3. KONSTRUKCJA UŁOŻYSKOWANIA

3. KONSTRUKCJA UŁOŻYSKOWANIA 3.1 OGÓLNE ZASADY KONSTRUKCJI UŁOŻYSKOWANIA Wał lub inny element obrotowy zamocowany na łożyskach prowadzony jest przez nie w kierunku promieniowym i i osiowym tak by spełniony był podstawowy warunek - równomierność ruchu. Element ten powinien być w miarę możliwości statycznie wyznaczony, tzn. podparty promieniowo w dwóch punktach i osiowo w jednym punkcie. Typowy przykład takiego układu przedstawiono na rys. 9, gdzie wał prowadzony jest promieniowo na dwóch łożyskach z których jedno wyznacza jego położenie w kierunku osiowym. Łożysko ustalające przenosi obciążenie promieniowe i równocześnie obciążenie osiowe w obu kierunkach. Łożyska poprzeczne, które mogą przenosić obciążenia złożone są najczęściej stosowane jako łożyska ustalające, np. jednorzędowe łożyska kulkowe, dwurzędowe łożyska kulkowe skośne, dwurzędowe łożyska kulkowe samonastawne, dwurzędowe łożyska baryłkowe lub jednorzędowe łożyska kulkowe skośne i łożyska stożkowe. Łożyska dwóch ostatnich wymienionych typów muszą być montowane parami. Łożysko nieustalające przenosi tylko obciążenie promieniowe i musi zezwalać na pewne przesunięcia osiowe wału tak by znoszony mógł być wpływ niepożądanego obciążenia wstępnego wywoływanego przez otoczenie (rozszerzanie się pod wpływem ciepła, niedokładność wykonania połączeń itp.). Przesunięcia osiowe mogą realizować się poprzez przesunięcia między pierścieniem łożyska a częścią maszyny bezpośrednio połączoną z łożyskiem, np. między zewnętrznym pierścieniem łożyska a otworem w obudowie (rys. 9a) lub bezpośrednio w łożysku (rys. 9b). Rysunek 9 a b Układy w których działają większe obciążenia promieniowe i osiowe przy wyższych prędkościach obrotowych powinny być tak zestawione by przenosić tylko siły poprzeczne lub osiowe - patrz rys. 10. W takich przypadkach do prowadzenia promieniowego można stosować niektóre łożyska poprzeczne, a do prowadzenia osiowego te Rysunek 10

łożyska poprzeczne które mogą również przenosić obciążenia osiowe lub parę tych łożysk, albo dwukierunkowe łożysko wzdłużne, albo parę jednokierunkowych łożysk wzdłużnych. Warunkiem jest by łożysko ustalające osiowo zamontowane było z luzem promieniowym. Innym często stosowanym rozwiązaniem jest układ dwóch łożysk których konstrukcja pozwala na przenoszenie obciążeń promieniowych i osiowych. Oba łożyska przenoszą na przemian obciążenia osiowe, zawsze w zależności od kierunku działającej siły, i równocześnie przenoszą obciążenie promieniowe. Przykład takiego okładu przedstawiono na rys. 11. Rysunek 11 Jako sprawdzoną konstrukcję stosuje się parę jednorzędowych łożysk stożkowych lub jednorzędowych łożysk kulkowych skośnych. Mogą być stosowane inne rodzaje łożysk które mogą równocześnie przenosić obciążenia zarówno w kierunku promieniowym jak i osiowym, np. rozłączne jednorzędowe łożyska kulkowe lub jednorzędowe łożyska walcowe w wykonaniu NJ itp. 3.2 USTALANIE ŁOŻYSK Ustalanie promieniowe i osiowe łożyska na wale i w otworze obudowy lub innej części ma bezpośredni związek z konstrukcją całego układu. Przy wyborze sposobu ustalania należy uwzględnić charakter i wielkość działających sił, temperaturę pracy w układzie oraz materiał z jakiego wykonane są współpracujące elementy. Przy określaniu wymiarów współpracujących części należy uwzględniać sposób montażu, demontażu i konserwacji. 