Plan Rozwoju Uzdrowiska Krynicy-Zdroju na lata

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr XXXVII/280/09 Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju z dnia 25 czerwca 2009 r. Plan Rozwoju Uzdrowiska Krynicy-Zdroju na lata Gmina Krynica-Zdrój ulica Kraszewskiego Krynica-Zdrój Telefon (018) Fax (018) Krynica-Zdrój - czerwiec, 2009

2 Spis Treści: WSTĘP - GENEZA STRESZCZENIE TYTUŁ LOKALIZACJA OBSZAR CZAS TRWANIA PLANU ROZWOJU PLAN SYTUACYJNY CELE PROGRAMU ŚRODKI REALIZACJI PLANU/GŁÓWNE PLANOWANE PRZEDSIĘWZIĘCIA I ICH ORIENTACYJNY KOSZT CHARAKTERYSTYKA OBECNEJ SYTUACJI NA OBSZARZE OBJĘTYM PLANEM ELEMENTY CHARAKTERYSTYCZNE DLA UZDROWISKA POTENCJAŁ UZDROWISKOWY OPIS FUNKCJONOWANIA GMINY UZDROWISKOWEJ, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM OBSZARU UZDROWISKA Położenie i otoczenie Krynicy-Zdroju Turystyka i rekreacja; Baza noclegowa, ruch turystyczny Lecznictwo uzdrowiskowe Walory klimatyczne Krynicy-Zdroju Aeroterapia i helioterapia Inne formy lecznictwa uzdrowiskowego Pozostałe elementy gospodarki ANALIZA SWOT OKREŚLENIE KLUCZOWYCH PROBLEMÓW I WYZWAŃ STOJĄCYCH PRZED UZDROWISKIEM, W SZCZEGÓLNOŚCI TYCH, KTÓRE STANOWIĄ BARIERĘ DLA ROZWOJU TURYSTYKI I REKREACJI Mineralne wody lecznicze Pijalnie Zabytkowa zabudowa centrum Uzdrowiska, Zakłady Przyrodolecznicze i Sanatoria NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU PRZESTRZENNEGO, SPOŁECZNEGO I GOSPODARCZEGO GMINY I REGIONU STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO NA LATA STRATEGIA ROZWOJU POWIATU NOWOSĄDECKIEGO STRATEGIA ROZWOJU GMINY, PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY KRYNICA-ZDRÓJ STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY, LUB MIEJSCOWY PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO DOKUMENTY DOTYCZĄCE POLITYKI W RÓŻNYCH SEKTORACH SPOŁECZNO GOSPODARCZYCH NA POZIOMIE KRAJOWYM, REGIONALNYM I LOKALNYM PLANOWANE ZADANIA PLANU ROZWOJU UZDROWISKA WSKAŹNIKI PLANU ROZWOJU UZDROWISKA WSKAŹNIKI PRODUKTU WSKAŹNIKI REZULTATU WSKAŹNIKI ODDZIAŁYWANIA PLAN FINANSOWY PLANU ROZWOJU UZDROWISKA SPIS TABEL, FOTOGRAFII, MAP, RYSUNKÓW

3 Wstęp - Geneza Niezbędnym warunkiem, jaki musi spełnić konkretna miejscowość, by zyskać miano Zdroju jest wpis do rejestru Ministra Zdrowia. Status uzdrowiska jest przyznawany przez Ministerstwo Zdrowia na podstawie wyników badań naukowych przeprowadzonych w celu określenia pozytywnego wpływu, jaki wywierają na potencjalnych kuracjuszy warunki środowiskowe i klimatyczne występujące w danej miejscowości. Brane jest również pod uwagę występowanie na badanym terenie zasobów naturalnych wykorzystywanych w lecznictwie uzdrowiskowym, takich jak: wody mineralne, gazy, złoża borowiny, i wiele innych. Miasto Krynica-Zdrój ma w rejestrze status uzdrowiska położonego w Województwie Małopolskim. Wpisu dokonano nie tylko w wyniku pozytywnych wyników przeprowadzonych badań, ale również na podstawie tradycji historycznej, która powodowała, że właściwości lecznicze tutejszych wód znane były i wykorzystywane już w XVII. wieku. Również z tej przyczyny Krynica-Zdrój określana jest mianem perłą polskich uzdrowisk. Uzdrowisko Krynica-Zdrój funkcjonuje na podstawie Uchwały Nr XLV/317/06 Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju z dnia 27 marca 2006 roku Tymczasowy Statut Uzdrowiska, do uchwalenia, której zobowiązywała ją przyjęta 28 lipca roku Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach, obszarach ochrony uzdrowiskowej i gminach uzdrowiskowych. Na terenie uzdrowiska Krynica-Zdrój obok licznych obiektów, które świadczą kontraktowe usługi lecznicze w publicznym systemie ochrony zdrowia, jest zlokalizowanych wiele instytucji, do których jest powszechny dostęp. Są to instytucje, które świadczą zarówno usługi uzdrowiskowe, pozakontraktowe, jak i usługi na rzecz ruchu turystycznego. Uzdrowiskiem w rozumieniu ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Nr 167, poz z późn. zm.) jest obszar, na terenie, którego prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujących się na jego obszarze naturalnych surowców leczniczych. Obszar ten musi spełniać łącznie warunki takie jak: 1) posiada złoża naturalnych surowców leczniczych o potwierdzonych właściwościach leczniczych na zasadach określonych w w/w ustawie; 2) posiada klimat o właściwościach leczniczych potwierdzonych na zasadach określonych w w/w ustawie; 3) na jego obszarze znajdują się zakłady lecznictwa uzdrowiskowego i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, przygotowane do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego; 4) spełnia określone w przepisach o ochronie środowiska wymagania w stosunku do środowiska; 5) posiada infrastrukturę techniczną w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej, w zakresie transportu zbiorowego, a także prowadzi gospodarkę odpadami. W przypadku spełnienia wymogów, o których wyżej mowa, obszarowi nadawany jest status uzdrowiska. Na obszarze uzdrowiska wydziela się trzy rodzaje stref ochronnych, oznaczone literami "A", "B" i "C". Status uzdrowiska jest przyznawany przez Ministerstwo Zdrowia na podstawie wyników badań naukowych przeprowadzonych w celu określenia pozytywnego wpływu, jaki wywierają na potencjalnych kuracjuszy warunki środowiskowe i klimatyczne występujące w danej miejscowości. Brane jest również pod uwagę występowanie na badanym terenie zasobów naturalnych wykorzystywanych w lecznictwie uzdrowiskowym, takich jak: wody mineralne, gazy, złoża borowiny i wiele innych. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia roku określa wymagania, jakim powinny odpowiadać zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego (Dz. U. Nr 161, poz.1142). 3

