Stanowisko Społecznego Komitetu Ratowników Medycznych w sprawie liczebności podstawowych zespołów ratownictwa medycznego

Transkrypt

1 Stanowisko Społecznego Komitetu Ratowników Medycznych w sprawie liczebności podstawowych zespołów ratownictwa medycznego Autorzy: mgr Jakub Mierzejewski mgr Magdalena Żurowska - Wolak mgr Andrzej Kopta lic. Sebastian Lewandowski lek. med. Gabriela Kołodziej mgr Adrian Stanisz mgr Przemysław Barczentewicz Konsultacja merytoryczna: Prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa kierownik Kliniki Chorób Zawodowych i Toksykologii, Konsultant Wojewódzki w dziedzinie medycyny pracy dla woj. łódzkiego Prof. dr hab. med. Antoni Czupryna - zastępca kierownika I Kliniki Chirurgii Ogólnej, Onkologicznej i Gastroenterologicznej - Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum; Małopolski Wojewódzki Konsultant ds. Zdrowia Publicznego Prof. UJK dr hab. med. Ireneusz Kotela - Kierownik Kliniki Ortopedii i Traumatologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSW w Warszawie Dr Marcin Mikos - Polskie Towarzystwo Prawa Medycznego lek. med. Bartosz Frączek - specjalista anestezjologii i intensywnej terapii, Polska Rada Resuscytacji

2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a zagrożenia dla pacjenta Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a przepisy BHP Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a działanie systemu ratownictwa Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a odpowiedzialność zawodowa ratowników Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a konstytucyjne prawo do równego dostępu do ochrony zdrowia Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a prawa pacjenta Wnioski Źródła

3 Szanowni Państwo, Oddajemy w Państwa ręce ekspercki raport, który jest odpowiedzią na toczącą się publicznie dyskusję na temat liczebności składu podstawowych zespołów ratownictwa medycznego w Polsce i jej znaczenia dla bezpieczeństwa pacjentów znajdujących się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, jak również bezpieczeństwa i efektywności pracy personelu medycznego działającego w obszarze ratownictwa medycznego. W emocjonującej debacie publicznej toczącej się na ten temat nie zawsze pojawiały się argumenty oparte na aktualnej wiedzy naukowej z zakresu ratownictwa medycznego oraz rzetelnie uwzględniające międzynarodowe doświadczenia w tym obszarze. Społeczny Komitet Ratowników Medycznych, jako organizacja mająca przede wszystkim charakter naukowy jest zobowiązana do dostarczania w toczącej się dyskusji dowodów naukowych z zakresu ratownictwa medycznego, bezpieczeństwa i higieny pracy, a także prawa medycznego. Jesteśmy przekonani, że wszystkie podmioty odpowiedzialne za planowanie, organizację, funkcjonowanie, finansowanie oraz kontrolę Państwowego Systemu Ratownictwa Medycznego skorzystają z tej wiedzy w podejmowanych przez siebie działaniach. Społeczny Komitet Ratowników Medycznych zwraca uwagę, iż tworzenie dwuosobowych zespołów ratownictwa medycznego w polskim systemie ratownictwa może mieć niekorzystny wpływ na jakość udzielanych świadczeń zdrowotnych. Wprowadzanie dwuosobowych zespołów dopuszcza wymagający nowelizacji Art. 36 ust.1 pkt. 2 Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym. [1] Wydaje się, iż tworząc taki zapis ustawodawca nie wziął pod uwagę obowiązujących wytycznych, zaleceń towarzystw naukowych oraz potencjalnych skutków jakie może on mieć dla pacjentów. Poniższy dokument, oparty na aktualnej wiedzy medycznej oraz badaniach naukowych wskazuje wady rozwiązania, jakim w obecnej formie organizacji systemu są dwuosobowe zespoły ratownictwa medycznego oraz uświadamia istotne zagrożenia jakie to rozwiązanie niesie zarówno dla pacjentów, jak i pracujących w tych zespołach ratowników medycznych i pielęgniarek ratunkowych. Prezes SKRM Magdalena Żurowska - Wolak 3

