Wydział Elektryczny Katedra Elektrotechniki Teoretycznej i Metrologii. Materiały pomocnicze do zajęć z przedmiotu SYSTEMY OPERACYJNE

Transkrypt

1 Politechnika Białostocka Wydział Elektryczny Katedra Elektrotechniki Teoretycznej i Metrologii Materiały pomocnicze do zajęć z przedmiotu SYSTEMY OPERACYJNE Kod przedmiotu: F***** Ćwiczenie pt. SYSTEM MS-DOS. ORGANIZACJA PLIKÓW I KATALOGÓW. PODSTAWOWE POLECENIA Pracownia numer 1 Autor: Marek Zaręba (2002) Aktualizacja: Jarosław Forenc (2006) Białystok

2 Cel ćwiczenia: Zapoznanie studentów z podstawami pracy w systemie operacyjnym DOS. WSTĘP System operacyjny DOS jest zbiorem programów uŝytkowych umoŝliwiających zarządzanie urządzeniami wejścia-wyjścia (klawiatura, monitor, drukarka itd.), zarządzanie plikami na dysku, ładowanie i wykonywanie programów w pamięci komputera. Historia powstania systemu DOS sięga roku 1981, gdzie zespół programistów z firmy Microsoft stworzył wersję 1.00 MS-DOS. Pierwsza wersja była przeznaczona dla komputerów IBM PC bez dysku twardego. Następnie na przełomie lat 80 i 90 udoskonalano wersje DOS-u o nowe funkcje i moŝliwości, aŝ do powstania wersji Obecnie system DOS został zastąpiony systemami Windows 9x/NT/ME/2000/XP. 1. STRUKTURA I FUNKCJE SYSTEMU DOS ZaleŜnie od uŝywanej wersji systemu DOS do wykonywania zadań (poleceń) systemu słuŝą dziesiątki funkcji. Niektóre z nich znajdują się w pamięci juŝ od chwili uruchomienia i załadowania systemu operacyjnego i pozostają aŝ do chwili wyłączenia komputera. Nazywa je się poleceniami wewnętrznymi, ich wykonanie zachodzi natychmiast po wywołaniu. Inne znajdują się w plikach umieszczonych na dysku. Za kaŝdym wywołaniem odpowiedniej funkcji plik z dysku jest ładowany do pamięci i wykonywany. Z tego powodu, Ŝe nie znajdują się na stałe w pamięci są nazywane poleceniami zewnętrznymi. System DOS po załadowaniu składa się z 3 plików: - IO.SYS (lub IBMBIO.COM dla systemu PC-DOS). Plik ten ma za zadanie ustanowienie interfejsu między częścią rezydentną a właściwym systemem. Zajmuje się on zarządzaniem operacjami wejścia-wyjścia na poziomie sprzętowym (BIOS). - MSDOS.SYS (IBMDOS.COM dla systemu PC-DOS). Zajmuje się interpretacją poleceń przychodzących od programów aplikacyjnych i przekazuje je do BIOS-u w formie zrozumiałej dla niego. - COMMAND.COM. SłuŜy on do ustawienia interfejsu z uŝytkownikiem, rejestruje i wykonuje polecenia uŝytkownika (lub ładuje odpowiednie pliki w przypadku urządzeń zewnętrznych). Składa się on z dwóch części: jedna z nich znajduje się stale w pamięci komputera (część rezydentna) i zawiera między innym obsługę niektórych przerwań oraz z drugiej części, przejściowej, zawierającej interpreter poleceń wewnętrznych. Z COMMAND.COM powiązane są dwa pliki CONFIG.SYS 2

