lat trzydziestych jak np. kubiczne w formie lampy nad wejściem z oryginalnymi numerami domów, drzwi wejściowe czy stolarka okienna. Oryginalnie wszystkie budynki obsadzono jabłoniami oraz japońską wiśnią, z których ostatnią wycięto przez przypadek zaledwie dwa lata temu. fot. Archiwum UM w Gdyni
4. Ul. Wojewódzka 4 - Willa S. Bilińskiego, zaprojektowana przez Jerzego Świdlińskiego i Antoniego Śpiewakowskiego. Budowana w okresie wrzesień 1938 sierpień 1939 willa o charakterystycznej kubicznej bryle, wyraźnie i co najważniejsze z powodzeniem nawiązuje do najdoskonalszych realizacji tego nurtu w Europie. Bardzo ciekawym rozwiązaniem jest cofnięte wejście główne budynku, pod utrzymywane narożnym filarem pierwsze piętro, jak również okna od strony północnej, które przedzielono półokrągłymi filarkami. fot. P. Kozłowski fot. P. Kozłowski
5. Ul. Kasztelańska 8 - Willa Bronisława Romańskiego dyrektora gdyńskiego oddziału firmy Schenker S.A.. Zaprojektowana przez Jerzego Müllera willa, posiada charakterystyczny dla tego architekta przeszklony wykusz w parterze usytuowany od strony ulicy, doświetlający obficie przestronne wnętrze. Budowę zakończono w październiku 1938 roku. Warto wejść na klatkę schodową, aby zobaczyć oryginalne mozaiki podłogowe. fot. Archiwum UM w Gdyni
fot. P. Kozłowski 6. ul. Hetmańska (cała jej długość) - Po zachodniej stronie ul. Hetmańskiej znajduje się 10 domów jednorodzinnych (od numeru 10 do 24), a po stronie wschodniej 16 domów bliźniaczych. Jedne i drugie przeznaczone były dla urzędników. Domy po stronie zachodniej zaprojektował Tadeusz Jędrzejewski, natomiast domy od stronie wschodniej są dziełem Feliksa Godlewskiego. Całe osiedle budowano na zlecenie TBO w latach 1933 1935. Szczególnie budynki autorstwa Jędrzejewskiego są godne uwagi ze względu na wyraźnie asymetryczne akcenty plastyczne bryły. fot. Archiwum UM w Gdyni
7. ul. Marszałka Focha - Cała uliczka po obydwu stronach zabudowana jest domami zbudowanymi przez Spółdzielnię Budowy Mieszkań Ekonomicznych (SBME), którą założył w 1928 roku sam Włodzimierz Prochaska. 28 domków zaprojektowali wspólnie Wł. Prochaska, T. Jędrzejewski, oraz S. Garliński. Budowę rozpoczęto w 1931 roku jednak z powodów trudności z finansowaniem przerwano ją w 1932 roku. Ostatecznie inwestycję zrealizowano w latach 1933 1934. Zespół został poważnie uszkodzony podczas wojny, jednak całość została odbudowana w niemal niezmienionym kształcie. Wybudowane osiedle było pierwszymi budynkami postawionymi na obecnym Wzgórzu św. Maksymiliana (Wzgórze Focha przed wojną), stąd jego niedopasowanie do współczesnej siatki ulic, którą wytyczono juz po zrealizowaniu osiedla. Założeniem SBME było stworzenie osiedla niewielkich i niedrogich domków dla urzędników. Niewielki domki szeregowe osiedla przpominaja nieco osiedla robotnicze Bauhasu. fot. Archiwum UM w Gdyni 8. Ul. Ujejskiego 23-27, oraz 29-35 powojenne realizacje według projektu Eugeniusza Maciejewskiego zatwierdzonego w marcu 1948 roku. Plany budynków zostały dopasowane do kształtu wydłużonej litery s ulicy Ujejskiego. Projekty obydwu budynków prawdopodobnie powstały tuz przed wojną.
9. Ul. Ujejskiego 40 - Kościół p.w. Św. Antoniego. Prace koncepcyjne kościoła oraz klasztoru trwały w latach 1934 1939 a ich autorem był Zbigniew Kupiec, który sam zaoferował, że stworzy projekt. W 1938 roku powstał klasztor, zaś wybuch wojny uniemożliwił rozpoczęcie budowy kościoła. Budowa kościoła rozpoczęła sie dopiero w październiku 1957 roku i zakończyła sie dopiero w roku 1974. Dominującym elementem dwunawowego kościoła jest asymetryczna bryła, której podporządkowane są pozostałe elementy. Kościół poprzez strzelistość wieży, surowość cegły z jakiej jest wykonany oraz portyki wejściowe zdradza wyraźne wpływy architektury gotyku, zaś całość stanowi przykład uproszczonych form kubistycznych wzorowanych na architekturze modernistycznej. W z pozoru prostym projekcie ukryto mnóstwo ciekawych detali jak np. drzwi wejściowe czy klamki w formie ryb. Zbigniew Kupiec zaprojektował również płaskorzeźby na potrzeby wystroju zewnętrznego i zewnętrznego kościoła. W latach 80. XX wieku przebudowano wnętrze kościoła zmieniając umiejscowienie ołtarza głównego nie zmieniło to na szczęście pierwotnej koncepcji budynku. Na wysokości dachu a u podnóża wieży znajduje się specyficznie rozszerzające się gniazdo, które według projektu przeznaczone było bod zegar, który nie został nigdy zrealizowany. fot. P. Kozłowski
Fot. P. Kozłowski 10. Ul. Świętojańska 139 Zespół Mieszkaniowy ZUPU Zespół składający sie trzech domów w kształcie litery L, zaprojektowany przez Bohdana Lacherta oddano do użytku w październiku 1931 roku. Zespół w raz z budynkami przy ul. Piłsudskiego 50 przeznaczony był dla rodzin urzędników Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych w Poznaniu (w skrócie ZUPU).
fot. P. Kozłowski Bibliografia: Maria Sołtysik, Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego. Architektura i urbanistyka, PWN, Warszawa 1993. Kazimierz Butelski, Zbigniew kupiec 1905-1990. Ewolucja twórczości od modernizmu do regionalizmu, Fundacja Pro Architektura, Kraków 2012.