4 1 Streszczenie 1.1 Tytuł Dokument nosi tytuł Plan rozwoju Uzdrowiska Krynicy-Zdroju na lata Lokalizacja Uzdrowisko Krynica-Zdrój leży w woj. małopolskim, w powiecie nowosądeckim, we wschodniej części Beskidu Sądeckiego, zajmuje obszar około 4000 ha, w tym obszar uzdrowiska zajmuje łączną powierzchnię 3 967,72 ha. Miasto jest siedzibą władz gminy Krynica-Zdrój, której łączna powierzchnia zajmuje obszar o powierzchni ha. Od północy gmina Krynica-Zdrój graniczy z gminą Grybów, od zachodu z gminami Piwniczna-Zdrój i Łabowa, od południowego wschodu z gminą Muszyna. Granicę południową stanowi odcinek granicy państwowej Polski i Słowacji. Dostępność komunikacyjną gminy zapewnia układ dróg krajowych i wojewódzkich. Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 75 Brzesko Muszynka i droga wojewódzka Tarnów Grybów Krzyżówka nr 981, która łączy się z ważnym traktem karpackim biegnącym na linii Żywiec Ustrzyki Dolne. Do dróg wojewódzkich na terenie gminy należą: - droga powiatowa Polany Kotów, - droga powiatowa Berest Czyrna Mochnaczka - droga krajowa nr 75 Krzyżówka Tylicz granica państwa - droga powiatowa Krynica Tylicz - droga powiatowa Powroźnik Tylicz. Krynica posiada także połączenie kolejowe z Muszyną, będące odnogą szlaku kolejowego Nowy Sącz- Leluchów. 4

5 Krynica-Zdrój Rysunek 1 - Mapa lokalizująca miasto Krynica-Zdrój 1.3 Obszar Miasto zajmuje obszar około 4000 ha. Zamieszkuje osób. Gęstość zaludnienia w mieście wynosi 326 osób/km 2. 5

6 Wykres 1. Procentowy udział powierzchni gmin w powierzchni powiatu nowosądeckiego. Źródło: Raport o stanie Powiatu Nowosądeckiego, Nowy Sącz Obszar powierzchni Gminy Uzdrowiskowej jest drugi, co do wielkości w powiecie nowosądeckim po gminie Grybów. Gminę Krynica-Zdrój zamieszkuje osób (ok. 9,3 % ogółu mieszkańców powiatu, czwarte miejsce w powiecie), z czego prawie 70% w mieście Krynicy-Zdroju. Gmina Krynica-Zdrój charakteryzuje się średnim wskaźnikiem gęstości zaludnienia, wynoszącym 124 osoby/km2 (średnia dla powiatu wynosi 125 os./km2). Gminę zamieszkuje osób, a miasto Krynica-Zdrój: mieszkańców. Krynica-Zdrój posiada ugruntowaną wizytówkę społeczno-turystyczną zarówno w kraju jak i za granicą. Miasto Krynica Zdrój składa się z trzech obrębów ewidencyjnych: Krynica Zdrój, Krynica Wieś i Krynica Słotwiny, gdzie numeracja działek rozpoczyna się od numerów początkowych kolejno: 1-, 2-, 3-. Plan Rozwoju Uzdrowiska określa działania zmierzające do zrównoważonego rozwoju obszaru uzdrowiska i skierowane są na strefy ochronne obszaru. Na obszarze uzdrowiska wydziela się następujące strefy ochronne, zgodnie z Uchwałą Nr XLV/317/06 Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju z dnia 27 marca 2006 roku Tymczasowy Statut Uzdrowiska : 1) strefę A o powierzchni 174,82 ha w granicach: GRANICA STREFY A Przebieg granicy strefy A rozpoczyna się od punktu stykowego działek i oraz granicy miasta Krynica Zdrój i biegnie w kierunku zachodnim północną granicą działki jednocześnie granicą obrębów Krynica Zdrój i Krynica Wieś, do granicy z działką , gdzie załamuje się i biegnie w kierunku północnym wschodnią granicą działki , następnie północną granicą działki i północno wschodnią granicą działki do północnego narożnika działki W tym punkcie załamuje się i biegnie w kierunku zachodnim północną granicą działki do południowo wschodniego narożnika działki , gdzie załamuje się i biegnie wzdłuż wschodniej granicy działki Dalej załamuje się i 6

7 biegnie w kierunku zachodnim południową granicą działki do granicy z działką biegnąc dalej jej północną granicą; następnie południową zachodnią granicą działki /1 do granicy działek: i W tym punkcie przebieg strefy załamuje się i biegnie zachodnią granicą działki w kierunku północnym do punktu granicznego działki i działek: /1 i /3. Od tego punktu granica strefy biegnie w kierunku północnym wzdłuż wschodniej granicy działki /3 do północno - wschodniego narożnika owej działki, następnie biegnie wzdłuż granicy działki /3 do punktu oddalonego o 13,2 m, gdzie załamuje się i biegnie w kierunku południowym w linii prostej na odległość 70 metrów przez działkę 1926/3 do punktu załamania granic działek 1926/3 i 1926/5, skąd biegnie linią graniczną tychże działek w kierunku południowym do granicy z działką stanowiącego potok Kryniczanka. Następnie biegnie w kierunku wschodnim północną granicą działki do granicy z działką nr , dalej załamuje się w kierunku zachodnim i biegnie północną i zachodnią granicą działki do granicy z działką Biegnie dalej w kierunku północnym zachodnią granicą działki do południowo - wschodniego naroża działki 1-966, z którego biegnie południową granicą działki do granicy z działką , skąd przechodzi na drugą stronę potoku Kryniczanka i biegnie w kierunku północnym wschodnią granicą działki na wysokość granicy pomiędzy działkami a W owym punkcie granica strefy przechodzi w kierunku zachodnim przez działkę /potok Kryniczanka/ do południowo wschodniego naroża działki 1-572, a następnie biegnie jej południową granicą w kierunku ul. Zdrojowej /działka 1-722/ i dalej biegnie w kierunku północnym jej wschodnią granicą do granicy z działką /ul. Piłsudskiego/. Dalej przecina ul. Piłsudskiego biegnie wzdłuż granicy pomiędzy działkami a , następnie załamuje się w kierunku północnym do granicy z działką , gdzie załamuje się i biegnie w kierunku północno - wschodnim północną granicą działki /1 /Nowe Łazienki Mineralne/. W północnym narożu tej działki granica strefy załamuje się i biegnie w kierunku południowym wschodnia granicą działki /1 do działki /2, następnie biegnie wschodnią granicą działki /2 w kierunku ul. Pułaskiego, gdzie przecina ją w linii prostej i biegnie do granicy z działką , a następnie jej północną granicą w kierunku wschodnim do działki /2. Dalej przecina działkę /2 i biegnie do północno zachodniego naroża działki , po czym biegnie w kierunku wschodnim północną granicą działki , później wschodnią granicą tej działki do południowo- wschodniego narożnika działki , gdzie ponownie się załamuje i biegnie w kierunku zachodnim południową granicą działki do granicy z działką /2. Dalej biegnie południową granicą działki 1908/2 w kierunku zachodnim do granicy z działkami i /10. Z owego punktu biegnie dalej w kierunku zachodnim południową granicą działki do granicy z działką /6, gdzie załamuje się w kierunku południowym i biegnie jej wschodnią granicą do granic działek /5 i /5, a następnie biegnie w kierunku południowo - wschodnim południową granicą działki /5 do granicy z działką /10 i dalej granicą tej działki w kierunku południowo wschodnim do działki /3. W tym punkcie załamuje się i biegnie w kierunku południowo - zachodnim północną granicą działki /3. W północno - zachodnim narożu działki /3 granica strefy załamuje się w kierunku południowo wschodnim i biegnie 37, 4 metrów granicą działki /3, a dalej po przedłużeniu tej granicy w linii prostej na odległość 385 metrów w kierunku południowo - wschodnim /kierunek szczytu Góry Parkowej/ po działce W owym punkcie /odległym jednocześnie o ok. 29 metrów od granicy kolejki szynowej działka / 3/ granica strefy załamuje się w kierunku południowym i biegnie na odległość ok. 265 metrów do punktu powstałego z przedłużenia południowej granicy działki na odległości ok. 100 metrów. Dalej granica strefy biegnie w kierunku wschodnim do granicy działek i /najbardziej wysunięty południowo zachodni narożnik działki /, skąd przechodzi przez działkę do kolejnego południowo zachodniego naroża działki i biegnie dalej w kierunku wschodnim południową granicą owej działki do granicy z działką Następnie granica strefy biegnie zachodnią, później północną i wschodnią granicą działki do granicy z działką / ul. Pułaskiego/. Dalej biegnie południową granicą działki w kierunku Tylicza do granicy administracyjnej miasta Krynica Zdrój i Tylicza, gdzie 7