3.2.1 Promieniowe ustalanie łożyska Łożysko ustalane jest promieniowo na współpracującym cylindrycznym wale i na powierzchni otworu w obudowie. W pewnych przypadkach stosuje się tuleje wciągane i wciskane do montowania na wale, albo montuje się łożysko bezpośrednio na czopie stożkowym. Właściwe ustalenie promieniowe łożyska na wale ma istotny wpływ na wykorzystanie jego nośności i prawidłowe funkcjonowanie w układzie. Ważne jest: a) bezpieczne ustalenie i równomierne oparcie łożysk b) prosty montaż i demontaż c) przemieszczenie łożyska nieustalającego w kierunku osiowym. Zasadniczo oba pierścienie powinny być montowane ciasno, ponieważ tylko w ten sposób można osiągnąć pewne oparcie na całym obwodzie i promieniowe zamocowanie zapobiegające ślizganiu. Dla ułatwienia montażu i demontażu lub umożliwienia przesuwania pierścienia nieustalającego dopuszczalne jest luźne pasowanie jednego z pierścieni. Przy wyborze właściwego ustalenia promieniowego łożyska uwzględnić należy wpływ następujących czynników. Obciążenie obwodowe występuje gdy dany pierścień łożyska obraca się i kierunek obciążenia nie zmienia się lub gdy pierścień jest nieruchomy a wiruje obciążenie. Obrzeże pierścienia łożyska jest stopniowo obciążane w czasie

jednego obrotu. W tym przypadku obciążony pierścień łożyska musi być zawsze pasowany z odpowiednim wciskiem. Obciążenie punktowe występuje gdy pierścień łożyska nie obraca się i zewnętrzna siła jest ciągle skierowana w kierunku tego samego punktu bieżni pierścienia lub gdy pierścień i obciążenie obracają się z tą samą prędkością. Pierścień poddawany działaniu obciążenia punktowego może być pasowany luźno jeśli wymagają tego warunki. Obciążenie nieokreślone występuje gdy na pierścień działają zmienne siły zewnętrzne, których kierunków i wielkości nie można określić (np. niewyważona masa, uderzenia, itp.). W tych warunkach w większości zastosowań należy stosować łożyska o większym luzie promieniowym. Wielkość obciążenia ma bezpośredni wpływ na dobierany wcisk (większe obciążenie - ciaśniejszy wcisk), zwłaszcza w przypadku obciążeń udarowych. Ciasne pasowanie na wale lub w obudowie powoduje odkształcenie pierścienia, czego rezultatem jest zmniejszenie luzu promieniowego. Dla zapewnienia potrzebnego luzu promieniowego w ciasno pasowanym układzie, należy stosować łożyska o większym luzie promieniowym. Wielkość luzu po montażu zależy od rodzaju łożyska i jego wymiarów. Wielkość i typ łożyska określa wielkość niezbędnego wcisku pasowanego pierścienia. Dla mniejszych łożysk dobiera się mniejszy wcisk i na odwrót. Stosunkowo mniejszy wcisk dobiera się np. do tych samych wielkości łożysk kulkowych w porównaniu do łożysk walcowych, stożkowych i baryłkowych. Materiał i konstrukcja współpracujących części musi być uwzględniana przy określaniu dokładności wykonania. Wyniki doświadczenia praktycznego przedstawiono w poniższych tabelach. W przypadku łożysk montowanych w obudowach ze stopów lekkich lub na czopach wałów drążonych wybiera się układy o ciaśniejszym pasowaniu. Obudowy dzielone nie są odpowiednie do układów ciasno pasowanych ze względu na niebezpieczeństwo