Halina Kalandyk *1 (B,C,E,F), Elżbieta Krajewska-Kułak 2 (A,D,E, F), Beata Penar-Zadarko 3 (D,F)

Transkrypt

1 2017;3(1): e-issn Volume 3 Issue 1 Medical & Health Sciences Review Original Paper Satysfakcja z życia w grupie pielęgniarek ze szpitali wojewódzkich, powiatowych i POZ Satisfaction with life in the group of hospital nurses provincial, district and PHC Halina Kalandyk *1 (B,C,E,F), Elżbieta Krajewska-Kułak 2 (A,D,E, F), Beata Penar-Zadarko 3 (D,F) 1 Wydział Nauk Społecznych i Humanistycznych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnobrzegu, ul. Sienkiewicza 50, Tarnobrzeg. 2 Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Rzeszowie, Al. mjr. W. Kopisto 2a, Rzeszów. 3 Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 7a, Białystok. A koncepcja i przygotowanie projektu badań, B wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie manuskryptu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy. Autor do korespondencji: Halina Kalandyk; Wydział Nauk Społecznych i Humanistycznych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnobrzegu; ul. Sienkiewicza 50, Tarnobrzeg; Tel: ; halina_kalandyk@onet.eu STRESZCZENIE Wstęp. W przypadku aktywnych zawodowo pielęgniarek satysfakcja z życia może ściśle wiązać się z satysfakcją z pracy. Cel pracy. Ocena satysfakcji z życia pielęgniarek w zależności od ich miejsca pracy. Materiał i metody. W badaniu wzięło udział 570 losowo wybranych pielęgniarek. Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem standaryzowanej skali satysfakcji z życia SWLS. Wyniki. W grupie dominowały osoby w wieku lat (39,1%), które mieszkały w mieście - 60,2%, oceniające swoje warunki socjalne jako dobre - 55,2%, które ukończyły studia na poziomie licencjackim (33,2%), pracujące w szpitalu wojewódzkim (45,6% badanych), w powiatowym (19,3%) lub w zakładach podstawowej opieki zdrowotnej (35,1% osób). W badanej zbiorowości dominowały wyniki SWLS z przedziału pkt., a średni poziom SWLS wynosił 21,6±5,5 pkt. Najwięcej było osób raczej zadowolonych z życia, takiej odpowiedzi udzieliło 33,7% ankietowanych, raczej niezadowolonych z życia było - 27,4%, najmniej zdecydowanie niezadowolonych z życia -1,45% ogółu ankietowanych. Osoby niezadowolone z życia oceniały poczucie pewności zatrudnienia na zaledwie 1,25 pkt., a osoby zdecydowanie zadowolone - na ponad 3 pkt.. Rozkład przymiotnikowej skali zadowolenia z życia, powstałej na podstawie kategoryzacji punktowych wartości skali SWLS różnił się znamienne pomiędzy porównywanymi grupami. Wnioski. Z badań wynika, że ankietowane pielęgniarki były raczej zadowolone z życia. Ogólne zadowolenie z życia powodowało polepszenie ich stosunku do pracy, a im lepsza była ocena warunków pracy, tym większe zadowolenie z życia respondentek. Osoby pracujące w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej, wykazywały istotnie statystycznie większe zadowolenie z warunków pracy niż pielęgniarki szpitalne. Słowa kluczowe: pielęgniarki, satysfakcja z życia, praca zawodowa SUMMARY Background. In the case of the professionally active nurses, life satisfaction might be closely related with job satisfaction. Objective. Evaluation of life satisfaction of nurses according to their place of work. Material and Methods. The survey included 570 randomly selected nurses. It was performed by using diagnostic survey with a standardized scale of life satisfaction SWLS. Results. The group of survey respondents was dominated by people aged between 41 and 50 years old (39.1%), who were living in the city (60.2%), with good social conditions (55.2%) having bachelor degree (33,2%), working in the regional hospital (45.6% of respondents), and the county