8 załamuje się w kierunku południowo zachodnim i biegnie granicą administracyjną miasta Krynica Zdrój do punktu wyjściowego. 2) strefę B o powierzchni 1017,98 ha w granicach: GRANICA STREFY B Przebieg granicy strefy B rozpoczęto od styku granic obrębów Krynica Zdrój, Krynica Wieś, Tylicz i strefy A i biegnie w kierunku południowy wzdłuż granicy miasta Krynica Zdrój do granicy obszaru górniczego Krynica Zdrój, gdzie załamuje się i biegnie w kierunku południowo zachodnim, na odległość 286 metrów, wzdłuż granicy tego obszaru górniczego do granicy z działką Następnie biegnie północną granicą działki w kierunku zachodnim do granicy z działką , gdzie załamuje się w kierunku południowym i biegnie zachodnia granicą działki , przechodząc w zachodnią granicę działki W punkcie gdzie stykają się granice działek: , , ; granica strefy B załamuje się i biegnie w kierunku zachodnim południowo- wschodnią granicą działek: , , , /2, /1 do południowego narożnika działki /1. Z tego punktu granica strefy przecina w linii prostej działki i i biegnie do wschodniego narożnika działki W tym punkcie granica strefy załamuje się i biegnie w kierunku północnym zachodnią granica działki /linia kolejowa/ do południowego narożnika działki , gdzie załamuje się w kierunku zachodnim i rzecina działkę nr 1114/9 /potok Kryniczanka/ łącząc w linii prostej południowy narożnik działki , następnie biegnie w kierunku południowo zachodnim północną granicą działek: , /1 i 1208/2. Granica strefy przecina w linii prostej działkę 2-880/1 /ul. Kraszewskiego/ i łączy północny narożnik działki 2-62, dalej biegnie w kierunku Kolei Gondolowej północną granicą działki 2-62 / ul. Czarny Potok/ do granicy z działkami 2-145, 2-176, W tym punkcie granica strefy biegnie w kierunku północnym wschodnią granicą działki 2-145, przechodząc w południową granicę działki do granicy z działką 2-177, a dalej biegnie zachodnią granicą tej działki do granicy z obrębem Krynica Zdrój. Dalej biegnie granicą obrębów Krynica Zdrój i Krynica Wieś do granicy z działką 1-421, a następnie biegnie południowo wschodnią granicą działki 1-421, później przecina działkę do południowego narożnika działki 1-380, skąd biegnie w kierunku północno wschodnim południową, a następnie wschodnią granicą działki 1-380; przechodzą po wschodniej granicy działki 1-381; dalej biegnie wschodnią granicą działki do granicy z działka /granica projektowanej trasy Kolei Gondolowej/. Następnie biegnie w kierunku wschodnim południową, a dalej wschodnią granicą działki do południowego narożnika działki Z tego punktu granica strefy biegnie w kierunku wschodnim wzdłuż północnych granic działek: 1-399, 1-398, W punkcie granicznym z działką 1-63 załamuje się i biegnie w kierunku południowo wschodnim wschodnią granicą działki 1-396, a następnie północno wschodnią granicą działki 1 386/4 do granicy z działką 1-141, gdzie załamuje się w kierunku wschodnim i biegnie północną granicą działek: 1-141, do granicy z działką 1-119/1. Następnie załamuje się i biegnie w kierunku północnym wschodnią granicą działki 119/2 /ul. Park Sportowy/ do granicy z działką / potok Kryniczanka/, dalej biegnie w kierunku północnym zachodnią stroną działki do granicy z działką Z tego punktu biegnie północną granicą działki 1-71 do granicy z działką /ul. Piłsudskiego/ i biegnie jej zachodnią stroną w kierunku północnym do granicy obrębów: Krynica Zdrój i Krynica Słotwiny, a następnie po granicy obrębów do punktu, w którym spotykają się działki , , i Dalej granica strefy biegnie północną granicą działki /ul. Piłsudskiego/ w kierunku centrum Krynicy do granicy z działkami i ,gdzie załamuje się w kierunku północnym i biegnie wschodnią granicą działki /ul. Stara Droga/ do południowego narożnika działki W tym punkcie załamuje się i biegnie w kierunku wschodnim południową, a następnie wschodnią granicą działki do granicy z działkami: i Następnie przecina ul. Jaworową po granicy działki i biegnie do granicy działki , a dalej biegnie północną granicą działek i Ze wschodniego narożnika działki przecina w linii prostej działkę i biegnie do zachodniego narożnika działki Następnie granica strefy biegnie w kierunku północno wschodnim północną granicą działki do północnego narożnika tej działki, gdzie załamuje się i biegnie w kierunku 8

9 południowym do granicy z działką , gdzie ponownie załamuje się i biegnie w kierunku wschodnim północna granicą działki do granicy z działką Z tego punktu granica strefy biegnie w linii prostej przez działkę w do północnej granicy działki , następnie biegnie w kierunku wschodnim w linii prostej o długości 811 metrów przez działki , i do punktu, gdzie spotykają się granice działek , i granica administracyjna miasta Krynica Zdrój. Dalej granica strefy załamuje się w kierunku południowo - wschodnim i biegnie wzdłuż granicy administracyjnej miasta Krynica Zdrój do granicy strefy A, następnie wzdłuż granicy strefy A w kierunku przeciwnym do wskazówek zegara do punktu wyjściowego. 3) strefę C o powierzchni 2774,92 ha w granicach: GRANICA STREFY C Granica strefy C biegnie wzdłuż granic administracyjnych miasta Krynica Zdrój i wzdłuż granic strefy B, czyli strefa C obejmuje obszar pomiędzy granicą strefy B, a granicami administracyjnym miasta Krynica Zdrój. 1.4 Czas trwania planu rozwoju Zadania przewidziane do wykonania w ramach Planu Rozwoju Uzdrowiska Krynica-Zdrój będą realizowane w latach Termin ten mieści się w bieżącym okresie programowania i możliwości sfinansowania części zadań z dofinansowań Unii Europejskiej, tj

10 1.5 Plan sytuacyjny Mapa 1 - Granice stref uzdrowiskowych (załącznik graficzny do Uchwały Nr XLV/317/06 Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju z dnia 27 marca 2006 roku) 10

