Balice, 22.10.2014 Instytut Zootechniki - Państwowy Instytut Badawczy KONFERENCJA Nowe uregulowania prawne dotyczące zasobów genetycznych w rolnictwie
Balice, 22.10.2014 Instytut Zootechniki - Państwowy Instytut Badawczy Główne zobowiązania wynikające z Protokołu z Nagoi z uwzględnieniem specyfiki obrotu materiałem hodowlanym zwierząt gospodarskich Dr hab. Elżbieta Martyniuk
Plan Kontekst Protokołu z Nagoi Zobowiązania Stron Najważniejsze elementy Protokołu Dostęp do zasobów Dzielenie się korzyściami Zgodność Tradycyjna wiedza (TK) Narzędzia wspierające wdrażanie Access Benefit-Sharing ABS Zasoby genetyczne zwierząt a Protokół z Nagoi
Kontekst: Biopiractwo the illegal and unfair appropriation (patent claim) and exploitation of genetic and biological resources of specific regions by corporations. nielegalne i nieuczciwe przywłaszczanie (zastrzeżenie patentowe) i wykorzystanie zasobów genetycznych i biologicznych pochodzących z określonych regionów przez korporacje (Larousse dictionary, 2009 edition)
Kontekst: Artykuł 1. Konwencja o różnorodności biologicznej ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych, w tym przez odpowiedni dostęp do zasobów genetycznych i odpowiedni transfer właściwych technologii, z uwzględnieniem wszystkich praw do tych zasobów i technologii, a także odpowiednie finansowanie
Wielka umowa z 1992 roku DOSTĘP do zasobów genetycznych w zamian za Uczciwy i sprawiedliwy udział w korzyściach wynikających z ich wykorzystania
Konwencja i ABS: kontekst Suwerenne prawa państw do zasobów genetycznych (Artykuł 3) Podstawowe zasady ABS (Artykuł 15) Dostęp do zasobów genetycznych jest uzależniony od uzyskania uprzedniej zgody kraju dostawcy (PIC) Użytkownicy i dostawcy muszą wspólnie uzgodnić warunki (MAT), obejmujące podział korzyści wynikających z komercyjnego lub innego wykorzystania zasobów genetycznych Inne, mające zastosowanie Artykuły Konwencji: 16, 19, 8(j)
Definicje: Art. 2 Konwencji Zasoby biologiczne" obejmują zasoby genetyczne, organizmy i ich części, populacje i jakiekolwiek inne żywe elementy ekosystemu, które faktycznie lub potencjalnie mogą być wykorzystywane lub mogą stanowić wartość dla ludzkości. Materiał genetyczny" oznacza jakikolwiek materiał roślinny, zwierzęcy, mikrobiologiczny lub innego pochodzenia, zawierający funkcjonalne jednostki dziedziczności. Zasoby genetyczne" oznaczają materiał genetyczny posiadający faktyczną lub potencjalną wartość.
