Jakich reform potrzebuje samorządowy system wyborczy w Polsce?

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Jakich reform potrzebuje samorządowy system wyborczy w Polsce?"

Bartosz Walczak
6 lat temu
Przeglądów:

1 samorządowy system wyborczy w Polsce? dr Adam Gendźwiłł Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Zakład Rozwoju i Polityki Lokalnej

2 Plan wystąpienia Jak jest? Problemy Remedia Perspektywy zmian 2

3 Dlaczego wybory samorządowe są inne niż parlamentarne? Bo są wieloszczeblowe Odwołują się do różnych tożsamości terytorialnych Nie każdy szczebel jest równie ważny Bo inni są wyborcy Istotną część stanowią motywowani lokalnie ( wybiórcza mobilizacja ) Bo inne są komitety i kandydaci Partie parlamentarne stosunkowo słabe w terenie Stosunkowo niski próg wejścia na rynek wyborczy Lokalne partie władzy, kandydaci niezależni Bo inne są osie rywalizacji Tożsamości terytorialne + inkumbent/pretendent W wielu miejscach ograniczona konkurencyjność 3

4 Wybiórcza mobilizacja Średni poziom frekwencji (%) d 2d 3d 4d 5d 6d 7d 8d 9d 10d Przedziały decylowe wielkości gmin frekwencja 2011 frekwencja

5 Interesuję się tym, co postanawiają (CBOS, X 2014) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Rada mojej gminy, wójt burmistrz, prezydent miasta Rada mojego powiatu, starosta Sejmik mojego województwa, marszałek Polski Sejm, Rząd, Prezydent TP Nie Tak 5

6 Upartyjnienie Odsetki mandatów zdobytych przez partie parlamentarne Burmistrzowie Radni gmin Radni powiatów Radni województw

7 Średni odsetek niekonkurencyjnych wyborów burmistrza w latach Niekonkurencyjne wybory (burmistrzowie, )

8 Średni odsetek mandatów niekonkurencyjnych w radzie miasta/gminy Niekonkurencyjne wybory (rady gmin, )

9 Systemy wyborcze w wyborach samorządowych Szczebel Wójtowie/burmistrzowie/ prezydenci miast Radni w gminach Radni w miastach na prawach powiatu Radni w powiatach Radni w sejmikach Radni w dzielnicach m. st. Warszawy Ordynacja Większościowa (bezwzględna w dwóch rundach) Większościowa (względna) JOW Proporcjonalna z głosem preferencyjnym 9

10 Problemy Wybory burmistrzów Lokalny prezydencjalizm po 2002 r. Wielokadencyjność (brak konkurencji) Dwuturowość Wybory do rad gmin Paradoksy związane z JOWami Obowiązkowy podział gmin na okręgi Wybory do rad powiatów i sejmików województw Mała popularność, płytka kampania Silne podziały terytorialne Ograniczona rywalizacja personalna Wybory do rad jednostek pomocniczych Mała popularność, brak integracji z pozostałymi wyborami 10

11 80% 70% 60% 50% Reelekcja wójtów, burmistrzów i prezydentów miast 40% 30% 20% inc ratio (2002) inc ratio (2006) inc ratio (2010) inc ratio (2014) 10% 0% < 3k 3k - 5k 5k - 10k 10k - 15k 15k - 20k 20k - 30k 30k - 50k 50k - 100k 100k - 200k > 200k 11

12 Ograniczyć liczbę kadencji burmistrzów? Rozwiązanie skuteczne od 2022 r.? Najpierw władza burmistrza powinna zostać poddana większej kontroli Problemem jest brak konkurencji Konfrontacja z dotychczasowym burmistrzem musi być bezpieczniejsza Więcej konkurencyjności w wyborach do rad gmin 12

13 Druga tura wyborów burmistrzów 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 51% 66% 70% 64% 49% 34% 30% 36% Rozstrzygnięcie w II turze Rozstrzygnięcie w I turze 13

14 II tura a frekwencja 14

15 Zrezygnować z drugiej tury? Frekwencja w II turze spada Ale rzadko zdarza się, żeby zwycięzca II tury miał poparcie mniejsze (bezwzględnie) niż zwycięzca I tury 2014 r. 61 gmin (6,8% tych z drugą turą) Dłuższa kampania wyborcza nie jest tylko kosztem, może być korzyścią Stosunkowo często zmienia się zwycięzca 15

16 Zmiana zwycięzcy w II turze 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ten sam zwycięzca Zmiana zwycięzcy 16

17 Zlikwidować II turę? Nie burmistrz potrzebuje silnego mandatu Jeśli już likwidować powtórne głosowanie to: Zastąpić głosowaniem w radzie Zastąpić systemem AV (Alternative Vote) 17

18 Wprowadzić bezpośrednie wybory starostów i marszałków? Zastanówmy się, czy bezpośrednie wybory burmistrzów spełniły pokładane nadzieje W zróżnicowanych społecznościach podstawą reprezentacji politycznej musi być rada Bezpośrednie wybory egzekutywy nigdy razem z JOW-ami 18

19 JOWy w wyborach lokalnych Zmiana niezbyt przemyślana, pochopna Odebrany został element samorządności FPTP to rzadkość w wyborach lokalnych Okręgi jednomandatowe w małych gminach Równoczesne bezpośrednie wybory burmistrza Wzmacnia partykularyzmy terytorialne Ale: bywa, że emancypuje peryferia Wzmacnia lokalne partie władzy, a przez to lokalny prezydencjalizm 19