4 1. Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a zagrożenia dla pacjenta 1.1 Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a jakość zabiegów resuscytacyjnych W Polsce wciąż brak jest rozporządzenia określającego standardy wykonywania medycznych czynności ratunkowych w fazie przedszpitalnej choć istnieje do tego delegacja zawarta w ustawie o Państwowym Ratownictwie Medycznym. W związku z tym, ratownicy medyczni i pielęgniarki ratunkowe w praktyce przedszpitalnej kierują się wytycznymi opracowanymi przez międzynarodowe organizacje naukowe w tym przede wszystkim Europejską Radę Resuscytacji (ERC). Zgodnie z aktualnymi wytycznymi ERC, udzielając pomocy pacjentowi z zatrzymaniem krążenia należy położyć szczególny nacisk na wysoką jakość uciśnięć klatki piersiowej oraz minimalizację przerw pomiędzy kolejnymi seriami uciśnięć, co ma bezpośredni wpływ na zwiększenie przeżywalności pacjentów.[2] O ile w Polsce niewiele jest badań dotyczących jakości resuscytacji przedszpitalnej, o tyle w innych państwach Europy takich jak np. Wielka Brytania coraz częściej podejmuje się tę problematykę. Na szczególną uwagę zasługuje badanie dr Richarda Lyona przeprowadzone w pogotowiu ratunkowym w Edynburgu. Jak wykazano, jakość prowadzonej resuscytacji (w jej kluczowym elemencie czyli uciśnięciach klatki piersiowej) w zespole dwuosobowym jest nawet o 60% niższa niż w zespole trzyosobowym. [3] Wysoka jakość resuscytacji przedszpitalnej ma bezpośredni wpływ na zwiększone szanse pacjenta. na przeżycie i powrót do pełnego zdrowia. Z kolei obniżona skuteczność udzielanej pomocy wynikająca przede wszystkim z braku rąk do pracy w kluczowym momencie oznacza istotne zmniejszenie szans pacjenta na przeżycie. Próbą częściowego rozwiązania tego problemu było wprowadzenie do ambulansów urządzeń do automatycznej kompresji klatki piersiowej. Stosując tego typu rozwiązania należy jednak pamiętać o dwóch ważnych aspektach. Liczba ambulansów w Polsce wyposażonych w tego typu urządzenia jest ciągle znikoma. Ponadto, urządzenia te nie są uniwersalne i mają swoje ograniczenia takie jak np. wiek pacjenta, obwód jego klatki piersiowej czy temperatura otoczenia. Urządzenia do automatycznej kompresji klatki piersiowej mogą zatem jedynie wspomagać działanie zespołu ratownictwa, ale nie są w stanie zastąpić personelu medycznego. W czasie resuscytacji, oprócz uciśnięć klatki piersiowej konieczne jest sprawne wykonanie wielu czynności takich jak: ocena stanu pacjenta, przyrządowe zabezpieczenie drożności dróg oddechowych, wentylacja oddechowa i tlenoterapia, uzyskanie dostępu dożylnego, podaż leków, monitorowanie układu krążenia i poszukiwanie odwracalnych przyczyn zatrzymania krążenia. Stwierdzić jednoznacznie należy, iż w świetle wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji jednoczasowe wykonanie wszystkich tych czynności przez zespół dwuosobowy wiązać się będzie z pogorszeniem jakości udzielanej pomocy w porównaniu do tych samych działań podjętych przez zespół trzyosobowy. Analogicznie sytuacja kształtuje się, jeśli chodzi o opiekę nad pacjentem np. opiekę poresuscytacyjną stanowiącą istotne ogniwo tzw. łańcucha przeżycia. W czasie transportu do szpitala, w zespole dwuosobowym wszelkie 4

