Ocena występowania bakterii związanych z chorobą przyzębia w blaszce miażdżycowej naczyń wieńcowych

Transkrypt

1 Czas. Stomat., 2005, LVIII, 5 Ocena występowania bakterii związanych z chorobą przyzębia w blaszce miażdżycowej naczyń wieńcowych Assessment of the incidence of bacteria associated with periodontal disease in atherosclerotic coronary artery plaque Maciej Zaremba 1, Renata Górska 1, Piotr Suwalski 2 Z Zakładu Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia IS AM w Warszawie 1 Kierownik: prof. dr hab. n. med. R. Górska Z Klinicznego Oddziału Kardiochirurgii I Katedry i Kliniki Kardiologii AM w Warszawie 2 Kierownik: prof. dr hab. n. med. K. Suwalski Streszczenie Niestabilna blaszka miażdżycowa jest niebezpiecznym stanem klinicznym, mogącym prowadzić do wystąpienia ostrej niewydolności wieńcowej, skutkującej zawałem mięśnia sercowego. Coraz częściej podkreśla się istotną rolę czynnika zapalnego w procesie powstawania zmian patologicznych w śródbłonku naczyń wieńcowych. Stan ten mogą wywoływać bakterie zdolne do inicjowania powstania zakrzepu w naczyniu oraz destabilizujące istniejącą blaszkę miażdżycową. Źródłem tych patogenów są przewlekłe procesy zapalne toczące się w organizmie, a wśród nich jeden z najczęściej występujących, zapalenie przyzębia. Celem pracy była ocena występowania wybranych bakterii beztlenowych w płytce poddziąsłowej oraz w blaszce miażdżycowej u pacjentów leczonych operacyjnie z powodu niedrożności naczyń wieńcowych. U 9 z 15 pacjentów stwierdzono występowanie w naczyniach wieńcowych patogenów najczęściej występujących w ciężkim przewlekłym zapaleniu przyzębia, a u 6 osób bakterie zidentyfikowane w kieszonkach przyzębnych były również obecne w blaszce miażdżycowej. Patogeny związane z chorobą przyzębia wykryto także u z 5 pacjentów bezzębnych. Najczęściej występującymi bakteriami w naczyniach serca były: Porphyromonas gingivalis i Bacteroides forsythus. Summary Unstable atherosclerotic plaque is a dangerous clinical state, potentially leading to acute coronary insufficiency resulting in myocardial infarction. The significant role of the inflammatory factor in the development of pathological lesions in the endothelium of coronary vessels is currently raised with increasing frequency. This state may be caused by bacteria able to initiate clot formation in the blood vessel and destabilise atherosclerotic plaque already present. A source of these pathogens are chronic inflammatory processes in the organism, among which periodontal disease is one of the most common. The aim of the study was to evaluate the incidence of selected anaerobic bacteria in subgingival dental plaque and in atherosclerotic plaque in patients treated surgically because of obliteration of the coronary vessels. In 9 out of 15 patients the pathogens occurring most often in severe chronic periodontitis were found in the coronary vessels. In 6 patients bacteria detected in the periodontal pockets were also present in atherosclerotic plaque. Pathogens associated with periodontal disease were also detected in out of 5 edentulous patients. The bacteria found most frequently in the coronary vessels were: Porphyromonas gingivalis and Bacteroides forsythus. HASŁA INDEKSOWE: choroba przyzębia, miażdżyca KEYWORDS: periodontitis, atherosclerosis 293

