ZAPIS NA SĄD POLUBOWNY

Transkrypt

1 ZAPIS NA SĄD POLUBOWNY

2 ZDATNOŚĆ ARBITRAŻOWA Określa dopuszczalność poddania danego sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego ze względu na jego przedmiot. Brak zdatności arbitrażowej oznacza, że rozstrzyganie danego sporu zostało zarezerwowane dla sądów państwowych. Granice zdatności arbitrażowej reguluje art k.p.c. Zgodnie z jego treścią, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty.

3 Do praw majątkowych zalicza się w literaturze między innymi: (1) prawa rzeczowe, (2) wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, (3) prawa majątkowe małżeńskie, (4) istotną część praw kwalifikowanych jako tzw. własność intelektualna (autorskie, wynalazcze), (5) roszczenia pieniężne (chociażby służyły do ochrony dóbr niemajątkowych). Zdaniem Z. Radwańskiego dla uznania konkretnego prawa podmiotowego za prawo typu majątkowego nie ma znaczenia, czy ma ono jakąś wartość rynkową. Do kategorii praw niemajątkowych należą z kolei (1) prawa osobiste, służące osobie fizycznej lub prawnej do ochrony jej dóbr osobistych, (2) prawa na dobrach niematerialnych, chroniące tak zwane dobra osobiste twórcy, (3) niemajątkowe prawa rodzinne (stanowiące element stosunków pomiędzy małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi) lub ze stosunków ukształtowanych na wzór stosunków rodzinnych (opieka, kuratela).

4 ZAPIS NA SĄD POLUBOWNY Umowa, mocą której strony, w zakresie określonym w art k.p.c., poddają spór pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, określana jest jako zapis na sąd polubowny. W doktrynie wyróżnia się dwa rodzaje umów o arbitraż: tzw. kompromis (klauzula kompromisarska), mocą którego strony poddają pod rozstrzygnięcie sądu polubownego już istniejący spór, oraz klauzulę arbitrażową, odnoszącą się do sporów, które dopiero mają wyniknąć w przyszłości. Przepis art k.p.c. wprowadza zasadę, że poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego może nastąpić wyłącznie w drodze umowy stron (zapis na sąd polubowny). Jednocześnie przepis ten określa obligatoryjną treść tej umowy, tj. wskazanie przedmiotu sporu lub stosunku prawnego, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć Celem zawarcia zapisu na sąd polubowny jest wyłączenie jurysdykcji sądu państwowego i poddanie orzecznictwu sądu arbitrażowego spraw spornych między stronami, powstałych na tle określonego stosunku prawnego. Zapis na sąd polubowny może stanowić odrębną umowę, może być również zawarty jako klauzula w innej umowie.

5 Oprócz części obligatoryjnej strony mogą w zapisie na sąd polubowny zamieścić dodatkowe postanowienia, które mają charakter fakultatywny. Do postanowień takich należą np. wskazanie miejsca postępowania i posiedzeń sądu polubownego, liczba arbitrów, sposób powołania arbitrów, sposób doręczeń przed sądem polubownym, język lub języki, w których będzie prowadzone postępowanie (art KPC) i in. Istotą instytucji zapisu na sąd polubowny jest poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Jeżeli umowa nie przewiduje dla sądu polubownego funkcji rozstrzygania sporu, to tego rodzaju zapis nie stanowi zapisu na sąd polubowny, do którego znajdują zastosowanie przepisy art KPC (obecnie: art KPC) (post. SN z r., IV CKN 139/01, Legalis). Umowa o poddanie sporu właściwości sądu polubownego, w której funkcja "rozstrzygania" sądu polubownego miałaby polegać wyłącznie na prowadzeniu mediacji w celu zawarcia przez strony ugody, nie jest zapisem na sąd polubowny (post. SN z r., IV CKN 139/01, Legalis; wyr. SN z r., V CKN 379/00). Treści zapisu na sąd polubowny nie można uzupełnić dowodem ze świadków (orz. SN z r., II C 2668/35).