11 Mapa 2 - Plan miasta obszar Centrum (strefa A) 11

12 Rysunek 2 - Zdjęcie satelitarne obszaru strefy uzdrowiskowej A (źródło Cele programu. Działania w latach mają spowodować wzrost znaczenia Uzdrowiska Krynica-Zdrój na tle kraju i województwa małopolskiego. Realizacja założonych działań podniesie atrakcyjność miasta zarówno dla regionalnej i lokalnej społeczności, jak i dla turystów lub kuracjuszy, co wpłynie bezpośrednio i pośrednio na rozwój gospodarczy i społeczny Krynicy-Zdroju. Opracowanie Planu Rozwoju Uzdrowiska ma na celu usystematyzowanie i hierarchizację zadań i działań planowanych do realizacji na terenie Uzdrowiska. Hierarchizacja zadań pokazana jest w rozdziale 6. Plan finansowy. Dzięki realizacji tych zadań zostanie w znaczący sposób podniesiony standard obsługi ruchu uzdrowiskowego oraz turystycznego, co przyczyni się do zwiększonej ilości pobytów oraz wydłużenia czasu ich trwania. Zadania te dotyczą także poprawienia dostępności do infrastruktury leczniczej oraz rekreacyjno-turystycznej na terenie Uzdrowiska, tak, aby umożliwić w trakcie pobytu korzystanie z jak najszerszego asortymentu usług. Ponadto określone działania mają na celu ochronę jakości powietrza, wód leczniczych i ich złóż realizowane poprzez poprawę i modernizowanie infrastruktury komunalnej i gospodarczej. Podejmowane działania nie wpłyną negatywnie na środowisko naturalne, skutki te mogą być jedynie chwilowe podczas realizacji jednak przyczyniają się do ochrony i znacznego ograniczenia oddziaływania na środowisko. Również podejmowane działania nie wpłyną na istniejące obciążenia finansowe mieszkańców gminy wynikających ze skutków jego wprowadzenia planu do realizacji. 12

13 1.7 Środki realizacji planu/główne planowane przedsięwzięcia i ich orientacyjny koszt. Zadania przewidziane do realizacji i przedstawione w Planie Rozwoju Uzdrowiska Krynica-Zdrój zostały wybrane w wyniku licznych konsultacji z Zespołem Zadaniowym i Zespołem Doradczym, a także społeczeństwem krynickim w ramach prowadzonych kilkakrotnie konsultacji społecznych. Założenia harmonogramu projektów przewidzianych do realizacji w ramach Planu Rozwoju Uzdrowiska Krynica-Zdrój są oparte przede wszystkim na możliwościach budżetowych miasta. Istotnym kryterium przy lokalizacji zadania w czasie był stopień przygotowania do realizacji określonej inwestycji posiadanie aktualnej dokumentacji projektowej, kosztorysów, koncepcji, planów finansowych, etc. Zgodnie z założeniami składania wniosków o dofinansowanie projektów, standardowymi wymaganymi dokumentami przedstawiającymi stan uzgodnień formalnych są kompletny projekt techniczny z kosztorysem lub uzyskane pozwolenie na budowę obiektu. W ramach realizacji Planu Rozwoju Uzdrowiska Krynica Zdrój przewiduje się: Rewitalizację Deptaku inwestycja składająca się z kilku elementów: przebudowa i remont fontanny przy Starym Domu Zdrojowym, budowa parkingu na skarpie, budowa Budynku Wielofunkcyjnego wraz z Centrum Kultury, Przebudowa Publicznego Szaletu i zwiększenie jego funkcji poprzez utworzenie Informacji Turystycznej, zagospodarowanie terenów przy ul. Bulwary Dietla po drugiej stronie rzeki, Budowa Parku Jordanowskiego za Nowym Domem Zdrojowym Renowację i odnowę ścieżek zdrowia na Górze Parkowej Renowację i odnowę Parku Słotwińskiego wraz z budową ogólnodostępnego wielofunkcyjnego boiska Przebudowę i remont budynku Pijalni Głównej; Budowę Parku Sportowo-Rekreacyjnego na Czarnym Potoku Budowę lokalnej kotłowni gazowej wraz z siecią lokalną w sanatorium Nowe Łazienki Mineralne; Przebudowę skrzydła północnego w sanatorium Nowe Łazienki Mineralne Przebudowę i remont zabytkowego budynku Starego Domu Zdrojowego; Modernizację bazy hotelowo-zabiegowej i renowację obiektów małej architektury od strony Góry Parkowej, budowę nowej kotłowni gazowej i modernizację węzłów cieplnych montaż kolektorów słonecznych i włączenie ich do systemu ciepłowniczego w sanatorium Nowy Dom Zdrojowy; Remont zabytkowego budynku Pijalni Jana; Przebudowę i rozbudowę budynku Sanatorium Patria; Przebudowę i remont zabytkowego budynku Łazienek Borowinowych; Termomodernizację zabytkowego budynku Starych Łazienek Mineralnych. Modernizację ujęcia wody gospodarczej wraz rozbudową sieci wody gospodarczej oraz wykonaniem przyłączy do budynków, Modernizację infrastruktury obszaru górniczego, Przebudowę basenu kąpielowego Budowę rozlewni wód Wybór inwestycji wynika z dokładnej analizy potrzeb uzdrowiska na podstawie przeprowadzonych konsultacji społecznych oraz konsultacji z zakładami świadczącymi usługi lecznicze. Podstawowe kryterium wyboru to troska o zachowanie należytego stanu technicznego i powstrzymanie degradacji urządzeń i infrastruktury, w tym budynków, stanowiących podstawę funkcjonowania uzdrowiska. Drugim istotnym kryterium było podniesienie atrakcyjności uzdrowiska, poszerzenie oferty dla turystów i kuracjuszy, 13

