Zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, sędziowie są niezawiśli w sprawowaniu swojego urzędu i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom.

Transkrypt

1 WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO

2 Zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, sędziowie są niezawiśli w sprawowaniu swojego urzędu i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom. Niezawisłość sędziowska nie zapewnia jednak w każdym wypadku bezstronnego rozstrzygnięcia sprawy. Ze względu na określone powiązania prawne lub faktyczne, jakie mogą zachodzić między sędzią a sprawą mającą być przez niego rozpoznawaną lub zainteresowanymi w jej rozstrzygnięciu podmiotami, strona może mieć uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziego. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwa rodzaje wyłączenia sędziego. Uregulowania te mają zapewnić jego bezstronność. Z jednej strony, mamy do czynienia z instytucją wyłączenia sędziego z mocy prawa (iudex inhabilis) art. 48, art , art , art., , 413 k.p.c., z drugiej zaś wyłączeniem sędziego na żądanie sędziego albo na wniosek strony art. 49 k.p.c. (iudex suspectus).

3 Sędzia podlegający wyłączeniu czy to z mocy ustawy, czy ze względu na zachodzące wątpliwości co do jego bezstronności w danej sprawie powinien zawiadomić sąd o zachodzącej podstawie jego wyłączenia i wstrzymać się od udziału w sprawie (art. 51 k.p.c.). Zawiadomienie sądu o zachodzącej podstawie wyłączenia należy traktować również jako żądanie wyłączenia go ze składu orzekającego w rozumieniu art. 49 k.p.c.

4 WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO Z MOCY USTAWY ART. 48 K.P.C. Jest to wyłączenie bezwzględne. Zachodzi z mocy prawa, gdy zaistnieją przesłanki z art k.p.c. Orzeczenie o wyłączeniu ma w tym przypadku wyłącznie charakter deklaratoryjny.

5 Sędzia jest wyłączony z mocy ustawy: 1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki; 2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia; 3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli; 4) w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron; 5) w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator; art pkt 5 utracił moc z dniem 30 lipca 2004 r. w związku z art. 401 pkt 1 i art. 379 pkt 4, w zakresie, w jakim ogranicza wyłączenie sędziego z mocy samej ustawy tylko do spraw, w których rozstrzyganiu brał udział w instancji bezpośrednio niższej, na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lipca 2004 r., sygn. akt SK 19/02; 6) w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu tego orzeczenia.

6 Zgodnie z art k.p.c. ustanie przesłanek do wyłączenia jak małżeństwo, przysposobienie, opieka lub kuratela nie ma wpływu na wyłączenie sędziego z mocy prawa. Sąd jest zobowiązany uwzględnić trwanie tych przeszkód po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie, nie może orzekać co do tej skargi (art k.p.c.).

7 SKUTKI UDZIAŁU W ORZEKANIU SĘDZIEGO WYŁĄCZONEGO Z MOCY USTAWY Wydanie orzeczenia przez sąd, w skład którego wchodził sędzia lub ławnik podlegający wyłączeniu na podstawie art k.p.c., powoduje nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Jest to również przesłanka do złożenia skargi o wznowienie postępowania (art. 401 pkt 1 k.p.c.).

8 WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO NA WNIOSEK Art. 49. Niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 48, sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. Sędzia zawiadamia sąd o zachodzącej podstawie swojego wyłączenia. (art. 51 k.p.c.). Pojęcie okoliczności mogących wywołać wątpliwość co do bezstronności sędziego należy rozumieć szeroko, chodzi tu o stosunki emocjonalne, zawodowe lub natury majątkowej, jakie wiążą sędziego ze stroną lub jej pełnomocnikiem (przyjaźń, nienawiść, pożyczka, itp.). Przesłanki złożenia wniosku o wyłączenie sędziego nie muszą istnieć przed wszczęciem postępowania, mogą one powstać w trakcie trwania procesu. Jeżeli sędzia, co do którego istniały wątpliwości, co do jego bezstronności nie został wyłączony od rozpoznania sprawy na mocy art. 49 k.p.c., nie zachodzi nieważność postępowania, w związku z czym nie można także żądać wznowienia postępowania.

9 Samo przeświadczenie strony co do tego, że sędzia prowadzi proces wadliwie, zwłaszcza nieobiektywnie, nie jest przesłanką do żądania wyłączenia sędziego. Strona może zwalczać wadliwe orzeczenia wydawane przez sąd przy pomocy środków odwoławczych. Nie może natomiast, poprzez składanie nieuzasadnionego wniosku o wyłączenie sędziego, wpływać na skład sądu rozpoznającego sprawę (wyrok SN z dnia r., sygn. II PK 344/09).

