Gdzie szukać wsparcia dla sfinansowania inwestycji wodno-ściekowych w gminie? Zarówno w poprzednim, jak i obecnym okresie programowania przypadającego na lata 2007-2013 ochrona środowiska stanowi jeden z ważniejszych priorytetów w programach operacyjnych. Budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków, systemów kanalizacyjnych i deszczowych to najpopularniejsze kategorie inwestycji dokonywane przez samorządy, przedsiębiorców czy inne instytucje przy współudziale środków unijnych. Do dyspozycji mamy fundusze strukturalne, w tym przypadku Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności. Unijne pieniądze pomagają gminom uzupełnić, a w wielu przypadkach dopiero wytworzyć infrastrukturę wodno-ściekową w miastach i na terenach wiejskich. Niejednokrotnie bez wsparcia ze środków wspólnotowych wiele polskich miast i wsi nadal pozostawałaby bez sieci kanalizacyjnej, a ścieki odprowadzane byłyby bezpośrednio do gleby i lokalnych rzek. Gminy muszą pamiętać o terminach Wspólnota Europejska przyjmując nas do swojego grona postawiła twarde warunki dotyczące standardów, jakie musimy osiągnąć w najbliższych latach. Prym wiodą tutaj wymagania co do osiągnięcia europejskich standardów ochrony środowiska, w tym również poziomu 1 / 7
skanalizowania wynikającego z Dyrektywy 91/271/EWG z 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE, L 135 z 30 maja 1991 r. z późn. zm). Ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (art. 208, ust. 1) zobowiązuje gminy do realizacji zadania własnego gmin w zakresie usuwania i oczyszczania ścieków na obszarach aglomeracji w wyznaczonych na ich terenie terminach: do 31 grudnia 2015 roku w przypadku aglomeracji o RLM (równoważna liczba mieszkańców) wynoszącej od 2000 do 15000, do 31 grudnia 2010 r. w przypadku aglomeracji o RLM wynoszącej powyżej 15000. Zapisy ustawy są bezpośrednią transpozycją ustaleń negocjacji Polski z UE w sektorze Środowisko, przeniesionych następnie do Traktatu o Akcesji Polski do Unii Europejskiej. W zakresie wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnię ścieków uzyskaliśmy zgodę na okres dostosowawczy do 2015 r. Unia Europejska stawiając nam wymagania, dała nam również możliwość wykorzystania środków unijnych właśnie na ochronę środowiska naturalnego. Dlatego gros funduszy było, jest i miejmy nadzieję będzie przeznaczone na budowę i modernizację systemów kanalizacji zarówno w aglomeracjach, jak i na terenach wiejskich. W chwili obecnej beneficjenci na uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej mogą korzystać z funduszy unijnych w ramach trzech programów operacyjnych: Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013, 16 Regionalnych Programach Operacyjnych województw, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Możliwości jest bardzo wiele. Równie wiele pojawia się pytań i niejasności. Na jakie inwestycje można ubiegać się o wsparcie unijne? Kto może aplikować? Czy trzeba z kimś konkurować? Jakie są kryteria oceny projektów i co decyduje o sukcesie? Spróbujmy pokrótce zaprezentować podstawowe unijne źródła wsparcia projektów proekologicznych dystrybuowanych zarówno na poziomie centralnym, krajowym, jak i regionalnym. Dofinansowanie 85 procent 2 / 7
W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko realizowane będą strategiczne dla kraju, potężne, wielomilionowe projekty wodno-kanalizacyjne. Tutaj pole do popisu mają jednostki i operatorzy realizujący zadania z zakresu gospodarki komunalnej w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM. Z kolei gminy, powiaty czy przedsiębiorstwa komunalne planujące projekty w aglomeracjach mniejszych niż 15 tys. RLM, gminy wiejskie czy wiejsko-miejskie do 5 tys. mieszkańców mogą upatrywać szansy na wsparcie unijne w regionalnych programów operacyjnych, bądź Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich przeznaczone będą również na wyposażenie mieszkańców w systemy wodociągowe oraz systemy odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych. Zacznijmy więc od największego programu, który dysponuje największą pulą pieniędzy dla beneficjentów. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) mamy do rozdysponowania około 42 proc. wszystkich środków przypadających na realizację unijnej polityki spójności w Polsce, co stanowi kwotę około 28 miliardów euro, w tym na sektor środowiskowy przypada kwota około 4,8 miliarda euro wsparcia z Funduszu Spójności oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Jeszcze w czwartym kwartale tego roku jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki oraz podmioty świadczące usługi wodno-ściekowe na terenach gmin mogą starać się o dofinansowanie 85 proc. kosztów działań polegających na budowie czy modernizacji systemów kanalizacji zbiorczej, budowie, rozbudowie bądź modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych. Dodatkowo, jako uzupełnienie projektu - mogą uzyskać dofinansowanie na budowę lub modernizację systemów zaopatrzenia w wodę czy budowę kanalizacji deszczowej w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, I osi priorytetowej Gospodarka wodno-ściekowa", działanie 1.1. Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM finansowanego przez Fundusz Spójności. 3 / 7
W gestii zarządów poszczególnych województw pozostawiono wybór terminów naborów wniosków oraz indywidualnych warunków udziału w nich, w tym także maksymalnych i minimalnych wartości dofinansowania. Dlatego każda gmina czy też zakład komunalny, bądź miejskie przedsiębiorstwo wodociągów i kanalizacji, która chce pozyskać 85-proc. dotację z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na inwestycje w sieci kanalizacyjne, wodociągowe, oczyszczalnie ścieków i elementy systemu zaopatrzenia w wodę, winna na stronach internetowych urzędów poszukiwać szczegółowych informacji na temat konkursów i kryteriów dostępu. Warunkiem udziału w konkursie jest jednak uwzględnienie aglomeracji w tzw. Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych lub we właściwych rozporządzeniach wojewodów. Poza miastem kasa z PROW-u Z kolei beneficjenci (gminy, jednoosobowe spółki gminne oraz gminne zakłady budżetowe) zlokalizowani w miejscowościach wiejskich, miejsko-wiejskich oraz miejskich z wyłączeniem miejscowości powyżej 5 tys. mieszkańców z powodzeniem mogą aplikować o wsparcie w ramach działania Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Tutaj jednak poziom wsparcia określono na nieco niższym poziomie - 75 proc. kosztów kwalifikowanych i nie więcej niż 4 miliony złotych w przypadku projektów dotyczących gospodarki wodno-ściekowej. Jak widać możliwości wspierania inwestycji istnieją, i to spore. Kolejny okres programowania może nie okazać się aż tak hojny dla naszego kraju. Gdy są już chęci i możliwości, pojawia się element ostatni, choć wcale nie najłatwiejszy - przygotowanie projektu. Pozyskanie dokumentacji technicznej, projektów budowlano-wykonawczych, uzyskanie decyzji administracyjnych - to zazwyczaj nie przeraża wnioskodawców, dotyczy bowiem każdego (współfinansowanego bądź nie) przedsięwzięcia inwestycyjnego. 4 / 7
Dokumentacja aplikacyjna również nie nastręcza już obaw zespołów projektowych, w końcu mamy za sobą ładnych kilka lat doświadczenia w realizacji projektów współfinansowanych. Dlatego wnioskodawcy muszą skupić się na właściwym, precyzyjnym celu swojego przedsięwzięcia. To on determinować będzie wszystkie działania i wskazywać właściwe środki, niezbędne do jego osiągnięcia. Nadrzędnym celem, który powinien przyświecać wszystkim projektom, winno być dostosowanie gospodarek wodno-ściekowych do wymogów prawa polskiego i unijnego, w tym do wymogów Dyrektywy Rady 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych. Rozbudowa systemu wod-kan" w Polsce pozwoli na