KOMENDA GŁÓWNA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ Biuro Szkolenia PROGRAM KURSU ŚMIGŁOWCOWEGO Z ZAKRESU RATOWNICTWA WYSOKOŚCIOWEGO REALIZOWANEGO PRZEZ PAŃSTWOWĄ STRAŻ POŻARNĄ CZ. II Warszawa 2005 r.
Koordynacja prac nad programem: st. bryg. dr inż. Adam MAJKA Dyrektor Biura Szkolenia KG PSP Opracowanie metodyczne i redakcyjne st. kpt. mgr inż. Jacek BOROWSKI Naczelnik Wydziału Programowo Metodycznego KG PSP Zespół autorski bryg. mgr inż. Marian SOCHACKI - KGPSP st. kpt. mgr inż. Krzysztof MENDAK - KM PSP Kraków kpt. mgr inż. Wojciech ŚLIFIRCZYK - KM PSP Warszawa asp. sztab. Dariusz STAŃCZAK - KM PSP Łódź st. ogn. Kazimierz STRÓJWĄS - KM PSP Warszawa mł. ogn. Janusz RUTKA - KM PSP Nowy Sącz Treści uwzględnione w programie zawierają tematykę zalecaną do realizacji podczas szkolenia strażaków w krajach Unii Europejskiej, stanowiącą rezultat projektu Special Rescue from heights and depths - Training of fire fighters in Europe Nr D/98/1/52041/PI/I.1.1.b/FPC, realizowanego w ramach programu Leonardo da Vinci, finansowanego ze środków Unii Europejskiej. 2
ZATWIERDZAM gen. brygadier Teofil JANKOWSKI Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej ZASADY ORGANIZACJI KURSU ŚMIGŁOWCOWEGO Z ZAKRESU RATOWNICTWA WYSOKOŚCIOWEGO REALIZOWANEGO PRZEZ PAŃSTWOWĄ STRAŻ POŻARNĄ CZ. II I. Założenia dydaktyczne 1. Cel kursu Celem kursu śmigłowcowego cz. II jest przygotowanie ratownika wysokościowego Państwowej Straży Pożarnej do pełnienia funkcji operatora śmigłowca 2. Podmioty uprawnione do prowadzenia kursu Kurs śmigłowcowy cz. II z zakresu ratownictwa wysokościowego prowadzą szkoły Państwowej Straży Pożarnej i ośrodki szkolenia w komendach wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej posiadające niezbędny sprzęt i obiekty do ćwiczeń pozwalające na pełną realizację programu kursu. 3. Warunki przyjęcia na kurs Kandydat na kurs kierowany jest przez właściwego kierownika jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej, po złożeniu osobiście i dobrowolnie pisemnego oświadczenia wyrażającego zgodę na udział w kursie. Ponadto kandydat powinien posiadać: 1) ukończony z wynikiem pozytywnym kurs śmigłowcowy z zakresu ratownictwa wysokościowego cz. I, 2) co najmniej kwalifikacje przewidziane dla stanowisk podoficerskich, związanych z prowadzeniem działań ratowniczych, 3) wyposażenie osobiste ratownika wysokościowego, 4) skierowanie i komplet standardowej dokumentacji wymaganej przez szkoły Państwowej Straży Pożarnej i ośrodki szkolenia w komendach wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej, 5) ukończony kurs z zakresu ratownictwa medycznego obowiązujący w Państwowej Straży Pożarnej, 3
6) dokument potwierdzający stan zdrowia umożliwiający udział w kursie ratownictwa wysokościowego, 7) przygotowanie techniczne i fizyczne do sprawnego wykonywania czynności określonych niniejszym programem. 4. Zakres wiedzy przekazywanej uczestnikom kursu 1) Zadania operatora przy wykonywaniu operacji z wykorzystaniem śmigłowca. 2) Sytuacje awaryjne typowe przypadki i postępowanie w sytuacjach awaryjnych. 3) Taktyka prowadzenia działań ratowniczo - gaśniczych z wykorzystaniem śmigłowca. 4) Przygotowanie śmigłowca do działań. 