5 medyczne czynności przy poszkodowanym może wykonywać tylko jeden ratownik, gdyż drugi zajęty jest prowadzeniem ambulansu. 1.2 Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a zabezpieczenie pacjenta urazowego W zabezpieczeniu pacjenta z urazem stosuje się aktualną wiedzę medyczną zawartą w międzynarodowych wytycznych, w tym przede wszystkim International Trauma Life Support (ITLS). W przypadku postępowania z pacjentem urazowym, w tym w szczególności poszkodowanym z urazem wielonarządowym, czas stanowi jedno z kluczowych kryteriów determinujących szanse pacjenta na przeżycie. Zadaniem ratowników medycznych i pielęgniarek ratunkowych, udzielających pomocy pacjentowi po urazie (np. w wypadku komunikacyjnym) jest ocena wstępna, zebranie wywiadu, badanie urazowe mające na celu identyfikację bezpośrednich stanów zagrożenia życia (w szczególności zaburzeń oddychania i krwotoków) oraz przygotowanie pacjenta, w jak najkrótszym czasie do transportu do szpitala. Wszystkie te czynności powinny być wykonywane z jednoczasową ciągłą stabilizacją kręgosłupa. Wytyczne ITLS jednoznacznie określają, że do prawidłowego wykonania powyższych procedur potrzebnych jest trzech, a nie dwóch ratowników. [4] Wykonywanie tych procedur w zespole dwuosobowym może wydłużyć czas potrzebny do prawidłowego zabezpieczenia pacjenta i przekazania go do szpitala oraz narazić na wtórne urazy kręgosłupa. Należy zatem jednoznacznie stwierdzić, iż brak trzeciej osoby w zespole ratunkowym prowadzi do pogorszenia rokowań pacjentów urazowych Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a zabezpieczenie pacjenta pobudzonego psychoruchowo Zabezpieczenie pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, po nadużyciu substancji psychoaktywnych oraz z zespołami odstawiennymi wymaga sprawnego współdziałania co najmniej trzyosobowego zespołu ratownictwa medycznego, z czego dwie osoby zajmują się bezpośrednio pacjentem, a trzecia przygotowuje leki uspokajające, wzywa dodatkową pomoc, kieruje pojazdem. Z uwagi na niebezpieczeństwo jakie może stwarzać dla siebie lub innych osób pacjent z zaburzeniami psychicznymi, zespół ratownictwa medycznego przybyły na miejsce zdarzenia zmuszony jest do podjęcia natychmiastowych działań. W przypadku konieczności pilnego zastosowania przymusu bezpośredniego brak jest możliwości oczekiwania na pomoc dodatkowego zespołu, bądź policji. Mając na uwadze częstotliwość wezwań zespołów ratownictwa medycznego do pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, specyfikę podejmowanych działań oraz konieczność spełnienia standardów określonych 5

6 w ustawie o Ochronie Zdrowia Psychicznego stwierdzić należy, iż tylko trzyosobowy skład zespołu ratownictwa medycznego daje gwarancje optymalnego postępowania w tego rodzaju interwencjach. [15] 2. Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a przepisy BHP Jednym z kluczowych elementów akcji ratunkowej jest transport pacjentów z miejsca zdarzenia do ambulansu. Transport ten jest wykonywany najczęściej z użyciem noszy, deski ortopedycznej lub krzesełka kardiologicznego i odbywa się nierzadko na znaczne odległości po trudnym terenie i wąskich klatkach schodowych. Dodatkowo zespół ratownictwa obciążony jest niezbędnym sprzętem takim jak butle tlenowe, plecaki medyczne, defibrylator itp. Dopuszczalne normy przenoszonych ciężarów określa jednoznacznie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. Nr 26, poz. 313, z późn. zm.) [5] Z zawartych w nim przepisów wynika iż maksymalny ciężar pacjenta transportowanego przez zespół dwuosobowy wraz z