Kazimierz Gaj, Irena Trzepierczyńska, Franciszek Knop, Hanna Cybulska, Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Wrocławskiej, Wrocław

Transkrypt

1 Kazimierz Gaj, Irena Trzepierczyńska, Franciszek Knop, Hanna Cybulska, Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Wrocławskiej, Wrocław Stałe produkty poreakcyjne suchej metody równoczesnego odpylania, odsiarczania i odazotowania spalin przy wykorzystaniu ozonu i aktywnej warstwy filtracyjnej Przedstawiono wyniki badań parametrów fizyko-chemicznych stałych produktów odpadowych opracowanej uprzednio utleniająco-sorpcyjnej metody oczyszczania spalin oraz dokonano ich analizy na tle parametrów pracy pilotowej instalacji doświadczalnej. Zaproponowano takie warunki efektywnego prowadzenia procesu, przy których powstające produkty są najmniej uciążliwe dla środowiska. Wprowadzenie Badana metoda łącznego usuwania pyłu, SO 2 i NO x ze spalin [1 11], polega na skondycjonowaniu gazów, utlenieniu tlenku azotu, uaktywnieniu placka filtracyjnego sorbentem alkalicznym i chemisorpcji kwaśnych składników spalin w porach sorbentu oraz popiołu lotnego, w warunkach bliskich punktowi rosy spalin. Badania prowadzone były w skali półtechnicznej, przy wykorzystaniu spalin z przemysłowego kotła WR-10 1

2 w zakładach POLAR we Wrocławiu. Chemizm procesu oparty jest na niżej wymienionych, potencjalnych reakcjach chemicznych: NO + O 3 NO 2 + O 2 2NO 2 + H 2 O NO NO H + NO O 3 NO O 2 Ca(OH) 2 + SO 2 CaSO 3 +H 2 O Ca(OH) 2 + CO 2 CaCO 3 +H 2 O 2NO 2 + CaSO 3 + Ca(OH) 2 + H 2 O Ca(NO 2 ) 2 + CaSO 4 2H 2 O CaSO 3 + SO 2 + H 2 O Ca(HSO 3 ) 2 Ca(HSO 3 ) 2 + Ca(NO 2 ) 2 NO 2 + 2CaSO 3 1/2N 2 + 2CaSO 4 H 2 O N 2 + 2CaSO 4 2H 2 O 7SO 2 + 4Ca(OH) 2 + 2NO 2 (NH 2 SO 3 ) 2 Ca + CaSO 4 + 2Ca(HSO 4 ) 2 4NO 2 + 2Ca(OH) 2 Ca(NO 3 ) 2 + Ca(NO 2 ) 2 + 2H 2 O 2NO 2 + 7SO 2 + 7Ca(OH) 2 7CaSO 4 + 2NH 3 + 4H 2 O 2NO 2 + 6SO 2 + 6CaCO 3 + O 2 6CaSO 4 + N 2 + 6CO 2 2NO + 5SO 2 + 8NH 3 + 8H 2 O 5(NH 4 ) 2 SO 4 Ca(OH) HCl CaCl 2 + 2H 2 O Teoretyczna obecność w składzie odpadów azotanów (III), siarczanów (IV) i chlorków, która może stwarzać problemy z bezpiecznym ich składowaniem i utylizacją, stała się przesłanką poszukiwań takich parametrów pracy instalacji, przy których powstające produkty stałe będą najmniej uciążliwe dla środowiska. Część doświadczalna Badania przeprowadzono przy wykorzystaniu modelowej instalacji doświadczalnej, której schemat technologiczny wraz z zastosowanymi układami pomiarowymi przedstawia rys. 1. W kolumnie 1, wyposażonej w 2

