Rozdzielanie posklejanych taœm samoprzylepnych z zastosowaniem roztworu gdañskiego cz. I

Transkrypt

1 Rozdzielanie posklejanych taœm samoprzylepnych z zastosowaniem roztworu gdañskiego cz. I W listopadzie 2003 r. autor przebywa³ w Landeskriminalamt (odpowiednik naszych laboratoriów kryminalistycznych) w Schwerinie w Niemczech. W tamtejszym laboratorium do odklejania taœm samoprzylepnych od pod³o y papierowych stosuje siê roztwór stanowi¹cy mieszaninê cykloheksanu i izopropanolu. Z uwagi na fakt, e niemieckie laboratorium nie dysponowa³o wtedy tym roztworem, nie by³o mo - liwoœci poznania jego dzia³ania. Po powrocie do kraju autor podj¹³ próbê uzyskania takiego roztworu. W tym celu miesza³ oba sk³adniki w ró - nych proporcjach. Po po³¹czeniu ich w stosunku 1:25 (4 ml cykloheksanu: 100 ml izopropanolu) uzyska³ optymalne efekty odklejania taœm samoprzylepnych od pod³o y papierowych. Roztwór wykonany wed³ug powy szej receptury pos³u y³ do prowadzenia dalszych badañ. Wszyscy chyba eksperci daktyloskopii pracuj¹cy na co dzieñ przy wizualizacji œladów linii papilarnych obserwuj¹ zwiêkszony nap³yw spraw, w których u yto taœm samoprzylepnych (posklejanych ze sob¹ lub przyklejonych na ró ne pod³o a, g³ównie papierowe, np. kartony czy gazety). Jest to zwi¹zane z tym, e przestêpcy chêtnie pos³uguj¹ siê nimi przy pope³nianiu najpowa niejszych przestêpstw (zabójstwa, porwania, napady itp.). Jak wiadomo z praktyki, przestêpcy bardzo czêsto pozostawiaj¹ odwzorowania swoich linii papilarnych na stronach adhezyjnych taœm i pod³o ach papierowych, na których zosta³y naklejone. W³aœciwe oddzielenie taœm pozwoli w dalszej kolejnoœci na uwidocznienie œladów linii papilarnych zarówno na stronie klej¹cej taœmy, jak i na pod³o u papierowym, a w efekcie doprowadzi do identyfikacji sprawcy przestêpstwa. Po przeprowadzeniu badañ autor przeczyta³ artyku³ w Problemach Kryminalistyki nr 246 z 2004 r. w t³um. Anny Henschke pt. Usuwanie taœmy przylepnej: roztwór turecki, z którego treœci wynika³o, e œrodek stosowany w Niemczech to roztwór turecki. W zwi¹zku z tym, e proporcje roztworu tureckiego (1:2) ró ni¹ siê od zastosowanych przez autora (1:25), dla celów badawczych uzyskany œrodek nazwano roztworem gdañskim. Rozklejanie zwojów taœm samoprzylepnych lub odklejanie ich od pod³o y papierowych sprawia niema- ³o problemów lub bywa niekiedy praktycznie niemo liwe. W celu wykonania powy szych czynnoœci niezbêdny jest ciek³y azot, którym nie wszystkie laboratoria dysponuj¹. Wprowadzenie do codziennej praktyki roztworu gdañskiego w bardzo du- ym stopniu mo e rozwi¹zaæ ten niebagatelny problem. Przeprowadzenie badañ nad zastosowaniem roztworu i przedstawienie rezultatów jego u ycia pozwoli na rozpowszechnienie tego niedrogiego i prostego w przygotowaniu i u ytkowaniu œrodka. Koszt przygotowania 100 ml gotowego roztworu to ok. 1 z³ ml cykloheksanu kosztuje ok. 32 z³, a izopropanolu ok. 9 z³. Obecnie do rozdzielania sklejonych taœm samoprzylepnych stosuje siê metodê oziêbiania. W