/ 35. Krok ku pojednaniu. 3 Wspólne Przesłanie do Narodów Polski i Rosji. 2 Rozmowa z patriarchą Cyrylem I. 13 Rozmowa z metropolitą Sawą

Transkrypt

1 2 Rozmowa z patriarchą Cyrylem I 3 Wspólne Przesłanie do Narodów Polski i Rosji 13 Rozmowa z metropolitą Sawą (1064/1065) niedziela, 26 sierpnia/2 września / ISSN BIULETYN KATOLICKIEJ AGENCJI INFORMACYJNEJ Krok ku pojednaniu Fot. G. Boguszewski/fotokai

2 ROZMOWA KAI 2 EDITORIAL Droga ku pojednaniu Jest to ważne wydarzenie, które budzi nadzieję na przyszłość w takich słowach wyraził się Benedykt XVI o Wspólnym Przesłaniu do Narodów Polski i Rosji, podpisanym w Warszawie przez patriarchę Cyryla I i abp. Józefa Michalika. Dokument ten z pewnością otwiera nowy etap dialogu we wzajemnych stosunkach. Dialogu, który ufamy oparty będzie na prawdzie i doprowadzi do większej otwartości strony rosyjskiej w wyjaśnianiu bolesnych i trudnych kart wspólnej historii. Jeśli tak się stanie, otworzy to drogę ku przebaczeniu i pojednaniu. Wspólne przesłanie pasterzy Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i katolickiego w Polsce jest ważną deklaracją na rzecz krzewienia ewangelicznych wartości we współczesnym świecie, w duchu tej samej wiary. Po raz pierwszy Kościoły Zachodu i Wschodu mówią tak jasno o konieczności obrony wspólnych wartości chrześcijańskich w Europie, która ulega coraz silniejszej sekularyzacji. Jednym głosem mówią o potrzebie ochrony zagrożonej godności człowieka, o prawie do życia od poczęcia do naturalnej śmierci i o potrzebie umacniania rodziny jako trwałego związku mężczyzny i kobiety. Stanowczo protestują przeciwko takiej aplikacji zasady świeckości państwa, która skutkuje usuwaniem wierzących na drugi plan. Miejmy nadzieję, że podpisany dokument definitywnie zamknie okres oskarżeń wobec Kościoła katolickiego o prozelityzm czy ekspansję, jakie niedawno padały na ziemi rosyjskiej. Otworzy za to etap chęci wzajemnego poznania się i pragnienia wymiany duchowych darów. Przecież mistyka i duch liturgii obecny w prawosławiu może wzbogacić naszą wiarę, my z kolei możemy im przekazać pogłębioną chrześcijańską myśl społeczną i doświadczenie dialogu ze współczesnością. Do tego jednak niezbędne jest otwarcie kurtyny, która dotąd dość szczelnie nas dzieliła. Marcin Przeciszewski Relatywizm moralny jest gorszy od wojującego ateizmu Rozmowa z patriarchą Moskwy i całej Rusi Cyrylem I, przeprowadzona dla Gościa Niedzielnego i KAI przez Andrzeja Grajewskiego Wasza Świątobliwość stoi na czele największego lokalnego Kościoła prawosławnego na świecie. Jak wygląda współczesny stan Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego zarówno w Rosji, jak i w innych krajach, należących do jego obszaru kanonicznego? Jakie są główne problemy i wyzwania, stojące dzisiaj przed prawosławiem? RKP rzeczywiście obejmuje swoją jurysdykcją nie tylko Rosję, Białoruś, Ukrainę i Mołdawię, ale także te kraje, w których prawosławie nie jest religią większości, to znaczy byłe środkowo azjatyckie republiki dawnego ZSRR i kraje nadbałtyckie. Oczywiście każde z tych państw ma swoją specyfikę. Myślę, że jest to dobrze zrozumiałe dla świadomości katolickiej, dla Kościoła katolickiego, który rozciąga swą jurysdykcję na wielką liczbę krajów. Wiadomo, co to są warunki miejscowe. I zadanie Kościoła polega na tym, aby w kontekście tych warunków być zawsze aktualnym, być w stanie otwierać ludziom Słowo Boże i czynić je przekonującym. Gdy chodzi o pewne zagadnienia ogólne, związane z dzisiejszym życiem RKP, to przede wszystkim trzeba pamiętać, że walec ateizmu przetoczył się po Związku Sowieckim tak, jak w żadnym innym kraju. Wiemy, że były ograniczenia wolności religijnej w Europie Wschodniej, w tym także w Polsce, ale to było zupełnie co innego. Pamiętam, gdy po raz pierwszy w życiu znalazłem się pod koniec marca 1968 w Polsce był to pierwszy kraj, do którego pojechałem. Byłem po prostu porażony tym, że mnisi chodzili po Warszawie w swych szatach, nie było żadnego zamkniętego kościoła. Gdy przypadkowo zapytałem człowieka, który mnie oprowadzał po mieście, czy ten kościół jest otwarty czy zamknięty, on uśmiechnął się i powiedział: U nas nie ma zamkniętych kościołów. Zupełnie inaczej było u nas. Zakonnicy nie mogli chodzić w swych szatach, bezwzględna większość świątyń była zamknięta lub po prostu zniszczona. I w tym sensie twardy wpływ ideologii, czynnika administracyjnego na życie religijne w okresie czterech pokoleń miał oczywiście swoje skutki. Trudno powiedzieć, co byłoby z RKP, gdyby sytuacja nie zmieniła się. Czy potrafilibyśmy zachować wiarę w naszym narodzie, powiedzmy jeszcze przez 20 lat? Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku stanowił krytyczny okres w dziejach RKP. Czy była to ostatnia chwila? Być może rzeczywiście tak było. Przytoczę przykład z życia eparchii smoleńskiej, której biskupem zostałem w Władze zabroniły mi jako biskupowi odwiedzania parafii i mogłem jedynie odprawiać nabożeństwa w samym mieście Smoleńsku. Ale pierwsze, co zrobiłem, to nie posłuchałem władz i pojechałem cd. na str. 12

3 Wspólne Przesłanie do Narodów Polski i Rosji Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski Arcybiskupa Józefa Michalika, Metropolity Przemyskiego i Zwierzchnika Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchy Moskiewskiego i Całej Rusi Cyryla W Chrystusie Bóg jednał ze sobą świat, nie poczytując ludziom ich grzechów, nam zaś przekazując słowo jednania (2 Kor 5,19) W poczuciu odpowiedzialności za teraźniejszość i przyszłość naszych Kościołów i narodów oraz kierując się pasterską troską, w imieniu Kościoła Katolickiego w Polsce i Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, zwracamy się ze słowem pojednania do wiernych naszych Kościołów, do naszych narodów i do wszystkich ludzi dobrej woli. Wyznając prawdę, że Jezus Chrystus jest naszym pokojem i pojednaniem (por. Ef 2,14; Rz 5,11), i mając świadomość powołania powierzonego nam w duchu Chrystusowej Ewangelii, pragniemy wnieść swój wkład w dzieło zbliżenia naszych Kościołów i pojednania naszych narodów. 1. Dialog i pojednanie Nasze bratnie narody łączy nie tylko wielowiekowe sąsiedztwo, ale także bogate chrześcijańskie dziedzictwo Wschodu i Zachodu. Świadomi tej długiej wspólnoty dziejów i tradycji wyrastającej z Ewangelii Chrystusa, która wywarła decydujący wpływ na tożsamość, duchowe oblicze i kulturę naszych narodów, a także całej Europy, wkraczamy na drogę szczerego dialogu w nadziei, że przyczyni się on do uleczenia ran przeszłości, pozwoli przezwyciężyć wzajemne uprzedzenia i nieporozumienia oraz umocni nas w dążeniu do pojednania. Grzech, który jest głównym źródłem wszelkich podziałów, ludzka ułomność, indywidualny i zbiorowy egoizm, a także naciski polityczne, doprowadzały do wzajemnej obcości, jawnej wrogości, a nawet do walki między naszymi narodami. W następstwie podobnych okoliczności doszło wcześniej do rozpadu pierwotnej jedności chrześcijańskiej. Podziały i rozłam, sprzeczne z wolą Chrystusa, stały się wielkim zgorszeniem, dlatego też podejmujemy nowe wysiłki, które mają zbliżyć nasze Kościoły i narody oraz uczynić nas bardziej wiarygodnymi świadkami Ewangelii wobec współczesnego świata. Po II wojnie światowej i bolesnych doświadczeniach ateizmu, który narzucono naszym narodom, wchodzimy dzisiaj na drogę duchowej i materialnej odnowy. Jeśli ma być ona trwała musi przede wszystkim dokonać się odnowa człowieka, a przez człowieka odnowa relacji między Kościołami i narodami. Drogą ku takiej odnowie jest braterski dialog. Ma on dopomóc w lepszym poznaniu się, odbudowaniu wzajemnego zaufania i w taki sposób doprowadzić do pojednania. Pojednanie zaś zakłada również gotowość do przebaczenia doznanych krzywd i niesprawiedliwości. Zobowiązuje nas do tego modlitwa: Ojcze nasz (...) odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom. Apelujemy do naszych wiernych, aby prosili o wybaczenie krzywd, niesprawiedliwości i wszelkiego zła wyrządzonego sobie nawzajem. Jesteśmy przekonani, że jest to pierwszy i najważniejszy krok do odbudowania wzajemnego zaufania, bez którego nie ma trwałej ludzkiej wspólnoty ani pełnego pojednania. Przebaczenie nie oznacza oczywiście zapomnienia. Pamięć stanowi bowiem istotną część naszej tożsamości. Jesteśmy ją także winni ofiarom przeszłości, które zostały zamęczone i oddały swoje życie za wierność Bogu i ziemskiej ojczyźnie. Przebaczyć oznacza jednak wyrzec się zemsty i nienawiści, uczestniczyć w budowaniu zgody i braterstwa pomiędzy ludźmi, naszymi narodami i krajami, co stanowi podstawę pokojowej przyszłości. 2. Przeszłość w perspektywie przyszłości Tragiczne doświadczenia XX wieku dotknęły w większym lub mniejszym stopniu wszystkie kraje i narody Europy. Zostały nimi boleśnie doświadczone nasze kraje, narody i Kościoły. Naród polski i rosyjski łączy doświadczenie II wojny światowej i okres represji wywołanych przez reżimy totalitarne. Reżimy te, kierując się ideologią ateistyczną, walczyły z wszelkimi formami religijności i prowadziły szczególnie okrutną wojnę z chrześcijaństwem i naszymi Kościołami. Ofiarę poniosły miliony niewinnych ludzi, o czym przypominają niezliczone miejsca kaźni i mogiły znajdujące się na polskiej i rosyjskiej ziemi. Wydarzenia naszej wspólnej, często trudnej i tragicznej historii, rodzą niekiedy wzajemne pretensje i oskarżenia, które nie pozwalają zagoić się dawnym ranom. Obiektywne poznanie faktów oraz ukazanie rozmiarów tragedii i dramatów przeszłości staje się dzisiaj pilną sprawą historyków i specjalistów. Z uznaniem przyjmujemy działania kompetentnych komisji i zespołów w naszych krajach. Wyrażamy przekonanie, że ich wysiłki pozwolą poznać niezakłamaną prawdę historyczną, dopomogą w wyjaśnieniu wątpliwości i przyczynią się do przezwyciężenia negatywnych stereotypów. Wyrażamy przekonanie, że trwałe pojednanie jako fundament pokojowej przyszłości, może się dokonać jedynie w oparciu o pełną prawdę o naszej wspólnej przeszłości. DOKUMENT 3