2 M. Zaremba i in. Czas. Stomat., Występowanie ostrych zespołów wieńcowych (OZW) jest ściśle związane z destabilizacją blaszki miażdżycowej, która jest powodowana przez toczący się w jej strukturze miejscowy przewlekły proces zapalny. Wyrazem aktywnego stanu zapalnego, u pacjentów ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia OZW, jest podwyższone stężenie w osoczu wskaźników zapalnych, takich jak: białko C-reaktywne, fibrynogen, osoczowy amyloid, IL-6 (17, 2). Od wielu lat poszukiwano mikroorganizmów, które mogłyby być odpowiedzialne za rozwój i podtrzymywanie tej reakcji zapalnej. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku wyizolowano i zidentyfikowano w strukturze blaszki miażdżycowej wiele drobnoustrojów: wirusy Herpes simplex i Cytomegalowirus, Mycoplasma pneumoniae, Helicobacter pylori oraz Chlamydia pneumoniae (2, 7, 15, 20). Ten ostatni patogen w badaniach doświadczalnych powodował aktywację makrofagów, wyrażającą się zwiększonym wydzielaniem przez nie cytokin prozapalnych, takich jak: IL-1, TNFα, IL-6 oraz podwyższenie aktywności prozakrzepowej, poprzez pobudzenie układu krzepnięcia i upośledzenia zdolności fibrynolizy. Wszystkie te czynniki mogą być przyczyną destabilizacji blaszki miażdżycowej, której konsekwencją są OZW (22, 25). Rola czynnika zapalnego w etiopatogenezie zmian destrukcyjnych w strukturach przyzębia jest bezsporna i jest przedmiotem badań od wielu lat (18). Wiemy, że bakterie Gram-ujemne w rozwijającej się płytce nazębnej uzyskują przewagę nad saprofityczną florą Gram-dodatnią. Są one źródłem enzymów, toksyn i wielu metabolitów powodujących pośrednio lub bezpośrednio niszczenie tkanki łącznej i kości wyrostka zębodołowego. Lipopolisacharydy (LPS), będące endotoksynami powstającymi w wyniku rozpadu bakteryjnej błony komórkowej, są czynnikami wyzwalającymi kaskadę procesów prowadzących do postępu zmian destrukcyjnych. LPS powodują aktywację makrofagów, czego wynikiem jest uwalnianie IL-1β, TNF-α, PGE 2 oraz enzymów proteolitycznych metaloproteinaz (MMP). Uwolnione cytokiny działając na komórki w tkance łącznej (fibroblasty, neutrofile) stymulują je do dalszego wytwarzania MMP. Wynikiem wzrostu stężenia PGE 2 jest aktywacja osteoklastów, które niszczą kość wyrostka zębodołowego, natomiast MMP powodują bezpośrednią destrukcję macierzy pozakomórkowej tkanki łącznej (8, 13, 1, 19). Wydaje się zasadnym postawienie pytania: czy ta miejscowa immunozapalna aktywność bakterii ogranicza się tylko do środowiska przyzębia, czy też w sposób pośredni, bądź bezpośredni może oddziaływać na odległe struktury organizmu? Cel pracy Celem pracy była ocena częstości występowania wybranych bakterii beztlenowych w płytce poddziąsłowej oraz w blaszce miażdżycowej u pacjentów leczonych chirurgicznie z powodu istotnych zmian miażdżycowych w naczyniach wieńcowych. Materiał i metody Badaniem objęto 20 pacjentów (5 kobiet i 15 mężczyzn), średnia wieku 60 lat, hospitalizowanych w Klinicznym Oddziale Kardiochirurgii AM w Warszawie z powodu niedrożności naczyń wieńcowych i przygotowywanych do zabiegu wszczepienia pomostów aortalno wieńcowych (CABG Coronary Artery Bypass Grafting). W tej grupie 5 osób było bezzębnych, natomiast u pozostałych 15 pacjentów rozpoznano ciężkie przewlekłe zapalenie przyzębia. U chorych tych stwierdzono co najmniej dwie kieszonki przyzębne 5 mm. U wszystkich pacjentów przeprowadzono badanie podmiotowe i przedmiotowe, z uwzględnieniem szczegółowego badania periodontologicznego u pacjentów z zachowanym uzębieniem. Określono liczbę zębów, uproszczony procentowy wskaźnik płytki, uproszczony procentowy wskaźnik krwawienia, głębokość kieszonek 29