5) Wykonywanie czynności przez operatora podczas operacji ratowniczych. 6) Wykonywanie typowych wariantów akcji ratowniczych. 5. Zakres uprawnień Ukończenie kursu śmigłowcowego cz. II z oceną pozytywną oraz uzyskanie tytułu starszego ratownika wysokościowego uprawnia do samodzielnego wykonywania zadań z zakresu ratownictwa wysokościowego oraz wykonywania zadań we współpracy ze śmigłowcem, a także do wykonywania funkcji operatora na pokładzie śmigłowca. II. Realizacja procesu dydaktycznego 1. Organizacja kursu 1) Kurs należy realizować w takim miejscu, aby była możliwość realizacji całego programu dydaktycznego. Szczególną uwagę należy zwrócić na przygotowanie ćwiczeń ze śmigłowcem z wyłączonym silnikiem. 2) Liczba godzin lotu śmigłowca dla 12 osobowej grupy uczestników kursu powinna wynosić 10 godzin. W przypadku, gdy grupa ta byłaby mniej liczna dopuszcza się zmniejszenie liczby godzin lotu śmigłowca, nie mniej jednak niż 5 godzin (dla grupy 4 osobowej). 3) Podstawą organizacji procesu dydaktycznego jest ramowy plan kursu. 4) Na realizację programu przewidziano: rozpoczęcie i zakończenie kursu zajęcia dydaktyczne egzaminy - 2 godziny - 18 godzin - 3 godziny razem: 23 godziny (3 dni) 5) Zaleca się aby zajęcia dydaktyczne organizowane od poniedziałku do piątku realizowane były w dziennym wymiarze 8 godzin lekcyjnych, z czego maksymalnie 7 godzin zajęć praktycznych. 6) Podstawową formą nauczania jest lekcja trwająca 45 minut. Dopuszcza się łączenie jednostek lekcyjnych podczas zajęć praktycznych. Lekcje powinny odbywać się w salach przystosowanych do prowadzenia zajęć teoretycznych, 4
odpowiadających warunkom higieny szkolnej, odpowiednio obudowanych w techniczne środki dydaktyczne oraz w miejscach pozwalających na sprawną organizację ćwiczeń. 2. Wskazówki metodyczne 1) Proces dydaktyczny przeznaczony jest na opanowanie przez słuchaczy wiadomości określonych programem oraz przygotowanie ich do wykonywania obowiązków związanych z ratownictwem wysokościowym. 2) Podczas kursu należy przećwiczyć każdy z elementów technik zgodnie z wykazem zawartym w uwagach do poszczególnych tematów programu. 3) W rozkładzie zajęć dydaktycznych należy uwzględnić korelację międzytematyczną i międzyprzedmiotową. 4) Zajęcia teoretyczne należy prowadzić dla całej grupy szkoleniowej, natomiast zajęcia praktyczne powinny być realizowane z zastosowaniem zasady maksymalnie 4 słuchaczy na 1 instruktora, jednak liczba instruktorów prowadzących kurs nie powinna być mniejsza niż 2. 5) Zaleca się, aby ilość uczestników na kursie nie była większa niż 12 osób na 1 śmigłowiec, co należy jednak uzależnić od rodzaju śmigłowca i ilości instruktorów. 6) W przypadku, kiedy kursy są łączone i w zajęciach biorą udział młodsi ratownicy wysokościowi, ilość szkolących się starszych ratowników wysokościowych nie powinna wynosić więcej niż 1 operator na 3 młodszych ratowników wysokościowych. 7) Podczas kursów łączonych, każdy kurs posiada odrębną kadrę instruktorską, zaś kierownik kursu jest wspólny. 8) W czasie kursów łączonych należy szczególną uwagę zwrócić na optymalną realizację celów obu kursów. 9) Należy stosować zasady dydaktyki, andragogiki, a także racjonalnie łączyć różne metody nauczania uwzględniając cele kształcenia i materiał nauczania. 