zaciśnięcia łożyska w płaszczyźnie podziału. Wydzielanie się ciepła w łożysku może powodować poluzowanie pasowania na czopie i ślizganie się pierścienia. W obudowie może występować przeciwne zjawisko. Ogrzewanie powoduje zmniejszenie luzu i w efekcie ograniczenie, a nawet zatrzymanie przesuwania się osiowego pierścienia łożyska nieustalającego. Z tego względu przywiązuje się dużą wagę do tego faktu podczas projektowania układu. Dokładność pasowania jest istotna z punktu widzenia tolerancji i kształtów geometrycznych ponieważ może być przenoszona na bieżnie pierścieni łożysk i określa dokładność ułożyskowania. Jeśli stosuje się łożyska o standardowej klasie dokładności wykonania miejsce osadzenia czopu wału powinno być w klasie dokładności IT6, a miejsce osadzenia w oprawie w klasie IT7. W przypadku mniejszych łożysk kulkowych i walcowych dokładność wykonania miejsce osadzenia czopu wału może być IT 5, a otworu oprawy IT6. Dla łożysk o wyższej dokładności wykonania, dla układów o wysokich wymaganiach odnośnie dokładności, np. wrzecion obrabiarek, dla wału zaleca się klasę dokładności wykonania co najmniej IT5, a dla oprawy IT6. Dopuszczalne odchylenia okrągłości i walcowości oraz dopuszczalne bicie osiowe powierzchni osadzenia muszą być w stosunku do osi mniejsze od tolerancji wału i oprawy. Wraz z rosnącą dokładnością wykonania łożyska wzrastają wymagania odnośnie dokładności wykonania powierzchni osadzenia. Zalecane wartości podano w tabelach 28 i 29. Klasa dokładności wykonania P0, P6 Zalecane dokładności kształtu miejsc osadzenia łożyska Tab. 28 Miejsce osadzenia Dopuszczalna odchyłka walcowości Dopuszczalne bicie osiowe wał IT5/2 IT3 oprawa IT6/2 IT4 P5, P4 wał IT3/2 IT2 oprawa IT4/2 IT3

Standardowe klasy dokładności wykonania IT2 do IT6 Tab. 29 Średnica nominalna Klasa dokładności powyżej do IT2 IT3 IT4 IT5 IT6 mm μm 6 10 1,5 2,5 4 6 9 10 18 2 3 5 8 11 18 30 2,5 4 6 9 13 30 50 2,5 4 7 11 16 50 80 3 5 8 13 19 80 120 4 6 10 15 22 120 180 5 8 12 18 25 180 250 7 10 14 20 29 250 315 8 12 16 23 32 315 400 9 13 18 25 36 400 500 10 15 20 27 40 Montaż i demontaż łożysk, jeśli jeden z pierścieni jest luźno pasowany, jest proste. Jeśli ze względów eksploatacyjnych konieczne jest ciasne pasowanie obu pierścieni, dobrać należy odpowiedni rodzaj łożyska, np. rozłączne (stożkowe, walcowe, igiełkowe) lub łożysko z otworem stożkowym. Czopy wałów do tulejowej konfiguracji łożysk z otworem stożkowym mogą być w klasie dokładności wykonania h9 lub h10, kształt geometryczny powinien być w klasie dokładności IT5 lub IT7, w zależności od wymagań ułożyskowania. Możliwość przesuwania pierścieni łożyska nieustalającego w kierunku poosiowym musi być zapewniona we wszystkich warunkach pracy. Gdy stosuje się łożysko nierozłączne, przesuwanie obciążonego, nieruchomego łożyska realizowane jest przez pasowanie go z luzem. W oprawach z metali lekkich, gdy pierścień zewnętrzny pasowany jest z luzem, konieczne jest założenie stalowej tulei w otwór. Niezawodną przesuwność w kierunku poosiowym uzyskuje się przez stosowanie łożyska walcowego typu N i NN lub łożyska igiełkowego. Zalecane dokładności czopu wału i otworu oprawy współpracujących elementów dla łożysk poprzecznych i wzdłużnych podano w tabelach 30 do 35.

