ROZDZIAŁ II. Osoby honorowe Ustęp 1. Zdolność honorowa. Art. 3. PODZIAŁ OSÓB I ZRZESZEŃ POD WZGLĘDEM HONORU Wszystkie osoby i zrzeszenia dzielą się w rozumieniu niniejszego kodeksu na: a) osoby honorowe, czyli posiadające zdolność honorową i b) osoby niehonorowe, czyli nie posiadające zdolności honorowej. Art. 4. CO TO JEST ZDOLNOŚĆ HONOROWA Zdolność honorowa jest to zdolność wyrządzenia i doznania obrazy. 1 Art. 5. KTO JEST OSOBĄ HONOROWĄ Osobą honorową w rozumieniu niniejszego kodeksu jest kaŝda osoba fizyczna, bez róŝnicy płci, wieku, narodowości, wyznania, przynaleŝności klasowej, wykształcenia i zawodu, która: a) uznaje sposób załatwiania zatargów o obrazę czci w drodze postępowania honorowego, i b) nie została wyraźnie pozbawiona zdolności honorowej na podstawie przepisów niniejszego kodeksu. Art. 6. KTO NIE POSIADA ZDOLNOŚCI HONOROWEJ Nie posiadają zdolności honorowej w rozumieniu niniejszego kodeksu: a) osoby karane przez sądy państwowe lub napiętnowane przez opinię publiczną, za zdradę Narodu Polskiego, za dezercję z armii polskiej, za przestępstwa popełnione z chęci zysku, za uprawianie nierządu, za skrytobójstwo, 1 Uwaga 4. W toku prac przygotowawczych nad niniejszym kodeksem spotkaliśmy się ze zdaniem, Ŝe zdolność honorową naleŝy pojmować jedynie jako zdolność doznania obrazy, Ŝe natomiast osoba honorowa z reguły nie zachowuje się wobec drugich osób obraźliwie Pojmujemy jednak zdolność honorową równieŝ jako zdolność wyrządzenia obrazy. Osoba honorowa nie poczuje się bowiem obraŝona usłyszawszy godzące w jej miłość własną słowa ze strony drugiej osoby, której nie uwaŝa za honorową i co do której jest oczywistym, Ŝe nie uznaje ona sposobu załatwiania zatargów o obrazę czci w drodze postępowania honorowego: np. pijany robotnik portowy. A zatem wyrządzić obrazę nadającą się do wdroŝenia z jej powodu postępowania honorowego, moŝe tylko osoba honorowa. Uwaga 5. Proponowano, aŝeby wyraŝenie "wyrządzić obrazę" zastąpić innym np. "popełnić obrazę". Wyrządza się krzywdę, popełnia zaś przestępstwo. Obraza jest raczej krzywdą moralną niŝ przestępstwem, a zatem poprawniejszym jest naszem zdaniem wyraŝenie: wyrządzić obrazę 1
za krzywoprzysięstwo lub fałszywe zeznania, za złamanie słowa honoru, za oszczerstwo, za popełnienie lub usiłowanie popełnienia szantaŝu, za fałszywą grę (np. posługiwanie się nieprawdą lub prowokacją), za denuncjowanie, za notorycznie niemoralne prowadzenie się i za obcowanie z osobami niehonorowymi, nieuzasadnione koniecznością lub obowiązkiem, wynikającym z pracy zawodowej lub zarobkowej. b) osoby wykluczone z jakiegokolwiek stowarzyszenia cum infamia, c) osoby pozbawione czci przez Sąd Honorowy. 2 Art. 7. NIEPRZEDAWNIENIE NIESŁAWY Przedawnienie ścigania, wyrokowania lub ukarania danej osoby przez sądy państwowe za przestępstwo hańbiące nie pociąga za sobą przedawnienia zarzutu niesławy w postępowaniu honorowym. Art. 8. ZATARCIE NIESŁAWY Zatarcie skazania przez sąd państwowy zamyka drogę dla zarzutu niesławy w postępowaniu honorowym. Art. 9. HONOROWOŚĆ ZRZESZEŃ l. Osobą honorową w rozumieniu niniejszego kodeksu jest równieŝ kaŝde zrzeszenie skupiające osoby honorowe w rozumieniu art. 5 niniejszego kodeksu. 2. Przez zrzeszenie naleŝy rozumieć nie tylko osoby prawne prawa publicznego i prywatnego, lecz równieŝ wszelkie stowarzyszenia i związki stowarzyszeń, choćby nie posiadające statutów zalegalizowanych przez władze akademickie lub administracyjne, wzgl. sądowe oraz wszelkie inne zbiorowości osób określane wspólnym mianem ze względu na wspólność: a) narodowości lub języka (zbiorowości narodowe wzgl. etniczne), b) pochodzenia (zbiorowości regionalne), c) przynaleŝności stanowej wzgl. klasowej lub zawodowej, d) interesów (spółki cywilne i handlowe oraz spółdzielnie), e) przekonań (ugrupowania polityczne), f) wyznania wzgl. obrządku, 2 Uwaga 9. Zamiast dotychczasowego nie polskiego określenia: "dyskwalifikacja honorowa", uŝywamy omówienia: "pozbawienie czci", gdyŝ nie znajdujemy Ŝadnego lepszego czasownika na określenie tego rodzaju czynności. 2