3 2005, LVIII, 5 Blaszka miażdżycowa naczyń wieńcowych (w mm) oraz utratę przyczepu łącznotkankowego (w mm). Badanie bakteriologiczne wykonano za pomocą testu DMDx DNA Test firmy MicroDenteX. Test ten opierając się na hybrydyzacji DNA na membranie nitrocelulozowej, w procedurze slot blot, analizuje występowanie w pobranej próbce, DNA ośmiu patogenów bakteryjnych: Actinobacillus actinomycetemcomitans (A.a.), Porphyromonas gingivalis (P.g.), Prevotella intermedia (P.i.), Fusobacterium nucleatum (F.n.), Eikenella corrodens (E.c.), Camphylobacter rectus (C.r.), Bacteroides forsythus (B.f.) i Treponema denticola (T.d.). W laboratorium próbki były poddawane działaniu czynnika powodującego lizę komórek bakteryjnych i przez to uwolnienie i denaturyzację DNA. Tak przygotowany materiał był następnie umieszczany na membranie nitrocelulozowej, mającej zdolność do łączenia się z cząsteczkami zdenaturyzowanego DNA. Następnie membrana była poddana ekspozycji na radioaktywnie znaczone próbki DNA, specyficzne dla każdego z badanych patogenów. Jeśli badana próbka zawierała DNA danego patogenu, następowało w procesie hybrydyzacji połączenie z cząsteczkami radioaktywnymi. Do dalszej analizy wykorzystywano zjawisko autoradiografii. W sąsiedztwie membrany umieszczano czułą na promieniowanie rentgenowskie błonę, którą pozostawiano w zacienieniu na kilka godzin. W tym czasie błona została naświetlona proporcjonalnie do ilości związanego radioaktywnego DNA. Stopień naświetlenia błony był odczytywany poprzez skanowanie z użyciem wideo densytometru. Wyniki parailościowe testu były przedstawione w następujący sposób: wynik negatywny (poniżej 10 3 patogenów), niski poziom bakterii ( patogenów w próbce), średni poziom ( ) i wysoki poziom bakterii (powyżej 10 5 ). Aby badanie było wiarygodne, producent daje zalecenia, które powinny być weryfikowane przy doborze pacjentów. W związku z powyższym materiał do oceny bakteriologicznej był pobierany z kieszonek 5 mm, w których nie było wysięku ropnego. Pacjent, w okresie 6 tygodni przed badaniem, nie miał wykonywanego skalingu i nie przyjmował antybiotyków. Dwanaście godzin przed pobraniem materiału do badania pacjent nie używał płukanek przeciwbakteryjnych. Wybrane zęby oczyszczano z płytki naddziąsłowej i do dwóch kieszonek 5 mm wprowadzano za pomocą pincety sterylne sączki papierowe, które pozostawiano na 10 sekund. Następnie sączki z pobranym materiałem wkładano do zamykanej probówki, identyfikowanej poprzez naklejenie kodu kreskowego jednoimiennego z kodem znajdującym się na karcie z danymi pacjenta. Tak przygotowany materiał był wysyłany w specjalnej tubie do laboratorium firmy Microdentex w USA. Badanie płytki poddziąsłowej przeprowadzono u 15 chorych z zachowanym własnym uzębieniem, natomiast badanie płytki miażdżycowej wykonano u wszystkich 20 chorych, u których materiał do oceny bakteriologicznej pobierano śródoperacyjnie, podczas operacji CABG. Sterylne sączki papierowe były umieszczane w blaszce miażdżycowej otwartego naczynia wieńcowego i po odczekaniu 10 sekund pakowane i wysyłane do laboratorium. Aby ocenić stopień nasilenia choroby przyzębia oraz stan higieny jamy ustnej, posłużono się klasyfikacją punktową stopnia zaawansowania choroby przyzębia wg Czerniuka (3), przedstawioną w tabeli I. Każdemu z ocenianych parametrów przyporządkowano liczbę od 1 do, gdzie 1 oznacza przedział z niską wartością danego parametru, a przedział z najwyższą wartością. Pacjent ze zdrowym przyzębiem oceniony jest na punkty, a osoba z najbardziej zaawansowanymi zmianami na punktów 16. Wyniki Na rycinie 1 zilustrowano częstość występowania wybranych patogenów bakteryjnych, charakterystycznych dla ciężkiego przewlekłego zapalenia przyzębia, w 30 kieszonkach przyzęb- 295