3 i AUTOEXEC.BAT słuŝące do określania niektórych parametrów konfiguracji komputera (wykorzystanie pamięci, informacji narodowych itp.) oraz pozwalające na instalowanie pewnych programów (zwanych sterownikami) przeznaczonych do obsługi wejścia-wyjścia. Drugi plik, związany z COMMAND.COM, to AUTOEXEC.BAT słuŝący do wykonywania pierwszych poleceń systemu, mających na celu przystosowanie komputera do potrzeb uŝytkownika. Po załadowaniu systemu operacyjnego (wyŝej wymienionych plików) na monitorze jest wyświetlany znak zachęty mający zazwyczaj postać: C:\> Znak zachęty wskazuje na bieŝący dysk (z którego został załadowany DOS). Główna praca uŝytkownika systemu komputerowego polega na pisaniu na klawiaturze poleceń dla systemu operacyjnego. Polecenia piszę się po znaku zachęty. DOS akceptuje nazwy poleceń pisane małymi i duŝymi literami (nie są rozróŝniane małe i duŝe litery). Nazwy urządzeń zewnętrznych W systemie DOS urządzenia zewnętrzne oraz urządzenia wejścia-wyjścia mają standardowe oznaczenia. Nazwy stacji FDD mają zazwyczaj oznaczenie A: lub B: natomiast C: i D: to dyski i inne napędy. Nazwa kaŝdego urządzenia kończy się dwukropkiem (:). Urządzeniami wejścia-wyjścia są: zestaw monitorklawiatura oznaczenie - CON:, drukarka dołączona do pierwszego portu równoległego oznaczenie - LPT1: lub PRN:, drukarka dołączona do pierwszego portu szeregowego oznaczenie - COM1: lub AUX1: itd. Szczególne oznaczenie NULL: przypisano nieistniejącemu urządzeniu, którego uŝycie pozwala na niewyświetlanie na monitorze pewnych niepoŝądanych komunikatów. Organizacja dysku za pomocą katalogów i plików W systemie DOS dane przechowywane są na dyskach w postaci plików. Plik jest zbiorem danych przedstawionych za pomocą bajtów tworzących program, tekst, obraz itp. Nazwa pliku moŝe zawierać do 8 znaków, za którymi następuje kropka i rozszerzenie (opcjonalne) o długości do trzech znaków. Rozszerzenie słuŝy zazwyczaj do określenia rodzaju pliku, np.:.exe,.com,.bat - pliki wykonywalne,.txt - pliki tekstowe,.cpp - pliki z kodem źródłowym w języku C++. W nazwie plików nie mogą występować spacje oraz pewne słowa i znaki zastrzeŝone w systemie DOS. Specjalne znaczenie mają tzw. znaki globalne: * i?. Nie mogą one pojawić się w nazwach plików, ale mogą pojawić się przy wywołaniu plików. Odpowiednio: * - zastępuję dowolną grupę znaków a? - dowolny jeden znak, np.: 3

4 *.TXT - oznacza wszystkie pliki o dowolnych nazwach z rozszerzeniem TXT, *.* - oznacza wszystkie pliki o dowolnych nazwach,?plik.txt - oznacza wszystkie pliki o dowolnym pierwszym znaku i następnie nazwy składającej się z znaków PLIK. Aby uruchomić program w systemie DOS naleŝy zwykle podać jego pełną nazwę, łącznie z rozszerzeniem. W przypadku pominięcia rozszerzenia DOS będzie poszukiwał plików z rozszerzeniami.com potem.exe i na końcu.bat z podaną nazwą dla uruchomienia programu. Pliki są przechowywane w katalogach. Katalog jest zdefiniowany podobnie jak plik przez zazwyczaj samą nazwę (ale moŝe teŝ posiadać rozszerzenie). Katalog oprócz plików moŝe zawierać podkatalogi tworząc strukturę odwróconego drzewa. KAT1 KAT2 plik.txt KAT3 KAT4 plik.doc Rys. 1 Przykładowa struktura katalogów i plików na dysku C. Oznaczenia przy katalogach: \ - oznacza katalog główny (ang. back slash). Wszystkie inne katalogi są podkatalogami tego katalogu,. - (kropka) oznacza katalog bieŝący,.. - (dwie kropki) katalog znajdujący się o jeden poziom wyŝej w strukturze katalogów. Do poruszania się po strukturze katalogów i plików słuŝy ścieŝka dostępu (czyli podanie nazw podkatalogów oddzielonych ukośnikami) np. dla wskazania pliku plikt.txt w katalogu KAT3 (Rys. 1) naleŝy podać następującą ścieŝkę: c:\kat2\kat3\plik.txt rys.bmp pr.cpp plik.txt 4