atmosferze ciek³ego azotu ( 196 o C) warstwa kleju, znajduj¹ca siê na taœmach, traci swoj¹ lepkoœæ, dziêki czemu pod³o- a daj¹ siê od siebie oddzieliæ. Metoda ta nie jest doskona³a, gdy zdarzaj¹ siê taœmy o ma³ej wytrzyma³oœci mechanicznej lub silnych w³aœciwoœciach adhezyjnych warstwy klej¹cej, co mo e prowadziæ do rozrywania taœm, a tak e odrywania warstwy kleju od taœmy macierzystej. Oziêbienie nie daje oczekiwanych efektów przy odklejaniu taœm od pod³o y papierowych. W razie braku mo liwoœci zastosowania ciek³ego azotu w laboratoriach oziêbienie prowadzi siê w zamra alnikach lodówki. Efekt oziêbienia jest wtedy jednak krótkotrwa³y i wykonanie czynnoœci oddzielenia nie przynosi zadowalaj¹cych rezultatów. Znana jest te metoda ogrzewania promiennikiem podczerwieni, lecz nie jest rozpowszechniona ze wzglêdu na s³abe rezultaty. Roztwór gdañski co to jest? Stosowanie roztworu gdañskiego jako rozpuszczalnika u³atwiaj¹cego rozklejanie taœm lub oddzielanie ich od pod³o y jest zupe³nie now¹ metod¹, niestosowan¹ dotychczas w naszych laboratoriach. Roztwór gdañski sk³ada siê z cykloheksanu (nale ¹cego do grupy nasyconych wêglowodorów pierœcieniowych C 6 H 12, ryc. 1) i izopropanolu (z grupy alkoholi C 3 H 7 OH, ryc. 2) wymieszanych w stosunku 1:25 (1 czêœæ cykloheksanu i 25 czêœci izopropanolu, np. 4 ml i 100 ml). By uzyskaæ roztwór roboczy, nale y do zlewki wlaæ odpowiednie proporcje rozpuszczalników sk³adowych i wymieszaæ na mieszadle elektrycznym w celu ujednorodnienia mieszaniny. W ten prosty sposób uzyskujemy gotowy ju do u ycia roztwór. 34

2 Po ca³kowitym wyschniêciu powierzchni taœm nale y przyst¹piæ do ujawniania œladów linii papilarnych znanymi metodami. Ryc. 1. Cykloheksan Fig. 1. Cyclohexane Postêpowanie z roztworem Roztwór gdañski nakrapla siê na miejsca sklejonych powierzchni i nastêpnie delikatnie siê je odkleja, aby Ryc. 3. Rozdzielanie posklejanej taœmy nakraplanie Fig. 3. Tape separation application of drops Ryc. 2. Izopropanol Fig. 2. Isopropanol nie dopuœciæ do rozerwania taœmy (ryc. 3, 4). Z oddzielonymi taœmami nale y postêpowaæ bardzo ostro nie, poniewa po odparowaniu roztworu taœmy nadal wykazuj¹ w³aœciwoœci klej¹ce. Ryc. 4. Rozdzielanie posklejanej taœmy Fig. 4. Tape separation Stosowane metody ujawniania œladów linii papilarnych na adhezyjnych stronach taœm samoprzylepnych W codziennej praktyce do ujawniania œladów linii papilarnych na adhezyjnych stronach taœm samoprzylepnych stosuje siê w g³ównej mierze ni ej wymienione metody: Fiolet krystaliczny (gencjana) barwi œlady linii papilarnych pozostawione na pod³o ach pokrytych warstw¹ klejow¹. Mo e byæ stosowana bezpoœrednio lub po utrwaleniu metod¹ cyjanoakrylow¹. Metoda jest u ywana równie do kontrastowania œladów pozostawionych substancj¹ t³ust¹ lub na powierzchniach zat³uszczonych. Najczêœciej tê metodê stosuje siê przez zanurzenie obiektu badañ w roztworze, po czym obserwuje siê pojawianie œladów. Nadmiar barwnika nale y sp³ukaæ pod bie ¹c¹ wod¹. Sticky-Side