4 M. Zaremba i in. Czas. Stomat., T a b e l a I. Klasyfikacja punktowa stopnia zaawansowania choroby przyzębia Badany parametr Wskaźnik płytki (%) Wskaźnik krwawienia (%) Utrata przyczepu (mm) Głębokość kieszonek (mm) Opis wyniku badania poszczególnych parametrów Uzyskane punkty i więcej i więcej Maksymalna suma punktów Maksymalna suma punktów 16 nych 15 chorych. Na ryc. 2 zestawiono wyniki badania bakteriologicznego materiału pobranego z naczyń wieńcowych, u tych chorych oraz u 5 osób z bezzębiem. U każdego z 15 pacjentów stwierdzono występowanie, w badanych kieszonkach, bakterii uważanych za patogenne dla przewlekłego zapalenia przyzębia. U 9 pacjentów wykryto obecność tych bakterii w blaszce miażdżycowej naczyń wieńcowych, u 6 osób te same patogeny stwierdzono zarówno w przyzębiu, jak i w sercu. Również u z 5 osób z bezzębiem wykryto bakterie występujące w kieszonkach w przebiegu przewlekłego ciężkiego zapalenia przyzębia. Aby lepiej zobrazować obecność poszczególnych bakterii zarówno w płytce poddziąsłowej, jak i w płytce miażdżycowej, przedstawiono częstość ich występowania na ryc. 3 i. Z danych zestawionych na ryc. 3 wynika, że najczęściej w kieszonkach przyzębnych 5 mm występują: Bacteroides forsythus i Fusobacterium nucleatum (u 12 osób), Eikenella corrodens i Camphylobacter rectus (odpowiednio u 10 i 9), oraz Porphyromonas gingivalis i Treponema denticola (u 8 osób). Rycina ilustruje częstość występowania poszczególnych bakterii w płytce miażdżycowej u osób z chorobą przyzębia. Najczęściej występującymi bakteriami u osób z chorobą przyzębia były: Porphyromonas gingivalis (u 9 osób) i Bacteroides forsythus (u 7 osób). Na rycinie 5 zilustrowano natomiast punktową ocenę stopnia zaawansowania choroby przyzębia w dwóch grupach pacjentów. Dziewięcioosobową grupę z bakteriami, stanowili pacjenci, u których wykryto w naczyniach wieńcowych patogeny bakteryjne, natomiast grupa bez bakterii, to sześć osób, u których w sercu nie znaleziono szukanych drobnoustrojów. Porównanie obu tych grup pozwala stwierdzić, że średni stopień zaawansowania choroby przyzębia w obydwu był podobny (grupa z bakteriami 10,33; grupa bez 296

5 2005, LVIII, 5 Blaszka miażdżycowa naczyń wieńcowych Gatunek bakterii A.a. P.i. P.g. E.c. C.r. B.f. T.d. F.n. Inicjały badanych pacjentów J.T. R.P. R.Ł. H.M. M.W. R.K. K.K. K.P. J.B. K.P. K.A. Z.K. H.G. J.C. M.R. Legenda: A.a. Actinobacillus actinomycetemcomitans, P.g. Porphyromonas gingivalis, P.i. Prevotella intermedia, F.n. Fusobacterium nucleatum, E.c. Eikenella corrodens, C.r. Camphylobacter rectus, B.f. Bacteroides forsythus i T.d. Treponema denticola. Liczba identyfikowanych bakterii: ; ; > 10 5 Ryc. 1. Występowanie bakterii w kieszonkach przyzębnych. Gatunek bakterii A.a. P.i. P.g. E.c. C.r. B.f. T.d. F.n. Inicjały badanych pacjentów J.T. R.P. R.