Definicje: Art. 2 Protokołu Wykorzystanie zasobów genetycznych oznacza prowadzenie prac badawczo-rozwojowych nad genetycznym i/lub biochemicznym składem zasobów genetycznych, także poprzez zastosowanie biotechnologii; Pochodna oznacza naturalnie występujący związek chemiczny otrzymany na skutek ekspresji genów lub metabolizmu zasobów biologicznych lub genetycznych, nawet jeżeli nie zawiera ona funkcjonalnej jednostki dziedziczności Biotechnologia oznacza każde rozwiązanie technologiczne, które wykorzystuje systemy biologiczne, żywe organizmy lub ich pochodne do wytworzenia lub modyfikowania produktów lub procesów;
Wykorzystanie zasobów genetycznych Nie komercyjne: Sektor nauki, publiczne instytucje badawcze wykorzystują zasoby genetyczne, aby zwiększyć naszą wiedzę o przyrodzie Zasoby genetyczne są głównym źródłem informacji dla badań taksonomicznych i badań ekosystemów
Komercyjne: Znaczenie zasobów genetycznych Zasoby genetyczne i ich pochodne stanowią podstawę dla szerokiej gamy produktów i usług: Farmaceutyki Kosmetyki i środki higieny Sektor nasieny i środki ochrony roślin Produkcja żywności i suplementów diety Kraje są zainteresowane rozwijaniem badań naukowych, co prowadzi do nowych odkryć i nowych produktów
Od Konwencji do Protokołu Wytyczne z Bonn, 2002 Legislacja krajowa i kontrakty bilateralne Negocjacje ponad 6 lat Artykuł 1: Cele Artykuł 3: Zasady Artykuł 15: Dostęp do zasobów Protokół z Nagoi Przyjęty 30.10.2010 Wszedł w życie 12.10.2014
COP 10, Nagoya, 30.10.2010, 2:59 am President COP 10, Minister Ryu Matsumoto www.iisd.ca
Proces ratifikacji
Pyeongchang, Republic of Korea 13-17.10.2014
Krajobraz ratyfikacji http://en.wikipedia.org/wiki/file:cia_worldfactbook-political_world.pdf
AFRICA 25 Gabon 11.11. 2011 Rwanda 20.03. 2012 Seychelles 20.04.2012 Ethiopia 16.11.2012 Mauritius 17.12.2012 South Africa 10.01.2013 Botswana 21.02.2013 Comoros 28.05.2013 Côte D Ivoire 24.09.2013 Guinea Bissau 24.09.2013 Egypt 28.10.2013 Burkina Faso 10.01.2014 54 +1 ASIA 8 Lao PDR 26.09.2012 India 9.10.2012 Mongolia 21.05.2013 Tajikistan 4.09.2013 Bhutan 24.09.2013 Indonesia 24.09.2013 Myanmar 8.01.2014 Viet Nam 23.04.2014 Benin 22.01.2014 Kenya 7.04.2014 Namibia 15.05.2014 Uganda 25.06.2014 Niger 2.07.2014 Burundi 3.07.2014 Gambia 3.07.2014 Madagascar 3.07.2014 Mozambique 7.07.2017 Sudan 7.07.2014 Malawi 11.12.2014 Guinea 5.01.2015
NEAR EAST 3 Jordan 10.01.2012 Syrian Arab Republic 5.04.2013 United Arab Emirates 11.12.2014 EUROPE 7 +1 Albania 29.01.2013 54 +1 SWP 4 Fiji 24.10.2012 Micronesia (FS of) 30.01.2013 Samoa 20.05.2014 Vanatu 1.07.2014 Norway 24.09.2013 Hungary 29.04.2014 Denmark 1.05.2014 European Union 16.05 2014 Spain 3.06.2014 Belarous 26.06.2014 Switzerland 11.07.2014 GRULAC 7 Mexico 15.05.2012 Panama 12.12.2012 Honduras 12.08.2013 Guyana 22.04.2014 Guatemala 18.06.2014 Peru 7.07.2014 Uruguay (50) 14.07.2014
Dlaczego potrzebny był Protokół z Nagoi? Zapewnienie pewności prawnej poprzez przyjęcie zasad dotyczących ABS: Dla Stron Protokołu dostarczających zasoby: zapewnienie udziału w korzyściach, gdy zasoby genetyczne opuszczają kraj zapobieganie przywłaszczaniu zasobów genetycznych i związanej z nimi tradycyjnej wiedzy Dla użytkowników: zapewnienie jasnych procedur dostępu do zasobów genetycznych związanej z nimi tradycyjnej wiedzy
Protokół z Nagoi: cel Uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystania zasobów genetycznych, w tym poprzez odpowiedni dostęp do zasobów genetycznych oraz poprzez odpowiedni transfer właściwych technologii, z uwzględnieniem wszystkich praw do tych zasobów i technologii, a także odpowiednie finansowanie, tym samym wnosząc wkład w ochronę różnorodności biologicznej i zrównoważone wykorzystanie jej elementów.