10) Należy zwracać uwagę na właściwą organizację ćwiczeń, w tym na zapewnienie niezbędnego sprzętu oraz warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. 11) Prowadzący poszczególne tematy mają obowiązek zrealizowania w ramach procesu dydaktycznego ogólnej liczby godzin, wyszczególnionych w ramowym planie kursu. Prowadzący temat w uzasadnionych przypadkach może dokonywać korekt w liczbie godzin przeznaczonych na realizację zajęć o charakterze teoretycznym i praktycznym. 12) Na dostosowanie treści programowych w razie ich dezaktualizacji, pojawienia się nowych zagadnień lub adekwatnie do potrzeb słuchaczy i branż przez nich reprezentowanych, można przeznaczyć do 15% ogólnej liczby godzin przewidzianych na realizację programu kursu. 13) Wybór literatury z zakresu ratownictwa wysokościowego obejmuje pozycje podstawowe. Kadra dydaktyczna powinna stale śledzić przepisy, rynek wydawniczy, prasę fachową i publikacje aktów prawnych w celu aktualizowania materiałów niezbędnych do realizacji programu kursu. 14) Dokumentacja z przebiegu nauczania w ramach kursu, realizowanego w szkołach Państwowej Straży Pożarnej i ośrodkach szkolenia w komendach wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej powinna być prowadzona według zasad określonych dla szkół Państwowej Straży Pożarnej. Dokumentację przebiegu nauczania stanowią również uchwały rady pedagogicznej, które nie wchodzą w skład Dziennika lekcyjnego. 5
15) Nie dopuszcza się dokonywania jakichkolwiek zmian we wzorach druków, które stanowią jednolitą dokumentację dydaktyczną pod nazwą Dziennik lekcyjny. Szkoły Państwowej Straży Pożarnej i ośrodki szkolenia w komendach wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej, mogą stosować, wprowadzoną wewnętrznie, dodatkową dokumentację pomocniczą, którą można włączyć w skład Dziennika lekcyjnego. 3. Kadra dydaktyczna Do prowadzenia zajęć dydaktycznych są uprawnieni starsi instruktorzy ratownictwa wysokościowego Państwowej Straży Pożarnej, którzy znaleźli się w wykazie kadry przewidzianej do prowadzenia szkoleń na dany rok kalendarzowy. 4. Zalecenia dotyczące oceniania, egzamin i zaświadczenie 1. W ocenianiu bieżącym dopuszcza się indywidualizację wynikającą ze specyfiki kursu i indywidualnych koncepcji dydaktycznych prowadzącego. 2. Podstawowymi metodami kontroli i oceny wyników nauczania powinny być pytania ustne, prace pisemne, testy i zadania praktyczne. Pisemne prace zaliczeniowe (testy, sprawdziany) przechowywane są przez organizatora kursu przez okres jednego roku. 3. Na pierwszych zajęciach prowadzący przedmiot ma obowiązek przedstawić uczestnikom kursu: a) program i zalecaną literaturę, b) zasady realizacji programu i zaliczenia, sposób bieżącej kontroli wyników nauczania, tryb i termin zaliczeń i egzaminów. 4. Po zakończeniu kursu słuchacze składają egzamin. 5. Słuchacze, którzy ukończą kurs z wynikiem pozytywnym otrzymują zaświadczenie zgodnie ze wzorem stanowiącym załącznik nr 1 do programu oraz tytuł starszego ratownika wysokościowego Państwowej Straży Pożarnej. 