Klasy dokładności średnicy wału dla łożysk poprzecznych (obowiązujące dla pełnych wałów stalowych) Tab. 30 Średnica czopu [mm] Warunki pracy Przykłady ułożyskowania Łożyska kulkowe Łożyska walcowe, igiełkowe 1), stożkowe Łozyska baryłkowe Dokładność Obciążenie punktowe łożyska wewnętrznego Obciążenie małe i normalne Wolne koła, koła pasowe Wszystkie średnice g6 2) Pr 0,15 Cr Duże obciążenie udarowe Pr > 0,15 Cr Koła ciężarówek, krążki naprężające Obciążenie obwodowe pierścienia wewnętrznego lub nieokreślone Obciążenie małe i zmienne Pr 0,07 Cr Urządzenia transportowe, wentylatory Wszystkie średnice (18) do 100 40 - i6 (100) do 200 (40) do 140 - k6 18 - - j5 h6 Obciążenie normalne i duże Pr > 0,07 Cr Szczególnie duże obciążenie, uderzenia, trudne warunki pracy Pr > 0,15 Cr Maszyny ogólnie, silniki elektryczne, turbiny, pompy, silniki spalinowe, przekładnie, maszyny do obróbki drewna Łożyska zestawów i kołowych pojazdów szynowych, silniki trakcyjne, walcownie (18) do 100 40 40 k5 (k6) 3) (100) do 140 (40) do 100 (40) do 65 m5 (m6) 3) (140) do 200 (100) do 140 (65) do 100 m6 (200) do 500 (140) do 200 (100) do 140 n6 >500 >200 >140 p6-50 do 140 50 do 140 n6 4) - (140) do 500 (140) do 500 p6 4) - >500 >500 r6 (p6) 4) Wysoka dokładność ułożyskowania przy małym obciążeniu Pr 0,07 Cr Obrabiarki Wyłącznie obciążenie osiowe Łożyska z otworem stożkowym i tuleją wciąganą lub wciskaną Wszystkie rodzaje obciążenia Standardowe ułożyskowania, łożyska zestawów kołowych pojazdów szynowych Ułożyskowania niezłożone 18 - - h5 5) (18) do 100 40 - j5 5) (100) do 200 (40) do 140 - k5 5) - (140) do 200 - m5 Wszystkie średnice j6 h9/it5 Wszystkie średnice h10/it7 1) Tolerancje dla łożysk igiełkowych bez pierścieni wewenętrznych należy koniecznie skonsultować z producentem. 2) Klasę dokładności t6 można wybrać dla zapewnienia przesuwności w kierunku osiowym 3) Klasy dokładności podane w nawiasach zwykle wybiera się dla jednorzędowych łożysk stożkowych lub dla niskich prędkości obrotowych gdy wahania luzu łożyska nię mają większego znaczenia 4) Konieczne jest stosowanie łożysk o większym luzie promieniowym niż normalny 5) Tolerancje dla łożysk kulkowych jednorzędowych w klasie dokładności P5 i P4 należy koniecznie skonsultować z producentem.

Klasy dokładności dla średnic opraw łożysk poprzecznych (obowiązujące dla opraw ze stali, żeliwa i staliwa) Tab. 31 Przesuwność pierścienia zewnętrznego Warunki pracy Oprawa Przykłady ułozyskowania Dokładność Obciążenie obwodowe pierścienia zewnętrznego Duże obciążenie udarowe Pr > 0,15 Cr Oprawy cienkościenne Obciążenie normalne i duże Pr > 0,07 Cr Obciążenie małe i zmienne Pr 0,07 Cr Obciążenie nieokreślone Duże obciążenie udarowe Pr > 0,15Cr Obciążenie normalne i duże Pr > 0,07 Cr Obciążenie małe i zmienne Pr 0,07 Cr Dokładne pasowanie nieprzesuwny nieprzesuwny jednoczęściowa jednoczęściowa Piasty kół z łożyskami walcowymi, łożyska korbowe Piasty kół z łożyskami kulkowymi, koła jezdne dźwigów, łożyska wałów korbowych nieprzesuwny jednoczęściowa Rolki przenośników, rolki napinające M7 