Ł. H.M. M.W. R.K. K.K. K.P. J.B. K.P. K.A. Z.K. H.G. J.C. M.R. K.S. H.K. Z.S. E.P. Z.K. Legenda: A.a. Actinobacillus actinomycetemcomitans, P.g. Porphyromonas gingivalis, P.i. Prevotella intermedia, F.n. Fusobacterium nucleatum, E.c. Eikenella corrodens, C.r. Camphylobacter rectus, B.f. Bacteroides forsythus i T.d. Treponema denticola. Liczba identyfikowanych bakterii: ; ; > 10 5 Ryc. 2. Występowanie bakterii w blaszce miażdżycowej. bakterii 10,66), wyższy w grupie bez bakterii, różnica nie była istotna statystycznie. Stopień zaawansowania choroby przyzębia wyrażony za pomocą poszczególnych średnich parametrów klinicznych tkanek przyzębia w obu grupach zestawiono w tab. II. Nie stwierdzono różnicy w średniej liczbie zachowanych zębów pomiędzy grupą osób z bakteriami obecnymi w płytce miażdżycowej, w porównaniu do osób, u których bakterii nie stwierdzono (odpowiednio: 11,55 i 11,83). Średni procentowy wskaźnik płytki był wysoki w obydwu grupach, wyższy w grupie bez obecności bakterii w płytce miażdżycowej badanych chorych (90,66% w porównaniu do 7,77% w grupie z bakteriami). Nie zaobserwowano znaczących różnic pomiędzy średnią 297

6 M. Zaremba i in. Czas. Stomat., Liczba chorych Liczba chorych Aa Pi Pg Ec Cr Bf Td Fn Gatunki bakterii Legenda: A.a. Actinobacillus actinomycetemcomitans, P.g. Porphyromonas gingivalis, P.i. Prevotella intermedia, F.n. Fusobacterium nucleatum, E.c. Eikenella corrodens, C.r. Camphylobacter rectus, B.f. Bacteroides forsythus i T.d. Treponema denticola. Ryc. 3. Częstość występowania bakterii w kieszonkach przyzębnych. Aa Pi Pg Ec Cr Bf Td Fn Gatunek bakterii Legenda: A.a. Actinobacillus actinomycetemcomitans, P.g. Porphyromonas gingivalis, P.i. Prevotella intermedia, F.n. Fusobacterium nucleatum, E.c. Eikenella corrodens, C.r. Camphylobacter rectus, B.f. Bacteroides forsythus i T.d. Treponema denticola. Ryc.. Częstość występowania bakterii w blaszce miażdżycowej. Grupa z bakteriami (n=9) Grupa bez bakterii (n=6) 10,33 10, Ocena punktowa Ryc. 5. Stopień zaawansowania choroby przyzębia w zależności od występowania bakterii w blaszce miażdżycowej. głębokością kieszonek i utratą przyczepu łącznotkankowego w grupie bez bakterii, w porównaniu do grupy z bakteriami (odpowiednio: 3,6 mm vs. 3,0 mm i 5,8 mm vs. 5,01 mm). Różnice pomiędzy powyższymi parametrami nie były istotne statystycznie. Jedynie znamienną była różnica w średnim procentowym wskaźniku krwawienia (p<0,005), gdzie wyższą wartość osiągnął on w grupie osób, u których stwierdzono bakterie w płytce miażdżycowej (8,02%), w odniesieniu do (29,33%) grupy, u których bakterii nie znaleziono. Omówienie wyników i dyskusja Ostatnie lata zaowocowały licznymi badaniami poświęconymi ocenie potencjalnego związku pomiędzy chorobą przyzębia, a występowaniem choroby wieńcowej. Wielu autorów w kolejnych badaniach wykazywało ten związek, m.in. De Stefano i wsp. () na podstawie czternastoletnich badań obejmujących 9760 osób z populacji T a b e l a I I. Średnie wartości parametrów przyzębia w zależności od występowania bakterii w blaszce miażdżycowej Liczba zębów % Wskaźnik płytki % Wskaźnik krwawienia Głębokość kieszonek Utrata przyczepu Grupa z bakteriami 11,55 7,77 8,02* 3,0 5,01 Grupa bez bakterii 11,83 90,66 29,33* 3,6 5,8 Legenda: * p<0,