4 Apelujemy do wszystkich, którzy pragną dobra, trwałego pokoju oraz szczęśliwej przyszłości: do polityków, działaczy społecznych, ludzi nauki, kultury i sztuki, wierzących i niewierzących, do przedstawicieli Kościołów stale podejmujcie wysiłki na rzecz rozwijania dialogu, wspierajcie to, co umożliwia odbudowanie wzajemnego zaufania i zbliża ludzi do siebie oraz pozwala budować wolną od przemocy i wojen pokojową przyszłość naszych krajów i narodów. 3. Wspólnie wobec nowych wyzwań W wyniku politycznych i społecznych przemian, pod koniec XX wieku nasze Kościoły uzyskały możliwość pełnienia swojej misji ewangelizacyjnej, a zatem także kształtowania naszych społeczeństw w oparciu o tradycyjne wartości chrześcijańskie. Chrześcijaństwo wniosło w minionych dziejach ogromny wkład w formowanie duchowego oblicza i kultury naszych narodów. Dążymy także dziś, w dobie indyferentyzmu religijnego oraz postępującej sekularyzacji, do podjęcia wszelkich starań, aby życie społeczne i kultura naszych narodów nie zostały pozbawione podstawowych wartości moralnych, bez których nie ma trwałej pokojowej przyszłości. Pierwszym i najważniejszym zadaniem Kościoła po wszystkie czasy pozostaje nadal głoszenie Ewangelii Chrystusa. Wszyscy chrześcijanie, nie tylko duchowni, ale i wierni świeccy są powołani, by głosić Ewangelię Pana i Zbawiciela Jezusa Chrystusa oraz nieść Dobrą Nowinę słowem i świadectwem własnego życia, zarówno w wymiarze prywatnym, rodzinnym, jak i społecznym. Uznajemy autonomię władzy świeckiej i kościelnej, lecz opowiadamy się także za współpracą w dziedzinie troski o rodzinę, wychowania, ładu społecznego i innych kwestii ważnych dla dobra społeczeństwa. Chcemy umacniać tolerancję, a przede wszystkim bronić fundamentalnych swobód na czele z wolnością religijną oraz bronić prawa do obecności religii w życiu publicznym. Dzisiaj nasze narody stanęły wobec nowych wyzwań. Pod pretekstem zachowania zasady świeckości lub obrony wolności kwestionuje się podstawowe zasady moralne oparte na Dekalogu. Promuje się aborcję, eutanazję, związki osób jednej płci, które usiłuje się przedstawić jako jedną z form małżeństwa, propaguje się konsumpcjonistyczny styl życia, odrzuca się tradycyjne wartości i usuwa z przestrzeni publicznej symbole religijne. Nierzadko spotykamy się też z przejawami wrogości wobec Chrystusa, Jego Ewangelii i Krzyża, a także z próbami wykluczenia Kościoła z życia publicznego. Fałszywie rozumiana świeckość przybiera formę fundamentalizmu i w rzeczywistości jest jedną z odmian ateizmu. Wzywamy wszystkich do poszanowania niezbywalnej godności każdego człowieka stworzonego na obraz i podobieństwo Boga (Rdz 1,27). W imię przyszłości naszych narodów opowiadamy się za poszanowaniem i obroną życia każdej istoty ludzkiej od poczęcia do naturalnej śmierci. Uważamy, że ciężkim grzechem przeciw życiu i hańbą współczesnej cywilizacji jest nie tylko terroryzm i konflikty zbrojne, ale także aborcja i eutanazja. Trwałą podstawę każdego społeczeństwa stanowi rodzina jako stały związek mężczyzny i kobiety. Jako instytucja ustanowiona przez Boga (por. Rdz 1,28; 2,23 24), rodzina wymaga szacunku i obrony. Jest ona bowiem kolebką życia, zdrowym środowiskiem wychowawczym, gwarantem społecznej stabilności i znakiem nadziei dla społeczeństwa. To właśnie w rodzinie dojrzewa człowiek odpowiedzialny za siebie, za innych oraz za społeczeństwo, w którym żyje. Ze szczerą troską, nadzieją i miłością patrzymy na młodzież, którą pragniemy uchronić przed demoralizacją oraz wychowywać w duchu Ewangelii. Chcemy uczyć młodych miłości do Boga, człowieka i ziemskiej ojczyzny oraz kształtować w nich ducha chrześcijańskiej kultury, której owocem będzie szacunek, tolerancja i sprawiedliwość. Jesteśmy przekonani, że Zmartwychwstały Chrystus jest nadzieją nie tylko dla naszych Kościołów i narodów, ale także dla Europy i całego świata. Niech On sprawi swoją łaską, aby każdy Polak w każdym Rosjaninie i każdy Rosjanin w każdym Polaku widział przyjaciela i brata. Zarówno Polacy, jak i Rosjanie żywią głęboką cześć do Najświętszej Maryi Panny. Ufając wstawiennictwu Matki Bożej, polecamy Jej opiece wielkie dzieło pojednania i zbliżenia naszych Kościołów i narodów. Przywołując słowa Pawła Apostoła: Sercami waszymi niech rządzi pokój Chrystusowy (Kol 3,15), błogosławimy wszystkim w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. + Józef Arcybiskup Michalik Metropolita Przemyski + Cyryl Patriarcha Moskiewski i całej Rusi Warszawa, DOKUMENT 4 Benedykt XI podczas modlitwy Anioł Pański w Castel Gandolfo powiedział 19 sierpnia: W tych dniach gościem Kościoła prawosławnego w Polsce jest Patriarcha Moskwy i całej Rusi Cyryl I. Serdecznie pozdrawiam Jego Świątobliwość oraz wszystkich wiernych prawosławnych. Program tej wizyty obejmował również spotkania z biskupami katolickimi i wspólną deklarację o woli budowania braterskiej jedności i współpracy naszych Kościołów na rzecz krzewienia ewangelicznych wartości we współczesnym świecie, w duchu tej samej wiary w Jezusa Chrystusa. Jest to ważne wydarzenie, które budzi nadzieję na przyszłość. Jego owoce zawierzam łaskawości Maryi, wypraszając Boże błogosławieństwo. tom

5 Cyryl I w Polsce Od serdecznego błogosławieństwa polskiemu narodowi rozpoczął swoją pierwszą wizytę w Polsce patriarcha Moskwy i całej Rusi Cyryl I. Zwierzchnika Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i towarzyszące mu osoby powitał na lotnisku w czwartek 16 sierpnia metropolita warszawski i całej Polski abp Sawa. Chciałbym przywołać Boże błogosławieństwo na naród polski, na wasz kraj i państwo oraz życzyć wam wszystkim sukcesów w waszej pracy i waszym życiu, jak również wyrazić nadzieję, że moja wizyta wniesie skromny wkład także do rozwoju stosunków między Polską a tymi państwami, na których obszarze jest obecny Rosyjski Kościół Prawosławny powiedział patriarcha w krótkim wystąpieniu zaraz po wylądowaniu. Zwrócił uwagę, że są to jego pierwsze odwiedziny kraju europejskiego, o kulturze zachodnioeuropejskiej po wybraniu go na patriarchę moskiewskiego i całej Rusi i jest to również pierwsza w historii wizyta patriarchy moskiewskiego w Polsce. Gościa na wojskowym lotnisku Okęcie witał Episkopat Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego z wyjątkiem sędziwego i chorego władyki Adama. Metropolita Sawa nałożył na piersi panagiję, jaką otrzymał w 1925 r. w darze od rządu II RP metropolita Dionizy, który doprowadził pomyślnie do autokefalii czyli niezależności od Rosji polskiego prawosławia. Wśród witających był sekretarz Konferencji Episkopatu Polski bp Wojciech Polak wraz ze swym zastępcą ks. Jarosławem Mrówczyńskim. Ze strony rządowej patriarchę powitał minister administracji i cyfryzacji Michał Boni, odpowiedzialny za kontakty z Kościołami. Obecny był także ambasador Rosji z małżonką. W skład oficjalnej delegacji, towarzyszącej Cyrylowi, wchodzili: metropolita wołokołamski Hilarion przewodniczący Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych (OWCS) Patriarchatu Moskiewskiego, biskup sołniecznogorski Sergiusz kierownik Sekretariatu Administracyjnego Patriarchatu Moskiewskiego, Władimir Legojda przewodniczący Synodalnego Wydziału Informacyjnego, ks. protojerej Nikołaj Bałaszow wiceprzewodniczący OWCS, ks. protojerej Igor Jakimczuk sekretarz OWCS ds. stosunków międzyprawosławnych, ks. protodiakon Władimir Nazarkin asystent przewodniczącego OWCS oraz Michaił Kuksow pełniący obowiązki kierownika osobistego Sekretariatu Patriarchy. Doksologia w katedrze Z lotniska patriarcha Cyryl udał się bezpośrednio do prawosławnej katedry pw. św. Marii Magdaleny w Warszawie, gdzie zwierzchnik rosyjskiego prawosławia został uroczyście powitany. Przewodniczył tam również doksologii nabożeństwu oddającemu chwałę Trójcy Świętej. Nadjeżdżający patriarcha został powitany biciem w dzwony. Po powitaniu z wiernymi zebranymi przed świątynią zwierzchnik RKP wszedł do katedry, gdzie w dwóch szeregach czekali na niego duchowni w szatach liturgicznych. W katedrze i przed nią zgromadzili się prawosławni chrześcijanie, mieszkający w stolicy. Obecni byli także: przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Józef Michalik, nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore, metropolita warszawski kard. Kazimierz Nycz i ordynariusz warszawsko-praski abp Henryk Hoser. Witając Dostojnego Gościa słowami Pisma Świętego: Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie. Patriarcha w swym powitaniu zauważył, że polscy i rosyjscy prawosławni czczą tych samych świętych, przy czym ziemskie życie niektórych z nich jest związane z Polską i z krajami Świętej Rusi (są to np. Mojżesz Ugrien, Paraskiewa Dmitrowska oraz pochodzący z ziemi chełmskiej, nasz wspólny orędownik niebieski, święty wyznawca Roman Miedwied duchowny Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, który wykazał się niezachwianą stałością wiary w okresie okrutnych prześladowań Kościoła ). Oprócz relikwii św. Romana patriarcha podarował Polskiemu Kościołowi Prawosławnemu ikonostas dla cerkwi pw. Świętych Cyryla i Metodego w powstającym w Warszawie Ośrodku Kultury Prawosławnej. Przekazał gotową już Bramę Królewską (carskie wrota) oraz certyfikat na wykonanie pozostałej części ikonostasu. Z kolei dla katedry przywiózł ikonę Matki Bożej, która obecna była na Soborze RKP, który wybrał go na patriarchę w 2009 r. Dalej podkreślił ważną rolę Polskiego Kościoła Prawosławnego w ustanowieniu dobrych stosunków między Kard. Dziwisz: nie możemy ograniczać tego przesłania do relacji polsko-rosyjskich Nie możemy ograniczać tego spotkania do relacji polsko-rosyjskich powiedział KAI kard. Stanisław Dziwisz, komentując fakt podpisania Przesłania do Narodów Polski i Rosji, sygnowanego przez patriarchę Moskwy i całej Rusi Cyryla I i abp. Józefa Michalika, przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski. Zdaniem metropolity krakowskiego było to spotkanie historyczne, ogromnie ważne. Kard. Dziwisz podkreślił, że odbyło się ono niejako na przedłużeniu wysiłków Kościoła katolickiego do zbliżenia z Kościołem prawosławnym. I jest dalszym ciągiem wysiłków Kościoła poczynając od Jana XXIII, Soboru Watykańskiego II i Jana Pawła II. W tym kontekście kard. Dziwisz, jako bardzo ważne kroki, przypomniał przesłanie Jana Pawła II z Gniezna w 1979 r. oraz spotkania w Asyżu, gdzie była obecna i Cerkiew i inne Kościoły i religie. Jest to więc dalszy ciąg, który może przyczynić się do intensyfikacji dialogu katolicyzmu z prawosławiem dodał. mp WYDARZENIA 5

6 WYDARZENIA 6 Kościołami prawosławnym i rzymskokatolickim. Zwłaszcza w ostatnich latach tu, w tym kraju, przebyto wielką drogę z punktu widzenia pojednania i nawiązania ściślejszej współpracy dwóch gałęzi chrześcijaństwa, które od istniejącej niegdyś konfrontacji przeszły do braterskiego współdziałania i wspólnego świadectwa o Chrystusie Ukrzyżowanym i Zmartwychwstałym, wspierając tym samym duchowe i moralne tradycje Ewangelii zaznaczył zwierzchnik RKP. W Sekretariacie Episkopatu Patriarcha Cyryl I w pierwszym dniu swojej wizyty odwiedził siedzibę Konferencji Episkopatu Polski. Zanim rozpoczęto rozmowy, hierarchowie obu Kościołów modlili się w kaplicy Sekretariatu. Podczas rozmów delegacji Patriarchatu Moskiewskiego z przedstawicielami KEP ustalono, że w ślad za podpisaniem wspólnego Przesłania, pracować będzie stały zespół złożony z przedstawicieli obu Kościołów. W jego prace zostaną włączeni autorzy obecnego przesłania do narodów Polski i Rosji oraz świeccy eksperci obu stron. Poruszony został również temat Abp Jeremiasz: przesłanie Kościołów odpowiedzią na resentymenty polsko-rosyjskie Podpisane przez patriarchę Cyryla I i abp. Józefa Michalika Wspólne Przesłanie do Narodów Polski i Rosji jest odpowiedzią, choć może jeszcze niepełną, na istniejące resentymenty uważa prawosławny arcybiskup wrocławski i szczeciński Jeremiasz. Jego zdaniem resentymenty te wiążą się ściśle z życiem religijnym, a nawet ludzie Kościoła tworzyli niestety atmosferę wrogości, jak niegdyś Piotr Skarga. Dlatego współcześni chrześcijanie musieli na te resentymenty odpowiedzieć. Abp Jeremiasz zaznaczył, że dokument jest owocem wielkiego trudu, czego dowodzi między innymi rozbudowana część teologiczna. Jest ona jakby abecadłem myślenia chrześcijańskiego, którego wartości nie sposób przecenić. Prawosławny hierarcha zauważył, że odniesienia do przeszłości charakteryzują się dużą roztropnością, gdyż autorzy dokumentu dążyli do uniknięcia w relacjach wzajemnych nowych napięć. Jest to więc dokument dojrzały, wskazujący, że uczestnicy dialogu zrozumieli swoją odpowiedzialność uwzględniając stanowisko partnera. Choć nie brak odniesień do przeszłości, to jednak jest też bardzo wyraźne ukierunkowanie ku przyszłości. W tej sytuacji partnerzy dialogu postrzegają siebie nawzajem jako sojuszników, podkreślając prymat wiary w Jezusa Chrystusa nad krzywdami, niezależnie od tego, czy są one prawdziwe, czy też wyimaginowane. Kiedy patrzymy na to pragnienie pojednania jest to doprawdy wielki dokument powiedział KAI arcybiskup Jeremiasz. mp, st możliwości wykorzystywania nowo wybudowanej Cerkwi w Katyniu także dla potrzeb przyjeżdżających tam katolików, ale konkretne decyzje w tej sprawie nie zapadły. W swym przemówieniu Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski zauważył, że jeśli dzisiaj patriarcha Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego pragnie wraz z Kościołem Katolickim w Polsce zwrócić się ze wspólnym duszpasterskim przesłaniem do wiernych i do wszystkich ludzi dobrej woli, to ten krok staje się świadectwem wiary i mówi bardzo wiele. Tu nie chodzi tylko o gest, ale o przesłanie wspólnego zatroskania o świat, w którym żyjemy, o potwierdzenie wierności Ewangelii i nierozłącznie związanej z nią etyce, czyli życiu wiarą według Chrystusowego prawa stwierdził. Abp Michalik podkreślił, że Episkopat Polski z szacunkiem obserwuje, iż Patriarcha i Prawosławny Kościół Rosyjski wierny swemu powołaniu głosi ewangelię Chrystusową, kocha swój naród i odważnie go broni przed rozpoznanym niebezpieczeństwem źle rozumianej nowoczesności, jednokierunkowego, liberalnego postępu, pozbawionego wrażliwości na obecność Boga i inspirację sumienia w życiu współczesnego człowieka, w społeczeństwach i w narodach. Zdaniem abp. Michalika Kościoły i narody potrzebują nauczycieli głoszących i żyjących zgodnie z prawdą wolną od ideologicznego zabarwienia. Potrzebują prawdy Ewangelii głoszonej w miłości. Przewodniczący KEP podzielił przekonanie patriarchy Cyryla o konieczności szukania równowagi między postępem w dziedzinie zachowania praw osoby i mniejszości oraz zachowaniem narodowo-kulturowej i religijnej tożsamości poszczególnych narodów. Z kolei patriarcha zwrócił uwagę, że przyjęcie tego dokumentu odbywa się w znaczącym dla stosunków polsko-rosyjskich okresie: 400. rocznicy wyzwolenia Moskwy od wojsk polskich i 200. rocznicy zwycięstwa wojsk rosyjskich nad Napoleonem. Wtedy byliśmy po różnych stronach barykady dodał mówca. Zaznaczył następnie, że w obu tych datach odzwierciedlają się cała złożoność i sprzeczności stosunków między obu narodami: wyobcowanie i otwartą wrogość. Cyryl przypomniał, że nasze Kościoły i kraje doświadczyły totalitarnych reżymów XX stulecia. Ofiarami okazały się miliony niewinnych ludzi, z których wielu cierpiało za wyznawanie wiary chrześcijańskiej. Jestem głęboko przekonany, że właśnie ofiara męczenników, którzy cierpieli za wiarę w ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Chrystusa pomogła naszym narodom zachować tożsamość narodową i przezwyciężyć wpływy bogobójczych reżymów oraz wpłynęła na życie duchowe i ludzką świadomość powiedział patriarcha. Zwrócił też uwagę, że dzisiaj nasze Kościoły napotykają podobne wyzwania, takie jak: sekularyzacja społeczeństwa europejskiego, zanik moralnych zasad w życiu osobistym i społecznym, próby usunięcia religii i symboli chrześcijaństwa ze sfery publicznej. Przed Kościołami chrześcijańskimi znowu pojawia się zadanie świadczenia o Chrystusie współczesnemu społeczeństwu, które zapomina o swoich chrześcijańskich korzeniach powiedział zwierzchnik RKP. Przypomniał, że oba Kościoły przeżyły czas walki z religią i wiarą oraz wiedzą, jak zgubne dla