14 z uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych. Dostosowanie obiektów na obszarze Krynicy-Zdroju do najnowszych obowiązujących standardów umożliwi zrównoważony i dynamiczny rozwój miasta i jego funkcji uzdrowiskowych. Dobierając inwestycje uwzględniano również rolę Krynicy-Zdroju, jako organizatora obsługi imprez kulturalnych, turystycznych i o charakterze polityczno-gospodarczym. Imprezy takie, obecność znanych w Polsce i świecie gości, stanowią czynnik intensywnej promocji i rozwoju miasta. Termomodernizacja obiektów, budowa nowych lokalnych kotłowni i instalacja kolektorów słonecznych mają niebagatelne znaczenie dla środowiska naturalnego. Budowa nowoczesnych, wysokowydajnych kotłowni gazowych i zastosowanie kolektorów słonecznych służy obniżeniu emisji pyłów, związków siarki i dwutlenku węgla do atmosfery, a także przyniesie policzalne korzyści w postaci obniżenia zużycia paliw i obniżenia kosztów związanych z zatrudnieniem obsługi. Istotnym dla istnienia uzdrowiska jest też wzrost efektywności, czyli bardziej racjonalne korzystanie z dostępnych zasobów naturalnych. Rozszerzenie oferty dla osób niepełnosprawnych i przede wszystkim poprawa komfortu w korzystaniu z szerszej niż dotychczas oferty zabiegów leczniczych, również zwiększy liczbę odwiedzających uzdrowisko turystów. Konkretne działania i koszty ich realizacji przyjęte w Planie Rozwoju Uzdrowiska Krynica-Zdrój są przedstawione w tabeli zamieszczonej w rozdziale 6. Plan Finansowy Planu Rozwoju Uzdrowiska 2 Charakterystyka obecnej sytuacji na obszarze objętym planem. 2.1 Elementy charakterystyczne dla uzdrowiska potencjał uzdrowiskowy. Jednym z podstaw istnienia i rozwoju funkcji uzdrowiskowych w Krynicy jest występowanie wód mineralnych. Lecznicze właściwości wód mineralnych, znane i cenione od dawna, nadal znajdują się w centrum zainteresowania medycyny. Krynickie wody mineralne stanowią bogactwo kraju, przedstawiają wysoką wartość leczniczą i ekonomiczną. Działanie lecznicze tych wód zostało udowodnione długoletnią obserwacją empiryczną, a w miarę postępu nauk medycznych wielostronnymi badaniami fizykochemicznymi i klinicznymi. Wielkim bogactwem uzdrowiska jest jego położenie, klimat, bogactwo fauny i flory Popradzkiego Parku Krajobrazowego otaczającego Krynicę-Zdrój. Jest on jednym z największych w Polsce, występuje w nim wiele roślin i zwierząt endemicznych oraz podlegających ochronie gatunkowej. Park ten chroni także tereny uprawne, architekturę, zasoby uzdrowiskowe (mikroklimat) oraz zasoby wód leczniczych i peloidów. Dla warunków lecznictwa klimatycznego ważny jest również fakt, że Krynica leży poza głównymi karpackimi drogami spływu powietrza z południa, przez co jest miejscowością o niewielkim napływie wiatrów halnych. Stan sanitarno-higieniczny powietrza jest szczególnie ważny dla możliwości wypoczynku, jak i powrotu do zdrowia. Najbardziej sprzyja temu środowisko o elementach maksymalnie zbliżonych do naturalnych. Krynica jest usytuowana z daleka od dużych aglomeracji miejskich, osłonięta dodatkowo barierą gór, a na jej terenie nie mieści się żaden uciążliwy przemysł. Specyficzną i bardzo pozytywną cechą klimatu górskiego, w przypadku miejscowości położonych tak jak Krynica, w kotlinie i na okolicznych wzniesieniach, jest zróżnicowanie przestrzenne. Przyczyną jest uzależnienie wielu, o ile nie wszystkich czynników klimatycznych od wysokości n.p.m., rzeźby terenu, ekspozycji stoków oraz rodzaju i zagęszczenia roślinności. Lokalne zróżnicowanie klimatu odgrywa dużą rolę w klimatoterapii, aeroterapii i helioterapii. Realizuje się je poprzez spacery, odpoczynek na wolnym powietrzu - działanie powietrza i słońca wykorzystując zwykle mimowolnie. Sprzyjają temu urządzenia uatrakcyjniające pobyt w Parku Zdrojowym. Park Zdrojowy bezsprzecznie stanowi walor wypoczynkowy, jednak, ponieważ był on założony już w początkach XIX wieku, posiada również wartość historyczną. Wiele obiektów w nim zlokalizowanych jest interesujących pod względem architektonicznym. Piękno krajobrazu wraz z działaniem klimatu, pogody, regularny tryb życia, zwolnienie jego tempa i odpowiednio dawkowany wysiłek fizyczny stanowią istotę leczenia 14

15 psychoterapeutycznego stosowanego w uzdrowiskach. Oprócz klimatu i krajobrazu w leczeniu uzdrowiskowym, spośród zasobów przyrodniczych, wykorzystuje się także wody i gazy lecznicze oraz peloidy. Wszystkie te elementy występują w Krynicy, stanowiąc o jej walorach wypoczynkowych. Zabiegiem stosowanym w Krynicy-Zdrój, który również bazuje na naturalnych zasobach uzdrowiska, jest peloidoterapia, czyli leczenie borowiną - tworzywa powstałe na skutek naturalnych procesów geologicznych, które po rozdrobnieniu zmieszaniu z wodą stosowane są do celów leczniczych, m.in. w postaci kąpieli i okładów. Zabiegi borowinowe działają na organizm poprzez zestaw bodźców: termicznych, mechanicznych oraz chemicznych. Specyficznym surowcem naturalnym wykorzystywanym w lecznictwie uzdrowiskowym Krynicy jest również dwutlenek węgla - tzw. suchy gaz, stosowany do kąpieli gazowych. Uzdrowisko Krynica, bazujące w leczeniu na naturalnych tworzywach, będących jej niezaprzeczalnym bogactwem, posiada, jako leczenie wspomagające i uzupełniające, szeroki wachlarz zabiegów elektrolecznictwa, światłolecznictwa i wodolecznictwa. Opisane wyżej walory sprzyjające regeneracji sił kuracjuszy służą zorganizowanemu leczeniu pod kontrolą lekarza, jak i wypoczynkowi osób przybywających do Krynicy w celach szeroko pojętej rekreacji. Zarówno malowniczy i urozmaicony krajobraz, zróżnicowana rzeźba terenu, obfita szata roślinna w dużym stopniu o charakterze pierwotnym, możliwość obserwacji dzikich zwierząt w ich naturalnym środowisku, ale także specyficzny mikroklimat i czyste, bogate w olejki eteryczne powietrze sprzyja zarówno biernemu, jak i czynnemu wypoczynkowi właściwie przez cały rok. Fot. 1 - Obszar Centrum z lotu ptaka. (arch. UM) 15