nieprzesuwny jednoczęściowa Silniki trakcyjne M7 z reguły nieprzesuwne z reguły przesuwne jednoczęściowa jednoczęściowa Silniki elektryczne, pompy, wały korbowe Silniki elektryczne, pompy, wały korbowe z reguły nieprzesuwne Łożyska walcowe do obrabiarek, łożyska Obciążenie małe przesuwne jednoczęściowa kulkowe do obrabiarek Małe silniki J6 2) Pr 0,07 Cr przesuwne łatwo elektryczne H6 Obciążenie punktowe łożyska zewnętrznego jedno - lub Maszyn ogólnie, łożyska zestawów Dowolne obciążenie łatwo przesuwne H7 3) dwuczęściowa kołowych pojazdów szynowych Obciążenie małe i normalne Pr 0,15 Cr łatwo przesuwne jedno - lub dwuczęściowa Maszyny ogólnie, mniej skomplikowane maszyny Wałki osuszające maszyn papierniczych, duże silniki elektryczne 1) Dla większych obciążeń dobiera się wyższe klasy dokładności - M6 lub N6. Dla łożysk walcowych ze stożkowymi otworami - klasy dokładności K5 lub M5. 2) Tolerancje dla łożysk kulkowych jednorzędowych w klasie dokładności P5 i P4 jest konieczne skonsultować z producentem. 3) Dla łożysk o średnicy zewnętrznej D < 250 mm przy różnicy temperatur między pierścieniem zewnętrznym a oprawą powyżej 10 C dobiera się klasę dokładności G7 4) Dla łożysk o średnicy zewnętrznej D > 250 mm przy różnicy temperatur między pierścieniem zewnętrznym a oprawą powyżej 10 C dobiera się klasę dokładności F7 Klasa dokładności średnicy czopu wału dla łożysk wzdłużnych Tab. 32 Typ łożyska Obciążenie Średnica czopu [mm] Dokładność Wzdłużne kulkowe Wyłącznie obciążenie osiowe wszystkie średnice j6 P7 N7 K7 J7 K6 1) H8 G7 4) Łożyska wzdłużne baryłkowe Równoczesne osiowe i promieniowe obciążenie Wyłącznie obciążenie osiowe wszystkie średnice j6 Obciążenie nieruchome względem pierścienia wewnętrznego wszystkie średnice j6 Obciążenie wirujące względem pierścienia 200 k6 wewnętrznego lub kierunek (200) do 400 m6 obciążenia nieokreślony > 400 n6 Klasa dokładności otworu w oprawie dla łożysk wzdłużnych Tab. 33 Typ łożyska Obciążenie Uwaga Dokładność Wzdłużne kulkowe Wyłącznie obciążenie osiowe Dla podstawowych łożyskowań może występować luz promieniowy H8 Wewnętrzny pierścień montuje się z luzem pronieniowym - Wyłącznie obciążenie osiowe Dla podstawowych łożyskowań może występować luz promieniowy H8 Łożyska wzdłużne baryłkowe Równoczesne osiowe i promieniowe obciążenie Obciążenie nieruchome lub kierunek obciążenia nieokreślony Obciążenie wirujące względem pierścienia wewnętrznego Wewnętrzny pierścień montuje się z luzem pronieniowym - H7 M7

+ 0 f6 g5 g6 h5 h6 j5 j6 k5 k6 m5 m6 n6 p6 pierścień wewnętrzny KB Δ dmp max. Graniczne odchyłki tolerancji średnicy czopu wału Tab. 34a Nominalna średnica f6 g5 g6 h5 h6 j5 j6(js6) k5 czopu pow. do górna dolna górna dolna górna dolna górna dolna górna dolna górna dolna górna dolna górna dolna mm μm 1 3-6 -12-2 -6-2 -8 0-4 0-6 + 2-2 +4-2 +4 0 3 6-10 -18-4 -9-4 -12 0-5 0-8 +3-2 + 6-2 + 6 + 1 6 10-13 -22-5 -11-5 -14 0-6 0-9 +4-2 + 7-2 + 7 + 1 10 18-16 -27-6 -14-6 -17 0-8 0-11 + 5-3 + 8-3 + 9 + 1 18 30-20 -33-7 -16-7 -20 0-9 0-13 + 5-4 + 9-4 + 11 + 2 30 50-25 -41-9 -20-9 -25 