niesionym sprzętem nie powinien przekraczać kg. W praktyce oznacza to, że większość pacjentów nie powinna być w ogóle transportowana przez zespół dwuosobowy. Taki stan rzeczy powoduje, iż często konieczne jest angażowanie dodatkowych sił i środków np. kolejnego zespołu ratownictwa medycznego wyłącznie w celu pomocy przy przeniesieniu pacjenta. Wiąże się to nie tylko z dodatkowymi kosztami ale również z niepotrzebnym blokowaniem aktywności wolnego zespołu wyjazdowego. Dopuszczalne limity przenoszonych ciężarów zawarte ww. rozporządzeniu są jeszcze bardziej rygorystyczne dla kobiet, co w praktyce oznacza, że są one często wykluczane z pracy w zespołach dwuosobowych. Taki stan rzeczy może nosić znamiona dyskryminacji w zatrudnieniu. Przeciążenie kręgosłupa każdego ratownika podczas przenoszenia pacjenta w zespole dwuosobowym znacznie się zwiększa i może prowadzić do urazów. Są one zagrożeniem zdrowia oraz nierzadko powodują długotrwałą nieobecność ratownika w pracy, co stanowi również obciążenie dla budżetu państwa. Potwierdza to badanie przeprowadzone we Wrocławskim Pogotowiu Ratunkowym dotyczące oceny ryzyka zawodowego w pracy ratownika medycznego. [6] Badanie to jednoznacznie stwierdza iż: Istotną grupą zgłaszanych wypadków przy pracy są urazy doznawane w trakcie ręcznego transportu pacjentów. W dużej mierze są to nadwyrężenia układu mięśniowego i kostno-stawowego. Urazy narządu ruchu niosą za sobą niebezpieczeństwo wystąpienia odległych skutków w postaci chorób zwyrodnieniowych kręgosłupa. Często wiążą się z długotrwałą absencją chorobową. Warto dodać, iż zgodnie z danymi zawartymi ww. badaniu od 2005 r. do 2010 r. ilość urazów w trakcie ręcznego transportu pacjenta wzrosła o ponad 400%. Ograniczenie liczby ratowników zwiększa obciążenie układu ruchu pracownika, tym samym zwiększa prawdopodobieństwo rozwinięcia się chorób przewlekłych, a w przyszłości niezdolności do pracy. 6

7 Występujący problem niezgodności przepisów BHP z ustawą o Państwowym Ratownictwie Medycznym dostrzeżony został przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwo Zdrowia. Zastępca dyrektora Departamentu Zdrowia Publicznego w Ministerstwie Zdrowia w stanowisku skierowanym do Polskiej Rady Ratowników Medycznych w 2012 roku stwierdza, iż ponieważ ratownicy medyczni przenoszą ciężary, których masa nie może być zmniejszona, jedynym sposobem zmniejszenia ryzyka przeciążenia jest zwiększenie liczebności zespołu, w związku z powyższym należy rozważyć potrzebę zmian w ustawie o Państwowym Ratownictwie Medycznym. [14] Niestety wciąż brak jest w tym obszarze zmian legislacyjnych. 3. Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a działanie systemu ratownictwa Jednym z częstych argumentów podnoszonych przez dysponentów, którzy wprowadzili zespoły dwuosobowe jest fakt, że w innych krajach europejskich również funkcjonują zespoły o takim składzie. Analogia taka jest jednak niezasadna, gdyż zagraniczne systemy ratownictwa różnią się od polskiego nie tylko organizacją, ale również w wielu przypadkach, zadaniami jakie wykonują ratownicy medyczni. Przede wszystkim wiele z tych systemów opartych jest na zasadzie randez-vouz zgodnie, z którą w razie potrzeby na miejsce zdarzenia dysponowane są dodatkowe ręce do pracy w postaci np. specjalnie wyznaczonego do tego celu zespołu ratownictwa medycznego, lekarza lub zespołu straży pożarnej stanowiącego integralną część systemu ratownictwa medycznego. W Polsce wezwanie dodatkowych rąk do pracy (np. do pomocy w transporcie pacjenta) wiąże się najczęściej z angażowaniem