7 2005, LVIII, 5 Blaszka miażdżycowa naczyń wieńcowych amerykańskiej, w wieku 25-7 lata, stwierdzili u badanych z chorobą przyzębia wzrost ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej o 25%, w porównaniu z osobami bez współistniejącej choroby przyzębia (). Również Beck i wsp. (1) wykazali, że choroba przyzębia może być czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej i wzrostu śmiertelności nią spowodowanej. Autorzy ci ocenili stan przyzębia 117 mężczyzn poddanych 20-letniej obserwacji. W grupie osób z zaawansowaną chorobą przyzębia stwierdzili wzrost ryzyka ciężkich zdarzeń wieńcowych i udaru mózgu, wynoszący odpowiednio 1,9 i 2,8, w porównaniu do grupy bez chorób przyzębia. Oceny związku pomiędzy przewlekłymi infekcjami zębopochodnymi, wyrażonymi liczbą utraconych zębów, a chorobą wieńcową podjęli się autorzy fińscy. Wykazano, że częstość występowania choroby wieńcowej w grupie chorych, u których stwierdzono utratę mniej niż połowy zębów, wynosi 10% i wzrasta dwukrotnie u tych pacjentów, którzy utracili więcej niż połowę uzębienia. Liczba utraconych zębów okazała się istotnym statystycznie czynnikiem wystąpienia choroby wieńcowej, ale jedynie u osób palących papierosy (21). Istnieje hipoteza, że bakterie Gram-ujemne, mogą przedostawać się z patogennej płytki kieszonki przyzębnej do krwioobiegu, przenikając przez uszkodzony zapalnie przyczep nabłonkowy. Rozprzestrzeniając się z krwią mogą oddziaływać na komórki zapalne bytujące w blaszce miażdżycowej i być stymulatorem zespołu procesów prowadzących do powstawania niestabilnej blaszki miażdżycowej (6, 9, 10, 26). Przeprowadzone badania nie potwierdzają w jednoznaczny sposób tej teorii, bowiem rzadziej obserwowano występowanie bakterii w płytce miażdżycowej niż w płytce poddziąsłowej, a także nie znaleziono prawidłowości, że liczba bakterii w płytce poddziąsowej koreluje z ich występowaniem w płytce miażdżycowej. Z drugiej jednak strony wykonane badania nie wykluczają teorii bakteryjnej, bowiem w badanym materiale zaobserwowano obecność w płytce miażdżycowej bakterii Porphyromonas gingivalis, Bacteroides forsythus i Treponema denticola, które są związane z przewlekłym zapaleniem przyzębia. Niewykluczone, że główną rolę w tej hipotezie może odgrywać bakteria Porphyromonas gingivalis. Badania Madianosa wykazały jej obecność oraz możliwość namnażania w komórkach nabłonka kieszonki przyzębnej (16), a badania Ishihary wykazały natomiast podwyższony poziom Porphyromonas gingivalis w płytce miażdżycowej, który był skorelowany z jej obecnością w płytce poddziąsłowej (11). Badania własne potwierdzają te doniesienia, bowiem Porphyromonas gingivalis również w naszym materiale był najczęściej wykrywaną bakterią w płytce miażdżycowej badanych osób. Rolę tej bakterii w powstawaniu płytki miażdżycowej potwierdzają badania na zwierzętach, które wykazały, że eksperymentalnie wywołane zapalenie przyzębia przez Porphyromonas gingivalis powoduje większą kumulację tłuszczu w aorcie w porównaniu do grupy kontrolnej (12). Badania Pussinena potwierdzają związek pomiędzy chorobą przyzębia, a chorobami serca. Wykazały bowiem częstsze występowanie chorób serca u osób seropozytywnych na Porphyromonas gingivalis w porównaniu do seronegatywnych (1,0% vs. 9,7%), jak również, że choroby serca częściej występują u osób z wysokim poziomem przeciwciał, niż z niskim (17,% vs. 11,1%) (23). Biorąc pod uwagę możliwość namnażania Porphyromonas gingivalis w komórkach nabłonka, zdolność ich przenikania do krwioobiegu, występowanie stymulowanych przez Porphyromonas gingivalis przeciwciał i rolę tej bakterii w agregacji płytek, poprzez obecność na jej powierzchni proteiny związanej z agregacją płytek PAAP (plateled agregation-associated protein), wydaje się, że Porphyromonas gingivalis może odgrywać znaczącą rolę w uruchamianiu procesów patologicznych w świetle naczyń wieńcowych (5). Natomiast brak korelacji pomiędzy obecnością bakterii w płytce poddziąsłowej i miażdżycowej może być wynikiem 299