3 dyszę pneumatyczną 7, spaliny ulegały schłodzeniu i nawilżeniu. Ozon wytwarzany był w wytwornicy 5 i wprowadzany do spalin przed lub za kolumną natryskową. Skondycjonowane spaliny przepływały do modelowego filtru workowego z podwójnym płaszczem 2, służącego do równoczesnego odpylania i chemisorpcji kwaśnych zanieczyszczeń gazowych. Warstwa filtracyjna uaktywniana była za pomocą pylistego wodorotlenku wapnia, wprowadzanego do spalin przed filtrem za pomocą dozownika 4. Parametry podstawowych aparatów i urządzeń oraz charakterystykę badanego źródła emisji spalin przedstawiono w pracy [8]. Zmiennymi parametrami procesu oczyszczania spalin były: strumień dozowanego ozonu, strumień dozowanego wapna hydratyzowanego, parametry fizyko-chemiczne spalin (wilgotność względna, temperatura, skład chemiczny) oraz temperatura i miejsce dozowania ozonu, dla których określano skuteczność odsiarczania i odazotowania spalin (tabl. 1). Badania odpadów obejmowały analizę składu chemicznego (tabl. 2, 3, 4) oraz analizę fizykochemiczną wyciągów wodnych (tabl. 5, 6). W analizie chemicznej uwzględniono straty prażenia, zawartość krzemionki (łącznie z częściami nierozpuszczalnymi w HNO 3 ), metali alkalicznych i ziem alkalicznych (sód, potas, wapń, magnez), żelaza oraz metali ciężkich i związków siarki. Wszystkie te składniki (oprócz strat prażenia) wyrażano w postaci tlenkowej, w przeliczeniu na suchą masę odpadu. Związki siarki obejmowały siarczany SO 2-4 i SO 2-3, które przeliczano na tritlenek (SO 3 ) i ditlenek (SO 2 ) siarki. Siarczany (VI) oznaczano metodą wagową a siarczany (IV) jodometrycznie. Na, K i Ca oznaczano metodą fotometrii płomieniowej a wszystkie pozostałe metale metodą ASA. Ołów oznaczono metodą elektrochemiczną (voltamperometria). Przed analizą chemiczną próby poddawano mineralizacji metodą mikrofalową. W celu oceny stopnia wymywania substancji toksycznych oraz rozpuszczalności analizowanych prób zastosowano ekstrakcję wodą destylowaną w ilości zapewniającej zachowanie stosunku masowego 3

4 odpadu do wody 1:10. Wymywanie prowadzono metodą dynamiczną. Sporządzoną zawiesinę wytrząsano przez 4 godziny, po czym odstawiano celem dekantacji. Po 12 godzinach klarowania próbę sączono a przesącz przeznaczano do analiz. Oznaczano następujące składniki i cechy fizyczne wyciągów: ph i konduktywność, zasadowość, zawartość związków azotu, chlorków i siarczanów, suchą pozostałość (substancje rozpuszczone), zawartość metali alkalicznych oraz metali ciężkich o dużym stopniu zagrożenia dla środowiska. Wyznaczono również rozpuszczalność odpadów (stopień wymywania, wyrażony w % masowych). Przy oznaczaniu składu chemicznego ekstraktów zastosowano chromatografię jonową, za pomocą której oznaczono zawartość podstawowych jonów: Cl -, NO - 2, NO - 3, SO 2-3, SO 2-4. Przy stężeniach jonów chlorkowych i azotanowych większych od 100 mg/dm 3 stosowano do ich oznaczania elektrody jonoselektywne. Określono również skład chemiczny stosowanych surowców (tabl. 2) oraz zawartość Cl - i SO = 4 w wodzie technologicznej (odpowiednio: 135,0 g/m 3 i 281,1 g/m 3 ). Analiza wyników badań Produkty pobierane w trakcie pracy instalacji można podzielić na grupy w zależności od miejsca poboru próby, a także sposobu prowadzenia procesu i rodzaju stosowanych mediów (tabl. 1). Ze względu na miejsce poboru wyróżniono: odpady z filtru (próba nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9) i odpady z kolumny natryskowej (próba nr 7). Stosowano również dwa sposoby dozowania ozonu - przed kolumną natryskową (próba nr 3, 6, 7, 8) i za kolumną natryskową (próba nr 4, 5, 9). Odpady wytrącone w kolumnie natryskowej wykazują mniejsze straty prażenia niż osady zatrzymane w filtrze (tabl. 2). Odpowiedzialny jest za to 4