Powder œrodek w postaci proszku (mieszanka g³ównie tlenku elaza i p³atków aluminiowych) koloru grafitowego wynaleziony w latach 90. w Japonii, który za pomoc¹ Photo-Flo i wody rozrabia siê do uzyskania zawiesiny, nanoszonej miêkkim pêdzelkiem na klej¹c¹ stronê taœmy. Nadmiar barwnika nale y sp³ukaæ pod bie ¹c¹ wod¹ i obserwowaæ pojawianie siê œladów. Wet-Powder gotowa do u ytku zawiesina w kolorach bia³ym lub czarnym, dobierana w zale - noœci od barwy pod³o a. 35

3 Rodzaje zastosowanych taœm Do badañ zosta³o wykorzystanych dziewiêæ rodzajów taœm samoprzylepnych najczêœciej stosowanych, spotykanych i ogólnie dostêpnych w sklepach wielobran owych: niebieska, producent nieznany, szer. 50 mm; przezroczysta szeroka zwyk³a, producent nieznany, szer. 47 mm; papierowa malarska, producent nieznany, szer. 50 mm; czarna Duck warstwa klej¹ca w kolorze bia³ym, producent nieznany, szer. 50 mm; srebrna NASCAR firmy 3M, szer. 48 mm; szara pakowa, producent nieznany, szer. 47 mm; srebrna aluminiowa, metalizowana firmy 3M, szer. 25 mm; przezroczysta w¹ska, zwyk³a firmy 3M, szer. 18 mm; Magic Tape firmy 3M, szer. 19 mm. Rozklejanie taœm Ryc. 5. Taœmy posklejane w tzw. kulki Fig. 5. Glued-in tape fragments Pierwszy etap badañ zosta³ poœwiêcony rozklejaniu posklejanych taœm. W tym celu z ka dego rodzaju taœmy odciêto paski o d³. ok. 25 cm, na stronach adhezyjnych taœm w losowo wybranych miejscach naniesiono œlady linii papilarnych poprzez kilkakrotne przy³o enie ca³ych opuszek ró nych palców. Nastêpnie kawa³ki taœm sklejono w przypadkowy sposób w tzw. kulki (ryc. 5). Po up³ywie czterech dni rozklejono kulki z zastosowaniem roztworu gdañskiego, nakraplaj¹c go w miejsca sklejenia taœm i delikatnie oddzielaj¹c je od siebie (ryc. 3 i 4). Po rozdzieleniu na strony adhezyjne taœm podzia³ano œrodkiem Wet- -Powder Black (Lightning Powder Inc., USA, dystrybutor SC Stanimex ryc. 6), co ujawni³o œlady linii papilarnych. Taœmy po rozdzieleniu nadal Ryc. 6. Gotowa zawiesina œrodka Wet-Powder Black Fig. 6. Ready to use Wet Powder Black suspension wykazywa³y du e w³aœciwoœci klej¹ce, wiêc by zapobiec ich ponownemu sklejeniu umieszczono je pomiêdzy os³onk¹ a stron¹ elow¹ przezroczystej folii daktyloskopijnej w ten sposób, e na stronê klej¹c¹ taœm z ujawnionymi œladami linii papilarnych na³o ono os³onkê folii. Dodatkowo pod przezroczystymi taœmami miêdzy warstw¹ elow¹ folii a stron¹ nieklej¹c¹ taœmy umieszczono bia³e kartki papieru dla skontrastowania i poprawy czytelnoœci œladów. Wyniki badañ Na ryc. 7 przedstawiono trzy rodzaje taœm (przezroczyst¹ w¹sk¹, Magic Tape i przezroczyst¹ szerok¹), na których po rozklejeniu ujawniono Ryc. 7. Trzy rodzaje taœm: przezroczysta w¹ska i szeroka, Magic Tape Fig. 7. Three types of tape: transparent narrow and wide, Magic Tape dobrze widoczne i czytelne œlady linii papilarnych przedstawione kolejno na ryc. 8, 9 i 10. Rozklejanie tych taœm nie sprawi³o wiêkszych problemów. Jedynie taœma Magic Tape uleg³a rozerwaniu, co nie mia³o wp³ywu Ryc. 8. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie przezroczystej w¹skiej Fig. 8. Latent fingermark developed on narrow transparent tape 36