7 człowieka skutki przynosi zapomnienie o Bożych przykazaniach. Mówca zauważył też, że oba Kościoły bronią tradycyjnych wartości chrześcijańskich w życiu współczesnego człowieka i społeczeństwa, występują w obronie świętości małżeństwa i rodziny oraz życia nienarodzonych dzieci. Z uznaniem wspomniał o stanowisku Kościoła katolickiego w Polsce, które doprowadziło do uchwalenia ustawy znacząco ograniczającej aborcję. Wymiana ikon Po spotkaniu hierarchowie przeszli do sali plenarnej KEP, gdzie abp Michalik wręczył Cyrylowi I kopię obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej, zaś patriarcha przekazał przewodniczącemu KEP ikonę Matki Bożej Smoleńskiej. Abp Michalik wyraził radość z tego faktu, gdyż, jak podkreślił, wszyscy katolicy i prawosławni, otaczają głęboką czcią Matkę Najświętszą, Matkę naszego Zbawiciela. Patriarcha Cyryl I powiedział, że w rocznicę katastrofy smoleńskiej metropolita smoleński Pitirim poprosił go, by wręczył polskim katolikom ikonę Matki Bożej Smoleńskiej. Chciałbym, żeby ta ikona też została umieszczona w godnym miejscu, żeby przypominała o dzisiejszym dniu, o rozpoczętym przez nas dialogu, o tym, że pamiętamy skąd się wywodzą nasze chrześcijańskie korzenie stwierdził. Matka Boża Smoleńska jest jednym z najbardziej czczonych przez wschodnich Słowian wizerunków maryjnych. Należy do grupy najważniejszych palladialnych, czyli obrończych ikon w Rosji, obok Iwierskiej, Włodzimierskiej i Kazańskiej. Spotkanie z prezydentem Abp Migliore: to był nasz obowiązek jako chrześcijan To nie jest nic specjalnego, jest to nasz obowiązek jako chrześcijan powiedział KAI abp Celestino Migliore, nuncjusz apostolski w Polsce komentując podpisanie Przesłania do Narodów Polski i Rosji. Jest to obowiązek wynikający z Ewangelii, gdyż chrześcijanie muszą być razem i współpracować ze sobą wyjaśnił. Na pytanie, czy podpisany dokument wspomaga dialog ekumeniczny prowadzony przez Stolicę Apostolską z rosyjskim prawosławiem, abp Migliore odpowiedział: Jestem przekonany, że dziś Moskwa i Watykan są jeszcze bliżej. Nie chodzi mi tu o kwestie teologiczne, gdyż na tym polu nie ma specjalnych problemów, ale o aspekt współżycia wiernych obu Kościołów, katolickiego i prawosławnego. A dzieje się tak dzięki wyraźnej dobrej woli z obu stron. mp Nadzieję, że wspólne przesłanie do Narodów Polski i Rosji stanie się ważnym krokiem w zbliżeniu między Polakami i Rosjanami wyraził Bronisław Komorowski w czasie uroczystej kolacji w Belwederze, jaką wydał na cześć patriarchy Moskwy i całej Rusi. Wcześniej Prezydent RP przez ponad pół godziny rozmawiał ze zwierzchnikiem Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Kolacja rozpoczęła się od modlitwy Ojcze Nasz, po czym głos zabrał Bronisław Komorowski nawiązując do zaplanowanego podpisania wspólnego Przesłania do Narodów Polski i Rosji stwierdził, iż otwiera ono nowy rozdział w relacjach między Kościołami oraz jest wymownym znakiem obrania dobrej drogi. Według prezydenta w pojednaniu pomaga rozmowa, odwołująca się do fundamentalnych wartości: wolności i odpowiedzialności, miłości bliźniego i przebaczenia. Komorowski dodał, że z racji swej misji Kościoły mogą wspólnie zapalić światło wskazujące drogę pojednania między narodami i społeczeństwami. Zadeklarował jednocześnie, że Polska chce dobrych stosunków ze wszystkimi sąsiadami, w tym także z Rosją. Podkreślił, że jest to ważne dla pokoju i rozwoju cywilizacyjnego naszych krajów i Europy. Jednak mówił wymaga to wspólnego szukania i przeżywania prawdy o niełatwej, ale pokonanej historii. W tym kontekście prezydent RP podziękował Cyrylowi I za poświęcenie cerkwi przy wejściu na cmentarz katyński, na którym w sąsiednich mogiłach leżą polscy oficerowie i rosyjskie ofiary stalinowskich czystek. Przypomniał, że wśród polskich ofiar spoczywają tam także prawosławni, w tym naczelny kapelan wojska polskiego ks. Szymon Fedorońko. Dziękując za skierowane do niego słowa Cyryl I podkreślił, iż choć przybył przede wszystkim na zaproszenie Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Polsce, to wizyta ta ma jednak szerszy wymiar, ponieważ jej elementem jest braterski dialog z Kościołem katolickim w Polsce. Wskazał, że polsko-rosyjskie pojednanie to nie tylko wzniosły cel o charakterze pragmatycznym. Posiada ono bowiem także wymiar tradycji, historii, kultury i religii, sięgający do Ewangelii. Opierając się o ten wspólny fundament mamy nadzieję, że będziemy mogli przezwyciężyć ludzkie problemy i trudności, które wynikają z naszej przeszłości, ale czasem wpływają również na teraźniejszość powiedział. Patriarcha wyraził przekonanie, że oba narody muszą być razem szczególnie teraz, gdy chrześcijańskie wartości i normy moralne spajające społeczeństwa są podważane i propaguje się grzeszny styl życia. W tej sytuacji chrześcijanie muszą działać, łącząc swe wysiłki w głoszeniu prawdy Bożej. Ponieważ mamy przed sobą tak ogromne zadanie, trzeba zapomnieć urazy z przeszłości. Jestem głęboko przekonany, że nadszedł na to czas! skonstatował. Oprócz osób towarzyszących patriarsze w uroczystej kolacji uczestniczyli także biskupi Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, jak i kardynałowie oraz biskupi katoliccy: nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore, Prymas Polski abp Józef Kowalczyk, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Józef Michalik, wiceprzewodniczący KEP abp Stanisław Gądecki, kard. Stanisław Dziwisz, kard. Kazimierz Nycz, abp Henryk Hoser, jak również prymas-senior kard. Józef Glemp, czy prymas-senior abp Henryk Muszyński. Nie zabrakło także przedstawicieli władz państwowych. Obecni byli m.in. były premier Tadeusz Mazowiecki, minister kultury Bogdan WYDARZENIA 7

8 WYDARZENIA 8 Zdrojewski, Marszałek Senatu Bogdan Borusewicz oraz Adam Daniel Rotfeld, były minister spraw zagranicznych, współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Grupy ds. Trudnych. Wizyta w Senacie W drugim dniu wizyty po spotkaniu z biskupami Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Patriarcha odwiedził Senat, gdzie spotkał się z marszałkiem Bogdanem Borusewiczem. Rozmawialiśmy o oczekiwaniach związanych z wizytą patriarchy, o dzisiejszym podpisaniu Wspólnego Przesłania do Narodów Polski i Rosji, i roli tego dokumentu relacjonował potem na briefingu dla dziennikarzy marszałek. Ja mówiłem o stosunkach polsko-rosyjskich, o aktywności Senatu w tej kwestii dodał. Pytany o perspektywę pojednania, podkreślił, że jest to proces. Dotychczas inicjatywa była po stronie polityków, ale teraz ten proces będzie o wiele głębszy, ekumeniczny, bo jednak Kościół katolicki i Cerkiew mają wpływ na miliony osób powiedział marszałek Borusewicz. Podpisanie wspólnego przesłania W Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie w piątek 17 sierpnia, wśród burzy oklasków, patriarcha Moskwy i Wszechrusi Cyryl I oraz przewodniczący KEP abp Józef Michalik podpisali Wspólne Przesłanie do Narodów Polski i Rosji. Gości powitał prof. Andrzej Rottermund, dyrektor Zamku Królewskiego, a uroczystość prowadził dr Sławomir Dębski, dyrektor Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia. Po podpisaniu Przesłania patriarcha Cyryl i abp Michalik wygłosili przemówienia. Wierzymy, że braterski dialog między Polakami i Rosjanami jest wspierany przez Jezusa Chrystusa i dlatego zobaczymy owoce tej współpracy powiedział zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Wskazał, że podejmowanie wysiłków zmierzających do pojednania narodów polskiego i rosyjskiego jest obowiązkiem chrześcijan. Ubolewał, że stosunki między państwami we współczesnym świecie bazują głównie na interesach gospodarczych, zapomina się w nich natomiast o aspekcie moralnym. Tymczasem tylko na bazie moralności można zbudować relacje wykraczające poza interesy gospodarcze. Dlatego mówimy o braterstwie narodów polskiego i rosyjskiego w oparciu o wartości chrześcijańskie wyjaśnił. Jego zdaniem nawet sceptycy rozumieją, że Wspólne Przesłanie ma bardzo istotne znaczenie. Nie jest ono dokumentem politycznym, lecz duszpasterskim. Mówi o tym, że powinniśmy pokonać historyczne stereotypy i sobie nawzajem ufać, zaś głównym powodem podziałów jest grzech. Szukanie winnych tylko pogłębia podziały, dlatego tradycja Prymas Kowalczyk: przesłanie to echo słów Jana Pawła II To przesłanie przeżyłem jako konsekwencję słów Jana Pawła II, który 3 czerwca 1979 r. w Gnieźnie wołał, aby usłyszeli go Słowianie na Wschodzie i na Zachodzie powiedział 17 sierpnia KAI prymas Polski, abp Józef Kowalczyk. Jego zdaniem, podpisane tego dnia przesłanie do narodów Polski i Rosji jest echem tamtych słów Papieża-Polaka. Jest to nasz moralny obowiązek, aby realizować to, co zapoczątkował Papież podkreślił prymas Kowalczyk. Według niego przesłanie jest małym, ale ważnym krokiem na tej drodze. Jak podkreślił metropolita gnieźnieński, wszelkie działania służące współpracy między Kościołami, służące budowaniu dobra wspólnego i podyktowane szczerą intencją, mają wyraźny walor ekumeniczny. Tego nie wolno nam pomijać i o tym zapominać, bo inaczej podchodzilibyśmy do tego po świecku zauważył prymas Kowalczyk. gp, mp chrześcijańska uczy, że człowiek może nie odpłacać złem za zło i wybaczyć. Zwierzchnik RKP zaznaczył jednocześnie, że chrześcijanie wybaczając sobie wzajemne krzywdy, nie zapominają. Badanie przeszłości powinno być jednak obiektywne i ukazywać młodzieży skutki niestosowania się do zasad moralnych. Wspólnie zwracamy się do wszystkich Polaków i Rosjan ze słowami pojednania oświadczył prawosławny patriarcha. Ubolewał, że w dzisiejszym świecie promuje się aborcję, eutanazję, związki jednopłciowe. Symbole religijne i wiara są odsuwane z przestrzeni społecznej. Dlatego chrześcijanie są zobowiązani do walki o swe prawa i do życia swą wiarą, głosząc innym Ewangelię. Patriarcha przestrzegł jednocześnie, że jeśli pozwolimy teraz zniszczyć ten moralny fundament Europy, to może to w przyszłości zaowocować nienawiścią. Z kolei abp Michalik zwrócił w swym przemówieniu uwagę na historyczne znaczenie wspólnego dokumentu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i Kościoła katolickiego w Polsce. Podkreślił, że zarówno spotkanie przywódców obydwu Kościołów, jak i podpisany przez nich wspólny dokument zrodził się z ducha Ewangelii oraz poczucia odpowiedzialności za jej głoszenie. Przewodniczący KEP zaznaczył, że obydwie strony są przekonane, iż Bóg ma prawo do obecności w życiu publicznym, ma prawo istnieć wszędzie tam, gdzie istnieje człowiek. Podkreślił, że motywem podpisania dokumentu nie jest poklask zewnętrzny, lecz bolesne doświadczenie dziejowe, a obok niego wielkie i piękne świadectwo świętych i męczenników, Rosjan i Polaków, którzy wołają o nowy porządek miłości i braterstwa wśród naszych słowiańskich narodów. Dokument ten kontynuował hierarcha przedstawiciele obydwu Kościołów podpisują w duchu posłuszeństwa Ewangelii i poczuciu odpowiedzialności z świat, któremu grozi samozniszczenie z powodu odejścia od Boga.