hospital (19.3%) or in the facilities of primary health care (35.1% of people). Most of people being surveyed has got SWLS results between 15 and 25 pts. The average level of SWLS was about 21.6 ± 5.5 percentage points. Biggest part of the respondents were rather satisfied with their lives (33.7%) rather dissatisfied (27.4%), and strongly dissatisfied (1,45%). Group of respondents being dissatisfied with their lives rated their job security for just 1.25 pts., and those definitely satisfied - more than 3 points. The adjective schedule of life satisfaction, which was established on the basis of categorization point scale value of SWLS differed significantly between the compared groups. Conclusion. In general, surveyed nurses were rather satisfied with their lives. Being satisfied with life resulted in better attitude to work and the better was the evaluation of working conditions, the bigger was life satisfaction. Nurses working in the primary care facilities were significantly more satisfied about their working conditions than hospital nurses. Keywords: nurses, life satisfaction, professional work Otrzymano: Zaakceptowano: Źródła finansowania: środki własne Autora

2 Halin, Elżbieta Krajewska-Kułak, Beata Penar-Zadarko Satysfakcja z życia w grupie pielęgniarek ze szpitali wojewódzkich, powiatowych i POZ WSTĘP Satysfakcja, za Reber [1] to stan emocjonalny powstały w wyniku osiągnięcia jakiegoś celu, wiążący się także z szeroko rozumianym celem życia, a którego spełnienie i nawet sama realizacja, powoduje wzrost zadowolenia. W literaturze fachowej istnieje szereg definicji satysfakcji z życia. Jedna z nich, za Jachimowicz i Kostka [2] określa, iż jest to ogólna ocena zadowolenia z niego, odnosząca się do osobistych standardów, sprzyjająca aktywności i lepszemu radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami [2]. Pojęcie satysfakcja z życia określane jest także jako jakość życia, dobrostan, dobrobyt, szczęście ma wiele znaczeń i jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych. Jest zjawiskiem i pojęciem wieloznacznym i wielowymiarowym [cyt. za 3]. Poczucie szczęścia często używane jest zamiennie z pojęciem dobrostan psychiczny, rozumianym jako pozytywna postawa wobec życia. Szczęście z kolei, to takie nastawienie wobec życia, dzięki któremu można aktywnie zmagać się z przeciwnościami losu i konsekwentnie dążyć do realizacji ważnych wartości [4]. Przejawem psychicznego dobrostanu jest poczucie satysfakcji, zadowolenia z życia i poczucie jakości życia. Pojęcie jakości życia, jak podkreśla Rosochacka-Gmitrzak [5] jest zagadnieniem szerszym, obejmującym swoim zasięgiem proces zaspokojenia potrzeb materialnych i niematerialnych, który wynika ze spełniania standardów lub realizowania wartości o charakterze biologicznym, psychologicznym, duchowym, społecznym, politycznym, kulturalnym, ekonomicznym i ekologicznym jednostek, rodzin i zbiorowości. W literaturze przedmiotu, podkreśla się, iż w przypadku aktywnych zawodowo pielęgniarek satysfakcja z życia może ściśle wiązać się z satysfakcją z pracy [6]. Celem pracy była ocena satysfakcji z życia pielęgniarek w zależności od ich miejsca pracy. Materiał i metody Badania przeprowadzono w okresie od stycznia 2014 roku do czerwca 2014, w których udział wzięło 570 losowo wybranych pielęgniarek, w tym: 260 pielęgniarek pracujących w szpitalu zlokalizowanym w mieście wojewódzkim, 110 w szpitalu powiatowym i 200 w zakładach opieki zdrowotnej. Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem standaryzowanej skali satysfakcji z życia SWLS (The Satisfaction with Life Scale), Dienera, Emmons, Larsena, Griffina, w polskiej Juczyńskiego, wersja dla innych profesjonalistów, nie będących psychologami, służącej do oceny w jakim stopniu badany odnosi się do swojego dotychczasowego życia. Skala zawiera pięć stwierdzeń. Badany oceniał w jakim stopniu każde z nich odnosi się do jego dotychczasowego życia, gdzie: 1 - oznaczało - zupełnie nie zgadzam się, 2 - nie zgadzam się, 3 - raczej nie zgadzam się, 4 - ani się zgadzam, ani nie zgadzam, 5 - raczej zgadzam się, 6 - zgadzam się oraz 7 - całkowicie zgadzam się [3]. Uzyskane oceny podlegały sumowaniu, zaś ogólny wynik oznaczał stopień satysfakcji z własnego życia. Zakres wyników mógł mieścić się w granicach od 5 do 35 punktów, przy czym im wyższy wynik, tym większe poczucie satysfakcji z życia: 5 9 pkt. osoba zdecydowanie ze swojego życia, pkt. osoba bardzo ze swojego życia, pkt. osoba raczej ze swojego życia, 20 pkt. osoba ani, ani ze swojego życia, pkt. osoba raczej ze swojego życia, pkt. osoba bardzo ze swojego życia i pkt. osoba zdecydowanie ze swojego życia. W interpretacji wyniku stosowano się także skalę stenową. Wyniki w granicach 1-4 stena przyjęto traktować, jako wyniki niskie, w granicach 7-10 stena jako wysokie, w granicach 5 i 6 stena jako przeciętne. Wskaźnik rzetelności (alfa Cronbacha) SWLS wynosi 0,81 zaś wskaźnik stałości skali - 0,86 [3]. Analiza liczbowych wartości skali SWLS polegała na zestawieniu wartości podstawowych statystyk opisowych w trzech porównywanych grupach i ocenie różnic pomiędzy nimi, przy wykorzystaniu testu Kruskala-Wallisa. Wartość prawdopodobieństwa testowego obliczono za pomocą testu niezależności chi-kwadrat. W celu uściślenia, które konkretnie grupy różnią się pomiędzy sobą, zastosowano oprócz wyżej wymienionych metod, dodatkowo procedurę porównań wielokrotnych. Zastosowano również w pracy testy statystyczne których wynikiem było tzw. prawdopodobieństwo testowe (p). WYNIKI W badaniu wzięło udział 21,3% pielęgniarek w wieku lat; 13,9% w wieku lat; 39,1% w wieku lat oraz 24,9% w wieku lat. Wśród respondentów dominowały kobiety (96,3%). Mężczyzn było jedynie 3,5% ogółu badanych. Większość ankietowanych pielęgniarek pochodziła z miasta (60,2%). Na wsi mieszkało 228 respondentów (39,7%). Przeważały osoby pozostające w związkach małżeńskich (71%), pozostali byli pannami/ kawalerami (21,7%), rozwodnikami (4,2%) lub owdowiali (3,1%). Swoje warunki socjalne 55,2% oceniło jako dobre, w opinii 21,7% były one średnie, bardzo dobre zdaniem 17,9%, słabe - 3,8% lub bardzo słabe - 1,4% osób. Co trzecia pielęgniarka (33,2%) posiadała ukończone studia na poziomie licencjackim, swoje wykształcenie zakończyło na poziomie szkoły medycznej średniej 21% badanych, a studium medycznego - 25,6% osób. Studia magisterskie pielęgniarskie ukończyło 17,9% osób, a inne wyższe - 2%. Najczęściej badani byli zatrudnieni w poradniach ogólnych (34,1%), pozostali w oddziałach zabiegowych (28,5%), zachowawczych (17,7%), przychodniach (0,5%), pracowni 18

3 Medical & Health Sciences Rewiev 2017;3(1): endoskopowej (0,3%), gabinecie pulmonologicznym, zabiegowym, okulistycznym i poradni pediatrycznej (po 0,2%) lub w innych poradniach (18,1%). W badanej zbiorowości średni poziom SWLS wynosił ok. 21,6 pkt. przy odchyleniu standardowym wynoszącym ± 5,5 pkt. Na podstawie wartości 25. i 75. centyla stwierdzić można, iż co czwarta osoba miała poziom SWLS niższy niż 18 pkt. lub uzyskała co najmniej 25 pkt. (Tab. 1). Tabela 1. Ocena jakości życia ankietowanych. Ocena jakości życia N x Me s c 25 c 75 min max SWLS (pkt.) ,6 21 5, Rozkład wartości SWLS przedstawiono także w formie histogramu, grupując wyniki w przedziały o rozpiętości 5 pkt. Jak widać, dominowały wyniki z przedziału pkt. Na podstawie liczbowych wartości skali SWLS