6. Słuchacz, który nie zdał egzaminu, otrzymuje zaświadczenie informujące o uczestniczeniu w kursie i nie zdaniu egzaminu końcowego. Wzór zaświadczenia, stanowi załącznik nr 2 do programu. 7. Na drugiej stronie zaświadczenia należy podać ramowy plan kursu. 8. Egzamin końcowy przeprowadza się w formie: a) teoretycznej pisemnej, na podstawie wylosowanego przez słuchacza zestawu pytań obejmującego zakres programu kursu oraz, b) praktycznej obejmującej indywidualną ocenę kursanta w poszczególnych dniach szkolenia. Na koniec kursu przeprowadza się akcje ratowniczą uwzględniającą wykorzystanie wybranych technik ratowniczych, poznanych podczas kursu. 9. Na egzaminie słuchacz powinien wykazać się wiedzą i umiejętnościami objętymi programem kursu. 10. Warunkiem ukończenia kursu jest zdanie obydwu form egzaminu. 11. Słuchacz, który nie zdał egzaminu, ma prawo do jednego egzaminu poprawkowego w terminie ustalonym przez organizatora kursu. 12. Termin egzaminu poprawkowego należy wyznaczyć w okresie roku od daty zakończenia kursu. 13. Egzamin poprawkowy, przeprowadza komisja egzaminacyjna, powołana przez organizatora kursu. 6
14. Z przeprowadzonego egzaminu poprawkowego sporządza się protokół zawierający: informację o składzie komisji i terminie egzaminu, pytania egzaminacyjne, wynik egzaminu oraz ocenę ustaloną przez komisję. Do protokołu załącza się pisemną pracę uczestnika kursu i zwięzłą informację o ustnych odpowiedziach słuchacza. 15. Słuchacz, który z przyczyn losowych nie przystąpił do egzaminu poprawkowego w wyznaczonym terminie, może przystąpić do niego w dodatkowym terminie, określonym przez organizatora kursu. 16. Ocenę końcową ustala się obliczając średnią z ocen pozytywnych uzyskanych przez uczestnika kursu z egzaminu teoretycznego oraz praktycznego. 17. Na zaświadczeniu ukończenia kursu wpisuje się ocenę końcową według skali ocen: celujący, bardzo dobry, dobry, dostateczny, dopuszczający, niedostateczny. 18. W razie nie przystąpienia przez słuchacza do egzaminu końcowego z przyczyn usprawiedliwionych, słuchacz ma prawo zdawać egzamin w terminie ustalonym przez organizatora kursu. 19. W razie nie przystąpienia przez słuchacza do egzaminu końcowego z przyczyn nie usprawiedliwionych, słuchaczowi nie przysługuje prawo do dodatkowego terminu egzaminu. 7
5. Ramowy plan kursu Lp. Tematyka zajęć T P R 1. Repetytorium z zakresu szkolenia śmigłowcowego 1 0 1 cz.i 2. Zadania starszego ratownika wysokościowego przy 1 0 1 wykonywaniu operacji z wykorzystaniem śmigłowca 3. Zasady bezpieczeństwa. Sytuacje awaryjne 1 0 1 typowe przypadki i postępowanie w sytuacjach awaryjnych 4. Taktyka prowadzenia działań ratowniczo - 1 0 1 gaśniczych z wykorzystaniem śmigłowca 5. Przygotowanie śmigłowca do działań 0 1 1 6. Wykonywanie czynności ratowniczych przez 1 5 6 operatora podczas typowych operacji 7. Wykonywanie czynności ratowniczych podczas 1 2 3 operacji ewakuacyjnych z wykorzystaniem wciągarki i długiej liny 8. Wykonywanie typowych wariantów akcji 1 3 4 ratowniczych 9. Egzamin teoretyczny pisemny 1 0 1 10. Egzamin praktyczny wykonanie zadania 0 2 2 ratowniczego RAZEM 8 13 21 8