4 Ryc. 9. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie przezroczystej szerokiej Fig. 9. Latent fingerprint developed on wide transparent tape Ryc. 10. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie Magic Tape Fig. 10. Latent fingermark developed on Magic Tape Ryc. 16. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie czarnej Duck Fig. 16. Latent figermark developed on Black Duck tape na ujawnienie czytelnego œladu (ryc. 10). Nale y podkreœliæ, e po wyschniêciu taœmy te nadal wykazywa³y w³aœciwoœci klej¹ce. Wykorzystano to do skontrastowania œladów poprzez naklejenie ich na bia³e arkusze papieru. Na ryc. 11 przedstawiono trzy rodzaje taœm (srebrn¹ aluminiow¹ metalizowan¹, czarn¹ Duck i papierow¹ malarsk¹), na których po rozklejeniu Ryc. 11. Trzy rodzaje taœm: srebrna aluminiowa metalizowana, czarna Duck i papierowa malarska Fig. 11. Three types of tapes: silver, metallic aluminium, Black Duck and paper Ryc. 12. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie papierowej malarskiej Fig. 12. Latent fingermark Ryc. 14. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie papierowej malarskiej Fig. 14. Latent fingermark Ryc. 13. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie papierowej malarskiej Fig. 13. Latent fingermark Ryc. 15. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie czarnej Duck Fig. 15. Latent fingermark developed on Black Duck tape ujawniono dobrze widoczne i czytelne œlady linii papilarnych (ryc. 12, 13, 14 malarska, ryc. 15 i 16 czarna Duck). Rozklejanie tych taœm nie nastrêcza³o wiêkszych problemów. Jedynie taœma papierowa malarska uleg³a rozerwaniu. Na taœmie srebrnej aluminiowej tak e ujawni³ siê œlad linii papilarnych, niestety widoczny tylko w w¹skim zakresie œwiat³a ukoœnego, co uniemo liwi³o jego dokumentacjê fotograficzn¹. Nale y podkreœliæ, i po wyschniêciu taœmy te tak e wykazywa³y w³aœciwoœci klej¹ce i w zwi¹zku z powy szym zabezpieczono je poprzez umieszczenie tych taœm pomiêdzy os³onk¹ a stron¹ elow¹ przezroczystej folii daktyloskopijnej, w ten sposób, e na stronê klej¹c¹ taœm z ujawnionymi œladami linii papilarnych na³o ono os³onkê, a stronê elow¹ umieszczono od warstwy nieklej¹cej taœmy. Na ryc. 17 przedstawiono kolejne trzy rodzaje taœm (niebiesk¹, srebrn¹ NA- SCAR, szar¹ pakow¹). Na- 37

5 Ryc. 17. Trzy rodzaje taœm: niebieska, srebrna NASCAR, szara pakowa Fig. 17. Three types of tape: blue, NASCAR silver and packaging grey le y stwierdziæ, e wymienione trzy taœmy rozkleja³y siê najtrudniej spoœród badanych dziewiêciu rodzajów taœm. Na srebrnej taœmie NASCAR uwidoczni³ siê œlad, który by³ wyraÿny i czytelny, jednak z up³ywem czasu woda, która pozosta³a na taœmie po sp³ukaniu Wet-Powder, rozmy³a œlad jeszcze przed jego fotograficznym utrwaleniem. Taœma ta najtrudniej siê rozdziela³a, a miejscami rozdzielenie