8 M. Zaremba i in. Czas. Stomat., wpływu układu obronnego organizmu w eliminacji tych bakterii, zarówno poprzez komórki pierwszej linii obrony, naciek granulocytarny, jak i obronę swoistą, poprzez uruchomienie odpowiedzi humoralnej i komórkowej. Być może przedostawanie się bakterii do serca jest uzależnione od nieprawidłowo funkcjonującego układu odpornościowego. Nasze badania wykazały także obecność bakterii w płytce miażdżycowej niezależnie od tego, czy pacjent ma uzębienie, czy nie. Badania te są zgodne z obserwacjami Pussinena, który stwierdził częstsze występowanie chorób serca u osób z bezzębiem, w porównaniu do osób posiadających uzębienie (19,8% vs. 12,1%) (23). Zaobserwowane wyniki są trudne do interpretacji. Mogą jednak świadczyć o tym, że patogeny obecne w blaszce miażdżycowej, mogły przedostawać się do naczyń w czasie, gdy pacjenci mieli uzębienie, zwłaszcza, że powstawanie blaszki miażdżycowej jest procesem przewlekłym. Nie można też wykluczyć roli bakterii znajdujących się na błonie śluzowej noso-gardzieli, jak i patogenów obecnych w płytce ruchomych uzupełnień protetycznych, które mogą, poprzez uszkodzony nabłonek, przedostawać się do krwioobiegu. Badania własne wykazały również obecność tych samych bakterii w płytce poddziąsłowej kieszonek przyzębnych 5 mm, jak i w blaszce miażdżycowej (u 6 z 15 osób). Znamiennie statystyczna zależność pomiędzy wskaźnikiem krwawienia, a obecnością bakterii w blaszce miażdżycowej może wskazywać, że aktywna choroba przyzębia jest czynnikiem sprzyjającym przedostawaniu się tych bakterii do naczyń wieńcowych. Badania Ishihary wykazały różnice w obecności bakterii w płytce poddziąsłowej i miażdżycowej u pacjentów posiadających lub więcej kieszonek mm, w porównaniu z osobami posiadającymi mniej niż takie kieszonki (11). Badania te wykazały wyższy poziom: Porphyromonas gingivalis, Treponema denticola i Actinobacillus actinomycetemcomitans u pacjentów mających ponad kieszonki mm. Ishihara wykrył Porphyromonas gingivalis, w płytce miażdżycowej, u 11 z 51 pacjentów, w naszych badaniach, u 6 z 15. Z 11 pacjentów mających tę bakterię w naczyniach serca, u 10 była ona również w płytce poddziąsłowej, w badaniach własnych u 3 z 6. Badania własne wydają się potwierdzać możliwość przenikania bakterii, związanych z chorobą przyzębia, do naczyń wieńcowych. Dlatego ważne jest ograniczenie tego procesu. Aby to osiągnąć niezbędne jest systematyczne usuwanie płytki nazębnej, a także eliminowanie miejsc retencyjnych, które sprzyjają jej rozwojowi. Redukowanie liczby bakterii obecnych w płytce naddziąsłowej i poddziąsłowej stanowi znakomitą profilaktykę zarówno jeśli chodzi o zapobieganie chorobom przyzębia, jak i chorobom serca. Piśmiennictwo 1. Beck J., Garcia R., Heiss G.: Periodontal disease and cardiovascular disease. J. Periodontol., 1996, 67, Buja L. M.: Does atherosclerosis have an infectious etiology? Circulation, 1996, 9, Czerniuk M. R.: Związki choroby przyzębia z ostrą niewydolnością wieńcową. Praca na stopień doktora nauk medycznych. AM Warszawa De Stefano F., Anda R. F., Kahn H. S.: Dental disease and risk of coronary heart disease and mortality. Brit. Med. J., 1993, 306, Deshpande R. G., Khan M. B., Genco C. A.: Invasion of aortic and heart endothelial cells by Porphyromonas