III. PODZIAŁ MATERIAŁU NAUCZANIA 1. Repetytorium z zakresu szkolenia śmigłowcowego cz. I Ogólne wiadomości o budowie śmigłowców. Zasady bezpieczeństwa przy współpracy ze śmigłowcem. Przygotowanie śmigłowca do działań. Cele szczegółowe W wyniku realizacji słuchacz powinien umieć: - wykonać czynności objęte programem szkolenia wstępnego, podstawowego oraz śmigłowcowego cz. I. 9
2. Zadania starszego ratownika wysokościowego przy wykonywaniu operacji z wykorzystaniem śmigłowca Przygotowanie sprzętu potrzebnego do działań. Opis zadań wykonywanych przez pilota oraz określenie zadań dla grupy ratowniczej. Łączność: pilot - operator ratownicy. Wykonywane czynności podczas: startu i lądowania, lotu patrolowego. Orientacja w terenie. Wykorzystanie mapy oraz GPS. Przygotowanie sprzętu, ustalenie zasad łączności radiowej i gestowej, naprowadzanie na długiej linie. Inne techniki ratownicze. Cele szczegółowe W wyniku realizacji słuchacz powinien umieć: - dobrać sprzęt potrzebny do działań ratowniczych z wykorzystaniem śmigłowca, - ustalić zadania pilota i określić zadania dla grupy ratowniczej, - zastosować zasady i sposoby prowadzenia łączności: pilot operator ratownicy, - omówić zadania operatora podczas startu i lądowania, - ustalić położenie lądowiska i trasę przelotu, - zastosować znaki gestowe pozwalające na komunikację z pilotem, - wymienić zadania dla grupy wysokościowej i operatora podczas poszczególnych operacji z wykorzystaniem śmigłowca. 10
3. Zasady bezpieczeństwa. Sytuacje awaryjne typowe przypadki i postępowanie w sytuacjach awaryjnych Sytuacje awaryjne podczas lotu, podczas działań ratowniczych z użyciem śmigłowca oraz na lądowisku. Cele szczegółowe W wyniku realizacji słuchacz powinien umieć: - określić zasady bezpieczeństwa w kontekście zadań i pracy operatora, - omówić typowe przypadki sytuacji awaryjnych - ich przyczyny, przeciwdziałanie, postępowanie operatora. 11
4. Taktyka prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych z wykorzystaniem śmigłowca Dowodzenie akcją lub odcinkiem bojowym. Łączność dowodzenia. Współdziałanie z innymi jednostkami uczestniczącymi w akcji (m.in. śmigłowce ratownicze i siły naziemne). Logistyczne zabezpieczenie działań. Cele szczegółowe W wyniku realizacji słuchacz powinien umieć: - dowodzić akcją i odcinkiem bojowym z użyciem śmigłowca, - omówić specyfikę łączności dowodzenia, - omówić i stosować zasady współdziałania z innymi jednostkami uczestniczącymi w akcji, - zastosować zasady i sposoby przygotowania logistycznego zabezpieczenia działań ratowniczych z wykorzystaniem śmigłowca. 12
5. Przygotowanie śmigłowca do działań Śmigłowiec wyłączony: sprawdzenie łączności pomiędzy pilotem operatorem ratownikami. Prowadzenie łączności w zakresie wykonywanych operacji ratowniczych. Cele szczegółowe W wyniku realizacji słuchacz powinien umieć: - samodzielnie przygotować śmigłowiec do działań, - obsłużyć łączność wewnętrzną w śmigłowcu (SPU), - prowadzić łączność z pilotem i ratownikami z wykorzystaniem SPU i radiostacji, - współpracować z pilotem i ratownikami podczas operacji ratowniczych. 13