5 nie spalony węgiel, którego cząstki o małej gęstości i złej zwilżalności są przenoszone z przepływającym gazem w kierunku filtru. O ilości popiołów zatrzymanych z produktami odsiarczania i odazotowania spalin świadczy zawartość krzemionki (łącznie z częściami nierozpuszczalnymi) w odpadach. W odpadzie z filtru wynosi ona średnio ok. 17 % mas., przy zawartości w samych popiołach ok. 40 % mas. (próby nr 1 i 5). Dla przypadków dozowania wapna odpady z kolumny i filtru różnią się wyraźnie zawartością Ca (wyrażanego jako CaO). Zawartość siarczanów (VI) - w przeliczeniu na SO 3 - w próbie pobranej z kolumny jest 2-6 krotnie mniejsza niż w próbach pobranych z filtru. W próbie z kolumny nie stwierdzono obecności siarczanów (IV), co jest związane z efektywnym utlenianiem jonów SO = = 3 do SO 4 w fazie ciekłej, w środowisku o ph 5-6. Obecności siarczanów (IV) nie wykazano również w tych próbach z filtru, których ekstrakty wodne posiadały odczyn kwaśny (tabl. 5). Stwierdzono podobieństwo w składzie chemicznym próby 1, pochodzącej z procesu przebiegającego bez sorbentu i utleniacza, oraz prób 5 i 9 - gdy dozowano tylko ozon (tabl. 2). Odpad w tych próbach stanowi popiół lotny z zaadsorbowanym kwasem siarkowym, o czym świadczy silnie kwaśny odczyn wyciągów oraz znaczna zawartość siarczanów, przy niewielkiej zawartości wapnia (tabl. 5). W wyciągach wodnych analizowano związki azotowe i przeliczano je na azot, wyróżniając azot azotanowy (III) i (V), organiczny i amonowy. Ze względów technicznych nie zawsze możliwy był pobór odpowiednich wielkości prób, pozwalających na oznaczenie wszystkich form azotu. Stwierdzono, że w odpadach o charakterze kwaśnym występuje zwiększona ilość azotu amonowego, sumaryczna zaś zawartość azotu zależy od sposobu prowadzenia procesu (temperatury utleniania oraz stosowania nawilżania). 5

6 Obecność metali ciężkich w próbach stałych (tabl. 3) jest wynikiem ich zawartości w spalanym węglu i nie zależy od parametrów oczyszczania spalin. Natomiast ich zawartość w wyciągach wodnych (tabl. 6) jest związana z ph. W ekstraktach o odczynie kwaśnym stwierdzono zwiększone występowanie metali ciężkich, zwłaszcza Cu, Cd, Cr, i Zn, co jest powodowane zwiększoną rozpuszczalnością związków tych metali w środowisku kwaśnym. Z analizy odpadów wynika, że chlorki występują zarówno w samych popiołach lotnych, jak i w produktach odsiarczania. Ich obecność jest wynikiem absorpcji chlorowodoru powstałego w procesie spalania węgla, jak i występowania w wodzie technologicznej wprowadzanej do procesu. Zmienność zawartości siarki w odpadach dobrze koreluje ze zmierzonymi skutecznościami odsiarczania spalin. Mniejsze od oczekiwanych ilości siarki w próbach 5 i 9 mogły być wynikiem przebiegu procesu bez dozowania wapna. W takich warunkach nie związane chemicznie związki są uwalniane w czasie mineralizacji próby (zaadsorbowany kwas siarkowy). Znacznie większe różnice wystąpiły w przypadku bilansu azotu, przy czym analiza odpadów wykazywała najczęściej deficyt N w stosunku do wyników obliczeń przeprowadzonych na podstawie analizy spalin. Mogłoby to wskazywać na redukcję tlenków azotu do azotu elementarnego (zwłaszcza w warunkach bez dozowania wapna - próba 5, przy kwaśnym odczynie placka filtracyjnego). Skuteczność odsiarczania rośnie ze wzrostem ph warstwy filtracyjnej, co jest wynikiem zależności ph od nadmiaru stechiometrycznego stosowanego sorbentu. Charakter tej zmienności jest jednak ściśle uzależniony od drugiego parametru limitującego proces w tym przypadku, a mianowicie wilgotności spalin. Generalnie skuteczność odazotowania maleje ze wzrostem ph środowiska reakcji (placka filtracyjnego), co potwierdza doniesienia 6