16 2.2 Opis funkcjonowania gminy uzdrowiskowej, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru uzdrowiska Położenie i otoczenie Krynicy-Zdroju 1 Obszary leśne zajmują ok. 70% powierzchni Popradzkiego Parku Krajobrazowego (utworzonego w 1987r.), który obejmuje Pasmo Radziejowej, Pasmo Jaworzyny, Góry Leluchowskie oraz dolinę Popradu. Jest on jednym z największych w Polsce - obejmuje 54 tys. ha, zaś wraz z otuliną 78 tys. Na jego terenie znajduje się kilkanaście rezerwatów przyrody, chroniących zachowane w naturalnej postaci fragmenty lasu. Obejmuje on także 20% wszystkich ujęć wody mineralnej na terenie Polski (w ilości ok.70). Celem utworzenia parku jest kompleksowa ochrona walorów krajobrazowo- przyrodniczych, uzdrowiskowych oraz kulturalnych. Występuje w nim wiele roślin i zwierząt endemicznych oraz podlegających ochronie gatunkowej. Park ten chroni także tereny uprawne, architekturę, zasoby uzdrowiskowe (mikroklimat) oraz zasoby wód leczniczych i peloidów. Nie zawsze jednak wyłącznie las jest tym, co przyciąga turystów najsilniej. Jest tylko jednym z elementów krajobrazu, który jest najbardziej atrakcyjny wówczas, gdy jest urozmaicony - np. przez łąki. Powyżej wspomniano o tych, które znajdują się w dolinach Beskidu Niskiego. Należy zdać sobie sprawę, że gdyby nie działalność człowieka, tereny te pokrywałyby lasy. Naturalne hale występują bowiem w górach wyższych. W okolicach Krynicy łąki istnieją dzięki prowadzeniu hodowli, która jednak wciąż zanika. Dodatkowo pastwiska są sztucznie zalesiane. Działania te są prowadzone już od pierwszych lat po II wojnie światowej, kiedy wysiedlono Łemków, a nowi gospodarze nie zagospodarowali wszystkich gruntów. Rezygnowali przede wszystkim z pastwisk położonych najwyżej, a więc tych, które mają największą wartość dla turystów - to z nich rozciągają się najbardziej rozległe widoki, a one same również urozmaicają krajobraz. Utrzymywane były natomiast łąki należące do gospodarstw państwowych, które wynajmowano na wypas owiec przypędzanych z Tatr. Dzisiaj część terenów należących do właścicieli prywatnych jest pozostawiona na ogół w niezmienionym stanie. Inne łąki, należące do Lasów Państwowych, które dawniej musiały zadbać o ich jak najszybsze zalesienie, obecnie mogą zostać uznane za użytki ekologiczne, służące np. dzikiej zwierzynie. Naturalny proces zarastania lasem, poprzez sukcesję przyrodniczą, jest o wiele wolniejszy, jednak bardziej malowniczy. Istniejące wciąż łąki nie tylko oglądane z daleka przedstawiają wartość estetyczną. Dla turystów atrakcyjny jest także widok kwitnących kolorowo wielu gatunków ziół, zwabionych przez nie owadów, szałasów zbudowanych przez zajmujących się wypasem górali, ale także zapach siana, naturalne dźwięki oraz obserwacja pasących się owiec lub dzikich zwierząt. 1 Wykorzystano obszerne fragmenty opracowania Agaty Lepieszki Krynica, jako marka produktu turystycznego, Katedra turystyki SGH w Warszawie 2001 r. 16

17 Fot. 2 - Drzewa w krynickich lasach (fot. W. Zawadzki) Nieodłącznym elementem środowiska przyrodniczego jest świat Zwierzęcy. Bogactwo gatunków oraz liczebność zwierząt wskazuje na mniej lub bardziej naturalny charakter środowiska. Możliwość obserwowania życia dzikich zwierząt w przyrodzie można z pewnością zaliczyć do walorów wypoczynkowych. Fauna krynickich lasów jest na szczęście w niewielkim stopniu zubożona: Wciąż występuje tu wiele gatunków chronionych, charakterystycznych dla puszczy karpackiej. Wśród ssaków drapieżnych żyją tu rysie, lisy, żbiki, borsuki, okresowo pojawiają się niedźwiedzie i wilki. Z drapieżników skrzydlatych najczęściej spotyka się myszołowy, jastrzębie, sokoły, rzadziej orły. W rejonie krynickim występują również inne rzadko spotykane ptaki bociany czarne, puchacze - największe polskie sowy, derkacze, przepiórki oraz bardzo liczne jarząbki. Ze zwierząt kopytnych najłatwiej jest spotkać sarnę i jelenia. Populacja dzika uległa ostatnio zmniejszeniu na skutek odstrzałów. Z gadów występują tu żmije, zaskrońce, jaszczurki (zwinki, żyworódki i padalce), a z płazów - salamandry, traszki wodne i górskie, a także kumaki i żaby. Potoki są zasiedlone m.in. przez klenie, brzany, okonie, rzadziej pstrągi i łososie. Niezwykle bogaty jest świat owadów - motyli i chrząszczy. Drobne ssaki są natomiast reprezentowane przez zające, kuny, łasice, popielice, koszatki, wydry i wiewiórki, które często pojawiają się nawet na krynickim deptaku. 17

18 Fot. 3 - Wiewiórka pospolita - jedna z mieszkańców krynickich parków i lasów (fot. W. Zawadzki) Omówione powyżej cechy środowiska dotyczą zarówno okolic Krynicy, jak i jej samej - jest ona integralną częścią tego obszaru. Niezaprzeczalną wartość estetyczną stanowią opisane łagodne wzniesienia kilku pasm. W większości pokryte zwartymi kompleksami lasu, a fragmentarycznie odsłonięte w postaci malowniczych górskich łąk, a także przełomowe doliny potoków, składające się na krajobraz oglądany przez krynickich turystów. Udział liściastych drzew w lasach jest dodatkowym atutem, ze względu na rozmaite kolory liści, zmieniające się w zależności od pory roku, ubarwiające widoki. Leśna otulina Krynicy odgrywa też niezwykle istotną rolę poprzez kształtowanie jej warunków klimatycznych oraz wpływ na jakość powietrza. Dlatego opisane dotąd elementy środowiska, mimo że nie zawsze mieszczą się wyłącznie na terenie miasta Krynica, stanowią istotny element produktu turystycznego, jaki oferuje. Jeżeli chodzi o walory wypoczynkowe związane z cechami środowiska przyrodniczego na terenie samego miasta Krynica, one również są ściśle związane z położeniem geograficznym i rzeźbą terenu. Krynica jest usytuowana w dolinach czterech potoków: Kryniczanki i jej dopływów - Słotwińskiego, Palenicy i Czarnego Potoku. W dolnych ich częściach, z rumoszu naniesionego przez wodę po ulewach i roztopach utworzyły się rozległe żwirowiska. Największe z nich powstały na terasach ponadzalewowych, kilka metrów nad dzisiejszym korytem i terasą zalewową. Właśnie na takiej terasie wzdłuż Kryniczanki położone jest centrum uzdrowiska. Inne potoki utworzyły doliny o intensywnej erozji wgłębnej, w wyniku, czego ich zbocza są nachylone nawet 450. Podobnie strome są zbocza doliny Kryniczanki w jej górnym biegu. Później dolina rozszerza się i nachylenie zboczy wynosi ok. 20. Centralna część uzdrowiska położona jest w kotlinie będącej rozszerzeniem doliny potoku Kryniczanka, przebiegającej południkowo i otwartej w kierunku południowym. Większość zabudowy Krynicy usytuowana jest na wysokości m n.p.m., chociaż ze względu na rozwój urbanistyczny miejscowości, wkracza ona w boczne doliny oraz na okoliczne stoki, sięgając ponad 650m n.p.m. Uzdrowisko jest osłonięte głównie przez zalesione wzniesienia o wysokości względnej od 150 do 250m ponad dno doliny. Od południowego 18