5 2. OPIS WYBRANYCH POLECEŃ SYSTEMU DOS attrib zmiana atrybutów plików attrib [+R -R] [+A -A] [+S -S] [+H -H] [[dysk:][ścieŝka] nazwa_pliku][/s] Polecenie to słuŝy do zmiany atrybutów plików. MoŜna określić cztery atrybuty: R - plik tylko do odczytu (ang. read only), chroni przed zapisem, A - plik archiwalny (ang. archive), informuje, Ŝe plik został zmieniony, H - plik ukryty (ang. hidden), S - plik systemowy (ang. system). Znak plus przed atrybutem nadaje dany atrybut, zaś minus odbiera go. Niepodanie nazwy pliku powoduje wykonanie operacji na wszystkich plikach w bieŝącym katalogu. Niepodanie opcji zmiany atrybutów powoduje wyświetlenie aktualnych atrybutów. Opcje: /S - przetwarza wszystkie pliki w katalogu bieŝącym i podkatalogach. attrib +R +S dane.zip - nadanie plikowi dane.zip atrybutów R i S, attrib dane.zip - wyświetlenie aktualnych atrybutów pliku dane.zip, attrib - wyświetlenie atrybutów wszystkich plików znajdujących się w bieŝącym katalogu. cd lub chdir zmiana katalogu cd [dysk:] [scieŝka] Polecenie to umoŝliwia zmianę katalogu bieŝącego na katalog podany jako parametr przy wywołaniu poleceń, a wywołane bez parametrów pokazuje nazwę aktualnego katalogu bieŝącego. Nazwa jest skrótem od CHDIR. 5

6 cd.. - przejście o jeden poziom wyŝej, cd \ - przejście do katalogu głównego, cd c:\dos - zmiana katalogu na C:\DOS. cls czyszczenie ekranu cls Polecenie wymazuje zawartość ekranu monitora i przesuwa kursor na początek ekranu. copy kopiowanie plików copy [/A][/B][dysk:][ścieŜka][plik] [/A][/B][dysk:][ścieŜka][plik] [/A][/B][/V] Polecenie to umoŝliwia kopiowanie plików z jednostki źródłowej (dysk albo urządzenie logiczne za wyjątkiem COM i AUX) do jednostki przeznaczenia. Pozwala takŝe na dołączanie do siebie (na końcu jednego pliku dodaje następny) plików podlegających kopiowaniu. W nazwie pliku źródłowego moŝna stosować znaki globalne. Opisywane polecenie umoŝliwia równieŝ utworzenie pliku tekstowego. Opcje: /a - kopiuje pliki ASCII (zakończone znakiem Ctrl+Z), /b - kopiuje pliki jako binarne, /v - weryfikuje prawidłowość wykonanego zapisu. copy *.* c:\dos - kopiuje wszystkie pliki z katalogu bieŝącego do katalogu C:\DOS, copy c:\kat2\plik.doc c:\kat1 - kopiuje plik.doc z miejsca określonego przez ścieŝkę dostępu do katalogu C:\KAT1, copy con plik.txt - umoŝliwia utworzenie pliku tekstowego w bieŝącym katalogu. Wpisywanie kończy się znakiem Ctrl+Z. 6

7 date zarządzanie datą systemową date [data] Polecenie to słuŝy do wyświetlenia i modyfikacji daty czasu w pamięci CMOS komputera. date del erase usuwanie plików del [dysk:][ścieŝka] plik [/P] erase [dysk:][ścieŝka] plik [/P] UmoŜliwia usuwanie plików podanych jako parametr polecenia. W nazwie usuwanych plików dopuszcza się znaki grupowe ( *,? ). Polecenie del i erase działają identyczne. del *.txt - usunięcie wszystkich plików o rozszerzeniu.txt z bieŝącego katalogu. dir wyświetlenie zawartości katalogu dir [dysk:][ścieŝka][plik][opcje] Polecenie powoduje wyświetlanie zawartości katalogu. Wywołane bez parametrów podaje nazwy, rozszerzenia pliku (zamienione na <DIR> w przypadku katalogów) ich długość oraz datę i godzinę utworzenia. Opcje: /p - wyświetla zawartość katalogu z podziałem na strony, /w - wyświetla zawartość katalogu w pięciu kolumnach w postaci skróconej, 7