6 Przepis art , statuując zakaz postanowień zapisu na sąd polubowny naruszających zasadę równości stron (pod rygorem ich bezskuteczności), przytacza jednocześnie przykład takich postanowień: przyznające tylko jednej ze stron uprawnienie do wytoczenia powództwa przed sądem polubownym albo przed sądem państwowym. W związku z tym pozostaje określenie w doktrynie dwustronnego charakteru zapisu na sąd polubowny. Zapis na sąd polubowny może wskazywać stały sąd polubowny jako właściwy do rozstrzygnięcia sporu. Konsekwencją dokonania zapisu na stały sąd polubowny jest związanie stron regulaminem tego sądu obowiązującym w dacie zawarcia zapisu, jeżeli strony nie postanowią inaczej. Treścią odmiennego postanowienia może być w szczególności wyłączenie obowiązywania regulaminu bądź związanie się regulaminem z innej daty niż dzień zawarcia zapisu.

7 FORMA ZAPISU NA SĄD POLUBOWNY Zasadą jest wymóg zwykłej formy pisemnej przy sporządzaniu zapisu na sąd polubowny (art k.p.c.). Przyjmuje się, że dla zachowania wymogów zwykłej formy pisemnej konieczne jest podpisanie przez każdą ze stron oświadczenia o poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego; dopuszczalne jest jednak zawarcie umowy poprzez wymianę dokumentów. Przepis art k.p.c. umożliwia zawarcie zapisu na sąd polubowny przez wymianę pism lub oświadczeń złożonych za pomocą środków porozumiewania się na odległość, które pozwalają utrwalić ich treść. W doktrynie zwraca się uwagę, że dotyczy to oświadczeń, które nie są opatrzone podpisem stron, przesyłanych np. za pomocą telegramu, telefaksu, poczty elektronicznej, krótkich wiadomości tekstowych.

8 Przepis art k.p.c. stanowi regulację szczególną w stosunku do art. 1162, regulującego formę zawarcia zapisu na sąd polubowny. Zapis na sąd polubowny może być dokonany przez umieszczenie go w umowie bądź statucie spółki handlowej (jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej) oraz w statucie spółdzielni lub stowarzyszenia. W ten sposób może być dokonany zapis w zakresie sporów ze stosunku spółki. Zgodnie z art k.p.c. zapis na sąd polubowny obejmujący spory z zakresu prawa pracy może być sporządzony tylko po powstaniu sporu i wymaga zachowania formy pisemnej. Regulacja art stanowi lex specialis w stosunku do przepisów o treści i formie zapisu na sąd polubowny. Zakres tej szczególnej regulacji obejmuje spory z zakresu prawa pracy, a celem jej wprowadzenia, zgodnie z intencją twórców, jest ochrona praw pracownika.

9 W zakresie spraw z umów, których stroną jest konsument, zapis na sąd polubowny może być sporządzony tylko po powstaniu sporu (jest to tzw. kompromis). Niedopuszczalne jest poddanie pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporów mogących dopiero wyniknąć w przyszłości z umowy, której stroną jest konsument. W razie wniesienia do sądu polubownego sprawy z zapisu sporządzonego przed powstaniem sporu sąd polubowny może orzec o swej niewłaściwości na podstawie art Zarzut istnienia takiego zapisu podniesiony przed sądem powszechnym nie zostanie uwzględniony z uwagi na niedopuszczalność zapisu w konsekwencji sąd odmówi odrzucenia pozwu (art ). W treści zapisu należy wskazać, że stronom znane są skutki zapisu na sąd polubowny. Przepis wskazuje w szczególności na wiedzę stron co do zrównania mocy prawnej wyroku sądu polubownego z wyrokami sądów państwowych. Należy przyjąć, że z regulacji tej wynika również potrzeba wskazania na wiedzę stron co do niedopuszczalności rozstrzygnięcia przez sąd państwowy sprawy objętej zapisem na sąd polubowny. Niespełnienie wymagań art skutkuje nieważnością zapisu na sąd polubowny.