kolejnego zespołu ratownictwa medycznego, który mógłby realizować w tym czasie inne wezwanie. Argument dotyczący redukcji kosztów wynikającej ze zmniejszenia liczebności obsady zespołu podstawowego również wydaje się być niewystarczający. Z odpowiedzi Ministra Zdrowia na interpelację w sprawie zwiększenia standardów dotyczących składów osobowych zespołów wyjazdowych ratownictwa medycznego w karetkach specjalistycznych i podstawowych, wynika iż środki finansowe pozwalają dysponentom na dostosowanie składu zespołów do rzeczywistych potrzeb, w tym poprzez zwiększenie w razie potrzeby obsady zespołu o dodatkową osobę uprawnioną do wykonywania medycznych czynności ratunkowych. [12] Dodatkowo należy stwierdzić iż oszczędności, które mogą wpływać na pogorszenie jakości udzielanych świadczeń czy wręcz szans pacjentów na przeżycie są niedopuszczalne. 7

8 4. Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a odpowiedzialność zawodowa ratowników Jak wykazano powyżej, działanie w zespole dwuosobowym często wiąże się z koniecznością postępowania niezgodnego z aktualną wiedzą medyczną zawartą w przyjętych wytycznych. Taki stan rzeczy może skutkować powstaniem roszczeń prawnych ze strony pacjentów pod adresem zarówno personelu medycznego, jak i pracodawców, którzy zdecydowali się wprowadzić dwuosobową obsadę karetek systemowych. W doktrynie prawa medycznego, postępowanie profesjonalisty medycznego niezgodne ze stanem aktualnej wiedzy medycznej wypełnia znamiona tzw. błędu medycznego. Ten zaś z kolei, w zależności od przesłanek, wywołanych skutków, winy oraz związku przyczynowego może być względem profesjonalisty medycznego podstawą odpowiedzialności cywilnej i karnej. Ratownik medyczny lub pielęgniarka ratunkowa nie mają jednak wpływu na liczebność zespołu ratownictwa medycznego, w ramach którego wykonują medyczne czynności ratunkowe na rzecz określonego dysponenta ratownictwa medycznego, a zatem nie jest możliwe przypisanie im indywidualnej odpowiedzialności za błąd powstały na skutek braku wystarczającej liczby profesjonalistów medycznych niezbędnych do prawidłowego wykonania danej procedury medycznej. Tym samym ciężar odpowiedzialności za ewentualną szkodę powstałą u pacjenta na skutek wadliwie udzielonych świadczeń, z powodu niedostatecznej liczby profesjonalistów medycznych na miejscu zdarzenia, przypisać należy przede wszystkim dysponentom zespołów ratownictwa, wojewodzie odpowiedzialnemu za prawidłowe funkcjonowania ratownictwa medycznego w danym województwie oraz kontraktującemu świadczenia zdrowotne płatnikowi Narodowemu Funduszowi Zdrowia. W świetle art. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, podmioty te są bowiem gwarantami realizacji prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych odpowiadających standardom aktualnej wiedzy medycznej.[7] W takiej sytuacji, zgodnie z doktryną prawa medycznego wyrażoną m.in. przez M. Nesterowicza, odpowiedzialność za niezawinioną szkodę wyrządzoną pacjentowi przez zespół ratownictwa medycznego, przypisać można podmiotowi prowadzącemu działalność leczniczą dysponentowi zespołów ratownictwa (odpowiedzialność za błąd organizacyjny), Narodowemu Funduszowi Zdrowia (wadliwe kontraktowanie świadczeń zdrowotnych nie dających gwarancji postępowania z aktualną wiedzą). [11] Ponieważ funkcjonowanie 2 osobowych zespołów ratownictwa medycznego, choć niezgodne z aktualną wiedzą medyczną, jest dopuszczalne w przepisach powszechnie obowiązującego prawa, to wśród adresatów ewentualnych roszczeń na zasadach słuszności może wystąpić także Skarb 8