9 Abp Budzik: dobry początek to połowa drogi Abp Michalik przypomniał dzieje wzajemnych relacji zaznaczając jednocześnie, że tej trudnej karty nie można zakrywać ani przekreślać. Nie przychodzimy dziś rozliczać, oskarżać czy kogokolwiek usprawiedliwiać. Przychodzimy dać świadectwo tęsknoty, która jak jestem przekonany, tkwi w każdym szlachetnym sercu Polaka i Rosjanina, aby przyszłość mogła być lepsza, piękniejsza, bezpieczna i bardziej wzajemnie uczciwa. A stanie się to, jeśli zdołamy nasze nadzieje i nasze życie oprzeć na prawdzie i miłości, której uczył nas Chrystus, jeśli potrafimy wypełniać Jego modlitewny testament z Ostatniej Wieczerzy: Ojcze święty, spraw, aby stanowili jedno stwierdził metropolita przemyski. Dodał, że koniecznym warunkiem nowych relacji jest wzajemne oczyszczenie i nawrócenie, a także przebaczenie oznaczające zaniechanie zemsty, chęci odwetu i jątrzenia ran, mimo że zapomnieć się nie da. Wyraził zarazem przekonanie, że taka wiara w ludziach jest możliwa, że może zrodzić ona miłość i szlachetność serca gotowego do przebaczenia, pozwalając na dostrzeżenie głębszej rzeczywistości, wyłaniającej się z prawdy Bożego spojrzenia. Tylko człowiek, który kocha Boga ma odwagę mówić o Nim i głosić prawo do Jego obecności w życiu ludzi. Tylko człowiek, który kocha naród ma odwagę stawiać mu wymagania, bo kocha go w prawdzie powiedział abp Michalik. Zaznaczył, iż dzisiejsze spotkanie pasterzy obydwu Kościołów jest początkiem wspólnej drogi, którą powierzył wstawiennictwu Matki Bożej czczonej w Smoleńsku i Częstochowie. Przypomniał też, że odbywa się ono dokładnie w 10-rocznicę aktu zawierzenia świata Bożemu Miłosierdziu, czego dokonał Jan Paweł II w Łagiewnikach. Na uroczystość przybyli m. in. kardynałowie: Józef Glemp, Stanisław Dziwisz i Kazimierz Nycz, nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore, liczni biskupi oraz przedstawiciele Świętego Synodu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Władze państwowe reprezentowali m.in. wicepremier Waldemar Pawlak, ministrowie Michał Boni i Bogdan Zdrojewski. Po zakończeniu uroczystości patriarcha Cyryl złożył wieńce i modlił się na warszawskim cmentarzu żołnierzy radzieckich z II wojny światowej oraz przed Grobem Nieznanego Żołnierza. Prawosławny Wschód Już Rzymianie mówili, że dobry początek to połowa drogi powiedział KAI abp Stanisław Budzik komentując Przesłanie do Narodów Polski i Rosji. Jest to wielki dzień dla Kościoła w Polsce i wielki dzień dla Kościoła w Rosji oraz dla naszych narodów stwierdził metropolita lubelski, który jako sekretarz generalny KEP przygotowywał to wydarzenie. Jesteśmy na początku drogi i jeszcze wiele przed nami, ale zrobiliśmy pierwszy ważny krok. Zrobiliśmy dobry początek i niech Duch Święty czuwa abyśmy tego kroku nie zmarnowali, ale szli we wskazanym dziś kierunku. Bardzo mocno zabrzmiały słowa patriarchy Cyryla, który stwierdził, że jeżeli nie wróci się do fundamentu chrześcijaństwa, wiek XX będzie sielanką w porównaniu z tym, co może się wydarzyć. Warto przypomnieć, że oba totalitaryzmy XX wieku były systemami bezbożnymi, oderwały się od korzeni, z których wyrasta cywilizacja europejska i światowa. Teraz znów odchodzimy od wiary i nie zdajemy sobie sprawy, że bez tego fundamentu runie nasza demokracja, nasza ekonomia. Bez Boga, o obecność Którego tak pięknie apelował przewodniczący KEP abp Józef Michalik. Słowa, które zostały wypowiedziane przez sygnatariuszy Przesłania, dzięki mediom dotrą bardzo daleko i spełni się to, na czym kończy się ten dokument - że każdy Polak powinien dostrzegać w Rosjaninie brata, a każdy Rosjanin widzieć go w Polaku. aw 18 sierpnia w trzecim dniu swej wizyty w Polsce patriarcha spotykał się z wiernymi w największych i najważniejszych ośrodkach prawosławia w naszym kraju. Podczas tych spotkań zwierzchnik RKP zachęcał do modlitwy, by katolicy i prawosławni żyli w pokoju i we wzajemnym zrozumieniu oraz apelował o chronienie wiary. Swą wizytę w regionie, gdzie żyje najwięcej wyznawców polskiego prawosławia, rozpoczął od odwiedzin cerkwi Świętego Ducha w Białymstoku. Jest to największa świątynia prawosławna w Polsce i jedna z największych w Europie. W nabożeństwie uczestniczyli również katolicki metropolita białostocki abp Edward Ozorowski, prezydent miasta Tadeusz Truskolaski i wojewoda podlaski Maciej Żywno. Od mojego pobytu w Polsce w 1988 r. dostrzegam, jak wiele się zmieniło w kontaktach między katolikami a prawosławnymi powiedział patriarcha po nabożeństwie, któremu przewodniczył. Część jego wystąpienia w cerkwi była polemiką ze współczesną kulturą i cywilizacją, która zachowuje się tak, jakby Boga nie było. Kaznodzieja ostrzegał, że może to doprowadzić do zagłady ludzkości. Zwierzchnik RKP stwierdził jednocześnie z uznaniem, że Polska w latach reżimu komunistycznego potrafiła zachować wiarę, podczas gdy w tym czasie Kościół w Związku Radzieckim przeżył ogromne prześladowania i cierpienia. Teraz jednak jak podkreślił następuje cud odrodzenia. Witając swego gościa prawosławny biskup białostocko-gdański abp Jakub podkreślił, że wizyta patriarchy jest prawdziwym zaszczytem dla prawosławnych na Białostocczyźnie. Oto bowiem zwierzchnik najliczniejszego, największego terytorialnie Kościoła prawosławnego odwiedza jeden z najmniejszych Kościołów autokefalicznych powiedział arcybiskup. Przypomniał słowa patriarchy, że jego wizyta w Polsce nie miałaby sensu, gdyby nie odwiedził Białegostoku. Przekazał gościowi ikonę młodzieńca św. Gabriela Zabłu- WYDARZENIA 9

10 WYDARZENIA 10 Min. Boni: bardzo mocny głos w dyskusji o współczesnym świecie dowskiego z cząstką jego relikwii, otrzymał zaś od patriarchy piękną ikonę Matki Bożej Tychwińskiej. Przed przyjazdem do cerkwi Świętego Ducha Cyryl odwiedził sobór katedralny św. Mikołaja, gdzie modlił się przed relikwiami wspomnianego młodocianego męczennika Gabriela z Zabłudowa. Katedrę tę odwiedził 5 czerwca 1991 r. bł. Jan Paweł II. Po nabożeństwie, w drodze na wydany przez władze miasta na jego cześć obiad w Pałacu Branickich, patriarcha zatrzymał się na krótką modlitwę przy pomniku bł. ks. Jerzego Popiełuszki w Białymstoku. Towarzyszył mu katolicki metropolita białostocki. Z Białegostoku zwierzchnik RKP udał się do Supraśla, gdzie spotkał się z wiernymi w cerkwi Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i odwiedził tamtejszy monaster. Dostojnego gościa witał biskup supraski Grzegorz, a w imieniu wspólnoty mnichów i parafian archimadryta Andrzej. Po uroczystości w cerkwi patriarcha zszedł do jej podziemi, aby pomodlić się przy grobowcu abp. Mirona, który zginął w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem. Następnie przeszedł do cerkwi św. Jana Teologa, gdzie oddał cześć kopii ikony Matki Bożej Smoleńskiej, której inną kopię przywiózł w darze Kościołowi katolickiemu w Polsce. Na zakończenie wizyty, na zrekonstruowanej maszynie z czasów Gutenberga, patriarcha Cyryl wydrukował pierwszą kartę Ewangelii pouczającej, czyli zbioru XVI-wiecznych kazań. Pierwszego wydruku w 1569 roku dokonał w Supraślu Iwan Fiodorow, który także przybył z Moskwy. Następnie patriarcha udał się do Hajnówki, gdzie w stosunkowo nowej, ale pięknie zaplanowanej i wykonanej cerkwi Trójcy Świętej czekali na niego liczni wierni. Po powitaniu go przez miejscowego proboszcza ks. mitrata Michała Niegierewicza, zwierzchnik RKP wyraził radość ze spotkania, podkreślając, że to właśnie ludzie wierzący są największą ozdobą każdej świątyni. Naród wierzący, który kocha swoją świątynię, modli się, pamięta o swojej wierze, tworzy żywą społeczność chrześcijańską powiedział mówca. Dodał, że wychodząc Jest to mocny głos w dyskusji jakim ten świat jest, i że w tym świecie z uwagą należy traktować to, co jest przesłaniem Ewangelii powiedział KAI min. Michał Boni odpowiedzialny za kontakty rządu z Kościołami, komentując fakt podpisania Przesłania do Narodów Polski i Rosji. Zdaniem ministra Boniego jest to bardzo ważna chwila z kilku powodów. Po pierwsze pokazuje zbliżenie Kościoła katolickiego prawosławnego w świecie, w Europie i także w Polsce oraz pozwala na przełamywanie bolesnych doświadczeń między naszymi narodami. Po drugie podkreślił minister jest to bardzo mocny głos w dyskusji jakim ten świat jest, i że w tym świecie z uwagą należy traktować to, co jest przesłaniem duchowości, przesłaniem Ewangelii, co jest przesłaniem dobra. - W tym dialogu obu Kościołów i w zetknięciu się z problemami przeszłości ale i przyszłości, bardzo wiele z tego przesłania możemy odczytać. Może być to dobra lekcja dla wszystkich w sensie moralnym i ogólnoludzkim dodał Michał Boni. Cieszę się, że jako minister odpowiedzialny za kontakty z Kościołami i związkami wyznaniowymi mogłem uczestniczyć w tym wydarzeniu i mam nadzieję, że będzie to taki dobry promień oświetlający wszystkie relacje międzywyznaniowe, także przy zachowaniu dobrej autonomii między państwem a Kościołem oświadczył min. Boni. I dodał: - Każdy kto chce budować dobro i to dobro przekazywać światu jest dobrze widziany przez nasze państwo. mp z cerkwi człowiek wierzący czuje błogosławieństwo Boże. Na pamiątkę pobytu w Hajnówce zwierzchnik RKP podarował cerkwi obraz Włodzimierskiej Ikony Matki Boskiej. Sam również otrzymał od parafian obraz i statuetkę żubra symbol regionu. Na Świętej Górze Grabarce Ostatnim punktem trzeciego dnia wizyty było nabożeństwo wieczorne na Świętej Górze Grabarce. Módlmy się do Przeczystej Bogarodzicy, aby katolicy i prawosławni żyli w pokoju i we wzajemnym zrozumieniu powiedział patriarcha Cyryl. Przynoszę wam pozdrowienie i błogosławieństwo Świętej Rusi, przynoszę wam miłość waszych braci i sióstr dodał zwierzchnik RKP. Dostojnego gościa powitała najpierw siostra ihumenia Hermiona, przełożona żeńskiego klasztoru na Górze Grabarce, a następnie metropolita Sawa. Przez całą noc na Grabarce trwało nabożeństwo, w których uczestniczyły tysiące wiernych z całej Polski. Święto Przemienienia Pańskiego Niech Bóg ochrania Polskę i świętą Ruś. Niech Bóg ochrania nas wszystkich! wołał patriarcha Cyryl przewodnicząc w sanktuarium na Świętej Górze Grabarce uroczystościom obchodzonego 19 sierpnia przez prawosławie Święta Przemienienia Pańskiego. Witając patriarchę zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego metropolita Sawa, powiedział: Wasza modlitwa w tym dniu i otoczeniu tysięcy wiernych jest wielkim darem Nieba dla nas wszystkich, corocznie przybywających tutaj z krzyżami wdzięczności, cierpienia, radości i doświadczeń. Dla nas Grabarka to polska Góra Tabor stwierdził w kazaniu patriarcha Cyryl. Przybywa tutaj mnóstwo ludzi, aby dotknąć tego świętego miejsca i poczuć obecną tu łaskę Bożą. Nie ma tu żadnych zabytków historycznych ani żadnych arcydzieł, wykonanych ręką ludzką wszystko tu jest bardzo