g) pokrewieństwa, powinowactwa, nazwiska lub herbu, h) wykształcenia lub studiów. 3 Ustęp 2. Zdolność do działań honorowych. Art. 10. CO TO JEST ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁAŃ HONOROWYCH (HONOR) Zdolność do działań honorowych jest to zdolność Ŝądania i udzielania zadośćuczynienia honorowego we własnym lub cudzym imieniu. 4 Art. 11. PODZIAŁ FIZYCZNYCH OSÓB HONOROWYCH Wszystkie osoby honorowe fizyczne w rozumieniu niniejszego kodeksu dzielą się na: a) osoby posiadające nieograniczoną zdolność do działań honorowych, b) osoby posiadające fakultatywną zdolność do działań honorowych, c) osoby nie posiadające zdolności do działań honorowych. 5 Art. 12. NIEOGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁAŃ HONOROWYCH Nieograniczoną zdolność do działań honorowych posiada: a) kaŝda osoba honorowa fizyczna, która jest osobą dojrzałą w rozumieniu niniejszego kodeksu, oraz b) kaŝde zrzeszenie, odpowiadające wymogom art. 9. niniejszego kodeksu, chyba, Ŝe przepisy niniejszego kodeksu wyraźnie postanawiają inaczej. 6 3 Uwaga 13. A zatem korporacja lub konfederacja akademicka nie zalegalizowana przy Ŝadnej wyŝszej uczelni posiada zdolność honorową w rozumieniu niniejszego kodeksu. 4 Uwaga 15. Wzorując się na cywilistycznym rozróŝnieniu zdolności prawnej i zdolności do działań prawnych, wprowadziliśmy rozróŝnienie zdolności honorowej i zdolności do działań honorowych, które pozwoli nam w sposób zadawalający załatwić szereg spornych dotąd zagadnień, jak kwestia zdolności honorowej kobiet, duchownych, ułomnych, małoletnich i t. p. 5 Uwaga 16. Skoro kodeks niniejszy nie wprowadza Ŝadnego innego zróŝniczkowania osób honorowych, poza ustalonym powyŝej, zatem wszystkie osoby honorowe są bezwzględnie równe. Niedopuszczalna jest więc odmowa wdania się w postępowanie honorowe z powodu róŝnicy przynaleŝności klasowej, wykształcenia, urodzenia, stanowiska, majątku itp. Odmowa tego rodzaju uzasadnia pozbawienie czci odmawiającego przez Sąd Honorowy. 6 Uwaga 17. Jak wynika z następnych postanowień niniejszego kodeksu, nieograniczoną zdolność do działań honorowych posiadają z pośród osób fizycznych wyłącznie osoby świeckie. Kodeks niniejszy posiada zatem zasadniczo charakter męski i świecki. Charakter powyŝszy kodeksu jest następstwem faktu, Ŝe postępowanie honorowe dzisiejsze wywodzi się od instytucji pojedynku, 3
Art. 13. KONSEKWENCJE NIEOGRANICZONEJ ZDOLNOŚCI DO DZIAŁAŃ HONOROWYCH Nieograniczona zdolność do działań honorowych pociąga za sobą obowiązek i prawo Ŝądania i udzielania zadośćuczynienia honorowego we własnym lub cudzym imieniu, oraz zdolność do uczestniczenia w pojedynku. Art. 14. KTO TO JEST OSOBA DOJRZAŁA Osobą dojrzałą w rozumieniu niniejszego kodeksu jest: a) kaŝda osoba pełnoletnia, oraz b) kaŝda osoba, takŝe małoletnia, posiadająca świadectwo dojrzałości jakiejkolwiek szkoły średniej uprawniającej do studiów wyŝszych Art. 15. KTO POSIADA FAKULTATYWNĄ ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁAŃ HONOROWYCH Fakultatywną zdolność do działań honorowych posiadają: a) duchowni i b) ułomni Art. 16. KONSEKWENCJE FAKULTATYWNEJ ZDOLNOŚCI DO DZIAŁAŃ HONOROWYCH l. Fakultatywna zdolność do działań honorowych nie pociąga za sobą obowiązku, lecz tylko prawo Ŝądania i udzielania zadośćuczynienia honorowego z bronią w ręku. 2. Fakultatywna zdolność do działań honorowych nie wyklucza moŝności uczestniczenia duchownych wzgl. ułomnych w postępowaniu honorowym w charakterze zastępców honorowych wzgl. członków Sądu Honorowego, nie nakłada jednak na nich obowiązku podejmowania się funkcji zastępców honorowych, ani honorowych funkcji sędziowskich. Art. 17. KTO JEST A KTO NIE JEST DUCHOWNYM Duchownym w rozumieniu niniejszego kodeksu jest kaŝda osoba posiadająca prawo noszenia szat duchownych, któregokolwiek obrządku katolickiego, jak równieŝ cerkwi prawosławnej, kościoła muzułmańskiego i któregokolwiek wyznania protestanckiego, z wyjątkiem Sekty Mariawitów i tzw. Kościoła Narodowego. 