8 /s - wyświetla takŝe zawartość podkatalogów, /a - wyświetla pliki mające (lub nie - znak minus przed) określone atrybuty (D - katalogi, H - pliki ukryte, R - pliki tylko do odczytu, A - pliki gotowe do archiwizacji, S - pliki systemowe), /o - sortuje wykaz plików według ich nazwy (N), rozszerzenia (E), rozmiaru (S), daty i godziny (D) lub umieszczając na początku katalogi (G). Poprzedzając opcję znakiem minusa otrzymujemy sortowanie w malejącym porządku (alfabetycznym, czasowym), /b - wyświetla tylko nazwy plików i katalogów, bez innych informacji, /l - wyświetla małymi literami, dir /p - wyświetlenie zawartości bieŝącego katalogu, z przytrzymaniem ekranu, do momentu wciśnięcia dowolnego klawisza, dir *.exe - wyświetlenie listy plików o rozszerzeniu exe, dir c:\kat1 - wyświetlenie zawartości katalogu kat1, dir c:\kat1\*.doc /On - wyświetlenie plików o rozszerzeniu doc w podkatalogu kat1 posortowanych według nazw. diskcopy kopiowanie dyskietek diskcopy [dysk1: [dysk2:]] [/V] Polecenie to słuŝy do kopiowania jednej dyskietki na drugą. Obie dyskietki muszą być tego samego typu. Podanie dwóch takich samych napędów umoŝliwia wykonanie kopiowania w jednym mechanizmie dyskowym. Opcje: /V - powoduje wykonanie weryfikacji zapisu. diskcopy a: a: help wyświetlenie informacji o działaniu polecenia help [polecenie] 8

9 Polecenie to wyświetla informację o działaniu polecenia będącego parametrem wywołania. label nadanie etykiety dyskowi label [dysk:][etykieta] Polecenie to powoduje nadanie, zmianę lub usunięcie etykiety dyskietki lub dysku twardego. Uruchomione bez podania etykiety wyświetla bieŝącą etykietę i pytanie o wprowadzenie nowej. label c: SYSTEM - nadanie dyskowi C etykiety SYSTEM. md lub mkdir tworzenie katalogów md [dysk:] [ścieŝka] nazwa_katalogu SłuŜy do tworzenia podkatalogów w bieŝącym lub podanym katalogu. MD jest skrótem od MKDIR. md kat5 - tworzenie podkatalogu w katalogu bieŝącym, md c:\kat1\kat6 - tworzenie podkatalogu w miejscu podanym przez ścieŝkę dostępu. more wyświetlanie z zatrzymaniem more Polecenie more stosuje się przy wyświetlaniu na ekranie duŝych plików tekstowych. Zastosowanie go powoduje, Ŝe po wyświetleniu porcji tekstu 9

10 zajmującej cały ekran następuje zatrzymanie wyświetlania. Wciśnięcie dowolnego klawisza spowoduje wyświetlenie następnej porcji tekstu. type dane.txt more - wyświetlenie pliku dane.txt z podziałem na ekrany. prompt zmiana znaku zachęty prompt [tekst] Polecenie to umoŝliwia zmianę znaku zachęty. Znak zachęty moŝe składać się z dowolnych znaków i znaków specjalnych: $$ $ (znak dolara) $Q = (znak równości) $G > (znak większości) $L < (znak mniejszości) $D bieŝąca data $T bieŝący czas $V numer wersji systemu $S spacja $_ przejście do nowego wiersza $H usunięcie znaku na lewo od kursora (Backspace) $N bieŝący dysk $P bieŝący dysk i ścieŝka prompt $P$G - standardowy znak zachęty, np. C:\WINNT\> prompt DATA$Q$D - znak zachęty w postaci: DATA=Czw > rd lub rmdir usuwanie katalogów rd [dysk:] [ścieŝka] nazwa_katalogu SłuŜy do usuwania katalogów z dysku, znajdujących się w bieŝącym podkatalogu lub w podanym katalogu. Usuwany katalog musi być pusty. Nie moŝna usunąć katalogu głównego. RD jest skrótem od RMDIR. 10