20 Skutki wprowadzenia JOW-ów Miasta/gminy średniej wielkości PR PR FPTP Miasta na prawach powiatu PR PR PR 20

21 JOWy w wyborach lokalnych W 2014 r. nie zadziałał efekt psychologiczny ordynacji, zadziałał za to mechaniczny Skutek: znaczna dysproporcjonalność Wprowadzenie JOW-ów nie wpłynęło na: Frekwencję wyborczą Reprezentację kobiet wśród radnych 21

22 JOWy w Krynicy Morskiej 1 gmina, 1 miejscowość, 1 OKW 2 kandydatów na burmistrza, 3 komitety wyborcze 731 głosujących w 15 okręgach wyborczych Minimum 34 głosujących, maksimum 77 Radny wybrany min. 17 głosami, max

23 JOWy w Kutnie 45 tys. mieszk., głosuje 14,3 tys. 6 kandydatów na prezydenta, w tym inkumbent (65%) Wybory do rady w 21 JOWach KWW burmistrza: 38,6% głosów KW PiS: 21,1% KW PO: 13,6% KW SLD: 8,3% Wynik: 21 mandatów (100%) dla KWW 23

24 JOWy w Kutnie

25 JOWy a lokalny prezydencjalizm 25

26 Co zrobić? Pozwolić na większe zróżnicowanie systemów wyborczych Większa elastyczność w ustalaniu liczby radnych Możliwość wyborów z jedną listą gminną Proporcjonalny lub mieszany system w dużych miastach 26

27 Wady ordynacji proporcjonalnej Proporcjonalność a progi Naturalny próg wyborczy w małym okręgu jest dużo wyższy niż ustawowy Zbyt wielu kandydatów (reguła 2M) Konkurencja wewnątrz list Nieprzejrzyste gry wokół list wyborczych Nadreprezentacja centrów nad peryferiami Mimo że wzorce głosowania są terytorialne Zmarnowane głosy preferencyjne 27

28 Głosy nieważne Odsetek głosów nieważnych RG RP SW WBP WBP II 28

29 Efekty książeczki (2014) Gdy wybory są mniej ważne Gdy reguły wyborów są trudniejsze Bo wybory są równoczesne Bo zmieniają się reguły Gdy instrukcje nie są jasne to trudniej o czyste preferencje, a większą rolę odgrywają efekty 29

30 Efekty książeczki (2014) Istnieją empiryczne dowody na to, że zastosowanie zbroszurowanych kart wyborczych: Zwiększyło odsetek głosów nieważnych Bo wielu wyborców postawiło krzyżyki na różnych stronach broszury Zwiększyło poparcie dla partii pierwszej strony Bo wyborcy bez jasno określonych partyjnych preferencji wybierali tylko na pierwszej stronie 30

31 Głosy nieważne w wyborach do sejmików województw

32 Głosy nieważne w wyborach do sejmików województw inne powody wiele X puste inne powody wiele X puste (szacunek) 32

33 Jak zreformować system proporcjonalny? Doraźnie: skrócić listy, znieść progi (zwłaszcza w miastach) Radykalniej: zastąpić systemem mieszanym kompensacyjnym Połowa mandatów przyznawana w okręgach jednomandatowych Połowa mandatów przyznawana w ramach kompensacji przegranym w JOW-ach 1 wyborca 1 głos, zachowane tożsamości terytorialne Proporcjonalność nawet wyższa niż w obecnym systemie 33

34 A może STV? Okręgi wielomandatowe, przechodni głos preferencyjny Ma wiele zalet, ale: Trudniejszy dla wyborcy Trudniejszy dla komisji wyborczych Wymaga zaufania do procedur wyborczych 34

35 Czy rozdzielić wybory do różnych szczebli samorządu? Zielona Góra Polska 35

36 Wybory do jednostek pomocniczych Obszary wiejskie zróżnicowane doświadczenia W miastach wyjątkowo niska frekwencja i małe znaczenie rad Najwyższa: Łódź 13%, powyżej 5% w kolejnych 5 dużych miastach (Swianiewicz i in., 2014) Przemyśleć integrację z pozostałymi wyborami 36

37 Perspektywy zmian Okres do zmian jest korzystny Bo następne wybory są odległe i niekorzystny zarazem Bo pogłębia się kryzys ustrojowy Jeśli zmiany to: Odpowiednio przedyskutowane Oparte o doświadczenia Zintegrowane 37

38 Więcej szczegółów Gendźwiłł A., Żółtak T. (2016, w druku), Skutki wprowadzenia okręgów jednomandatowych w wyborach lokalnych. Studia Regionalne i Lokalne, 3(65) Gendźwiłł A. (2015), Czy druga tura wyborów burmistrzów jest potrzebna? Studia Polityczne, 4(40): Gendźwiłł A. (2015), Skąd się biorą głosy nieważne w wyborach do sejmików województw? Studia Socjologiczne, 4(219):

39 Dziękuję za uwagę. 39

Podobne dokumenty

Wybory samorządowe 2018 Reguły i strategie

Wybory samorządowe 2018 Reguły i strategie dr Adam Gendźwiłł Zakład Rozwoju i Polityki Lokalnej Wydział Geografi i Studiów Regionalnych Fundacja im. Stefana Batorego 2018 Adam Gendźwiłł 2 Wybory samorządowe