dokonano także kategoryzacji do skali przymiotnikowej. Rozkład uzyskanych w ten sposób wyników przedstawiono w poniższej tabeli (Tab. 2). Tabela 2. Generalna kategoryzacja przymiotnikowa skali SWLS. Zadowolenie z życia (SWLS) Liczność N=570 Procent zdecydowanie 8 1,4% wynagrodzenie, poczucie pewności zatrudnienia, poczucie, iż wykonywana praca jest ważna i ma sens, poszanowanie przez społeczeństwo, uznanie przełożonych, świadomość, że wykonywana praca jest interesująca oraz zadowalające świadczenia socjalne. Współczynniki korelacji były dodatnie, co oznacza, że większe zadowolenie z pracy przekładało się na większe zadowolenie z życia. Oddziaływanie miało charakter dwukierunkowy - ogólne zadowolenie z życia powodowało polepszenie stosunku do pracy i vice versa im lepsza była ocena warunków pracy, tym większe zadowolenie z życia. Dokonano także porównania poziomów zadowolenia z wybranych aspektów pracy pielęgniarki, w grupach wyodrębnionych na podstawie przymiotnikowej skali SWLS. Wykazano, że wzrost zadowolenia z pracy przekładał się na wzrost zadowolenia z jej wybranych aspektów. Przykładowo, osoby niezadowolone z życia oceniały poczucie pewności zatrudnienia na zaledwie 1,25 pkt. (w skali od 1 do 4 pkt.), podczas gdy osoby zdecydowanie zadowolone - na ponad 3 pkt., jest to więc bardzo wyraźna różnica. Rozkład wartości skali całościowego poziomu zadowolenia z ocenianych 20 aspektów pracy pielęgniarki względem jakości życia przedstawiono w nieco dokładniejszy sposób, pokazując nie tylko wartości średnie, ale także medianę, odchylenie standardowe, czy oba kwartyle. Stwierdzono widoczną, wyraźną tendencję do wzrostu całościowego zadowolenia z pracy wraz ze wzrostem oceny ogólnej satysfakcji z życia (Ryc. 1). bardzo 54 9,5% raczej ,4% Obojętna 30 5,3% raczej ,7% bardzo ,4% zdecydowanie 30 5,3% W dalszej części pracy wyznaczano wartości współczynników korelacji pomiędzy punktową miarą jakości życia według skali SWLS, a poziomem zadowolenia z wybranych aspektów pracy pielęgniarki. Za najwyższe aspekty uznano: autonomię i niezależność w podejmowaniu decyzji, bezpieczeństwo w pracy, dobrą organizację pracy, dobre stosunki z bezpośrednim przełożonym, dobre stosunki z kolegami. Równie ważnymi aspektami okazały się: kultura firmy, łatwość uzyskania pracy w zawodzie, możliwość awansu, możliwość godzenia spraw zawodowych z rodzinnymi, możliwość kontaktu z ludźmi, możliwość pomagania innym, możliwość pracy zmianowej, możliwość rozwoju zawodowego. Ponadto: odpowiednie Rycina 1. Rozkład wartości skali całościowego poziomu zadowolenia z życia W pracy dokonano również analizy porównawczej rozkładu wartości skali w trzech grupach, określonych przez rodzaj placówki, w której zatrudnione były ankietowane pielęgniarki. Jeśli chodzi o punktową miarę satysfakcji z życia wyliczaną za pomocą kwestionariusza SWLS, stwierdzono znamienne różnice pomiędzy odpowiedziami pielęgniarek z trzech porównywanych grup. Jak wynika 19

4 Halin, Elżbieta Krajewska-Kułak, Beata Penar-Zadarko Satysfakcja z życia w grupie pielęgniarek ze szpitali wojewódzkich, powiatowych i POZ z testów porównań wielokrotnych, znamienna różnica dotyczyła przede wszystkim grupy osób pracujących w POZ i szpitalach z miast powiatowych. Największą satysfakcją z życia cechowały się właśnie osoby z tej ostatniej grupy, czyli szpitali z miast powiatowych. Rozkład przymiotnikowej skali zadowolenia z życia, powstałej na podstawie kategoryzacji punktowych wartości skali SWLS, różnił się znamienne pomiędzy porównywanymi grupami. Dokładna analiza wartości odsetkowych pozwoliła zauważyć, iż najmniejszym odsetkiem osób niezadowolonych i największym zadowolonych, charakteryzowała