7 literaturowe [12, 13]. Jest to widoczne zwłaszcza w przypadku prób 5 i 9, podczas których nie dozowano wapna. Na intensywność odazotowania wpływa również temperatura dozowania ozonu (im niższa temperatura tym lepsza przemiana NO w NO 2 ) oraz stosunek molowy O 3 /N. Mechanizm przebiegających procesów jest jednak na tyle skomplikowany, iż na obecnym etapie trudno wnioskować, który z tych trzech parametrów ma największy wpływ na skuteczność odazotowania. Stwierdza się ogólną tendencję wzrostu zawartości azotu w odpadzie wraz ze wzrostem skuteczności odazotowania, zarówno w przypadku wyników uzyskanych z analizy spalin, jak i badań odpadu. Forma, w jaką przekształciły się tlenki azotu, zależy od warunków prowadzenia procesu, tj. od ilości dozowanego ozonu i wapna, temperatury dozowania O 3 oraz stopnia nawilżenia spalin. W przypadku prób 4 i 8 większość tlenków azotu przeszła do odpadu. Dla próby 5, dzięki niskiej temperaturze dozowania ozonu oraz dużemu stosunkowi O 3 /N przy niskiej wilgotności spalin i bez dozowania sorbentu uzyskano wysoką skuteczność odazotowania, a więc należałoby się spodziewać teoretycznie dużej ilości azotu w odpadzie. Jednakże badania wykazały, iż jest go ok. 25 krotnie mniej od ilości, jakiej można by się spodziewać na podstawie analizy spalin. Azot usunięty więc został ze spalin w innej formie, najprawdopodobniej jako N 2 (amoniak zostałby związany na kwaśnym placku filtracyjnym). Jak podają doniesienia literaturowe [12, 14], redukcję tlenków azotu do N 2 może powodować np. obecność siarczanów (IV). Próby 3 i 6, które charakteryzowały się podobnymi, wysokimi temperaturami dozowania ozonu, zbliżonymi stosunkami molowymi O 3 /N i Ca/(S+N) oraz różnymi wilgotnościami spalin, wykazały mniejszą od spodziewanej zawartość azotu w odpadzie (odpowiednio 12 i 6 krotnie). Należy sądzić, że większa zawartość wilgoci w spalinach oraz większy stosunek molowy Ca/(S+N) spowodowały wzrost zawartości N w odpadzie. Można zatem stwierdzić, że wilgotność spalin i 7

8 stosunek molowy Ca/(S+N) wpływają na formę, w jaką przechodzą tlenki azotu, nie mają natomiast istotnego wpływu na skuteczność odazotowania. Zwiększenie stosunku NO 2 /NO w spalinach, dzięki dozowaniu ozonu w odpowiednio niskiej temperaturze, wpływa dodatnio na utlenianie siarczanów (IV) do (VI). Wpływ takiego działania można obserwować analizując wyniki badań odpadów, w których stosunek siarczanów (IV) do (VI) maleje ze wzrostem skuteczności odazotowania. Związek pomiędzy zawartością wapnia w odpadzie (w odniesieniu do siarki zawartej w odpadzie) i ph wyciągu wodnego z odpadu zilustrowano na rys. 2. Relacja między stosunkiem molowym Ca/S i ph pozwala na określenie optymalnej ilości dozowanego wapna ze względu na mogący powstać odpad. Dla ph w zakresie 6,5-9 (odpowiadającym warunkom bezpiecznego składowania odpadu) stosunek Ca/S wynosi około 1-1,15. Wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań procesu oczyszczania spalin oraz składu fizykochemicznego produktów odpadowych, jak i ich ekstraktów wodnych można wyciągnąć następujące wnioski: 1/ Głównymi parametrami wpływającymi na odsiarczanie są: wilgotność spalin i ilość dozowanego sorbentu, natomiast na odazotowanie: temperatura dozowania ozonu, ilość dozowanego ozonu oraz ph placka filtracyjnego. 2/ Obecność wody jak również wapna w procesie odazotowania przy użyciu ozonu nie wpływa bezpośrednio w sposób istotny na stopień odazotowania, może natomiast wpłynąć na formę przemiany tlenków azotu. W przypadku większych wilgotności, jak również przy odpowiednim nadmiarze wapna hydratyzowanego należy się liczyć z pozostaniem azotu w odpadzie w formie azotanów (V). 8