9 Państwa, odpowiadający za powstałą szkodę na skutek naruszenia zasad współżycia społecznego. 5. Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a konstytucyjne prawo do równego dostępu do ochrony zdrowia System Państwowego Ratownictwa Medycznego w Polsce utworzony został w celu realizacji zadań państwa polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego [art.1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym]. Art. 36 ust.1 pkt.2 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym stanowi podstawę prawną do funkcjonowania w systemie ratownictwa zespołów podstawowych w składzie co najmniej dwóch osób uprawnionych do wykonywania medycznych czynności ratunkowych. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym nie wskazuje jednak żadnych przesłanek (warunków, okoliczności, rodzajów zagrożeń) prowadzących do konkretyzacji przedziału liczbowego określonego w ustawie; kiedy to skład podstawowego zespołu ratownictwa posiadać ma liczebność minimalną - dwu - osobową, a kiedy skład ten winien zostać zwiększony o obecność dodatkowych osób wykonujących medyczne czynności ratunkowe. Pełna dowolność w ustaleniu liczebności składu podstawowych zespołów ratownictwa medycznego pozostawiona została dysponentom ratownictwa medycznego. Mając na uwadze fakt, że ustawodawca nie formułuje żadnych wytycznych w zakresie ustalania liczebności składu podstawowego zespołu ratownictwa, powstałe przez to niedookreślenie prawne, dotyczące przecież sfery podstawowych praw obywateli jakim jest ratowanie ich życia, może stanowić naruszenie konstytucyjnej zasady państwa prawnego. Niedookreślenie warunków realizacji zadania państwa w obszarze ratowania ludzkiego życia pozbawia obywateli pewności i bezpieczeństwa prawnego oraz zaufania do państwa i prawa. W praktyce bowiem, brak pewności prawnej w tym obszarze sprowadza się do tego, że obywatele, będący w stanie nagłego zagrożenia, lecz znajdujący się w różnych regionach kraju, otrzymują nie dające się przewidzieć prawnie, zróżnicowane formy pomocy medycznej (zespół 2 -osobowy lub 3 osobowy). Przy czym o wyborze jednej z możliwych form pomocy nie decydują żadne obiektywne, transparentne i umocowane w prawie oraz wiedzy medycznej 9

10 kryteria, lecz bliżej nieokreślone zasady sformułowane dowolnie przez poszczególnych dysponentów w kraju. Jak wykazano w części medycznej raportu, liczebność podstawowego zespołu ratownictwa ma bezpośredni związek ze skutecznością i jakością wykonywania medycznych czynności ratunkowych. A zatem każdy obywatel w sytuacji zagrożenia zdrowotnego ma prawo oczekiwać od Państwa jednakowej formy pomocy medycznej. Stwierdzić zatem należy, iż dowolność w określeniu składu podstawowych zespołów ratownictwa medycznego i brak jednolitych kryteriów dla wszystkich obywateli w tym obszarze wypełniać może znamiona deliktu konstytucyjnego w postaci naruszenia zasady równego dostępu do ochrony zdrowia wyrażonej w art. 68 ust. 2 Konstytucji RP - poprzez brak ustawowych zasad gwarantujący obywatelom równy dostęp do medycznych czynności ratunkowych finansowanych ze środków publicznych. [8] Jak wielokrotnie zwracał uwagę Trybunał Konstytucyjny, dostępność do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych nie może mieć charakteru jedynie formalnego, deklarowanego przez przepisy prawne o charakterze programowym, ale ma posiadać charakter dostępności rzeczywistej, stanowiącej realizacje określonego w art. 68 ust.1 prawa do ochrony zdrowia [9] Podkreślić ponadto należy, iż prawo medyczne w Polsce zna różnego rodzaju