11 rd kat1 - usunięcie katalogu kat1 z katalogu bieŝącego, rd c:\kat1\kat6 - usunięcie katalogu kat6 z określonego katalogu. ren rename zmiana nazwy pliku ren [dysk:][ścieŝka] [plik1] plik2 Polecenie słuŝy do zmiany nazwy jednego lub wielu plików. W wywołaniu dopuszczalne są znaki globalne. ren c:\kat2\plik.doc inny.doc - zmienia nazwę pliku plik.doc na inny.doc. time zarządzanie czasem systemowym time [gg:mm[ss[:cc] Polecenie to wyświetla lub modyfikuje wewnętrzny zegar systemowy. time 9:34 tree wyświetlenie struktury katalogów w postaci drzewa tree [dysk:][ścieŝka] [/A][/F] Pokazuje w formie graficznej drzewo katalogów dyskowych, w razie braku parametrów pokazuje drzewo katalogu bieŝącego. Opcje: /a - zamienia znaki semigraficzne na znaki: +, -,, \, 11

12 /f - pokazuje wykaz plików w katalogach. Przykład: tree c:\ /f - pokazuje drzewo katalogów dysku C: i wyświetla ich zawartość. type wyświetlenie zawartości pliku type [dysk:][ścieŝka] plik Polecenie powoduje wyświetlenie na ekranie monitora (lub wysłanie do pliku w przypadku przekierowania wyjścia) zawartości podanego pliku tekstowego. Wyświetlenie moŝna wstrzymać, naciskając Ctrl+S lub przerywając wciskając Ctrl+Break lub Ctrl+C. vol wyświetlenie etykiety dysku vol [dysk:] Polecenie to wyświetla etykietę dysku i numer seryjny dysku. vol d: - wyświetlenie etykiety i numeru seryjnego dysku oznaczonego d:, vol - wyświetlenie etykiety i numeru seryjnego bieŝącego dysku. LITERATURA: [1] Sokół R.: DOS. Leksykon kieszonkowy, Helion, Gliwice, [2] Zawadzki A.: MS-DOS 6.22/7.0 w praktyce, Magnus, Wrocław, [3] Bułhak L., Goczyński R., Tuszyński M..: DOS 5.0 od środka, Help, Warszawa, [4] Jankowski M.T., Marciniak A.: System operacyjny MS-DOS 6/6.2 dla początkujących i zaawansowanych, Wydawnictwo Nakom, Poznań, [5] Chomicz P., Ulijasz R.: DOS funkcje systemu, PLJ, Warszawa, [6] Markiewicz J.: DOS w twoim komputerze, CROMA, Wrocław,

13 Wymagania BHP Warunkiem przystąpienia do praktycznej realizacji ćwiczenia jest zapoznanie się z instrukcją BHP i instrukcją przeciw poŝarową oraz przestrzeganie zasad w nich zawartych. Wybrane urządzenia dostępne na stanowisku laboratoryjnym mogą posiadać instrukcje stanowiskowe. Przed rozpoczęciem pracy naleŝy zapoznać się z instrukcjami stanowiskowymi wskazanymi przez prowadzącego. W trakcie zajęć laboratoryjnych naleŝy przestrzegać następujących zasad: Sprawdzić, czy urządzenia dostępne na stanowisku laboratoryjnym są w stanie kompletnym, nie wskazującym na fizyczne uszkodzenie. Sprawdzić prawidłowość połączeń urządzeń peryferyjnych. JeŜeli istnieje taka moŝliwość, naleŝy dostosować warunki stanowiska do własnych potrzeb, ze względu na ergonomię. Monitor komputera ustawić w sposób zapewniający stałą i wygodną obserwację dla wszystkich członków zespołu. Załączenie komputera moŝe się odbywać po wyraŝeniu zgody przez prowadzącego. Zabronione jest dokonywanie jakichkolwiek przełączeń w urządzeniach oraz wymiana elementów składowych pod napięciem. Konfiguracja sprzętu (np. konfiguracja systemu operacyjnego, ustawienie parametrów monitora) moŝe się odbywać wyłącznie w porozumieniu z prowadzącym zajęcia. W trakcie pracy z komputerem zabronione jest spoŝywanie posiłków i picie napojów. W przypadku zaniku napięcia zasilającego naleŝy niezwłocznie wyłączyć komputer i monitor z sieci elektrycznej. Stwierdzone wszelkie braki w wyposaŝeniu stanowiska oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu sprzętu naleŝy przekazywać prowadzącemu zajęcia. W przypadku zakończenia pracy naleŝy zakończyć sesję przez wydanie polecenia wylogowania. Zamknięcie systemu operacyjnego moŝe się odbywać tylko na wyraźne polecenie prowadzącego. 13