0-11 0-16 + 6-5 + 11-5 + 13 + 2 50 80-30 -49-10 -23-10 -29 0-13 0-19 + 6-7 + 12-7 + 15 + 2 80 120-36 -58-12 -27-12 -34 0-15 0-22 + 6-9 + 13-9 + 18 +3 120 180-43 -68-14 -32-14 -39 0-18 0-25 + 7-11 + 14-11 + 21 +3 180 250-50 -79-15 -35-15 -44 0-20 0-29 + 7-13 + 16-13 + 24 +4 250 315-56 -88-17 -40-17 -49 0-23 0-32 + 7-16 + 16-16 + 27 +4 315 400-62 -98-18 -43-18 -54 0-25 0-36 + 7-18 + 18-18 + 29 +4 400 500-68 -108-20 -47-20 -60 0-27 0-40 + 7-20 + 20-20 +32 + 5 500 630-76 -120 - - -22-66 - - 0-44 - - + 22-22 - - 630 800-80 -130 - - -24-74 - - 0-50 - - + 25-25 - - 800 1000-86 -142 - - -26-82 - - 0-56 - - + 28-28 - - 1000 1250-98 -164 - - -28-94 - - 0-66 - - +33-33 - - Graniczne odchyłki tolerancji średnicy czopu wału Tab. 34b Nominalna średnica k6 m5 m6 n6 p6 h9 1) h10 1) czopu IT5 IT7 pow. do górna dolna górna dolna górna dolna górna dolna górna dolna górna dolna dolna górna mm μm 1 3 + 6 0 + 6 + 2 +8 + 2 + 10 +4 + 12 +6 0-25 0-40 4 10 3 6 + 9 + 1 + 9 +4 + 12 +4 + 16 + 8 + 20 + 12 0-30 0-48 5 12 6 10 + 10 + 1 + 12 + 6 + 15 + 6 + 19 + 10 + 24 + 15 0-36 0-58 6 15 10 18 + 12 + 1 + 15 + 7 + 18 + 7 + 23 + 12 + 29 + 18 0-43 0-70 8 18 18 30 + 15 + 2 + 17 + 8 + 21 + 8 + 28 + 15 +35 + 22 0-52 0-84 9 21 30 50 + 18 + 2 +20 + 9 + 25 + 9 +33 + 17 +42 + 26 0-62 0-100 11 25 50 80 + 21 +2 + 24 + 11 +30 + 11 +39 + 20 + 51 +32 0-74 0-120 13 30 80 120 + 25 +3 + 28 + 13 +35 + 13 +45 + 23 + 59 +37 0-87 0-140 15 35 120 180 + 28 +3 +33 + 15 +40 + 15 + 52 + 27 + 68 +43 0-100 0-160 18 40 180 250 +33 +4 +37 + 17 +46 + 17 + 60 +31 + 79 + 50 0-115 0-185 20 46 250 315 +36 +4 +43 + 20 + 52 + 20 + 66 +34 + 88 + 56 0-130 0-210 23 52 315 400 +40 +4 +46 + 21 + 57 + 21 + 73 +37 + 98 + 62 0-140 0-230 25 57 400 500 +45 + 5 + 50 + 23 + 63 + 23 + 80 +40 + 108 + 68 0-155 0-250 27 63 500 630 +44 0 - - + 70 + 26 + 88 +44 + 122 + 78 0-175 0-280 30 70 630 800 + 50 0 - - + 80 +30 + 100 + 50 + 138 + 88 0-200 0-320 35 80 800 1000 + 56 0 - - + 90 +34 + 112 + 56 + 156 + 100 0-230 0-360 40 90 1000 1250 + 66 0 - - + 106 +40 + 132 + 66 + 186 + 120 0-260 0-420 46 105 1) Dla czopów wykonanych w klasie dokładności h9 i h10 dla łożysk z tulejami wciąganymi i wciskanymi odchylenia okrągłości i walcowości nie mogą wykraczać poza podstawowe klasy dokładności IT5 i IT7

+ K7 M6 N7 P7 0 F7 G6 G7 H6 H7 H8 J6 J7 K6 hb pierścień zewnętrzny Δ Dmp max. Graniczne odchyłki tolerancji otworu Tab. 35a Nominalna średnica F7 G6 G7 H6 H7 H8 J6(Js6) otworu pow. do górna dolná górna dolná górna dolná górna dolná górna dolná górna dolná górna dolná mm μm 6 10 + 28 + 13 + 14 + 5 + 20 +5 +9 0 + 15 0 + 22 0 + 5-4 10 18 +34 + 16 + 17 + 6 + 24 +6 + 11 0 + 18 0 + 27 0 + 6-5 18 30 +41 + 20 + 20 + 7 + 28 +7 + 13 0 + 21 0 +33 0 + 8-5 30 50 + 50 + 25 + 25 + 9 +34 +9 + 16 0 + 25 0 +39 0 + 10-6 50 80 + 60 +30 + 29 + 10 +40 + 10 + 19 0 +30 0 +46 0 + 13-6 80 120 + 71 +36 +34 + 12 +47 + 12 + 22 0 +35 0 + 54 0 + 16-6 120 180 + 83 +43 +39 + 14 + 54 + 14 + 25 0 +40 0 + 63 0 + 18-7 180 250 + 96 +50 +44 + 15 + 61 + 15 + 29 0 +46 0 + 72 0 + 22-7 250 315 + 108 +56 +49 + 17 + 69 + 17 +32 0 + 52 0 + 81 