konstrukcje prawne określające precyzyjnie liczebność personelu medycznego wykonującego świadczenia zdrowotne finansowane ze środków publicznych. Przykładem tego typu regulacji jest rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami. Rozporządzenie to określa wymaganą liczebność personelu pielęgniarskiego w poszczególnych oddziałach szpitalnych, według kryteriów takich jak m.in zakres i rodzaj udzielanych świadczeń zdrowotnych, dostępne wyposażenie, kategoria opieki nad poszczególnymi pacjentami. [10] 6. Liczebność zespołów ratownictwa medycznego a prawa pacjenta Ustawa z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta [art. 6 ust.1] ustanawia prawo pacjenta do uzyskiwania świadczeń opieki zdrowotnej odpowiadających aktualnej wiedzy medycznej. Obowiązek realizacji tego prawa, podobnie jak innych praw pacjenta, spoczywa nie tylko na profesjonalistach medycznych, ale jest także ustawowym obowiązkiem organów władzy publicznej właściwych w zakresie ochrony zdrowia, Narodowego 10

11 Funduszu Zdrowia oraz podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych [art. 2 Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta]. Obowiązek ten nakłada na w.w. podmioty konieczność respektowania w prowadzonej przez nie działalności w obszarze ochrony zdrowia, wiedzy medycznej zgodnej z aktualnym stanem nauki i praktyki. Jak wykazano w części medycznej opracowania, aktualne standardy wiedzy medycznej w zakresie ratownictwa medycznego kładą, w wielu zagrożeniach zdrowotnych, nacisk na realizację medycznych czynności ratunkowych w składzie 3 osobowym, jako konfiguracji dającej gwarancje najwyższej skuteczności, jakości wykonywanych procedur oraz bezpieczeństwa dla pacjenta. 7. Wnioski Środowisko medyczne od dłuższego czasu zwraca uwagę na istotne wady i zagrożenia jakie niesie ze sobą wprowadzanie dwuosobowych zespołów ratownictwa medycznego. Negatywną opinię w tym temacie wyrazili m.in. konsultanci wojewódzcy oraz konsultant krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa ratunkowego [13]. Na konieczność zmian w tej kwestii nieustannie zwracają uwagę również ratownicy medyczni odwołując się już nie tylko do własnych doświadczeń, ale także do źródeł naukowych oraz rozwiązań prawnych potwierdzających podnoszone przez nich argumenty. Powyższy dokument stanowiący jednocześnie oficjalne stanowisko Społecznego Komitetu Ratowników Medycznych, wskazuje wyraźnie na powiązanie pomiędzy liczebnością personelu medycznego w ambulansie, a jakością udzielanych świadczeń zdrowotnych, bezpieczeństwem pacjentów oraz członków zespołu ratownictwa medycznego. W polskim systemie Państwowego Ratownictwa Medycznego brak jest formuły randez-vouz, funkcjonującej w wielu zagranicznych systemach, która dla pierwszego dwuosobowego zespołu ratownictwa na miejscu zdarzenia zapewnia dodatkowe wsparcie personelu medycznego. W Polsce, w wielu regionach dwuosobowa załoga karetki docierająca na miejsce zdarzenia pozostaje bez możliwości pozyskania dodatkowych rąk do pracy. Jak wykazano w zagranicznych badaniach, dodatkowa osoba w zespole ratowniczym ma wpływ na zwiększenie szans pacjentów na przeżycie i powrót do zdrowia. Jakość kluczowego elementu resuscytacji jakim są uciśnięcia klatki piersiowej jest nawet o 60% lepsza w przypadku zespołów trzyosobowych. Zgodnie z międzynarodowymi wytycznymi także pacjent urazowy powinien być zabezpieczany przez co najmniej trzech ratowników. 11