6. Wykonywanie czynności ratowniczych przez operatora podczas operacji Start i lądowanie. Orientacja w terenie z użyciem GPS. Desant przez skok. Desant przez zjazd na grubej linie. Desant przez zjazd po linie przy pomocy rolki (różne warianty). Zjazd na celność lądowania. Zjazd ze sprzętem. Wychodzenie po linie na pokład śmigłowca. Wychodzenie po drabince speleo na pokład śmigłowca. Wchodzenie na pokład śmigłowca będącego w zawisie. Wyciąganie i opuszczania ratowników i sprzętu przy pomocy wciągarki. Opuszczanie ratowników i sprzętu przy wykorzystaniu technik alpinistycznych. Cele szczegółowe W wyniku realizacji słuchacz powinien umieć: - wykonać operacje ratownicze, - prowadzić łączność radiową: operator pilot ratownicy, - wykonać czynności ratownicze przy poszczególnych operacjach, - zastosować zasady bezpieczeństwa, - prawidłowo zareagować w sytuacjach awaryjnych. Uwagi: Operacje ratownicze, należy wykonywać stosując zasadę stopniowania trudności. Na początku ćwiczenia prowadzić w terenie płaskim, pozbawionym przeszkód z wyraźnie oznakowanymi miejscami prowadzonych operacji stopniowo przechodząc na obiekty o ograniczonej powierzchni i trudno dostępne. Operacje należy prowadzić według schematu powtórzeń: start i lądowanie x10 lot patrolowy (orientacja w terenie) x1 desant przez skok x2 desant przez zjazd na grubej linie x1 desant przez zjazd po linie przy pomocy rolki (różne warianty) x5 zjazd ze sprzętem x1 wychodzenie po linie na pokład śmigłowca x2 wychodzenie po drabince speleo na pokład śmigłowca x1 wchodzenie na pokład śmigłowca będącego w zawisie x1 wyciąganie i opuszczanie ratowników i sprzętu przy pomocy wciągarki x3 opuszczanie ratowników i sprzętu przy wykorzystaniu technik alpinistycznych x2 14
7. Wykonywanie czynności ratowniczych podczas operacji z wykorzystaniem wciągarki i długiej liny Wciąganie na pokład ratownika z poszkodowanym w uprzęży ewakuacyjnej, w noszach. Ewakuacja na długiej linie ratownika z poszkodowanym w uprzęży ewakuacyjnej, w noszach. Inne techniki ewakuacyjne. Cele szczegółowe W wyniku realizacji słuchacz powinien umieć: - scharakteryzować operacje ratownicze, - omówić czynności ratownicze ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa, - prowadzić łączność: operator pilot ratownicy, - wykonać czynności ratownicze przy poszczególnych operacjach, - zastosować zasady bezpieczeństwa, - prawidłowo zareagować w sytuacjach awaryjnych. Uwagi: Operacje z długą liną : 1) Proste przeniesienie z miejsca na miejsce (naprowadzenie nad miejsce ewakuacji, wypuszczenie liny, podebranie i przemieszczenie nad miejsce przyziemienia, przyziemienie, wciągnięcie liny na pokład). 2) Przeniesienie na celność ratownika na miejsce ewakuacji i przeniesienie na miejsce przyziemienia. 3) Przeniesienie z miejsca ewakuacji na miejsce przyziemienia ratownika: a) z osobą ewakuowaną w trójkącie ewakuacyjnym, b) z osobą poszkodowaną w noszach, c) po łuku, d) w płaszczyźnie wznoszącej i opadającej, e) z miejsc o ograniczonej powierzchni, trudno dostępnych, z różnej wysokości np. z dachu budynku na ziemię). Operacje z wciągarką: 1) Wciąganie ratownika z poszkodowanym w uprzęży ewakuacyjnej. 2) Wciąganie ratownika z poszkodowanym w noszach. 15