0 + 25-7 315 400 + 119 +62 + 54 + 18 + 75 + 18 +36 0 + 57 0 + 89 0 + 29-7 400 500 + 131 + 68 + 60 +20 + 83 + 20 +40 0 + 63 0 + 97 0 +33-7 500 630 + 146 + 76 +66 +22 + 92 + 22 +44 0 + 70 0 + 110 0 + 22-22 630 800 + 160 + 80 + 74 + 24 + 104 + 24 + 50 0 + 80 0 + 125 0 + 25-25 800 1000 + 176 + 86 + 82 +26 + 116 + 26 + 56 0 + 90 0 + 140 0 + 28-28 1000 1250 + 203 +98 + 94 + 28 + 133 + 28 + 66 0 + 105 0 + 165 0 +33-33 1250 1600 + 235 + 110 + 108 +30 + 155 +30 + 78 0 + 125 0 + 195 0 +39-39 Graniczne odchyłki tolerancji otworu Tab. 35b Nominalna średnica otworu J7(Js7) K6 K7 M6 M7 N7 P7 pow. do górna dolná górna dolná górna dolná górna dolná górna dolná górna dolná górna dolná mm μm 6 10 + 8-7 + 2-7 + 5-10 -3-12 0-15 -4-19 -9-24 10 18 + 10-8 + 2-9 + 6-12 -4-15 0-18 -5-23 -11-29 18 30 + 12-9 + 2-11 + 6-15 -4-17 0-21 -7-28 -14-35 30 50 + 14-11 +3-13 + 7-18 -4-20 0-25 -8-33 -17-42 50 80 + 18-12 +4-15 + 9-21 -5-24 0-30 -9-39 -21-51 80 120 + 22-13 +4-18 + 10-25 -6-28 0-35 -10-45 -24-59 120 180 + 25-14 +4-21 + 12-28 -8-33 0-40 -12-52 -28-68 180 250 +30-16 + 5-24 + 13-33 -8-37 0-46 -14-60 -33-79 250 315 +36-16 + 5-27 + 16-36 -9-41 0-52 -14-66 -36-88 315 400 +39-18 +7-29 + 17-40 -10-46 0-57 -16-73 -41-98 400 500 +43-20 + 8-32 + 18-45 -10-50 0-63 -17-80 -45-108 500 630 +35-35 0-44 0-70 -26-70 -26-96 -44-114 -78-148 630 800 +40-40 0-50 0-80 -30-80 -30-110 -50-130 -88-168 800 1000 +45-45 0-56 0-90 -34-90 -34-124 -56-146 -100-190 1000 1250 + 52-52 0-66 0-105 -40-106 -40-145 -66-171 -120-225 1250 1600 + 62-62 0-78 0-125 -48-126 -48-173 -78-203 -140-265

3.2.2 Osiowe ustalanie łożyska Pierścień wewnętrzny łożyska z otworem cylindrycznym ciasno pasowany na czopie wału (nieruchomy) jest zwykle ustalany w kierunku osiowym za pomocą nakrętki ustalającej, tarczy krańcowej lub pierścienia sprężynującego, podczas gdy przeciwległa strona opiera się zwykle o odsadzenie wału. Części sąsiadujące są wykorzystywane jako powierzchnie oporowe dla pierścieni wewnętrznych i jeśli trzeba między te części a pierścień wewnętrzny wstawia się pierścienie odległościowe. Przykładowe sposoby osiowego ustalania łożysk pokazano na rys. 12. Rysunek 12 Przykłady osiowego ustalenia łożysk z otworem stożkowym osadzonych bezpośrednio na czopie stożkowym lub za pomocą tulei wciąganych lub wciskanych przedstawiono na rys. 13 Rysunek 13 Dopuszczalne obciążenie osiowe łożyska ustalanego na gładkim wale za pomocą tulei wciąganej gdy łożysko nie opiera się o odsadzenie wału oblicza się ze wzoru: F a = 3xBxd F a - dopuszczalne odsadzenie osiowe łożyska [N] B - szerokość łożyska [mm] d - średnica otworu łożyska [mm] Jeśli nie jest wymagane przesuwanie pierścienia zewnętrznego w oprawie można zastosować rozwiązanie w którym wykorzystuje się powierzchnię oporową czołową lub powierzchnię osadzenia pokrywy, nakrętkę lub pierścień sprężynujący. Łożyska z rowkiem na pierścień sprężynujący (NR) nie wymagają dużo przestrzeni i ich ustalanie jest proste. Przykłady - patrz rys. 14. Rysunek 14 Wymiary skojarzone dla każdego łożyska w tym katalogu podano w tabelach wymiarów.