Protokół z Nagoi: zakres Zasoby genetyczne, w rozumieniu Artykułu 15 Konwencji i korzyści wynikające z wykorzystania tych zasobów Tradycyjna wiedza związana z zasobami genetycznymi w zakresie Konwencji oraz korzyści wynikających z wykorzystania tej wiedzy
Główne elementy: Protokół z Nagoi dostęp do zasobów genetycznych i tradycyjnej wiedzy uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikający z ich wykorzystania rola społeczności tubylczych i lokalnych posiadajacych tradycyjną wiedzę związaną z zasobami genetycznymi zgodność z Protokołem (użytkowników i Stron) wspieranie wdrażania Protokołu z Nagoi
Dostęp do zasobów genetycznych Każda Strona wymagająca zgody na dostęp PIC ma obowiązek ustanowienia legislacji i narzędzi krajowych, które zapewniają: pewność prawną, jasność i przejrzystość uczciwe i nie arbitralne zasady i procedury informacje o tym, jak ubiegać się o PIC wydawanie pisemnej decyzji przez właściwe krajowe władze (CNA) jasne zasady i procedury negocjowania MAT Wydawanie zezwolenia lub ekwiwalentu musi być zgłoszone do ABS Clearing-House
Szczególne przypadki Podczas opracowywania i wdrażania narzędzi ABS Strony są zobowiązane do: Tworzenie warunków do wspierania badań na rzecz ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej Uproszczenia dostępu w przypadku badań niekomercyjnych zagrożenia zdrowia Uznania szczególnego znaczenie zasobów genetycznych dla wyżywienia i rolnictwa i ich wyjątkowej roli dla bezpieczeństwa żywnościowego
Uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści Korzyści wynikające z wykorzystania zasobów genetycznych, jak również z ich komercjalizacji są dzielone w sposób uczciwy i sprawiedliwy ze Stroną dostarczającą zasoby genetyczne Dzielenie odbywa się w oparciu o wspólnie uzgodnione warunki Korzyści mogą być pieniężnej i niepieniężne, np.: Płatności z góry; Płatności ratalne; Płatności tantiemowe; Opłaty licencyjne w przypadku komercjalizacji; Transfer technologii Wymiana wyników i udział w badaniach Dopuszczenie do obiektów ex situ zasobów genetycznych i do baz danych;
Uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści Takie same zasady dotyczą wykorzystania tradycyjnej wiedzy związanej z zasobami genetycznymi; Korzyści wynikające z wykorzystania tradycyjnej wiedzy powinny być dzielone w sposób uczciwy i sprawiedliwy ze społecznościami rdzennymi i lokalnymi posiadającymi taką wiedzę; Strony podejmują działania legislacyjne, administracyjne lub polityczne aby wdrożyć te zapisy.
Zgodność z legislacją krajową (Art. 15) Każda Strona zapewnia odpowiednie, skuteczne i adekwatne narzędzia legislacyjne, administracyjne lub polityczne, aby wykazać, że zasoby genetyczne wykorzystywane w ramach jej jurysdykcji zostały pozyskane na podstawie uprzedniej zgody, i że wzajemnie uzgodnione warunki zostały ustanowione, zgodnie z wymogami krajowego ustawodawstwa i przepisami Strony dostarczającej zasoby genetyczne. Strony podejmują odpowiednie, skuteczne i adekwatne działania dotyczące sytuacji niezgodności z narzędziami ustanowionymi zgodnie z paragrafem 1.