9 3/ Zwiększenie stosunku NO 2 /NO w spalinach, dzięki dozowaniu ozonu w odpowiednio niskiej temperaturze, wpływa dodatnio na utlenianie siarczanów (IV). Korzystny wpływ takiego działania można obserwować analizując wyniki badań odpadów, w których stosunek siarczanów (IV) do (VI) maleje ze wzrostem skuteczności odazotowania. 4/ Zawartość metali w ekstraktach wodnych mieści się w granicach norm dopuszczalnych w Polsce dla ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi (Dz. U. nr 116/91, poz. 503), za wyjątkiem chromu i kadmu w próbie 6 oraz chromu w próbie 8. Źródłem metali jest spalany węgiel. 5/ Główną przeszkodę w składowaniu odpadów stanowi wysoka zawartość ciał rozpuszczonych, głównie chlorków, siarczanów oraz azotu ogólnego. 6/ Badane odpady mogą być składowane po chemicznej modyfikacji ich składu w kierunku zmniejszenia rozpuszczalności i stopnia wymywania szkodliwych dla środowiska składników. Reasumując można stwierdzić, że praca instalacji (w układzie: zraszanie wodą, dozowanie wapna hydratyzowanego oraz ozonu) - ze względu na oczyszczanie spalin jak i jakość odpadów - winna przebiegać przy stosunkach molowych Ca/(S+N) i O 3 /(N) odpowiednio: 1-1,2 i 1,1-1,4, wilgotności względnej spalin powyżej 50 % i temperaturze dozowania ozonu w zakresie K. Parametry takie powinny zapewnić uzyskanie skuteczności odsiarczania spalin % oraz odazotowania spalin %, przy ph wyciągu wodnego z odpadów 6,5-9 [11]. 9

10 Oznaczenia T F - temperatura w filtrze, [K] T ozon - temperatura dozowania ozonu, [K] T s - temperatura spalin na wlocie do instalacji, [K] κ - konduktywność [ms/m] ϕ F - wilgotność względna spalin w filtrze, [%] τ - czas trwania cyklu pomiarowego, [h] η SO2 - skuteczność odsiarczania spalin, [%] η NOx - skuteczność odazotowania spalin, [%] Ca, S Ca S + N, N O 3, O3 - odpowiednie stosunki molowe, [-] S + N 10

11 L I T E R A T U R A [1] H. Meloch, P. Kabsch, M. Rosicki, Mat. II Symp. POL-EMIS 94, Szklarska Poręba, 189, (1994). [2] K. Gaj, F. Knop, Mat. V Międzyn. Symp. Integrated Air Quality Control for Industrial and Commercial Sectors, Międzyzdroje, 209, (1997). [3] K. Gaj, F. Knop, Ekol. i Tech. 26, nr 2, 19, (1997). [4] K. Gaj, F. Knop, Mat. IV Symp. POL-EMIS 98, Szklarska Poręba, 41, (1998). [5] K. Gaj, F. Knop, zgł. pat. nr P325358, (1998). [6] K. Gaj, F. Knop, J. Mech, zgł. pat. nr P325359, (1998). [7] K. Gaj, F. Knop, zgł. pat. nr P325361, (1998). [8] K. Gaj, F. Knop, Inż. i Ap. Chem. 37, nr 6, 16, (1998). [9] K. Gaj, F. Knop, Inż. i Ap. Chem. 38, nr 1, 22, (1999). [10] K. Gaj, GPiE nr 4, 16, (1999). [11] K. Gaj, F. Knop, H. Cybulska, zgł. pat. nr P336355, (1999). [12] Masaharu Amano, Hirotsugu Tsugawa: IHI Eng. Rev. 10, nr 08, 72 (1977). [13] Z. Czelny, R. Kubisa, B. Solich: II Symp. SiTPchem, Destylacja, Absorpcja i Ekstrakcja Przemysłowa, Wrocław - Szklarska Poręba, 201 (1994). [14] A.A Siddiqi, J.W. Tenini: Hydrocarbon Process. nr 10, 115 (1981). 11