zwiększenie ilości osób korzystających ze zbiorczych systemów kanalizacyjnych (notabene dość niskiego w Polsce w stosunku do reszty rozwiniętych państw Europy), co bezpośrednio przyczyni się do poprawy jakości życia mieszkańców poszczególnych regionów. Istotnym elementem jest tutaj również modernizacja i budowa oczyszczalni ścieków, ponieważ zwiększenie jakości i wydajności procesów oczyszczania ścieków pozwoli na osiągnięcie kolejnego z priorytetowych celów gospodarki wodno-ściekowej, jakim jest poprawa czystości wód powierzchniowych i podziemnych. Zachowaj czujność przy OOŚ Wartościowy projekt powinien również pozwolić na osiągnięcie dodatkowych celów, w tym przykładowo: celu ekologicznego - uzyskanie jakości ścieków oczyszczonych zgodnie z przepisami prawa, wyraźne zmniejszenie ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych do odbiorników, ograniczenie napływu wód infiltracyjnych i przypadkowych do kanalizacji oraz zagrożeń eksfiltracji ścieków do gruntu, znaczącą poprawę stanu wód powierzchniowych; celu zdrowotnego - poprawę warunków sanitarnych i zmniejszenie ryzyka zachorowań w regionie; celu społecznego, czyli podniesienie poziomu życia mieszkańców danej aglomeracji; celu organizacyjnego polegającego na utworzeniu zrównoważonego i efektywnego systemu gospodarki ściekowej na danym terenie; celu prawnego - uzyskanie zgodności z normami oczyszczania ścieków obowiązującymi w Polsce i Unii Europejskiej; celu gospodarczego, czyli podniesienie atrakcyjności terenów dla inwestorów, zwiększenie ruchu turystycznego w regionie 5 / 7
itp. Im bardzie precyzyjnie wyrazimy to, co chcemy osiągnąć, tym większa szansa, że komisja oceniająca przychyli się do naszego wniosku o dofinansowanie projektu. Dobry projekt zawiera w sobie jasne cele, których osiągnięcie gwarantuje sukces przedsięwzięcia. Jeszcze jedna kwestia winna wzbudzić czujność beneficjentów - ocena oddziaływania na środowisko każdego projektu. W dniu 15 listopada 2008 roku weszła w życie Ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227). Uwzględnia ona nadrzędne dyrektywy unijne, czyli Dyrektywę OOS (85/337/EEC) oraz Dyrektywę siedliskową (92/43/EC). Aby uniknąć niepotrzebnych problemów, najlepiej podążać literalnie za zapisami i wymogami określonymi w ustawie, a z pewnością ryzyko niepowodzenia projektu zostanie zminimalizowane do zera. Ubieganie się o dofinansowanie inwestycji wodno-kanalizacyjnych należy w pewnością do najtrudniejszych przedsięwzięć. Wymaga, w porównaniu do innych projektów infrastrukturalnych, największych nakładów oraz największego zaangażowania zespołów projektowych. Wsparcie dla mniejszych Mniejsze aglomeracje winny szukać źródeł finansowania swoich projektów kanalizacyjnych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (w województwach): dolnośląskie: Priorytet 4 Środowisko i bezpieczeństwo ekologiczne", kujawsko-pomorskie: Priorytet 2 Zachowanie i racjonalne użytkowanie środowiska", lubelskie: Priorytet 6 Środowisko i czysta energia", lubuskie: Priorytet 3 Ochrona i zarządzanie zasobami środowiska przyrodniczego", łódzkie: Priorytet 2 Ochrona środowiska, zapobieganie zagrożeniom i energetyka", małopolskie: Priorytet 7 Infrastruktura ochrony środowiska", mazowieckie: Priorytet 4 Ochrona środowiska, zapobieganie zagrożeniom i energetyka", opolskie: Priorytet 4 Ochrona środowiska", podkarpackie: Priorytet 4 Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom", podlaskie: Priorytet 5 Rozwój infrastruktury ochrony środowiska", 6 / 7
pomorskie: Priorytet 5 Środowisko i energetyka przyjazna środowisku", śląskie: Priorytet 5 Środowisko", świętokrzyskie: Priorytet 4 Rozwój infrastruktury ochrony środowiska i energetycznej", warmińsko-mazurskie: Priorytet 6 Środowisko przyrodnicze", wielkopolskie: Priorytet 3 Środowisko przyrodnicze", zachodniopomorskie: Priorytet 4 Infrastruktura ochrony środowiska". 7 / 7