19 wschodu jest to pasmo Szalonego, którego szczytem jest również G. Parkowa (741m n.p.m.), bezpośrednio sąsiadująca z krynickim deptakiem, od północnego wschodu - pasmo ze szczytami: Hawrylakówka, Jasiennik i Huzary, zaś od zachodu - przebiegający południkowo grzbiet Krzyżowej (819m n.p.m.). Najwyższym wzniesieniem okolicy jest Jaworzyna Krynicka (1114m n.p.m.), usytuowana na zachód od centrum Krynicy. Na jej szczyt prowadzi m.in. 3,5 - godzinny szlak turystyczny, rozpoczynający się na deptaku. Z wymienionych wzniesień, zwłaszcza tych, na których znajdują się szczytowe polany, rozciągają się atrakcyjne widoki na uzdrowisko, położone malowniczo w kotlinie oraz na panoramę Beskidów, a podczas sprzyjającej aury - także na Tatry. Fot. 4 - Widok na Tatry z Jaworzyny Krynickiej (fot. Internet) Ukształtowanie powierzchni, wysokość n.p.m., ekspozycja terenu w stosunku do słońca oraz kierunków wiatru, a także rozmieszczenie określonego rodzaju szaty roślinnej mają istotny wpływ na klimat występujący w Krynicy, a więc także na możliwości lecznictwa klimatycznego oraz walory wypoczynkowe. W miejscowościach Beskidu Sądeckiego, położonych tak jak Krynica, powyżej 500 m n.p.m., klimat zaliczany jest do górskiego (podalpejskiego, umiarkowanie i silnie bodźcowego). Najważniejszą cechą górskiego klimatu jest zmniejszona ilość tlenu w jednostce objętości powietrza 2. W Krynicy zawartość tlenu wynosi średnio ok. 280 g/m 3 w zimie i ok. 260 g/m 3 latem, co stanowi wartości niższe o ok g/m 3 niż na północy kraju i ok g/m 3 niż w Polsce środkowej. Istotą leczenia klimatycznego jest w tym przypadku aklimatyzacja osób mieszkających na nizinach do niedoboru tlenu w powietrzu. Wzmaga ona odporność na czynniki chorobotwórcze i jest prowadzi do poprawy zdrowia. Elementem, który ma ścisły związek z kształtowaniem pogody, poprzez wpływ na ruch mas powietrza i układów barycznych, jest wiatr. Na terenach górskich ze względu na urozmaiconą rzeźbę powierzchni wpływ ten jest nieco ograniczony. Dla zdrowia i samopoczucia istotny jest jednak fakt, że to wiatr kształtuje bilans cieplny ciała i odczucia termiczne. Poprzez osłonięcie uzdrowiska z trzech stron i otwarcie kotliny tylko na południe, w ciągu roku dominują tu wiatry właśnie z tego kierunku. Ze względu na różnice wysokości, prędkości wiatru są inne na dnie kotliny oraz okolicznych wzniesieniach. Na szczycie G. Parkowej w porównaniu z centrum uzdrowiska, są one na ogół wyższe. Cisze atmosferyczne występują tam tylko w 4% dni w roku, podczas gdy w kotlinie - w ponad 28% dni, najczęściej latem i wczesną jesienią. Bardzo silne i silne wiatry (o prędkości równej lub większej od 10m/s) zdarzają się w centrum w ok. 0,7% dni w roku, zaś na G. Parkowej ok. dwa razy częściej. W obu miejscach dokonywania pomiarów w ponad 2 jest to wynikiem dwóch prawidłowości. Po pierwsze, ze wzrostem wysokości spada ciśnienie. W Krynicy średnia roczna wynosi 845 hpa i jest mniejsza od średniej na Wybrzeżu o ok. 70 hpa i o ok. 55 hpa w centrum Polski. Po drugie, procentowy udział azotu i tlenu w niższych warstwach atmosfery jest stały, więc wraz ze spadkiem ciśnienia maleje ilość tlenu w danej objętości powietrza. 19

20 połowę dni w roku wieją wiatry słabe i bardzo słabe. Średnia roczna prędkość wiatru na dnie kotliny wynosi 2m/s, co jest dowodem jej zaciszności. Tabela 1 - WYKAZ POMNIKÓW PRZYRODY (zał. Nr 2 do tymczasowego statutu uzdrowiska) L.p. Nr rejestru Opis pomnika Lokalizacja obiektu Dąb obwód 320 cm Krynica Zdrój, obręb geodezyjny Krynica Wieś, ul. Ludowa Skała piaskowiec z otaczającym drzewostanem Diabelski Kamień Drzewostan bukowy o powierzchni 1,48 ha lip obwód cm, 1 modrzew obwód 107 cm Krynica Zdrój, obręb geodezyjny Krynica Wieś, szlak turystyczny na Jaworzynę. Krynica Zdrój, obręb geodezyjny Krynica Wieś, uroczysko Jaworzyna Krynica Zdrój, obręb geodezyjny Krynica Wieś, przy kościele parafialnym rzymskokatolickim Fot. 5 - Pomnik przyrody - "Diabelski Kamień" (arch. UM) Turystyka i rekreacja; Dziedzictwo historyczne Krynicy i innych miejscowości gminy. 20

21 Krynica (pod nazwą Krzenycze) istniała już przed 1547 r., o czym świadczy przywilej nadania sołectwa w tej miejscowości dla Danka z Miastka (dzisiaj Tylicz). Rozwój miasta w okresie późniejszym wiąże się już z odkryciem w XVII w. leczniczych wartości źródeł mineralnych. Zaczątkiem uzdrowiska był zbudowany w 1794 r. "Mały Domek", który od 1804 r. pomieścił pierwsze zakłady kąpielowe. W 1807 r. Krynica została nazwana urzędowo zdrojem kąpielowym i zaczął tu wkrótce ordynować pierwszy stały lekarz. Wielką erę Krynicy, jako uzdrowiska rozpoczęła w 1856 r. działalność Józefa Dietla - profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego uznawanego za ojca polskiej balneologii. Już od 1858 r. stosowano tu kąpiele borowinowe, a kontynuatorzy dzieła Dietla przyczynili się do rozwoju technicznego uzdrowiska. W tym okresie powstały takie obiekty uzdrowiskowe jak: Stare Łazienki Mineralne, Stare Łazienki Borowinowe, Dom Zdrojowy, drewniana Pijalnia Główna z deptakiem, liczne pensjonaty i teatr modrzewiowy. Do rozwoju uzdrowiska przyczyniło się również wybudowanie w 1876 r. linii kolejowej do Muszyny, przedłużonej w 1911 r. do Krynicy. W końcu XIX w. Krynica była modnym i elitarnym miejscem pobytu i spotkań wielu sławnych Polaków (bywali tu m. in. J. Matejko, A. Grottger, H. Sienkiewicz, J. I. Kraszewski). W okresie międzywojennym przebywali tu również: L. Solski, H. Modrzejewska, W. Reymont, J. Tuwim, K. I. Gałczyński, J. Kiepura (miał tu własną willę "Patria"). Do częstych pobytów Kiepury w Krynicy nawiązują organizowane obecnie festiwale "Arii i pieśni" nazwane jego imieniem. W teatrze modrzewiowym, (który niestety spalił się w 1943 r.) występowali L. Solski i H. Modrzejewska. Krynica znana jest z twórczości ludowego malarza Nikifora zwanego Krynickim, którego prymitywistyczna twórczość malarska stanowi prawdziwą rewelację. Nikifor Krynicki (właściwe nazwisko Epifan Drowniak) był malarzem prymitywistą nieodłącznie związanym z Krynicą, który tworzył w latach 50-tych i 60-tych swoje prymitywne i naiwne obrazki. Dziś trudno wyobrazić sobie Krynicę bez jego obrazków, które zdobią Muzeum jego imienia, uruchomione w 1995 r. w budynku "Romanówka". Po I wojnie światowej uzdrowisko przejęły władze polskie. Odrestaurowano wtedy część obiektów i wybudowano wiele nowych, np. "Nowe Łazienki Mineralne", pensjonat "Lwigród", "Nowy Dom Zdrojowy". Zbudowano też schronisko na Jaworzynie Krynickiej i kolejkę na Górę Parkową, stadion zimowy oraz tor saneczkowy. Krynica stała się również ośrodkiem sportów zimowych, odbyły się tu m.in. Mistrzostwa Europy w saneczkarstwie i Mistrzostwa Świata w hokeju na lodzie. W 1919 r. na wczasy lub leczenie przybyło do Krynicy 10 tys. osób, a w 1938 liczba ta wzrosła do 40 tys. rocznie. Druga wojna światowa i okres okupacji przerwały rozwój uzdrowiska. Po wojnie nastąpiła rozbudowa kurortu, powstały nowe sanatoria branżowe, efektowny zakład przyrodoleczniczy, pijalnia główna z salą koncertową, korty tenisowe, boiska. Krynica stała się największym kurortem w zespole Uzdrowisk Krynicko-Popradzkich. 21