12 K. Gaj i in. Stałe produkty poreakcyjne suchej metody równoczesnego odpylania, odsiarczania i odazotowania spalin przy wykorzystaniu ozonu i aktywnej warstwy filtracyjnej - załączniki Rys. 1. Schemat technologiczno-pomiarowy instalacji doświadczalnej 1 - kolumna nawilżająca, 2 - filtr workowy, 3 - wentylator, 4 - dozownik sorbentu, 5 - wytwornica ozonu, 6 - sprężarka, 7 - dysza pneumatyczna, 8 - zbiornik sprężonego powietrza, 9 - zawór elektromagnetyczny, 10 - sterownik, 11 - przepływomierz, 12 - mikromanometr, 13 - termopara, 14 - termometr cieczowy suchy, 15 - termometr cieczowy mokry. 12

13 Warunki pracy instalacji doświadczalnej Tablica 1 Nr Warunki na wlocie do instalacji Warunki T ozon η SO2 η NOx Ca O3 S + N S + N próby Stężenie T s w filtrze SO 2 NO x a - mg/m n 3 CO O 2 T F ϕ F % K K % K % % h 1 c , ,0 12,2-6,5 c 2,6 c ,0 2 c , ,4 10,0-17,0 c 3,1 c 1, ,0 3 c , ,0 13,2 413,2 40,3 c 19,8 c 1,41 0,41 1,41 8,5 4 c , ,6 22,7 334,2 49,1 c 80,2 c 1,39 0,45 1,81 16,0 5 c , ,6 16,8 332,8 27,0 c 94,4 c 0 0,59 2,24 17,1 6 c , ,0 44,9 n 422,2 60,6 c 29,8 c 1,68 0,24 1,21 6,7 7 k, 8 f , ,1 55,7 n 385,7 87,5 c 52,1 c 1,44 0,60 1,79 11,0 19,4 k 3,7 k 9 f , ,8 52,8 n 335,5 56,8 f 84,6 f 0 0,43 1,33 6,7 65,2 c 85,2 c a - w przeliczeniu na NO 2, c - cała instalacja, f - filtr, k - kolumna nawilżająca, n - z nawilżaniem spalin, O 3 N τ 13

14 Tablica 2 Skład chemiczny surowców i produktów, [% mas.] Surowce Produkty (nr próby) i stosowane reagenty Składnik wapno węgiel hydratyzowane - Ca O 3 + Ca O 3 O 3 + H 2 O + Ca O 3 + H 2 O Straty prażenia 31,31 78,05 34,7 30,27 31,08 33,64 34,00 37,60 25,3 22,6 36,27 SiO 2 + cz. nierozp. * 1,60 14,07 40,4 16,49 16,07 18,93 38,51 16,88 14,25 31,2 25,68 CaO 59,77 0,08 0,27 20,03 24,74 19,75 2,32 18,79 24,86 2,2 4,76 MgO 0,20 1,48 0,30 0,28 0,25 n.b. n.b. 0,28 0,27 0,6 0,43 Fe 2 O 3 0,37 1,43 0,78 14,26 8,08 3,57 2,71 5,83 1,57 13,0 2,01 Na 2 O 0,09 0,20 1,64 1,14 1,07 0,72 1,48 1,08 0,82 9,2 4,45 K 2 O 1,12 0,57 3,37 0,47 0,41 0,67 2,16 0,61 0,70 3,9 1,17 PbO 0,002 n.b. 0,43 0,05 0,10 n.b. n.b. 0,17 0,18 0,06 n.b. 2- SO 3 z SO 4 0,46 1,53 16,17 15,73 17,35 18,35 11,63 20,93 26, ,80 2- SO 2 z SO 3 n.b. n.b. n.w. 2,98 2,86 2,0 n.w. 3,60 4,32 n.w. 0,20 Cl - n.b. 0,16 0,30 7,31 6,44 3,30 0,77 7,67 5,60 9,8 5,0 Σ S n.b. n.b. 6,47 7,78 8,37 8,34 4,65 10,17 12,68 1,7 7,22 Σ N n.b. n.b. 0,05 0,05 0,06 1,81 0,14 0,06 0,35 0,25 6,52 * - części nierozpuszczalne w mieszaninie kwasów stosowanych do mineralizacji, n.b. - nie badano, n.w. - nie wykryto. 14