10 Z uzasadnienia wyroku SN z dnia r., sygn. II PK 344/09 Nie można natomiast utożsamiać z wyłączeniem z mocy ustawy sytuacji objętych hipotezą normy art. 49 k.p.c., zgodnie z którym sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli między nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem ustawowym zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywoływać wątpliwości co do bezstronności sędziego. Użycie w tym przepisie sformułowania wyłączony z mocy ustawy jednoznacznie wskazuje, że nie chodzi o kwestię związaną z wyłączeniem sędziego od rozpoznania sprawy na wniosek strony lub żądanie sędziego. Podobna sytuacja zachodzi w przypadku wznowienia postępowania na podstawie art. 401 pkt 1 k.p.c., w myśl którego można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności, jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawo-mocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia. Na tej podstawie nie można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności, jeżeli w składzie sądu orzekał sędzia, który mógł być wyłączony na własne żądanie lub na wniosek strony-art. 49 k.p.c., ale nie był wyłączony z mocy samej ustawy-art. 48 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2007 r., I PZ 9/07, OSNP 2008nr 17-18, poz. 257). W judykaturze, w zakresie tej instytucji (wyłączenia sędziego na wniosek), wyrażono też pogląd, że jedynie rozpoznanie sprawy z naruszeniem art k.p.c. przez sędziego, co do którego następnie zapadło orzeczenie o jego wyłączeniu lub wniosek o wyłączenie oparty na art. 49 k.p.c. nie został w ogóle rozpoznany, należy uznać za rozpoznanie sprawy przez sędziego wyłączonego z mocy ustawy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 stycznia 2003 r., I Ca1186/03, OSA 2004 nr 12, poz. 47).

11 WYMOGI WNIOSKU O WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO Wniosek zgłasza się pisemnie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy. We wniosku należy wskazać sędziego, który ma być wyłączony i uprawdopodobnić przyczyny uzasadniające żądanie wyłączenia sędziego (art k.p.c.). Co do zasady wniosek składa się przed przystąpieniem do rozprawy, w której bierze udział sędzia podlegający wyłączeniu (art k.p.c.). Zgłaszając wniosek po przystąpieniu do rozprawy, należy uprawdopodobnić, że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się znana wnioskodawcy dopiero później.

12 Do czasu rozstrzygnięcia wniosku o wyłączenie sędziego: 1) sędzia, którego dotyczy wniosek, może podejmować dalsze czynności; 2) nie może zostać wydane orzeczenie lub zarządzenie kończące postępowanie w sprawie.

13 PODMIOTY UPRAWNIONE DO ZŁOŻENIA WNIOSKU Uprawnionymi do złożenia wniosku o wyłączenie są: strona, uczestnicy postępowania nieprocesowego (art. 49 w zw. z art k.p.c.), interwenient uboczny, prokurator, organizacja pozarządowa.

14 ORZEKANIE O WYŁĄCZENIU SĘDZIEGO Wniosek rozpatrywany jest przez sąd, w którym toczy się sprawa. Gdyby sąd ten nie mógł wydać postanowienia z powodu braku dostatecznej liczby sędziów sąd nad nim przełożony. Rozstrzygnięcie wniosku następuje w formie postanowienia (może być wydane na posiedzeniu niejawnym). Postanowienie wydaje sąd w składzie trzyosobowym zawodowym, po złożeniu wyjaśnienia przez sędziego, którego wniosek dotyczy. Uwzględniając wniosek o wyłączenie sędziego, sąd znosi postępowanie w zakresie obejmującym udział tego sędziego w sprawie po złożeniu wniosku, CHYBA ŻE czynności przez niego podejmowane były czynnościami niecierpiącymi zwłoki. Zgodnie z art k.p.c. ponowny wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych okolicznościach podlega odrzuceniu bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy. O odrzuceniu orzeka sąd rozpoznający sprawę (może wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym). Postanowienie o wyłączeniu sędziego, jak również postanowienie o odrzuceniu wniosku o wyłączenie sędziego nie podlegają zaskarżeniu, w przeciwieństwie do postanowienia oddalającego wniosek, na które przysługuje zażalenie (art pkt 10 k.p.c.).

15 KWESTIA WYŁĄCZENIA INNYCH PODMIOTÓW Przepisy Działu III Tytułu I Księgi pierwszej Części pierwszej KPC dotyczące wyłączenia sędziego stosuje się odpowiednio do wyłączenia referendarza sądowego, ławnika, jak również innych organów sądowych oraz prokuratora. W odniesieniu do referendarza sądowego i ławnika sąd stosuje przepisy art k.p.c. wprost. Jeżeli złożony został wniosek o wyłączenie innego organu sądowego (np. komornika, protokolanta) lub prokuratora, sąd zobowiązany jest przekazać wniosek odpowiednim organom nadrzędnym, tj. odpowiednio prezesowi sądu lub szefowi prokuratury. Decyzje podejmowane przez organy nadrzędne wyżej wymienionych podmiotów nie należą do czynności procesowych, są to decyzje administracyjne, w związku z czym na gruncie postępowania cywilnego nie są przewidziane żadne środki odwoławcze w tym zakresie. Na podstawie art. 281 k.p.c. można żądać wyłączenia biegłego z tych samych przyczyn, z jakich można żądać wyłączenia sędziego. Możliwość żądania wyłączenia biegłego ma zagwarantować stronom, że opinie sporządzone przez biegłych, które mają wpływ na rozstrzygnięcie sądu będą wydawane przez osoby postronne, niezwiązane z uczestnikami procesu. Z wnioskiem o wyłączenie biegłego należy wystąpić przed rozpoczęciem przez niego czynności, w innym razie należy uprawdopodobnić, że przyczyna wyłączenia powstała później lub że przedtem nie była znana wnioskodawcy.

16 ŹRÓDŁA Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz - art , pod red. A. Marciniaka i K. Piaseckiego, Warszawa Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz art , pod red. A. Góry- Błaszczykowskkiej, Warszawa 2015.