11 proste, a jednak tysiące ludzi z Polski i nie tylko z Polski przybywa właśnie dlatego, że czują sercem obecność łaski Bożej. Patriarcha mówiąc o roli Bożej łaski w życiu człowieka porównał ją do żagla w jachcie. Najpiękniejszy nawet żagiel nie poruszy łodzi, jeśli nie napełni go wiatr. Tak i człowiek niczego nie osiągnie bez łaski Pańskiej zaznaczył. Ustawieniem żagla pod właściwym kątem, tak aby otrzymać łaskę Bożą, patriarcha nazwał przesłanie do narodów Polski i Rosji, które 17 sierpnia podpisał z abp. Józefem Michalikiem. Zmiana wzajemnych relacji między naszymi narodami możliwa jest tylko dzięki pomocy Boga. To nie znaczy, że nie zwracamy uwagi na uwarunkowania polityczne, ekonomiczne czy kulturalne. Ale największą nadzieję pokładamy w Bogu i modlitwie. Niech Pan strzeże Polskę i Świętą Ruś, niech strzeże nas wszystkich zakończył patriarcha Moskwy i całej Rusi. Po raz pierwszy w historii na uroczystości Przemienienia Pańskiego w prawosławnym sanktuarium na Świętej Górze Grabarce wzięła udział liczna grupa biskupów Kościoła katolickiego. Na czele delegacji Konferencji Episkopatu Polski stał jej przewodniczący abp Józef Michalik. Przybyli także bp Wojciech Polak, sekretarz generalny KEP, biskup sandomierski Krzysztof Nitkiewicz, przewodniczący Rady ds. Ekumenizmu oraz bp Antoni Dydycz, ordynariusz diecezji drohiczyńskiej. Patriarcha po uroczystościach specjalnie im za to podziękował. Na koniec metropolita Sawa odznaczył patriarchę Cyryla orderem św. Marii Magdaleny Równej Apostołom, I stopnia. Podobnie jak poprzedniego dnia wszyscy wierni zaśpiewali Mnogaja lieta dla dostojnego gościa. Metropolicie Sawie patriarcha Cyryl przekazał w darze panagiję i krzyż noszony na szyi, jedno z insygniów biskupich, natomiast klasztorowi na Świętej Górze Grabarce ozdobny ewangeliarz. Z kolei zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego wręczył patriarsze ikonę męczenników chełmskich i podlaskich oraz panagiję z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej. L Osservatore Romano : historyczny dokument Spośród kilkunastu tysięcy prawosławnych pielgrzymów z całej Polski i krajów ościennych wielu przybyło nie tylko z krzyżami, ale i z koszykami owoców, które zgodnie z tradycją ludową święci się w dniu tej uroczystości. Wierni obchodzili na kolanach cerkiew Przemienienia Pańskiego, i tradycyjnie obmywali się w źródełku, którego woda, jak wierzą prawosławni, ma uzdrawiającą moc. Na Grabarkę przybyło także kilkanaście pielgrzymek pieszych. Najstarsza, pielgrzymująca od 25 lat, przyszła z Białegostoku w liczbie 500 uczestników. Stu pielgrzymów przybyło po raz dziesiąty z Warszawy. Jak powiedział KAI ks. dr Włodzimierz Misijuk, przez długi czas pielgrzymi szli przez tereny, gdzie nie było ani jednego prawosławnego. Przez ludność katolicką byli jednak przyjmowani niezwykle serdecznie częstowano ich jedzeniem i piciem. O godz patriarcha Cyryl i towarzyszące mu osoby odleciały do Moskwy z lotniska wojskowego na Okęciu w Warszawie. aw, awo, im, pb, tom, gp, kg, mp Wspólne Przesłanie do Narodów Polski i Rosji L Osservatore Romano nazwało historycznym wspólnym dokumentem, który ma na celu pojednanie narodów polskiego i rosyjskiego w odpowiedzi na sekularyzację. Watykański dziennik cytuje kluczowe zdanie Przesłania: Apelujemy do naszych wiernych, aby prosili o wybaczenie krzywd, niesprawiedliwości i wszelkiego zła wyrządzonego sobie nawzajem, traktując je jako znak rozpoczęcia procesu pojednania, który ma doprowadzić do rozwoju braterskich relacji między narodem rosyjskim i polskim. Gazeta zaznacza, że podpisanie dokumentu było kulminacyjnym punktem pierwszej wizyty patriarchy moskiewskiego w Polsce. Zawiera on refleksję nad historią obu narodów, wezwanie do przezwyciężenia wzajemnych nieporozumień, a także podkreśla znaczenie ochrony tradycyjnych wartości i chrześcijańskiej kultury w Europie. Wymienia też wspólne wyzwania, stojące na tym polu przed oboma Kościołami. L Osservatore Romano zauważa, że Przesłanie nie powinno podlegać interpretacjom politycznym. Powołuje się tu na abp. Michalika, który wyjaśnił, że dokument ten ma charakter ściśle religijny, jest wyrazem wiary i aktem duszpasterskim, a nie politycznym. Cytuje również sekretarza generalnego Konferencji Episkopatu Polski, bp. Wojciecha Polaka, według którego Wspólne Przesłanie nie zdoła rozstrzygnąć istniejących różnic i wątpliwości historycznych, które z czasem powinny zostać przezwyciężone. Stanowi natomiast początek procesu pojednania, który winien opierać się na prawdzie historycznej. Tekst skierowany jest do wiernych obu Kościołów i oparty na Ewangelii zaznaczył bp Polak. Watykański dziennik odwołuje się także do wywiadu dla agencji Interfax, jakiego udzielił metropolita Hilarion, kierujący Wydziałem Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych Patriarchatu Moskiewskiego. Wskazał on, że sprzeczności między Polakami i Rosjanami nie są natury wyłącznie teologicznej, lecz mają związek z dziedzictwem przeszłości. Sięgają korzeniami czasów, gdy oba narody nie były sprzymierzeńcami, ale żywiły wzajemną wrogość. Metropolita wyraził jednocześnie głębokie przekonanie, że można poprawić stosunki między narodami rosyjskim i polskim, naznaczone w ciągu dziejów konfliktami. pb WYDARZENIA 11

12 Relatywizm moralny jest gorszy od wojującego ateizmu ROZMOWA KAI 12 cd. ze str. 2 w teren. Pierwszym miastem, do którego się udałem, był Jarosław. Gdy wszedłem do miejscowej cerkwi, poczułem się tak, jakby mnie uderzono nożem w serce. Zobaczyłem świątynię w opłakanym stanie była brudna, okopcona, w chórze śpiewały jakieś 3-4 staruszki, a wśród wiernych, których zresztą było bardzo mało, też przeważały stare kobiety, żadnej młodej osoby, to ja byłem tam najmłodszy. A na wsiach obraz był jeszcze gorszy na poły zniszczone cerkwie, w których na nabożeństwa w niedziele zbierało się staruszek. Wówczas zrozumiałem, że doszliśmy już do punktu granicznego i jeśli potrwa to jeszcze jakiś czas, to te świątynie opustoszeją. Ale Pan pozwolił nam zbliżyć się do tego punktu i właśnie od niego rozpocząć nową rachubę dziejów. Nie będę mówił, czym dzisiaj jest RKP można sobie o tym przeczytać w różnych informatorach, mogę tylko powiedzieć, że jest to Kościół większości narodu. Kościół, który bezsprzecznie wywiera duchowy i moralny wpływ na życie społeczeństwa, ale który napotyka dziś zarówno na pozostałości tego samego ateistycznego wpływu, jak i nowe wyzwania, których korzenie nie tkwią tym razem w rzeczywistości rosyjskiej, ale są importowane jako pochodne idei skrajnie radykalnego liberalizmu. Wykluczają one pojęcie grzechu ze stosunków międzyludzkich i wprowadzają do nas kategorię relatywizmu moralnego, który naszym zdaniem jest jeszcze groźniejszy od wojującego ateizmu. W jakim sensie jest on jeszcze groźniejszy? W tym sensie, że ateizm jest wrogiem otwartym patrzysz i widzisz, że masz przed sobą wroga, który proponuje ci idee nie do przyjęcia. Masz wtedy dwie możliwości: albo poddać się, albo stawić opór. Niekiedy wybory te były bardzo radykalne: albo żyć, albo umrzeć. I przed takim wyborem stanęli moi rodzice mój dziadek i ojciec, a także ogromna liczba ludzi w Związku Sowieckim, będący członkami Kościoła. Dziś nikt nie żąda od ciebie wyboru: życie lub śmierć, ale po prostu twemu sumieniu proponuje się takie stereotypy myślenia, które pozornie popiera bardzo wielu ludzi i których prawdziwość jest jakby niepodważalna, a które w istocie są antychrześcijańskie i antykościelne, niosące z sobą duchową zagładę człowieka. I gdy dzisiaj widzimy moralny upadek wielu społeczeństw, ogromny kryzys rodziny, zapominanie o przykazaniach Bożych, zanik pojęcia odpowiedzialności, gdy mówimy o wolności, to mimo woli prowadzi to nas do smutnych myśli. Obecnie w Rosji i na całym obszarze kanonicznym RKP zmagamy się z tymi dwoma wyzwaniami. Z jednej strony jest to jeszcze częściowy wpływ czasów ateizmu, z drugiej zaś nowa fala zeświecczenia i radykalnego liberalizmu. Daj Boże, żebyśmy się uporali z tymi wyzwaniami. Jak Wasza Świątobliwość ocenia obecny stan stosunków państwowo- -kościelnych w Rosji? W dzisiejszej Rosji, być może po raz pierwszy od roku 1917, zasada rozdziału Kościoła i państwa, ogłoszona po rewolucji październikowej, prawidłowo działa. Sprowadza się ona do tego, że i państwo, i Kościół mają swoją autonomię. Jesteśmy rzeczywiście oddzieleni, nie mieszamy się w sprawy wewnętrzne drugiej strony i strzeżemy tej autonomii. Kościół rosyjski bardzo ceni sobie wolność i tę autonomię, jaka dzisiaj istnieje. Czy nie ma żadnych problemów w tych stosunkach? Powiedziałem kiedyś, że problemów nie ma tylko na cmentarzu, na co znajomy odpowiedział: Mylicie się, gdyż na cmentarzach w dużych miastach jest bardzo dużo problemów. Wróćmy jednak do naszych rozważań. Istnieje autonomia, ale z drugiej strony jest wspólny porządek spraw. Zagadnienia moralności nie są obojętne dla każdego normalnego państwa. Nie można w nieskończoność regulować stosunków międzyludzkich wyłącznie przez podnoszenie poziomu ustawodawstwa, umacnianie sił porządkowych, doskonalenie wymiaru sprawiedliwości. Wszystko to może oczywiście przynieść korzystne wyniki, ale przecież nie powstrzymuje to człowieka np. przed wejściem do kina i strzelaniem do widzów ani od dokonywania innych szaleńczych czynów. Gdy rodzice porzucają dzieci, dzieci zabijają swych rodziców. Inaczej mówiąc żadne, najdoskonalsze nawet prawodawstwo i najlepszy system sądowniczy i prawny nie zabezpieczają ludzi przed popełnianiem strasznych zbrodni, gdyż źródłem zbrodni jest właśnie człowiek, jego życie wewnętrzne i jego serce. Sądzę więc, że każda rozsądna władza rozumie pragmatyczne znaczenie moralności w stosunkach społecznych. Człowiek moralny to ktoś, kto przestrzega prawa, nawet jeśli go nie zna. Dlatego też sprawy związane z moralnością i inne wynikające z nich, np. alkoholizm, narkomania, prostytucja, wzrost liczby aborcji długo jeszcze można ciągnąć ten wykaz należą do tych, które znajdują się na porządku dziennym stosunków państwowo-kościelnych. Dziś Kościół jak najaktywniej włącza się i w programy zwalczania alkoholizmu, zwłaszcza w tych regionach Rosji, gdzie jest to szczególnie aktualne, i w rehabilitację uzależnionych od narkotyków, zakładamy schroniska dla kobiet, które nie chcą przerywać ciąży itp. Istnieje wielka liczba socjalnych programów kościelnych, które prowadzimy albo samodzielnie, albo we współpracy z różnymi instytucjami państwowymi. Ale jest też jeszcze jedno, by tak rzec, skrzydło, na którym się opieramy. Chodzi o społeczeństwo obywatelskie, o wielką liczbę organizacji niekomercyjnych, z którymi także współpracujemy, prowadząc jednocześnie właściwą nam działalność duszpasterską. Jesienią 2011 roku, w czasie pobytu w Rosji relikwiarza z Pasem Bogurodzicy, na spotkanie z nim przyszła ogromna rzesza ludzi. Rozdano np. około 4 mln małych pasków maryjnych. Co to mówi o społeczeństwie rosyjskim? Wydarzenie to charakteryzuje społeczeństwo rosyjskie jako ludzi o bardzo wysokim poziomie religij

13 ności. W ciągu jednego miesiąca Pas nawiedziło prawie 4 miliony osób. W pewnym momencie zabroniliśmy nawet dotykania Pasa, gdyż hamowało to przepływ pielgrzymów. Wtedy relikwię podniesiono i ludzie przechodzili pod nią. A z jakim żalem Rosjanie rozstawali się z Pasem... Sądzę, że gdyby to nawiedzenie trwało jeszcze 10 miesięcy, to pielgrzymów byłoby pewnie z 40 milionów i nie jestem pewien, że napływ ludzi by się zmniejszył. Obecnie uważam, że społeczeństwo rosyjskie i w tych państwach, w których RKP jest obecny, jest religijne. Jednocześnie mam świadomość, że wewnątrz tego społeczeństwa jest jeszcze wiele problemów. Może najważniejszym z nich jest niedostateczne wychowanie religijne. Bardzo często bywa tak, że człowiek, który socjologicznie określa siebie mianem prawosławnego, który w odpowiedzi na pytania socjologów, stwierdza, że jest wierzący, niestety żyje tak, jak niewierzący. Dlatego na porządku dziennym działań RKP jest katechizacja, nauka religii i oczywiście wzmożenie działalności duszpasterskiej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Czy chodzi również o katechizację w szkołach? Katechizacja jest sprawą, której nie udało się nam rozwiązać. Państwo nie zdecydowało się na dopuszczenie religii do nauczania w szkołach. Władze zgodziły się jedynie na nasze kompromisowe propozycje, aby w szkołach nauczano podstaw kultury prawosławnej, a także żydowskiej, muzułmańskiej i buddyjskiej, a ci, którzy by tego chcieli, mogliby się uczyć podstaw kultury wszystkich religii światowych. Zaproponowaliśmy ponadto, aby ludzie niereligijni mogli się uczyć etyki świeckiej. Główni przeciwnicy nauczania religii i religijnie ukierunkowanych przedmiotów w szkole mówili, że w warunkach społeczeństwa wielonarodowego i wieloreligijnego doprowadzi to do konfliktów. My ze swej strony przekonywaliśmy, że wcale tak nie jest, gdyż wcześniej przeprowadziliśmy projekty pilotażowe w tym zakresie w różnych rejonach Rosji, i nigdzie, i nigdy nauczanie tych przedmiotów nie wywoływało konfliktów. Nie można było jednak przekonać naszej liberalnej prasy, która walczyła z tym. Wówczas prezydent Dmitrij Miedwiediew zdecydował się na kompromis, z którym się zgodziliśmy. To na dzisiaj, a co będzie jutro? Jutro będziemy się wspólnie modlić i patrzeć, co się dzieje z naszym narodem i w jakim stopniu nauczanie podstaw kultury prawosławnej będzie humanizować dzieci i rodziców. Na zakończenie chciałbym wrócić do dokumentu o pojednaniu, który Wasza Świątobliwość podpisze z abp. Józefem Michalikiem. Jakie osobiste odczucia towarzyszą Wam w związku z tym przesłaniem? Zgadzam się w pełni z tym dokumentem, budzi on we mnie uczucia optymizmu, a nawet w pewnym stopniu radości. Przecież tak wiele złego było w stosunkach między naszymi krajami i narodami. I jeśli w takiej historycznej chwili, przy jak najbardziej aktywnym udziale dwóch Kościołów, podpisuje się tego rodzaju dokument, oznacza to, że narody nie są takie złe i że mają w sobie potencjał do tego, aby zbudować wspaniałą wspólną przyszłość. Dokument taki może budzić wyłącznie uczucia radości. Czy inni biskupi nie mieli wątpliwości w tej sprawie? Nie omawialiśmy go w ramach całego episkopatu [w Polsce tak było AG], ale w różny sposób dyskutowaliśmy nad nim w gronie hierarchów i ostatecznie dokument ten zostanie przedstawiony na Soborze Biskupim na początku lutego przyszłego roku. Czy więc decyzja o jego podpisaniu była osobistą decyzją Waszej Świątobliwości? Nie, to nie oznacza, że sprawa podpisania go jest moją osobistą decyzją wszystko to było uzgodnione z dużą grupą biskupów, którzy biorą udział m.in. w kontaktach zewnętrznych RKP. Pod tym względem nie uwzględnialiśmy także znanych nam nastrojów ludzi. Jestem przekonany, że dokument ten zostanie bardzo pozytywnie przyjęty przez nasz episkopat i ludzi wierzących. Patriarcha Cyryl jest świadkiem Kościoła męczeńskiego Rozmowa z metropolitą Sawą, zwierzchnikiem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Wizyta patriarchy Moskwy i całej Rosji Cyryla I to niezwykle ważne wydarzenie w życiu Kościoła prawosławnego w Polsce i wielkie dla niego wyróżnienie. Zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (RKP) przyjeżdża do naszego kraju, choć według tzw. dyptychu wcześniej powinien odwiedzić inne Kościoły prawosławne. Czym jest to wydarzenie dla prawosławia w Polsce? Rzeczywiście patriarcha pominął inne autokefaliczne Kościoły prawosławne i przyjeżdża na zaproszenie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Trzeba to podkreślić, ponieważ media często ten fakt pomijają kładąc akcent na podpisanie wspólnego Przesłania Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego z Kościołem Rzymskokatolickim w Polsce. Przyjazd patriarchy wpisuje się w harmonogram wizyt zwierzchnika rosyjskiej Cerkwi. Patriarcha Cyryl I wstąpił na tron patriarchy Moskwy w 2009 r, i tradycyjnie od tego czasu składa wizyty siostrzanym Kościołom. Może inne Kościoły jeszcze go nie zaprosiły, więc patriarcha przyjął już te ROZMOWA KAI 13