7 7 Uwaga 18. A zatem duchowny nie naraŝa się pozbawienie czci, jeśli doznawszy obrazy nie wdroŝy postępowania honorowego. W razie zaś wdroŝenia przeciwko niemu postępowania honorowego moŝe zasłonić się zarzutem fakultatywnej zdolności do działań honorowych i uchylić się od powyŝszego postępowania. 4
Art. 18. KTO NIE POSIADA ZDOLNOŚCI DO DZIAŁAŃ HONOROWYCH l. Nie posiadają zdolności do działań honorowych: a) kobiety b) małoletni z zastrzeŝeniem postanowień art. 14-go niniejszego kodeksu, c) osoby częściowo pozbawione czci, zgodnie z art. 149 niniejszego kodeksu. Art. 19. KONSEKWENCJE BRAKU ZDOLNOŚCI DO DZIAŁAŃ HONOROWYCH Brak zdolności do działań honorowych pociąga za sobą niemoŝność Ŝądania i udzielania zadośćuczynienia honorowego. 8 Ustęp 3. Przepisy uzupełniające. Art. 20. ROZSTRZYGANIE WĄTPLIWOŚCI CO DO ZDOLNOŚCI HONOROWEJ LUB ZDOLNOŚCI DO DZIAŁAŃ HONOROWYCH KaŜda wątpliwość dotycząca zdolności honorowej wzgl. zdolności do działań honorowych, podniesiona w formie zarzutu formalnego w postępowaniu pojednawczym lub rozjemczym winna być poddana niezwłocznie pod rozstrzygnięcie Sądu Honorowego. Art. 21. DOMNIEMANIE HONOROWOŚCI Dopóki niezdolność honorowa wzgl. niezdolność do działań honorowych nie zostanie stwierdzona orzeczeniem Sądu Honorowego, domniemanie przemawia za honorowością osoby zainteresowanej. 9 8 Uwaga 19. Postępowanie honorowe nie uzyskało dotychczas prawa obywatelstwa wśród polskiej inteligencji kobiecej, jakkolwiek juŝ dwa kodeksy honorowe: Harcerski i Gumińskiego, przyznały kobietom zdolność honorową, gdyŝ kobieta posiada faktycznie zdolność wyrządzenia i doznania obrazy. Mimo to jednak kodeks niniejszy nie przyznaje kobietom zdolności do działań honorowych, a to z wielu powodów, którymi są między innymi: a) zasadniczo męski charakter niniejszego kodeksu, b) wywodzenie się postępowania honorowego ze średniowiecznych zwyczajów rycerskich, a mianowicie z instytucji Sądów BoŜych (pojedynku), c) bezwzględnie negatywne stanowisko akademickiego prawa zwyczajowego wobec zdolności do działań honorowych kobiet, d) negatywne stanowisko akademickiego środowiska kobiecego do postępowania honorowego. A zatem kobieta obraŝona przez męŝczyznę lub przez kobietę nie naraŝa się na pozbawienie jej czci, jeśli nie wdroŝy postępowania honorowego. MoŜe jednak wdroŝyć postępowanie honorowe w obronie czci kobiety kaŝdy męŝczyzna stosownie do przepisów o interwencji (patrz art. 50 niniejszego kodeksu). MęŜczyzna obraŝony przez kobietę nie naraŝa się równieŝ na pozbawienie go czci jeśli nie wdroŝy przeciwko niej postępowania honorowego. W wyjątkowych moŝe wypadkach obrazy pomiędzy kobietami lub pomiędzy kobietą a męŝczyzna, dyspozytywny charakter niniejszego kodeksu pozwoli w praktyce i kobietom skorzystać z postępowania honorowego, nie wierzymy jednak, aby w zbyt bliskiej przyszłości fakty tego rodzaju miały się zdarzać dość często. 5
Art. 22. DOWODZENIE W POSTĘPOWANIU HONOROWYM l. CięŜar dowodu spoczywa w postępowaniu honorowym zawsze na osobie zaprzeczającej zdolności honorowej względnie do działań honorowych strony przeciwnej. 2. W postępowaniu oczyszczającym cięŝar dowodu spoczywa na wnioskodawcy. 9 Uwaga 20. W społeczeństwie honorowym domniemanie musi przemawiać za honorowością. 6