12 Względy bezpieczeństwa i higieny pracy, choć niestety często bagatelizowane, jednoznacznie przemawiają za funkcjonowaniem zespołów ratownictwa w trzyosobowym składzie. Zmieszczenie się w dopuszczalnych prawnie normach określonych dla transportu ręcznego przez dwóch ratowników jest w praktyce ratownictwa medycznego niemożliwe. Wynikające z przeciążeń układu ruchu urazy stanowią coraz częstszą przyczynę wypadków przy pracy oraz chorób związanych z pracą i są nie tylko zagrożeniem dla zdrowia personelu, ale również długofalowo potencjalnym źródłem znacznych kosztów ponoszonych przez budżet państwa związanym m.in. z koniecznością leczenia i rehabilitacji tych pracowników lub ich niezdolności do pracy w dotychczasowym zawodzie. Działanie w zespole dwuosobowym może powodować konieczność postępowania niezgodnego z przyjętymi wytycznymi, a więc działania spełniającego znamiona błędu medycznego, co może rodzić roszczenia ze strony pacjentów nie tylko pod adresem ratowników medycznych i pielęgniarek ratunkowych, ale również dysponentów czy nawet skarbu państwa. Istnieją przesłanki mówiące o tym, iż sytuacja, w której część obywateli ma dostęp do zespołów ratownictwa trzyosobowych a część korzysta z pomocy zespołów w składzie dwuosobowym, narusza konstytucyjne prawa obywatela do równego dostępu do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. W opinii Ministerstwa Zdrowia środki przeznaczane na finansowanie ratownictwa medycznego są wystarczające, aby dysponenci mogli tworzyć zespoły w składzie trzyosobowym. Zdaniem SKRM próba generowania pozornych oszczędności kosztem zmniejszenia jakości świadczeń w tak ważnej dziedzinie jaką jest ratowanie ludzkiego życia i zdrowia jest niedopuszczalna. W celu poprawy bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli oraz zapewnienia optymalnych warunków do wykonywania zawodów ratownika medycznego i pielęgniarki ratunkowej, rekomendujemy zaprzestanie redukcji składu zespołów ratownictwa medycznego i wprowadzenie w całym kraju jednolitego modelu trzyosobowych zespołów ratownictwa medycznego. 12

13 Źródła 1. Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym z dnia 8 września 2006 roku 2. Wytyczne resuscytacji Dr. Richard Lyon, Edinburgh Emergency Medicine Research Group, Improving outcome from OHCA: TOPCAT2 project 4. John Emory Campbell, International Trauma Life Support - ratownictwo przedszpitalne w urazach Pearson Education Inc Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych Dz.U. Nr 26, poz. 313, z późn. zm. 6. Wiktor Fedorczuk, Krystyna Pawlas, Ryzyko zawodowe w pracy ratownika medycznego Hygeia Public Health Ustawa z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta 8. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. 9. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 stycznia 2004, K 14/ Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami 11. M. Nesterowicz Prawo Medyczne, Toruń Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra - na interpelację nr w sprawie zwiększenia standardów dotyczących składów osobowych zespołów wyjazdowych ratownictwa medycznego w karetkach specjalistycznych i podstawowych 13. Wniosek konsultantów w dziedzinie pielęgniarstwa ratunkowego o podjęcie prac nad zmianami obowiązujących aktów prawnych oraz podjęcie rozmów dotyczących systemowych zmian funkcjonowania systemu ratownictwa medycznego w Polsce z dnia r. 14. Pismo Zastępcy Dyrektora Departamentu Zdrowia Publicznego w Ministerstwie Zdrowia z dnia 15 lutego 2012 r. skierowane do Przewodniczącego Polskiej Rady Ratowników Medycznych 15. Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego Dz.U. z 2011 nr 231 poz brzmienie od 1 stycznia 2012 r. 13