3.3 USZCZELNIENIE Uszczelnienie przestrzeni łożyska jest bardzo ważne ponieważ materiały niszczące, które mogą znajdować się w otoczeniu łożyska mają na nie wpływ i często mogą powodować jego uszkodzenie. Uszczelnienie pełni też odwrotną funkcję - zapobiega wyciekaniu smaru na zewnątrz łożyska. Z tego względu przy projektowaniu uszczelnienia należy uwzględniać warunki pracy maszyn i urządzeń, konstrukcję ułozyskowania, metodę smarowania, możliwości konserwacji i zagadnienia ekonomiczne produkcji i eksploatacji. 3.3.1 Uszczelnienie bezstykowe W takim uszczelnieniu między częściami nieobracającymi się a obracającymi się jest tylko wąska szczelina wypełniona smarem. Gdy stosuje się takie uszczelnienie nie występuje zużycie się części wskutek tarcia i z tego względu może ono być stosowane dla najwyższych prędkości obrotowych i wysokich temperaturach pracy. Przykłady uszczelnienia szczelinowego pokazano na rys. 15. Rysunek 15 Innym bardzo skutecznym rodzajem uszczelnienia jest uszczelnienie labiryntowe, którego skuteczność można poprawić przez zwiększenie liczby labiryntów lub wydłużenie szczelin uszczelniających. Przykłady - patrz rys. 16. Rysunek 16 3.3.2 Uszczelnienie stykowe Uszczelnienie stykowe wykonane jest z materiału elastycznego lub miękkiego, ale dostatecznie nieprzepuszczalnego, umieszczonego między częścią obracającą się a nieruchomą. Takie uszczelnienie jest zazwyczaj niedrogie i odpowiednie dla różnych konstrukcji. Wadą jest tarcie poślizgowe stykających się powierzchni co ogranicza przydatność do stosowania przy wyższych prędkościach obrotowych. Najprostszym rozwiązaniem jest uszczelnienie za pomocą pierścienia filcowego (rys. 17). Jest ono odpowiednie dla temperatur pracy od -40 do +160 C i prędkości obwodowych do 7 m/s i chropowatości powierzchni ślizgowej maks. Ra = 0,16, twardości min. 45 HRC lub powierzchni chromowanej na twardo. Wymiary pierścieni filcowych określają odpowiednie normy krajowe. Bardzo rozpowszechnionym sposobem uszczelniania są pierścienie uszczelniające (rys. 18). Są one wykonane z gumy lub odpowiedniego tworzywa sztucznego wzmocnionego metalem. W zależności od zastosowanego materiału można je stosować dla temperatur pracy od -30 do +160 C. Dopuszczalna prędkość obwodowa zależy od chropowatości powierzchni: - do 2 ms -1 przy chropowatości maks. Ra = 0,8 - do 4 ms -1 przy chropowatości maks. Ra = 0,4 - do 12 ms -1 przy chropowatości maks. Ra = 0,2

Rysunek 17 Rysunek 18 Oprócz wspomnianych najczęściej stosowanych pierścieni uszczelniających istnieją inne uszczelnienia wykonywane z gumy, tworzyw sztucznych lub specjalnych metalowych pierścieni sprężynujących. Stosuje się je albo tam gdzie wymagania są wysokie (duże zapylenie, wysoka temperatura, działanie substancji chemicznych) albo ze względów ekonomicznych. Przykłady - patrz rys. 19. Rysunek 19 3.3.3 Uszczelnienie kombinowane Lepszy efekt uszczelniania można uzyskać stosując połączenie uszczelnienia bezstykowego ze stykowym. Takie uszczelnienie zalecane jest do warunków dużej wilgotności i zanieczyszczenia. Przykład - rys. 20. Rysunek 20