22 Fot. 6 - Krynicki Deptak - lata 30-te XX wieku (fot. arch. UM) Fot. 7 - Widok na Nowy Dom Zdrojowy - lata 60-te (fot. arch. UM) 22

23 Fot. 8 - Stary Dom Zdrojowy (fot. arch. UM) Według spisu Krynickiej Organizacji Turystycznej główne zabytki gminy to: Krynica-Zdrój murowana cerkiew greckokatolicka pw. Objawienia Pańskiego. Zbudowana została w latach na miejscu drewnianej. Łącznie z dzwonnicą posiada 11 wieżyczek. Do roku 1997 pełniła rolę kościoła rzymskokatolickiego. Wtedy ponownie została cerkwią greckokatolicką. Z wyposażenia cerkiewnego zachowała się polichromia, górna strefa ikonostasu oraz cztery drewniane ołtarze boczne. Krynica-Zdrój murowana cerkiew p. w. Św. Włodzimierza Wielkiego. To jedyna cerkiew wybudowana po II wojnie światowej na terenie Sądecczyzny. Konserwowana była w 1996 roku. Słotwiny drewniana cerkiew greckokatolicka p. w. Opieki Bogurodzicy. Wzniesiona została w roku w miejscu poprzedniej z 1796 roku. Jest to budowla trójdzielna z wieżą słupową. Wewnątrz zachowała się polichromia oraz pochodzące z poprzedniej cerkwi ikony patriarchów. Część wyposażenia pochodzi z kościoła w Krynicy Zdroju. Tylicz - cerkiew greckokatolicka p. w. św. Kosmy i Damiana. Jest trójdzielnym, drewnianym budynkiem z wieżą konstrukcji słupowej. We wnętrzu znajduje się ikonostas z XVIII wieku, polichromia z 1938 roku. Znajduje się tu specjalne miejsce dla śpiewaków zwane kriłosami. Muszynka - cerkiew greckokatolicka p. w. Św. Jana Ewangelisty. Zbudowana w 1689 roku z drewna. Reprezentuje typ zachodniołemkowski. Przebudowana w XIX wieku. Jest to budynek trójdzielny, kryty blachą. Z zachowanego wyposażenia ikonostas pochodzi z XVIII wieku, polichromia ścienna z połowy XIX i XX wieku. W ołtarzu bocznym obraz Św. Barbary. Mochnaczka drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Św. Michała Archanioła. Wybudowana w 1846 roku. Była wielokrotnie remontowana. Jest trójdzielną świątynią z wieżą konstrukcji słupowej z izbicą. Prezbiterium wielokrotnie zamknięte. Wewnątrz ikonostas barokowo klasycystyczny, dwa ołtarze barokowe i ambona. 23

24 Mochnaczka Niżna kaplica z 1787 roku. Pierwotnie służyła jako cerkiew. Zbudowana jest z drewna, posiada ołtarz i ikonostas. Mochnaczka Wyżna kaplica z 1700 roku. Krynica-Zdrój - Stary Dom Zdrojowy budynek neorenesansowy z 1889 roku. Charakterystyczna piękna sala balowa. Krynica-Zdrój Pomnik Mickiewicza z 1906 roku dłuta Antoniego Popiela. Krynica-Zdrój pierwszy w Krynicy kościół zdrojowy p. w. Przemienienia Pańskiego, zwany parkowym. Zbudowany został w 1862 roku wg projektu Feliksa Księżąrskiego, na planie krzyża greckiego. Kryty gontem. Krynica-Zdrój kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej. Zbudowany w latach wg projektu Jerzego Zawieyskiego w stylu wczesnego renesansu włoskiego. W prezbiterium figura Matki Bożej Wniebowziętej ujęta w oprawę mozaikową, dzieło Henryka Burca. Krynica-Zdrój Pomnik J.I.Kraszewskiego na Edwardówce. Powstał w 1879 roku, został odsłonięty dwa lata później. Popiersie wykonał Franciszek Wyspiański (ojciec Stanisława). Krynica-Zdrój - Pijalnia Słotwinka w Parku Słowińskim. Została zbudowana w 1806 roku na głównym źródle. Krynica-Zdrój Willa Wisła wybudowana w II połowie XIX wieku, zmodernizowana w XX wieku. Obecnie pensjonat i kawiarnia. Krynica-Zdrój Willa Biały Orzeł zbudowana przed 1857 rokiem, częściowo zmodernizowana. Krynica-Zdrój Willa Szczerbiec z 1880 roku. Krynica-Zdrój Willa Węgierska Korona z 1880 roku. Krynica-Zdrój Figura Matki Boskiej w Parku Zdrojowym wzniesiona w 1864 roku (według. proj. A. Grottgera). Fot. 9 - Figura Matki Boskiej w Parku Zdrojowym (fot. koncepcja iluminacji mat. UM) Z instytucji kultury wymienić warto: 24

25 Muzeum Sztuki Nieprofesjonalnej im. Nikifora Galeria Sztuki Romanówka. Do zobaczenia stała wystawa prac Nikifora i pamiątek z nim związanych oraz wystawy okresowe prac artystów nieprofesjonalnych. Prace artysty zostały tak dobrane, aby móc przedstawić równocześnie wszystkie okresy twórczości Nikifora, techniki jakimi się posługiwał oraz charakterystyczne cykle tematyczne. Ciekawą częścią ekspozycji są pamiątki osobiste i warsztat pracy artysty, w tym skrzynki i kasety na farby i pędzle. Także pieczęcie, które podkreślić miały rangę obrazka. Część dokumentalna wystawy to książki, katalogi i plakaty z wystaw krajowych i zagranicznych, artykuły i notatki prasowe. Obrazy zgromadzone na wystawie pochodzą ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu Małopolskie Biuro Wystaw Artystycznych Willa Siedlisko Muzeum Turystyki Górskiej Przy Schronisku PTTK na Jaworzynie Krynickiej Klub Twórczy Galeria Pod Kasztanem Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Klub zrzesza twórców (malarzy, rzeźbiarzy oraz poetów) z Krynicy i okolic. Ich prace można oglądać na wystawach w wspomnianej Galerii Pod Kasztanem oraz Pijalni Jana. Okazjonalnie można je też podziwiać w Muzeum Nikifora i galerii BWA Krynickie Towarzystwo Fotograficzne. Prowadzi stałą ekspozycję zdjęć w budynku Pijalni Głównej Fot Nikifor, "Nikifor przed ratuszem", akwarela, Muzeum Etnograficzne, Warszawa 25