15 Tablica 3 Zawartość metali ciężkich w wybranych próbach, [mg/kg s.m.] Nr próby Metal Cu Cd Cr Zn Pb Ni Mn Co Hg 3,178 4,860 8,157 Tablica 4 Skład mineralny odpadów, [% mas.] Nr próby i rodzaj stosowanych reagentów Składnik Ca O 3 + Ca O 3 O 3 + H 2 O + Ca H 2 O +O 3 2- SO 4 2- SO 3 19,4 18,88 20,83 22,02 13,95 25,12 31,60 21,37 n.w. 3,72 3,58 2,5 n.w. 4,50 2,69 n.w. CaO c 0,27 20,03 24,74 19,75 2,32 18,79 24,86 4,76 CaSO 3 n.w. 5,58 5,38 3,75 n.w. 6,75 8,01 n.w. CaSO 4 0,66 26,75 29,51 31,20 5,63 35,58 44,77 11,56 CaO w n.w. 6,42 10,08 5,15 n.w. 0,99 2,69 n.w. 15

16 Składnik lub Skład wyciągów wodnych z odpadów Nr próby Tablica 5 wskaźnik ph 2,4 12,0 12,65 11,95 2,60 7,80 9,10 3,1 Zasad.[mol/m 3 ] n.w. 9,0 29,70 19,50 n.w. 2,00 4,50 n.w. κ [ms/m ] n.b. n.b Ca [g/m 3 ] SO 4 [g/m 3 ] Cl - [g/m 3 ] N NO2 [g/m 3 ] 0,024 0,23 0,56 1,75 0,026 0,22 25,0 0,18 N NO3 [g/m 3 ] , N NH4 [g/m 3 ] n.b. n.b. n.b. 1,6 51,1 1,4 1,4 9,30 Norg [g/m 3 ] n.b. n.b. n.b. 3,5 0,7 n.b. n.b. 9,30 Ciała rozp n.b. n.b. n.b. n.b. n.b n.b. [g/m 3 ] Ciała rozp.min n.b. n.b. n.b. n.b. n.b n.b. [g/m 3 ] Rozpuszczalność [%] 25,94 n.b. n.b. n.b. n.b. n.b. 12,96 n.b. 16

17 Tablica 6 Zawartość metali w wyciągach wodnych z odpadów, [g/m 3 ] Metal Próba nr 1* * 6 8 9* Na , K , Cu 51,5 0,05 0,05 0,04 42,0 0,05 0,02 31,5 Cd 8,1 0,15 0,14 0,12 4,10 0,55 0,09 44,0 Cr 7,0 1,20 1,00 1,5 3,50 1,50 0,9 2,0 Zn ,05 0,25 2, ,28 12,0 360 Pb 0,39 0,01 0,01 2,79 0,39 0,08 0,10 3,39 Ni 18,2 n.b. n.b. 0,70 18,0 n.b. 0,30 12,0 Hg 10 4 n.b. 6,8 18,4 n.b. 45 n.b. n.b. *Wyciągi o odczynie kwaśnym 17

18 H. Cybulska 1,8 1,6 1,4 1,2 Ca/S 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, ph Rys. 2. Relacja między stosunkiem molowym Ca/S w badanym odpadzie a ph odpadu 18