Monitoring wykorzystania zasobów genetycznych (Art. 17) Ustanowienie jednego lub więcej punktów kontrolnych: Punkty kontrolne zbierają lub otrzymują informacje dotyczące uprzedniej zgody, źródła pochodzenia zasobów genetycznych, ustanowienia wzajemnie uzgodnionych warunków, i/lub wykorzystania zasobów genetycznych; Użytkownicy zasobów genetycznych dostarczają wymaganych informacji do ustanowionego punktu/ów kontrolnych. Każda Strona podejmuje odpowiednie, skuteczne i adekwatne działania uwzględniające sytuacje nie zastosowania się do tego wymogu (sankcje wobec użytkowników)
(Valerie Normand, 2012)
Międzynarodowy certyfikat zgodności Dowód, że zasoby genetyczne zostały udostępnione na podstawie PIC i MAT, zgodnie z przepisami Strony dostawcy zasobów. Międzynarodowy certyfikat zgodności zawiera co najmniej następujące informacje, o ile nie są one poufne: Organ wydający zaświadczenie; Data wydania; Dane dawcy; Unikalny identyfikator certyfikatu; Osoba lub podmiot, dla którego została wydana uprzednia zgoda; Przedmiot sprawy lub zasoby genetyczne objęte certyfikatem; Potwierdzenie, że zostały ustanowione wzajemnie uzgodnione warunki; Potwierdzenie, że została uzyskana uprzednia zgoda; i Komercyjne i/lub nie-komercyjne wykorzystanie.
Społeczności rdzenne i lokalne i TK Społeczności tubylcze i lokalne przyczyniają się do zachowania różnorodności biologicznej i zasobów genetycznych Strony powinny brać pod uwagę prawo zwyczajowe, protokoły i procedury tych społeczności, dotyczące tradycyjnej wiedzy związanej z zasobami genetycznymi Tradycyjna wiedza związana z zasobami biologicznymi może być ważnym źródłem informacji dla identyfikacji nowych sposobów wykorzystania zasobów genetycznych
Społeczności rdzenne i lokalne i TK Uczestniczą w procesie: Udzielania dostępu do zasobów genetycznych i TK oraz ustanawiania MAT Decyzji co do uczciwego i sprawiedliwego podziału korzyści wynikających z wykorzystania zasobów genetycznych i TK Strony stwarzają warunki legislacyjne, administracyjne i polityczne aby zapewnić że TK pozyskana przez podmioty w obrębie ich jurysdykcji pozyskana była zgodnie PIC i wykorzystywana jest zgodnie z MAT
Globalny Wielostronny Mechanizm Dzielenia się Korzyściami: GMBSM Strony Protokołu rozważą potrzebę istnienia i zasady działania GMBSM dotyczącego dzielenia się korzyściami z wykorzystywania zasobów genetycznych i tradycyjnej wiedzy jakie mają miejsce w sytuacjach transgranicznych, lub dla których nie jest możliwe udzielenie lub uzyskanie PIC Korzyści generowane przez GMBSM mają być wykorzystane do wspierania ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej w skali globalnej
Związki z międzynarodowymi porozumieniami i instrumentami Postanowienia niniejszego Protokołu nie wpływają na prawa i obowiązki żadnej ze Stron wynikające z jakiejkolwiek istniejącej umowy międzynarodowej (np. ITPGRFA); Nic w niniejszym Protokole nie ograniczy Stron w opracowywaniu i wdrażaniu innych stosownych umów międzynarodowych; Niniejszy Protokół jest wdrażany w sposób wzajemnie wspierający się z innymi międzynarodowymi instrumentami właściwymi dla niniejszego Protokołu.; Znaczenie aktualnie prowadzone prace w ramach organizacji międzynarodowych (np. CGRFA)