14 ROZMOWA KAI 14 raz nasze zaproszenie. Jest to na pewno wizyta historyczna, gdyż Patriarcha Moskwy nigdy jeszcze nie odwiedzał Rzeczpospolitej Polskiej. Bardzo się cieszę także z tego, że wizyta jest połączona z obchodami jednego z największych świąt prawosławia Przemienienia Pańskiego na Świętej Górze Grabarce. Wizyta ma charakter kościelny, duszpasterski, ekumeniczny i społeczno-polityczny. Jaką Cerkiew zastanie w Polsce patriarcha Cyryl? Cerkiew nasza nie jest tak liczna jak Cerkiew rosyjska, ale stabilna i żywa. Problemów większych nie mamy oprócz tych, które mają wszystkie Kościoły chrześcijańskie. Patriarcha dobrze zna naszą Cerkiew, gdyż zanim został patriarchą przyjeżdżał do Polski kilkakrotnie. Kiedy jeszcze byłem arcybiskupem białostockim bardzo dobrze współpracowaliśmy z jego diecezją smoleńską i kaliningradzką. Często odwiedzaliśmy się. Potem, będąc już metropolitą otrzymał w 2004 r. doktorat honoris causa Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej. Zawsze utrzymywał dobre kontakty ekumeniczne z hierarchami Kościoła rzymskokatolickiego. Spotykał się m. in. z Prymasem Polski kard. Józefem Glempem. Zawsze chwalił sobie te spotkania. Kiedy byłem w 2011 r. w Moskwie na uroczystościach z okazji 65-lecia urodzin patriarchy i omawialiśmy wizytę w Polsce, bardzo prosił, aby na spotkaniach z nim był obecny kard. Glemp, który ma duże zasługi w kontaktach Kościoła katolickiego z RKP. W Rosji pamięta się jego wystąpienie na uroczystościach milenijnych w 1988 r. Nad wspólnym Przesłaniem pracowaliśmy trzy lata, a prymas Glemp daleko wcześniej budował dobre kontakty z ówczesnym metropolitą Cyrylem i RKP. Eminencjo, media bardzo upolityczniają postać patriarchy. Jakim jest on człowiekiem? Nie czarujmy się, każdy wyższy rangą duchowny jest upolityczniany. Kościół i państwo tworzą ludzie. W prawosławiu mówi się o symfonii państwa i Kościoła, dlatego postać patriarchy jest również politycznie postrzegana. Patriarcha jest człowiekiem całkowicie oddanym prawosławiu, Cerkwi i dziełu Bożemu. Przede wszystkim jest żywym świadkiem męczeństwa Cerkwi w XX w. W historii chrześcijaństwa RKP przecierpiał chyba najwięcej. Za wiarę zginęły w Rosji miliony wiernych i tysiące duchownych. Wiem, co to były za czasy. Sam jestem w części Sybirakiem, ponieważ moja mama tam się urodziła. Kiedyś odwiedziłem Omsk, gdzie moja rodzina była wywieziona, a niedaleko na granicy Rosji i Kazachstanu, 50 km od miasta był olbrzymi łagier, w którym zginęły tysiące Rosjan, Polaków i Niemców. Po 1990 r. na jego miejscu wybudowano klasztor z dużą cerkwią. Podczas budowy wydobyto dużą ilość ludzkich kości, które następnie umieszczono w katakumbach. Miejsce to nazwano Golgotą Syberii. Na ścianach zamieszczono obrazy ze scenami, jak męczono więźniów. Na jednym z nich jest pokazane męczeństwo biskupa, którego żywcem zakopano w ziemi. Innego przywiązano za włosy i przyczepiono do końskiego ogona i tak go ciągnięto. Teraz mówi się dużo o współpracy prawosławnych duchownych z sowieckimi władzami, a nie mówi się o męczeństwie, które tak okrutnie naznaczyło rosyjski naród i Cerkiew. Dzięki męczennikom przetrwało chrześcijaństwo w Rosji. Patriarcha był tego świadkiem, wzrastał w świadomości męczeństwa swojego Kościoła. W jednym z wywiadów powiedział, że całkowicie oddał się Kościołowi. To, że łączy się jego działania i wypowiedzi z polityką nie jest niczym nadzwyczajnym, gdyż taka sama sytuacja dotyczy wielu hierarchów tak katolickich, jak i prawosławnych, nie wyłączając papieża. Eminencjo, znacie się od lat z patriarchą. Jaka to jest osobowość? Znamy się od lat studenckich. Jest to osoba otwarta, bystra, inteligentna, towarzyska i energiczna. Znany jest ze swej sympatii do katolików... Jak każdy autentyczny chrześcijanin szanuje i kocha każdego człowieka. Ma chyba bardzo dobre relacje ze wszystkimi. Przez długie lata pracował na polu ekumenicznym, m.in. w Światowej Radzie Kościołów. Od lat zna wielu hierarchów, duchownych, uczonych katolickich i stąd jego duża sympatia do katolicyzmu, co Rosjanie określają słowem dobrożełatielstwo. Należy się z tego tylko cieszyć, gdyż zajmuje on jedno z czołowych stanowisk w całym prawosławiu. Patriarcha Cyryl, jak żaden ze zwierzchników RKP, już zrobił wiele dla relacji katolicko -prawosławnych. Wyczuwamy sympatię patriarchy Cyryla do Polski. W jednym z wywiadów powiedział, że kiedy jako kleryk, w latach sześćdziesiątych, przyjechał do Polski, na warszawskiej Starówce zobaczył zakonnicę w habicie, co w Związku Radzieckim było niemożliwe. Młodego kleryka Włodzimierza Gundiajewa bardzo to wzruszyło i od tamtego czasu ciepło myślał o Polsce. Rzeczywiście, tego nie było w Związku Radzieckim i to musiało ująć młodego człowieka. W prawosławiu każdy młody kandydat na duchownego ma opiekuna, tzw. starca. W Żywotach świętych jest następujący przekaz jeden z takich starców mówi do młodego zakonnika: Chodź, pójdziemy do miasta głosić kazanie. Szli w sutannach przez miasto, nigdzie się jednak nie zatrzymywali i powrócili do klasztoru. Młody pyta zdziwiony: A gdzież nasze kazanie? Staruszek odpowiada: My już wygłosiliśmy kazanie. Więc sama forma ubrania jest już świadectwem i kazaniem. Jak i na ile przesłanie naszych Kościołów do narodów Polski i Rosji wpłynie na relacje między naszymi narodami? Obciążenia historyczne między Rosją a Polską były i są, ale musimy dążyć do ich uleczenia. Samo Przesłanie nie dokona rewolucji w naszych relacjach. Został jednak wykonany duży krok naprzód. Przesłanie wytycza kierunek, którym powinniśmy podążać, wzywa do zgody, wzajemnego szacunku i Chrystusowej miłości. Musimy jednać się wcielając naukę Chrystusa w życie. Jeśli tego nie robimy, to nie jesteśmy chrześcijanami. Bez względu na wyznanie. Eminencjo, jakie dalsze kroki powinniśmy zrobić na drodze pojednania, aby nie skończyło się tylko na podpisaniu dokumentu?

15 Wcielać w życie słowa zawarte w Przesłaniu: modlitwą, pracą, osobistymi kontaktami tak na płaszczyźnie diecezjalnej, jak i parafialnej. Już teraz nasze kontakty są o wiele lepsze niż przed laty. Przesłanie na pewno znajdzie szeroki oddźwięk wśród katolików i prawosławnych w Polsce i Rosji. Oczywiście nie łudźmy się, nie wśród wszystkich. W Polsce mieliśmy trudne chwile w kontaktach prawosławno -katolickich, ale dzisiaj dzięki Bogu ich już nie ma. Stojąc 15 lat na czele Kościoła prawosławnego w Polsce mogę to potwierdzić. Co powiedzieć tym, którzy kontestują polsko-rosyjskie pojednanie? Więcej pokory! Jeśli mienią się chrześcijanami, to niech słuchają, co mówi do nich ich Kościół. Nie można być wierzącym i stać poza Kościołem, będącym żywym Bogo-ludzkim organizmem. Pokora nigdy nam nie zaszkodziła. Gdyby Adam zachował pokorę, to dziś żylibyśmy w raju. Jak polski Kościół prawosławny włączył się w powstanie Przesłania i w ogóle w proces pojednania? Śledziliśmy przez ostatnie trzy lata powstawanie dokumentu. Służyliśmy pomocą jednej i drugiej stronie. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny jest na pograniczu. Jesteśmy mniejszością, ale chyba najlepiej znamy braci katolików ze wszystkich Kościołów prawosławnych, tym bardziej, że przeszliśmy trudną lekcję w Rzeczpospolitej. Mamy doświadczenie, dlatego podpowiadaliśmy jednej i drugiej stronie. Dobrze wspominam rozmowy z sekretarzami Episkopatu: najpierw z biskupem Stanisławem Budzikiem, a potem biskupem Wojciechem Polakiem, a z drugiej strony z metropolitą Hilarionem z Patriarchatu Moskiewskiego. Były też trudne momenty, które raczej wynikały z niewiedzy. Czy Eminencja widzi w tym dokumencie rękę patriarchy Cyryla? W Kościele rzymskokatolickim nic, co ważne, nie odbywa się bez papieża, w Rosyjskim Kościele Prawosławnym nic nie odbywa się bez patriarchy, a w Kościele prawosławnym w Polsce bez metropolity. Kościoły prawosławny i katolicki łączą wspólne zagrożenia, przede wszystkim postępująca sekularyzacja życia. Czy w tej sytuacji nie potrzebujemy wyraźniejszego, wspólnego świadectwa? W tym kierunku idzie nasza działalność. Bardzo potrzebujemy wspólnego chrześcijańskiego świadectwa wobec tych wyzwań, bo laicyzacja dotyka całe chrześcijaństwo. Negatywne zjawiska muszą spowodować naszą większą aktywność. Niektóre z nich przekraczają pewne granice i ja dostrzegam tu działanie szatana. Tam, gdzie człowiek stara się przybliżyć do Boga, działanie szatana się nasila. Trzeba być zatem ostrożnym. Chrześcijaństwo w dzisiejszym świecie coś zatraciło, nie było wystarczająco czujne, zarówno na Wschodzie, jaki i na Zachodzie. Na Wschodzie wiele zła wniósł ateizm i komunizm, natomiast niczym nie skrępowana wolność na Zachodzie sprawiła, że osłabła tam czujność wszystkich chrześcijan. To był jednak, proszę mnie źle nie zrozumieć, pewien dopust Boży: Bóg zawsze nagradza nas za grzechy, co ma potwierdzenie w powiedzeniu słowiańskim, że za grzech dostajemy obrok. Ale grzech jest naszą winą i dobrze, że chrześcijaństwo dzisiaj czuje te problemy i stara się im jakoś wspólnie zaradzić. W jakiej formie w Kościele prawosławnym będzie rozpowszechnione to Przesłanie? Prof. Adam Daniel Rotfeld, były minister spraw zagranicznych, zachęca, aby zostało ono przeczytane w każdym kościele i w każdej cerkwi w Polsce i Rosji. To dobry pomysł. Na pewno znajdziemy sposób, żeby je rozpowszechnić. Liczymy także na media, które działają szybciej od nas. Media podkreślają polityczny aspekt dokumentu. Nie zgadzam się z tym, że jest to dokument polityczny. Przesłanie ma charakter wyraźnie religijny i kościelny. Rozmawiali: Rafał Łączny, Grzegorz Polak, Krzysztof Tomasik Spotkanie Benedykt XVI Cyryl I? Dawno nie było tak sprzyjającej atmosfery Rozmowa z biskupem włocławskim Wiesławem Meringiem, przewodniczącym Rady KEP ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Ekscelencjo, 17 sierpnia na Zamku Królewskim przewodniczący Konferencji Epskopatu Polski arcybiskup Józef Michalik i patriarcha Moskwy i całej Rusi Cyryl podpisali wspólne Przesłanie do Narodów Polski i Rosji. Jak Ksiądz Biskup ocenia znaczenie tego dokumentu, nazwanego już historycznym? Przesłanie jest historyczne dlatego, że pierwsze w historii obu narodów, jednak jeszcze ważniejszy wydaje mi się wreszcie! jednobrzmiący głos obu Kościołów w kwestiach moralnych! Na to chyba czekali chrześcijanie obu wyznań; tego potrzebuje i świat, i Europa! Oba Kościoły widzą tak samo swoje podstawowe zadanie: przepowiadanie Dobrej Nowiny przyniesionej przez Chrystusa. W niej zostaje dostrzeżony fundament europejskiej jedności, moralności, kultury. Oczywiście wiem, że takie było też nauczanie bł. Jana Pawła II, wiem równocześnie, że wraz z głosem chrześcijan Wschodu te intuicje uzyskują ROZMOWA KAI 15