8. Wykonywanie typowych wariantów akcji ratowniczych Działania ratownicze bez użycia wciągarki i technik alpinistycznych, z użyciem wciągarki oraz z wykorzystaniem technik alpinistycznych. Przygotowanie śmigłowca. Taktyka działań ratowniczych. Dobór technik działania. Czynności ratownicze. Łączność. Szczególne zasady bezpieczeństwa. Cele szczegółowe W wyniku realizacji słuchacz powinien umieć: - omówić typowe warianty akcji ratowniczych, - przygotować śmigłowiec, - omówić i wstępnie przydzielić zadania ratownikom, - prowadzić łączność: operator pilot ratownicy, - wykonywać czynności operatora przy poszczególnych operacjach, - stosować zasady bezpieczeństwa, - prawidłowo reagować w sytuacjach awaryjnych. Uwagi: Lot. Naprowadzenie nad miejsce ewakuacji. Desant ratowników ze sprzętem przez zjazd po linie. Odlot. Przygotowanie poszkodowanego w noszach do transportu (1 z ratowników pełni funkcję poszkodowanego). Przylot/przyjęcie śmigłowca, wejście ratowników z noszami i sprzętem do śmigłowca. Odlot. Wyjście ratowników z noszami ze śmigłowca na lądowisku. Lot. Naprowadzenie nad miejsce ewakuacji. Desant ratowników ze sprzętem przez zjazd po linie. Odlot. Przygotowanie poszkodowanego w noszach do transportu (1 z ratowników pełni funkcję poszkodowanego). Przylot. Naprowadzenie nad miejsce ewakuacji. Ewakuacja ratownika z noszami na długiej linie. Przeniesienie w miejsce przyziemienia. Powrót śmigłowca na miejsce akcji. Naprowadzenie nad miejsce ewakuacji. Wejście na pokład po linie z wykorzystaniem przyrządów. Lot. Desant ratowników na miejsce ewakuacji przy pomocy wciągarki. Wciągnięcie na pokład ratownika z osobą ewakuowaną w trójkącie ewakuacyjnym (lub w noszach). Powyższe uwagi zawierają propozycję ćwiczeń jako minimalną do zrealizowania podczas kursu. Ćwiczenia mogą być modyfikowane, jednak muszą zawierać, co najmniej te elementy technik, o których jest mowa w uwagach. 16
LITERATURA: 1. R. Witkowski Budowa i pilotaż śmigłowców 2. M. Leśko, T. Perkowski - Podstawy projektowania lotnisk śmigłowcowych Gliwice 2000 r. 3. R. Witkowski Wiropłaty w Polsce Warszawa 1986 r. 4. D. Cooper, P. La Valla, R. Stpffel- Search and Rescue Fundamentals 1996 r. 5. Edward Gierski - Taktyka działań ratowniczo gaśniczych w budynkach wysokich z wykorzystaniem śmigłowców Kraków 1999 r. 6. R. Witkowski - Zalecenia w zakresie bezpieczeństwa lotów podczas ratowania ludzi z wieżowców przy pomocy śmigłowców w przypadku pożarów Warszawa 1987 r. 7. Instrukcje wykonywania lotów. 17
... (pieczęć podłużna) ZAŚ WIADCZENIE... imię (imiona) i nazwisko urodzony... dnia...... r. w... woj.... uczestniczył... w okresie od...... r. do... r. w kursie śmigłowcowym cz. II z zakresu ratownictwa wysokościowego realizowanego przez Państwową Straż Pożarną według programu z dnia......r. przeprowadzonym w... i uzyskał(a) tytuł starszego ratownika wysokościowego Państwowej Straży Pożarnej..., dnia...... r. (miejscowość) Nr... Organizator kursu... (pieczęć, podpis) 18
... (pieczęć podłużna) ZAŚ WIADCZENIE... imię (imiona) i nazwisko urodzony... dnia...... r. w... woj.... uczestniczył... w okresie od...... r. do... r. w kursie śmigłowcowym cz. II z zakresu ratownictwa wysokościowego realizowanego przez Państwową Straż Pożarną według programu z dnia......r. przeprowadzonym w... Zaświadczenie jest dokumentem informującym o uczestniczeniu w kursie i nie zdaniu egzaminu końcowego. Nr... Organizator kursu... (pieczęć, podpis) 19