ABC Protokołu: podsumowanie Access Benefit Sharing Compliance do zasobów genetycznych i TK regulowany (PIC,MAT) lub nie regulowany bliateralne, zgodnie z warunkami zapisanymi w MAT być może także poprzez GMBSM? legislacja krajowa punkty kontrolne monitoring sankcje
Narzędzia do wspierania wdrażania Protokołu Poziom krajowy Krajowe punkty kontaktowe Właściwe władze krajowe (NCA) Monitorowanie zgodności z Protokołem Poziom globalny Mechanizm Finansowy Modelowe kontrakty Najlepsze praktyki, kodeksy postepowania Działania wspólne Podnoszenie świadomości Budowanie potencjału ABS Clearing-House Współpraca transgraniczna
ABS Clearing House
Balice, 22.10.2014 Instytut Zootechniki, Państwowy Instytut Badawczy Protokół z Nagoi a obrót materiałem hodowlanym zwierząt gospodarskich
Protokół z Nagoi: źródła Potrzeba regulowania wykorzystania ZG ROŚLIN bo: Najwięcej przypadków biopiractwa dotyczy roślin Nadal duże zainteresowanie pozyskaniem dzikich gatunków roślin i związanej z nimi tradycyjnej wiedzy (bioprospecting) Powszechna wymiana materiału genetycznego z banków genów Kierunek przepływu zasobów genetycznych S N Kurkuma Neem Fasola Enola Ryż Basmati Cuma cuma
Przepływ materiału hodowlanego Odwrotnie niż w przypadku roślin Przede wszystkim N N oraz N S Kierunek N S systematycznie rośnie: Livestock revolution Kierunek S S: ograniczone dane Kierunek S N: rzadkie przykłady udanej introgresji egzotycznych genotypów do ras komercyjnych (np. świnie Meishan - PIC) Zarate i wsp., 2006
Przepływ materiału hodowlanego N S Chiny: wykorzystanie materiału hodowlanego będącego efektem wielopokoleniowej selekcji i inwestycji w badania naukowe w USA USA: Nie ma oczekiwań co do dodatkowego dzielenia się korzyściami! Obrót materiałem hodowlany w świecie przebiega sprawnie Obrót w oparciu o kontrakty prywatne, od bardzo prostych do bardzo skomplikowanych - często objętych tajemnicą handlową
Zwierzęta gospodarskie: własność prywatna Zasoby genetyczne: w większości w sektorze prywatnym
Różnice: Banki genów roślin i zwierząt Materiał genetyczny Sposób przechowywania Zakres stosowania ex-situ Rozpowszechnienie banków genów Svalbard Norwegia BioBank materiał zwierzęcy, Norwegia
Instrumenty i porozumienia międzynarodowe ITPGR Global Plan of Action for AnGR Funding Strategy AnGR 29.06.2004 Polska 4.02.2005 Interlaken, wrzesień 2007 Konferencja FAO, listopad 2007 12 sesja Komsji listopad 2009
Karen Commitment: zobowiązanie z Karen Livestock Keepers rights Dostęp, użytkownie, wymiana, sprzedaż, ochrona zasobów genetycznych zwierząt bez ograniczeń IPR Uznanie ras utrzymywanych przez Livestock keepers jako efektu pracy hodowlanej społeczności lokalnych i ich wiedzy League of Pastoral Peoples, 2003 Rasy zwierząt powinny pozostać w domenie publicznej
Implikacje Protokołu z Nagoi? Obecny system obrotu materiałem hodowlanym dobrze funkcjonuje! Protokół z Nagoi może oferować: Elementy wspierające przejrzystość i jednolitość Dodatkowe narzędzia przeciw osobom łamiącym przepisy krajowe Ryzyko: Wzrost kosztów transakcji i czasu realizacji Ograniczenie obrotu materiałem hodowlanym (?) Inne traktowanie ras międzynarodowych i ras rodzimych: regulowanie dostępu do ras rodzimych, rasy międzynarodowe na obecnych zasadach Potrzeba sektorowego podejścia do zasobów genetycznych dla wyżywienia i rolnictwa
Secretariat of the Convention on Biological Diversity www.cbd.int/abs Dziękuję za uwagę