16 ROZMOWA KAI 16 ogromne wsparcie; głos siostrzanych Kościołów jest silniejszy! Przesłanie ukazuje, że mimo wieków podziału jesteśmy sobie bardzo bliscy, podobne mamy troski, wspólnie możemy podejmować prace w sferze kultury, moralności społecznej, życia małżeńskiego i rodzinnego, duchowości. Kontakty trwają od dawna, ale otrzymały nowy, silny impuls: idziemy w tym samym kierunku już od dwu tysięcy lat, a ponieważ ciągle daleko nam do spełnienia polecenia Chrystusa potrzebujemy się nawzajem, by bardziej przekonująco dawać świadectwo. Wiąże się z tym jeszcze jeden problem: nie zabraknie ludzi, którzy religijnego wymiaru Przesłania nie dostrzegą, albo nie przestaną zwalczać. Jeżeli zaś wymiar religijny zostanie pominięty, niemożliwe stanie się wybaczenie i wzrost w dialogu. Przesłanie zostało przyjęte jednogłośnie przez całą Konferencje Episkopatu Polski, choć pojawiają się głosy niektórych środowisk krytykujących postawę Episkopatu. Jakie nadzieje wiąże Ksiądz Biskup z wezwaniem do wejścia na drogę pojednania między narodami polskim i rosyjskim, w tak podzielonym społeczeństwie? Wejście w dialog nigdy nie jest łatwe, a tu mamy jeszcze do czynienia z wielowiekowymi krzywdami, zbrodniami. Dlatego sądzę, że podpisujący Przesłanie wybrali jedyną tylko możliwą perspektywę pojednania, jaką jest płaszczyzna ewangeliczna. Człowiek zdolny jest do sprawiedliwości, dąży do prawdy, ale przebaczenie jest trudne i wydaje mi się możliwe tylko jako wyraz bezinteresownej miłości. Nawoływanie do niej w polityce jest niewiele warte; przynieść ją może tylko Ewangelia. Przesłanie zaczyna się od wezwania Chrystusa i tylko w Nim i przez Niego może się urzeczywistnić. Jestem szczęśliwy, że tę perspektywę zaproponowano w dokumencie Europie oraz obu narodom zranionym historią i dniem dzisiejszym. Nie należy oczekiwać efektów natychmiastowych: przed nami długie i trudne zadanie. Nawet pamiętny list do biskupów niemieckich, choć pisany przez jednych biskupów katolickich do drugich, przyniósł owoce wiele lat później. Kardynała Wyszyńskiego doskonale pamiętam ówczesne media, a także zwykłych ludzi i ich reakcje oskarżano o zdradę, uzurpację i wszelkie złe zamiary. W czyim imieniu? pytano. Pisali i mówili tak politycy, inteligenci, publicyści Także dla Przesłania nie oczekuję powszechnego aplauzu. Społeczeństwo, nasz naród są podzielone w różnych sprawach. Wielu jednak ludziom zostały otwarte nowe drogi, zadania i perspektywy wynikające z Ewangelii. Skuteczność tego Przesłania zależeć będzie od jego realizacji. Jak duszpastersko dokument powinien być wykorzystany, jak z orędziem dotrzeć do wiernych? Na szczęście mamy trochę katolickich tygodników: Gość Niedzielny, Niedziela, Przewodnik Katolicki, Idziemy, jest ogólnopolski Nasz Dziennik, TV Trwam, Radio Maryja, są tygodniki i rozgłośnie diecezjalne; nie brak pism społeczno-kulturalnych, które też sięgną do treści zawartych w Przesłaniu. Z pewnością pojawi się list Episkopatu. Naszym potężnym środkiem przekazu jest ambona, są witryny katolickie w Internecie, strony diecezjalne i parafialne! Nie bałbym się o dostęp do omawianych treści. Czy zdołamy zainteresować wiernych? Muszą się włączyć najlepsi: wydziały teologiczne i uczelnie katolickie, trzeba perspektywę pojednania ukazać jako jedno z zadań Roku Wiary, który za kilka tygodni napełni Kościół nowym entuzjazmem; pokazać, że trudna sztuka pojednania jest też elementem nowej ewangelizacji potrzebującej entuzjazmu i otwartego serca. Przesłanie zawiera surową ocenę współczesnej kultury. Pod pretekstem zachowania zasady świeckości lub obrony wolności kwestionuje się podstawowe zasady moralne Promuje się aborcję, eutanazję, związki osób jednej płci propaguje się konsumpcjonistyczny styl życia, odrzuca się tradycyjne wartości i usuwa z przestrzeni publicznej symbole religijne czytamy fragment dokumentu podpisanego na Zamku Królewskim. Czy stan europejskiej kultury jest tak niepokojący, że potrzebne było sprzymierzenie dwóch wielkich Kościołów dla obrony chrześcijańskich korzeni Europy? Czy ocena kultury jest nazbyt surowa? Nazwałbym tę ocenę po prostu realistyczną. Rzecz jasna, nie wszyscy twórcy, nie wszystkie prądy kulturowe, nie każde zjawisko obecne w kulturze spełnia wymienione tutaj elementy. Ale takie prądy są w życiu duchowym, kulturowym silniejsze niż kiedykolwiek. Zwłaszcza kultura masowa schlebia gustom niewybrednym. Nie brak jednak antychrześcijańskich elementów w malarstwie, literaturze, filmie, teatrze. Tak po prostu jest, o czym Ojciec Święty Benedykt XVI mówi od dawna. Możemy dziękować Bogu, że do proroczego głosu Namiestnika Chrystusa dołączył głos Patriarchy Wszechrusi. Niewątpliwie ten historyczny dokument pomiędzy Kościołem rzymskokatolickim w Polsce a Kościołem prawosławnym w Rosji należy odczytywać w kontekście ekumenicznym. Czy zdaniem Księdza Biskupa stanowi on krok naprzód w zbliżeniu pomiędzy chrześcijańskim Wschodem i Zachodem? A może także będzie przygotowaniem do spotkania między Benedyktem XVI i Cyrylem? Boleję, że w XI wieku zabrakło na Stolicy Piotrowej ludzi formatu dwudziestowiecznych papieży: pewnie nie doszłoby do tragicznego podziału. Ekumeniczny dialog trwa i na górze, i na froncie. Nasze relacje z prawosławnymi nie są trudne tak długo, jak długo rozmawiają z sobą ludzie wierzący. Znacznie gorzej dzieje się wtedy, kiedy w dyskursie pojawia się polityka. Niezrównanym mistrzem dialogu był bł. Jan Paweł II, a jednak nie dane mu było nasze dzisiejsze doświadczenie. Dialog z prawosławiem to sprawa rozmawiających ludzi i Pana Boga pewnie nawet w odwrotnej kolejności jeżeli ludzie nie będą sprzeciwiali się woli Boga ekumenizm będzie stawał się ciałem. A czy dojdzie do spotkania Benedykta XVI i patriarchy Cyryla? Jeżeli taka jest wola Pana wydaje się, że już dawno nie było atmosfery tak sprzyjającej spotkaniu. Rozmawiał ks. Artur Niemira

17 Cieszę się bardzo, że mogę przybyć na polską ziemię Przemówienie powitalne patriarchy Moskwy i całej Rusi Cyryla I, wygłoszone na wojskowym lotnisku w Warszawie, 16 sierpnia 2012 Cieszę się bardzo, że mogę przybyć na ziemię polską, aby się spotkać z przedstawicielami Polskiego Kościoła Prawosławnego i Kościoła katolickiego w Polsce. Są to moje pierwsze odwiedziny kraju europejskiego, o kulturze zachodnioeuropejskiej, po wybraniu mnie na patriarchę moskiewskiego i całej Rusi. Jest to również pierwsza w historii wizyta patriarchy moskiewskiego w Polsce. Stwarza mi ona możliwość, aby spotkawszy się zarówno z prawosławnymi, jak i katolikami, zastanowić się nad naszym życiem, nad naszą przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Dla nas wszystkich wspólnym fundamentem jest Ewangelia i jestem głęboko przekonany, że na tej podstawie można rozwiązać wszelkie nieporozumienia, powstające w społeczeństwie ludzkim. To wspaniałe, że kultura chrześcijańska dominuje i w Polsce, i w Rosji, a zatem mamy wspólny fundament i wspólną podstawę także do rozwiązania problemów, które odziedziczyliśmy z przeszłości. Chciałbym przywołać Boże błogosławieństwo na naród polski, na wasz kraj i państwo oraz życzyć wam wszystkim sukcesów w waszej pracy i waszym życiu, jak również wyrazić nadzieję, że moja wizyta wniesie swój skromny wkład także do rozwoju stosunków między Polską a tymi państwami, na których obszarze jest obecny Rosyjski Kościół Prawosławny. W waszych osobach ludzi środków społecznego przekazu chciałbym tutaj, na lotnisku, pozdrowić cały naród polski. Dziękuję za uwagę. tł. kg Kościoły prawosławne Polski i Rosji łączą wielowiekowe więzi Wystąpienie patriarchy Cyryla I w prawosławnej katedrze św. Marii Magdaleny w Warszawie podczas doksologii, czyli krótkiego nabożeństwa, odprawionego na jego powitanie, 16 sierpnia 2012 Eminencje, Ekscelencje, Czcigodni Ojcowie, Bracia i Siostry, Dostojni Przedstawiciele Kościoła Rzymskokatolickiego, Przedstawiciele Władz Państwowych! Dziękuję wam serdecznie za braterskie zaproszenie do odwiedzenia Najświętszego Polskiego Kościoła Prawosławnego i Waszej Eminencji. Z radością znalazłem się ponownie na tej ziemi, cieszę się, że widzę w dobrym zdrowiu Was osobiście i umiłowanych Braci arcypasterzy, spośród których z wieloma łączą mnie długie lata dobrych, braterskich stosunków i współpracy. I wraz z Wami chcę wznieść wspólną modlitwę pod sklepieniem tej przepięknej katedry pod wezwaniem Równej Apostołom św. Marii Magdaleny, w której już wcześniej wielokrotnie miałem okazję przebywać. Jednakże jako zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego jestem tutaj po raz pierwszy. Co więcej, w ogóle po raz pierwszy patriarcha moskiewski i całej Rusi odwiedza Polskę. Niemniej jednak nasze stosunki mają długą i chwalebną historię. Zarówno na Ruś, jak i do Polski chrześcijaństwo tradycji wschodniej przynieśli uczniowie Świętych Braci, Równych Apostołom Cyryla i Metodego, Nauczycieli Słowiańskich. I ta wschodnia tradycja chrześcijańska obecna była na wielu ziemiach polskich w tym samym czasie, gdy wielki książę Mieszko I jednoczył je w jedno państwo. Na długiej drodze dziejowej, nie zawsze prostej, nierzadko związanej z dawaniem świadectwa, prawosławiu w Polsce sądzone było pozostawać w organicznej jedności z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym. To właśnie Kościół rosyjski zapoczątkował powstanie w Polsce Kościoła prawosławnego, aby następnie wprowadzić go jako najbliższą swoją siostrę do rodziny lokalnych Kościołów prawosławnych. Cieszy nas, że Polski Kościół Prawosławny święcie strzeże tradycji przejętych od Kościoła rosyjskiego. Naszą jedność przypieczętowuje i ustrój kościelny, i architektura świątyń, i język liturgii. Jednocześnie te tradycje ruskie zyskały w Polsce samodzielny i twórczy rozwój, co bardzo nas cieszy. Od bardzo dawna czcimy tych samych świętych, przy czym ziemskie życie niektórych z nich jest związane z Polską i z krajami Świętej Rusi. Miejsca ich czci łączą nasze serca w miłości do czynów wyznawców Jezusa Chrystusa. Takimi świętymi stali się DOKUMENT 17

18 dla nas Czcigodny Mojżesz Ugrien i Czcigodna Wyznawczyni Paraskiewa Dmitrowska; bliski i drogi jest nam także pochodzący z ziemi chełmskiej, nasz wspólny orędownik niebieski, święty wyznawca Roman Miedwieď duchowny Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, który wykazał się niezachwianą stałością wiary w okresie okrutnych prześladowań Kościoła Bożego. Obecnie spoczywa on wraz ze swymi świętymi relikwiami w jednej z moskiewskich świątyń. Cząstkę relikwii św. Romana przywiozłem ze sobą w darze dla bratniego Polskiego Kościoła Prawosławnego i chciałbym przekazać tę świętość Waszej Eminencji jako znak naszej miłości i duchowej jedności w Chrystusie. Niech ten wyznawca Boży będzie w sposób widzialny obecny na ziemi polskiej w swych doczesnych szczątkach i w sposób niewidzialny stając przed Stołem Chrystusa Wszechmocnego, nieustannie wstawia się za pokój, zdrowie i zbawienie prawosławnych w Polsce. Wiemy o tej pracy socjalnej, misyjnej i oświatowej, jaką prowadzi obecnie Polski Kościół Prawosławny. Dowiedzieliśmy się, że w Warszawie powstaje Ośrodek Kultury Prawosławnej i jest mi szczególnie przyjemnie, że świątynia przy nim będzie poświęcona Świętym, Równym Apostołom Cyrylowi i Metodemu. Dla tej świątyni postanowiliśmy przygotować w darze dla Polskiego Kościoła Prawosławnego ikonostas i obecnie chciałbym przekazać Waszej Eminencji gotową już Bramę Królewską oraz certyfikat na wykonanie pozostałej części ikonostasu. Łaska i niewysłowiona miłość Boga i Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa niech zawsze będzie z Tobą, Umiłowany Bracie, z całą umiłowaną przez Boga i wielonarodową owczarnią Polskiego Kościoła Prawosławnego. Chciałbym swymi słowami zaświadczyć o głębokim szacunku wobec tej posługi, jaką Ty osobiście pełnisz jako zwierzchnik Polskiego Kościoła Prawosławnego oraz Bracia Arcypasterze, którzy w jedności i jednomyślności służą narodowi polskiemu, dochowując wierności wierze prawosławnej i prawosławnej tradycji liturgicznej. Chciałbym też podkreślić ważną rolę Polskiego Kościoła Prawosławnego w ustanowieniu dobrych stosunków między Kościołami prawosławnym i rzymskokatolickim. Zwłaszcza w ostatnich latach tu, w tym kraju, przebyto wielką drogę z punktu widzenia pojednania i nawiązania ściślejszej współpracy dwóch gałęzi chrześcijaństwa, które od istniejącej niegdyś konfrontacji przeszły do braterskiego współdziałania i wspólnego świadectwa o Chrystusie Ukrzyżowanym i Zmartwychwstałym, wspierając tym samym duchowe i moralne tradycje Ewangelii. Chciałbym, Drogi Bracie, wręczyć relikwiarz z relikwiami św. Romana Miedwiedia, Wyznawcy i Męczennika, oraz świętą bramę dla ikonostasu budowanej obecnie świątyni św. Cyryla i Metodego wraz z certyfikatem na zakończenie prac nad tym ikonostasem, a soborowi katedralnemu pw. św. Marii Magdaleny przekazać tę Ikonę Znamienie Matki Bożej. Ikona ta była duchowym symbolem Soboru Lokalnego RKP w 2009 r., który wybrał mnie na patriarchę moskiewskiego i całej Rusi. Chciałbym przekazać ją temu świętemu miejscu z napisem pamiątkowym, aby ludzie prawosławni, zbliżając się do tego świętego wizerunku, modlili się także za mnie i za moją posługę. Niech Pan strzeże Polski, narodu polskiego, Kościoła prawosławnego, Waszej Eminencji na wiele dobrych lat. tł. kg DOKUMENT 18 Dzisiejsze czasy wołają o odważnych świadków i proroków Przemówienie abp. Józefa Michalika, wygłoszone podczas spotkania z patriarchą Cyrylem I w warszawskiej siedzibie Sekretariatu Episkopatu Polski, 16 sierpnia 2012 Wasza Świątobliwość, Wasze Ekscelencje, Dostojni Goście towarzyszący Jego Świątobliwości Patriarsze Moskwy i Wszechrusi, Dostojni Księża Kardynałowie, Biskupi, Przedstawiciele Władz, Drodzy Państwo! Szczerym sercem witam Waszą Świątobliwość oraz towarzyszących mu Biskupów i dziękuję Kościołowi Prawosławnemu Rosji za to, że staje dziś obok wielkich obrońców i heroldów prawa Bożego w świecie, bo moralna, duchowa wielkość chrześcijan jest solą ziemi i światłem świata (por. Mt 5,13). Jeśli dzisiaj Patriarcha Prawosławnego Kościoła Rosyjskiego, Kościoła wielkiej ponad tysiącletniej historii, Kościoła wielkich świętych, Kościoła rzeszy męczenników pragnie wraz z Kościołem Katolickim w Polsce zwrócić się ze wspólnym duszpasterskim przesłaniem do wiernych obydwu Kościołów i do wszystkich ludzi dobrej woli, to ten krok staje się świadectwem wiary i mówi bardzo wiele. Tu nie chodzi tylko o gest, ale o przesłanie wspólnego zatroskania o świat, w którym żyjemy, o potwierdzenie wierności Ewangelii i nierozłącznie związanej z nią etyce, czyli życiu wiarą według Chrystusowego prawa. Z szacunkiem obserwujemy, że Patriarcha i Prawosławny Kościół Rosyjski wierny swemu powołaniu głosi ewangelię Chrystusową, ko