10 ZARZUT ZAPISU NA SĄD POLUBOWNY W doktrynie wyróżnia się pozytywny i negatywny skutek zawarcia zapisu na sąd polubowny. Skutek pozytywny wyraża się w poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Skutek negatywny wyraża się w niedopuszczalności merytorycznego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sąd państwowy, czego konsekwencją jest określone w art odrzucenie pozwu lub wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego. Sąd państwowy, przed którym wytoczone zostało powództwo, nie może działać z urzędu w zakresie badania istnienia zapisu na sąd polubowny. Odrzucenie pozwu (wniosku wszczynającego postępowanie nieprocesowe) nastąpić może jedynie na zarzut pozwanego (uczestnika postępowania nieprocesowego). Zarzut zapisu na sąd polubowny może być skutecznie podniesiony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, tj. przed merytorycznym ustosunkowaniem się pozwanego do żądania powoda.

11 Jeżeli pozwany nie podniesie zarzutu zapisu na sąd polubowny w terminie, sąd państwowy rozpoznaje sprawę mimo istnienia zapisu na sąd polubowny. Zarzut podniesiony po wdaniu się w spór co do istoty sprawy nie zostanie uwzględniony. W razie uwzględnienia zarzutu zapisu na sąd polubowny sąd odrzuca pozew (w trybie procesowym) lub wniosek wszczynający postępowanie nieprocesowe. Postanowienie o odrzuceniu pozwu jako postanowienie kończące postępowanie jest zaskarżalne zażaleniem na podstawie art W art wskazane są sytuacje, gdy mimo że istniał zapis na sąd polubowny sąd państwowy nie uwzględni zarzutu pozwanego i odmówi odrzucenia pozwu lub wniosku. Poza tymi przypadkami sąd odmówi odrzucenia pozwu w razie stwierdzenia, że zapis na sąd polubowny nie istniał.

12 UTRATA MOCY ZAPISU NA SĄD POLUBOWNY Przepis art reguluje przesłanki utraty mocy zapisu na sąd polubowny. Poza omawianą regulacją także art przewiduje wprost utratę mocy zapisu, gdy przy wydawaniu wyroku nie można osiągnąć wymaganej jednomyślności lub większości głosów co do rozstrzygnięcia. Jeżeli osoba wyznaczona w zapisie na sąd polubowny jako arbiter lub arbiter przewodniczący odmawia pełnienia tej funkcji lub gdy pełnienie przez nią tej funkcji okaże się z innych przyczyn niemożliwe, zapis na sąd polubowny traci moc, chyba że strony postanowiły inaczej. W braku odmiennej umowy stron, zapis na sąd polubowny traci moc, w przypadku gdy sąd polubowny wskazany w tym zapisie nie przyjął sprawy do rozpoznania lub gdy rozpoznanie sprawy w ramach tego sądu okazało się z innych przyczyn niemożliwe.

13 Skutkiem utraty mocy przez zapis na sąd polubowny jest dopuszczalność żądania rozpoznania sprawy przez sąd państwowy i oddalenie zgłoszonego przed nim zarzutu, że rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego. Z drugiej strony w razie rozpoznania sprawy przez sąd polubowny, mimo utraty mocy przez zapis, strona może żądać uchylenia wyroku sądu polubownego (zob. art pkt 1 i uwagi do tego przepisu); ponadto sąd odmówi z tej przyczyny uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą (art pkt 1). Przepis art ma charakter dyspozytywny możliwe jest w zapisie (lub regulaminie stałego sądu arbitrażowego) wprowadzenie innych (niż utrata mocy zapisu) skutków wiążących się z zaistnieniem przesłanek z tego przepisu.