gingivalis. Infect. Immun., 1998, 66, Erickson P. R., Herzberg M. C.: A collagen-like immunodeterminant on the surface of Streptococcus sanguis induces platelet aggregation. J Immunol., 1987, 138, Geerts S. O., Legrand V., Charpentier J.: Further evidence of the association beetween periodontal conditions and coronary artery disease. J. Periodontol., 200, 75, 9, Genco R. J., Glurich I., Haraszthy V.: Overview of risk factors for periodontal disease and implications for diabetes and cardiovascular disease. Compend. Contin. Educ. Dent. Supp., 1998, 19, Haraszthy V. I., Zambon J. J., Trevisan M., Zeid M., Genco R. J.: Identification of periodontal pathogens in atheromatous plaques. J. Peroidontol., 2000, 71, Herzberg M. C., Meyer 300

9 2005, LVIII, 5 Blaszka miażdżycowa naczyń wieńcowych M. W.: Dental plaque, plateles and cardiovascular diseases. Ann. Periodontol., 1998, 3, 1, Ishihara K., Nabuchi A., Ito R.: Correlation between detection rates of periodontopathic bacterial DNA in carotid coronary stenotic artery plaque and in dental plaque samples. J. Clin. Microbiol., 200, 3, Jain A., Batista E. L., Serhan C.: Role for periodontitis in the progresion of lipid deposition in an animal model. Infect. Immun., 2003, 71, Kadono H., Kido J., Kataoka M.: Inhibition of osteoblastic cell differentiation by lipopolysaccharide extract from Porphyromonas gingivalis. Infect Immun., 1999, 67, Kornman K. S., Crane A., Wang H. Y.: The interleukin 1 genotype as a severity factor in adult periodontal disease. J. Clin. Periodontol., 1997, 2, Maass M., Bartels C., Engel P. M.: Endovascular presence of virable Chlamydia pneumoniae is a common phenomenon in coronary artery disease. J. Am. Coll. Cardiol., 1998, 31, Madianos P. N., Papapanou P. N., Nannmark U.: Porphyromonas gingivalis FDC381 multiplies and persists within human oral epithelial cells in vitro. Infect. Immun., 1996, 6, Opolski G., Filipiak K. J., Poloński L.: Ostre zespoły wieńcowe. Urban & Partner Wrocław, 2002, 3, Page R. C., Kornman K. S.: Pathogenesis of periodontitis. An introduction. Periodontol., 2000, 1997, 1, Page R. C.: The pathobiology of periodontal diseases may affect systemic diseases: inversion of a paradigm. Ann. Periodontol., 1998, 3, 1, Patel P., Mendall M. A., Carrington D.: Association of Helicobacter pylori and Chlamydia pneumoniae infections with coronary heart disease and cardiovascular risk factors. Br. Med. J., 1995, 311, Paunio K., Impivaara O., Tiekso J.: Missing teeth and ischemic heart disease in men aged 5-6 years. Eur. Heart J., 1993, 1 (supl. K), Pislaru S. V., Pislaru C., Van Ranst M.: Intramular and intrapulmonary injection of Chlamydia pneumoniae leads to coronary artery intimal proliferation in normal pigs Eur. Heart J., 2000, 21, Pussinen P. J., Jousilahti P., Alfthan G.: Antibodies to periodontal pathogens are associated with coronary heart disease. Arerioscler. Thromb Vasc. Biol., 2003, 23, Ridker P. M.: Inflammation, atherosclerosis, and cardiovascular risk: an epidemiologic view. Blood Coagul Fibrynolysis, 1999, 10, Williams D. M., Bonewald L. F., Roodman G. D.: Tumor necrosis factor alpha is a cytotoxin induced by nurine Chlamydia trachomatis infection. Infect. Immun., 1989, 58, Zaremba M., Grzegorczyk-Jaźwińska A., Górska R.: Zapalenie przyzębia a ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Stom. Współcz., 1999, 6,, 1-3. Otrzymano: dnia 11.I.2005 r. Adres autorów: Warszawa, ul. Miodowa