sklejonych ze sob¹ powierzchni by³o praktycznie niemo liwe. Warstwa klej¹ca na szarej taœmie pakowej uleg³a czêœciowemu rozpuszczeniu, co poci¹gnê³o za sob¹ utratê istotnych fragmentów œladów linii papilarnych uniemo liwiaj¹cych ich dalsz¹ identyfikacjê. Na niebieskiej taœmie natomiast ujawniono tylko fragmenty œladów linii papilarnych (zosta³y uszkodzone podczas procesu rozklejania), które uznano za nienadaj¹ce siê do dalszych badañ identyfikacyjnych z uwagi na ma³¹ wyrazistoœæ, czytelnoœæ i wynikaj¹c¹ st¹d w¹tpliwoœæ zarówno co do budowy cech charakterystycznych, jak i ich umiejscowienia. Wnioski koñcowe Omawiany roztwór jest prosty w przygotowaniu i, co wa ne, niedrogi (100 ml to koszt ok. 1 z³), nie wymaga zastosowania specjalistycznych technologii i sprzêtu, przez co mo e byæ z powodzeniem stosowany w ka dej pracowni wizualizacji œladów linii papilarnych, znajduj¹cej siê przy laboratoriach kryminalistycznych. Opisana metoda jest ma³o pracoch³onna i przynosi du e efekty zarówno przy taœmach, które by³y sklejone przez krótki czas (cztery dni), jak i taœmach przyklejonych do pod³o a papierowego przez d³u - szy okres (szeœæ tygodni). Nale y te wskazaæ na wysok¹ skutecznoœæ roztworu i w wiêkszoœci bardzo dobr¹ jakoœæ ujawnianych nastêpnie œladów linii papilarnych, co w konsekwencji powinno zdobyæ szybkie uznanie ekspertów daktyloskopii. Po rozklejeniu taœm (i ujawnieniu œladów linii papilarnych) w celu zapobie enia ich ponownemu sklejeniu nale y wszystkie rodzaje taœm umieœciæ pomiêdzy os³onk¹ a stron¹ elow¹ przezroczystej folii daktyloskopijnej, w ten sposób, e na stronê klej¹c¹ taœm z ujawnionymi œladami linii papilarnych na³o yæ os³onkê folii. Dodatkowo pod przezroczystymi taœmami miêdzy warstw¹ elow¹ folii a stron¹ nieklej¹c¹ taœmy umieœciæ bia³e kartki papieru dla skontrastowania i poprawy czytelnoœci œladów. Wet-Powder dzia³a na tyle skutecznie, na ile nie zosta³y uszkodzone podczas rozdzielania taœm œlady linii papilarnych, to znaczy, e je eli œlady linii papilarnych nie zostan¹ uszkodzone mechanicznie, to za pomoc¹ Wet-Powder œlady te zostan¹ ujawnione. BIBLIOGRAFIA SPROSTOW OWANIE Tomasz Farysej zdj.: autor 1. Amerkamp U. (oprac. A. Henschke): Usuwanie taœmy przylepnej: roztwór turecki, Problemy Kryminalistyki, nr 246, Grzegorzewska E., Filbrandt B.: Wizualizacja œladów linii papilarnych metod¹ RTX, Problemy Kryminalistyki, nr 246, Moszczyñski J.: Daktyloskopia, Wyd. CLK KGP, Warszawa Skorny Z.: Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa Informujemy, że w PK nr 248/05, s w artykule pt. Zastosowanie analizy mitochondrialnego DNA w badaniach kryminalistycznych perspektywy zamieszczono ryciny 2A, B i C, które są autorstwa dr. Tomasza Grzybowskiego z Zakładu Genetyki Molekularnej i Sądowej Katedry Medycyny Sądowej UMK w Toruniu, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, i że zostały one wykorzystane bez jego zgody. Przepraszamy za zaistniałe niedopatrzenie Katarzyna Gawęda-Walerych, Ireneusz Sołtyszewski. 38