19 cha swój naród i odważnie go broni przed rozpoznanym niebezpieczeństwem źle rozumianej nowoczesności, jednokierunkowego, liberalnego postępu, pozbawionego wrażliwości na obecność Boga i inspirację sumienia w życiu współczesnego człowieka, w społeczeństwach i w narodach. Brak odniesienia do etyki w prawodawstwach państw i organizacji międzynarodowych musi niepokoić ludzi odpowiedzialnych. Biskupi Kościoła Katolickiego w Polsce także próbują uczciwie rozeznawać znaki czasu i z całym oddaniem starają się realizować zalecenia nauczania Papieskiego, którego aktualnym wyrazem jest troska o nową ewangelizację. Kochając nasz Kościół, kochamy i czujemy też egzystencjalny związek z narodem i Ojczyzną oraz Europą, i w poczuciu odpowiedzialności za zagrożoną duszę narodu i za szansę nowych czasów znajdujemy dziś nową motywację do potwierdzenia naszych chrześcijańskich korzeni i odpowiedzialnego przed Bogiem przypomnienia, że źródła naszej godności i naszej mocy są w Bogu, który dał nam Syna i Zbawiciela i umacnia nas wszystkich ochrzczonych, katolików i prawosławnych, darem Ducha Świętego. Jakaż to radość, że dziś możemy wspólnie modlić się do Ojca Jezusa Chrystusa, który zapewnił, że jest tam, gdzie dwóch lub trzech gromadzi się w Jego imię (por. Mt 18, 20), i że tę modlitwę możemy zanosić za wszystkich ludzi razem z Bogarodzicą Maryją, i że w tej jedności z Chrystusem i w modlitwie leży źródło nadziei na wypełnienie naszych zadań. Kościoły i narody potrzebują nauczycieli głoszących i żyjących zgodnie z prawdą wolną od ideologicznego zabarwienia. Potrzebują prawdy Ewangelii głoszonej w miłości. Pierwszym nauczycielem Kościoła jest Jezus Chrystus, który nie unikał stawiania trudnych wymagań. Dzisiejsze czasy wołają o proroków i świadków odważnych, widzących zagrożenia, ale niosących światu nadzieję mocy Bożej, ukazujących ratunek w nawróceniu do Chrystusa Jedynego Zbawiciela człowieka. Z szacunkiem przyjmujemy głos Patriarchy Kościoła w Rosji, Metropolity Hilariona i wszystkich Biskupów Kościoła Prawosławnego w Rosji i w Polsce, będący wyrazem wspólnej troski o Chrystusowe przesłanie zbawcze, skierowane do świata. Podzielamy przekonanie Waszej Świątobliwości wyrażane przy różnych okazjach, że przytoczę przynajmniej niektóre: przed Zachodem i Wschodem stoi najtrudniejsze zadanie wspólnego znajdowania równowagi z jednej strony między postępem w dziedzinie zachowania praw osoby i mniejszości oraz zachowaniem narodowo-kulturowej i religijnej tożsamości poszczególnych narodów z drugiej strony (s.9). Jesteśmy w epoce forsowanych, jeśli nie powiedzieć przemocą narzucanych wartości neoliberalnych (s. 10). Liberalny standard jest proponowany jako obowiązujący dla organizowania wewnętrznego życia kraju i narodów Należy zwrócić uwagę na wartości moralne jednoczącej się Europy (s. 14). Bardzo owocny może być dialog z Kościołem rzymskokatolickim, uznającym Tradycję za normę wiary (s. 17). Moralne i duchowe odrodzenie ludzkości powinno zacząć się w środowisku chrześcijańskim od przywiązania chrześcijan do niezmiennych norm moralności ewangelicznej, od organicznego połączenia w życiu codziennym wymiaru osobistego i społecznego etyki chrześcijańskiej jest jednak jeden, jak się wydaje, konieczny warunek osiągnięcia jedności Kościoła i odrodzenia ludzkości. Tym warunkiem jest pokuta (s. 55). (Patriarcha Cyryl, Wolność i odpowiedzialność, Białystok 2010). Wyrażam radość, że możemy dziś spotkać się w siedzibie Konferencji Episkopatu Polski i wymienić opinię na bliskie nam tematy dotyczące życia naszych Kościołów, sytuacji współczesnego świata: szans i zagrożeń, ale twórczą, praktyczną i może szczególnie ważną sprawą, którą powinniśmy tu poruszyć jest pytanie o ciąg dalszy naszego pierwszego, wspólnego odezwania się do wiernych naszych Kościołów i do wszystkich ludzi dobrej woli. Czy widzimy możliwość dalszych kontaktów, współpracy i w jakim zakresie? Być może odpowiedź na to pytanie będzie wymagała przygotowania i pogłębienia refleksji przez nasze zespoły, które przygotowały tekst oraz dzisiejsze spotkanie, ale warto zarysować ogólny kierunek naszej woli. Zapewne padną też inne postulaty czy uwagi, które pragniemy przyjąć z całym zrozumieniem. Nasze Kościoły stoją przed podobnymi wyzwaniami Przemówienie patriarchy Cyryla I, wygłoszone w siedzibie Episkopatu Polski w Warszawie, 16 sierpnia 2012 Ekscelencje! Dziękuję za te ciepłe słowa powitania, które inspirują nasz dialog, jaki mam nadzieję przyczyni się do dobra naszych Kościołów i naszych narodów. Z uczuciem głębokiej radości i w poczuciu szczególnej odpowiedzialności przybyłem do Polski. Jest to pierwsza wizyta głowy Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego [RKP] w waszym kraju w całej histo DOKUMENT 19

20 DOKUMENT 20 rii. Przybyłem tutaj na zaproszenie Jego Eminencji metropolity Sawy, zwierzchnika Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego [PAKP]. Wielkie znaczenie przywiązuję do tego spotkania z Prezydium episkopatu Kościoła rzymskokatolickiego Polski, do którego należy większość narodu polskiego. Jest mi szczególnie miło widzieć tutaj przyjaciół RKP, z którymi połączyły mnie stosunki dobrej współpracy jeszcze w tych latach, gdy byłem metropolitą smoleńskim i kaliningradzkim oraz przewodniczącym Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych Patriarchatu Moskiewskiego. Szczególnie cieszę się, że mogę tu powitać Jego Eminencję kard. Józefa Glempa, z którym miałem szczęście wielokrotnie się spotykać i omawiać liczne zagadnienia w duchu otwartości i zrozumienia wzajemnego. Dodam, że było to w bardzo złożonych czasach dla naszych Kościołów i naszych narodów. Przede wszystkim jednak chciałbym wyrazić wdzięczność Konferencji Episkopatu Polski [KEP] za wspólną wraz z RKP inicjatywę uchwalenia dokumentu o pojednaniu narodów rosyjskiego i polskiego. Po kilku latach owocnej pracy inicjatywa ta znalazła swe ucieleśnienie we Wspólnym Przesłaniu do Narodów Polski i Rosji, które jutro podpiszemy. Bóg zechciał, aby to podpisanie odbyło się w czasie bardzo znaczącym dla stosunków rosyjsko-polskich w roku 400. rocznicy wyzwolenia Moskwy od wojsk polskich. Jest jeszcze jeden jubileusz: mija 200 lat od zwycięstwa Rosjan nad Napoleonem. W owym czasie również byliśmy jakby po dwóch stronach barykady. I właśnie w tych dwóch datach odzwierciedlają się cała złożoność i sprzeczności stosunków między naszymi narodami w historii: i wyobcowanie, i otwarta wrogość. Ale walkę polityczną poprzedziła utrata jedności chrześcijańskiej, w jakiej Kościoły Wschodu i Zachodu znajdowały się początkowo. Dlatego nie można osiągnąć prawdziwego pokoju między narodami rosyjskim i polskim bez aktywnego udziału w tym dialogu dwóch Kościołów, które ukształtowały tożsamość duchową i kulturową obu narodów. Mówiąc to nie zamierzam pomniejszać znaczenia dialogu politycznego, stosunków gospodarczych czy więzi kulturowych, chcę tylko powiedzieć, że z bardzo wielu powodów, m.in. historycznych i kulturalnych, rola czynnika religijnego w stosunkach między naszymi narodami jest pryncypialnie ważna. I właśnie to spotkanie, jak sądzę, zrodziło przekonanie w łonie episkopatu zarówno katolickiego w Polsce, jak i RKP, o konieczności podjęcia dialogu, aby uczynić pierwszy krok na drodze pojednania naszych narodów na takim szczeblu, który jest głęboki i pryncypialny. Nasze Kościoły i kraje przeżyły tragiczne doświadczenie reżymów totalitarnych XX wieku. Ofiarami padły miliony niewinnych ludzi, z których wielu ucierpiało za wyznawanie wiary chrześcijańskiej. Jestem głęboko przekonany, że życie i czyn wyznawców i nowych męczenników za wiarę w Chrystusa Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego pomógł naszym narodom w zachowaniu swej tożsamości narodowej i przezwyciężeniu wpływu bogobórczych reżymów na życie duchowe i świadomość ludzi. Dziś nasze Kościoły napotykają te same wyzwania. Są to zeświecczenie społeczeństwa europejskiego, które coraz bardziej staje się społeczeństwem konsumpcyjnym, wyrzeczenie się zasad moralnych w życiu osobistym i społecznym, próby wyparcia religii ze sfery publicznej i usunięcia symboli chrześcijańskich z przestrzeni społecznej. Przed Kościołami ponownie staje zadanie świadczenia o Chrystusie przed społeczeństwem, zapominającym o swoich korzeniach chrześcijańskich. Zarówno Rosyjski Kościół Prawosławny, jak i Kościół rzymskokatolicki w Polsce przeżyły czas walki z Bogiem i wiedzą, do jakich zgubnych dla człowieka następstw prowadzi zapomnienie o przykazaniach Bożych. Historia pokazuje, że zaparcie się Boga prowadzi do podeptania wysokiej godności człowieka, stworzonego na obraz Boży. Świadczenie o Chrystusie Zbawicielu przed światem współczesnym i obrona godności osoby ludzkiej w różnych dziedzinach życia społecznego wymaga naszych wspólnych wysiłków oraz wskazuje drogi współdziałania między naszymi Kościołami. Oba Kościoły rozwiązują obecnie zadania, które pod wieloma względami są zbieżne: oświata chrześcijańska, misja, praca z młodzieżą, służba społeczna, dialog ze społeczeństwem świeckim, obejmującym świat kultury, nauki, polityki, środki społecznego przekazu. Oba nasze Kościoły bronią tradycyjnych wartości chrześcijańskich w życiu współczesnego człowieka i społeczeństwa, występują w obronie rodziny i świętości małżeństwa, w obronie życia nienarodzonych dzieci. Nie mogę nie podkreślić w związku z tym konsekwentnych wysiłków Kościoła katolickiego w Polsce, dzięki którym w Polsce wprowadzono ustawowo poważne ograniczenia aborcji. W związku z tymi działaniami i stanowiskiem w sprawach społecznych i RKP, i Kościół katolicki w Polski napotykają określoną krytykę i przeciwdziałanie. W Rosji w ostatnim czasie wzmogły się wystąpienia osób nastawionych antykościelnie, które chciałyby nie dopuścić Kościoła do sfery wychowania szkolnego i ograniczyć jego wpływy w różnych dziedzinach życia społecznego. W Polsce także istnieje ruch polityczny, niezadowolony z wpływu Kościoła na życie społeczeństwa, co dało o sobie znać m.in. w próbie usunięcia krzyża z Sejmu. Te niepokojące tendencje wzywają nasze Kościoły do zajęcia solidarnego stanowiska wobec wszystkich wspomnianych problemów i ściślejszej współpracy w zakresie obrony zasad chrześcijańskich w polityce i życiu społecznym. Wierzę, że przyjęcie przez nas wspólnego przesłania do narodów Rosji i Polski jest niezwykle ważnym krokiem w tym kierunku. Niech Bóg błogosławi na