się grupa osób pracujących w szpitalach powiatowych (Tab. 3). Tabela 3. Ocena zadowolenia z życia wśród pielęgniarek pracujących w trzech różnych miejscach zatrudnienia. Zadowolenie z życia (SWLS) zdecydowanie bardzo raczej Placówka medyczna (p = 0,0103*) szpital w mieście wojewódzkim szpital w mieście powiatowym 4 (1,5%) 2 (1,9%) 29 (11,2%) 10 (18,5%) 58 (22,3%) 24 (22,6%) obojętna 15 (5,8%) 7 (6,6%) raczej bardzo zdecydowanie 87 (33,5%) 39 (36,8%) 50 (19,2%) 19 (17,9%) 17 (6,5%) 10 (9,4%) POZ 2 (1,0%) 16 (8,0%) 74 (37,0%) 8 (4,0%) 66 (33,0%) 31 (15,5%) 3 (1,5%) Razem Razem p wartość prawdopodobieństwa testowego obliczona za pomocą testu niezależności chi-kwadrat DYSKUSJA Ocena satysfakcji z życia, za Świerżewska [7] to świadomy, poznawczy proces globalnej oceny życia, będący porównaniem osobistej sytuacji danej osoby, z określonymi standardami opartymi na podstawie własnego zestawu kryteriów. Na termin satysfakcja z życia, za Basińska i Marzec [8] składa się wiele wzajemnie przenikających się czynników, determinowanych w znacznym stopniu przez cechy osobowości, wydarzenia życiowe lub schematy poznawcze oraz aktualny nastrój. W literaturze przedmiotu [cyt. za 4 i 9] funkcjonują modele badań w ramach, których podjęto próbę wskazania 30 możliwych uwarunkowań zadowolenia z życia, zakładających że: - poziom zadowolenia z życia zależy głównie od warunków życia i zdarzeń życiowych, - satysfakcja z życia jest determinowana głównie przez cechy osobowości, które są w dużym stopniu uwarunkowane genetycznie, - zadowolenie z życia uwarunkowane jest czynnikami zewnętrznymi, właściwościami osobowości oraz ich interakcją, - poziom zadowolenia z życia wyznaczany jest przez zasoby jednostki (stocks - cechy demograficzne tj. płeć, wiek, status materialny, cechy osobowości tj. ekstrawersja, neurotyzm i otwartość na uczucia oraz utrzymywanie bliskich relacji z innymi oraz zdarzenia życiowe - flows), - model bottom-up - o zadowoleniu z różnych obszarów życia decydują czynniki środowiskowe, a ogólne zadowolenie z życia jest sumą lub średnią ważoną zadowolenia z tych obszarów, - model top-down - ogólne zadowolenie z życia jest dyspozycją uwarunkowaną genetycznie i nasyca zadowolenie z różnych obszarów życia. W roku 2013 badanie CBOS [10], przeprowadzone na liczącej osób, reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski, wykazało, że 37% Polaków zaliczało siebie do ludzi, którym sprzyja szczęście. 12% czuło, że na ogół mają w życiu pecha, a 51% badanych - że bywa z tym różnie. 71% wszystkich ankietowanych, uważało się za zadowolonych z życia, w tym 20% zaliczało siebie do bardzo zadowolonych. 25% deklarowało przeciętną satysfakcję, natomiast 3% było rozczarowanych swoim życiem. Satysfakcję z przebiegu pracy zawodowej odczuwało 59% badanych. Większość respondentów czuło się usatysfakcjonowanych swoimi kwalifikacjami i wykształceniem (57%). Zaledwie co czwarty badany (23%) odczuwał zadowolenie z powodu swoich dochodów [10]. Wysokiński i wsp. [11] swoimi badaniami objął 891 zawodowo czynnych pielęgniarek zamieszkałych w Polsce na terenie województw: mazowieckiego, kujawskopomorskiego i lubelskiego. W badanej grupie pielęgniarek średnia wartość satysfakcji z życia wynosiła 19,60. W analizie statystycznej autorzy [11] nie wykazali jednak istotnych statystycznie zależności pomiędzy miejscem zamieszkania badanych (miasto, wieś), płcią, stażem pracy, miejscem pracy, wykształceniem, a średnim poziomem satysfakcji z życia. Wyżej przytoczeni autorzy [11] na podstawie uzyskanych danych sugerują, że poziom satysfakcji z życia polskich pielęgniarek jest zbliżony do poziomu satysfakcji z życia pielęgniarek w innych krajach, ale jednocześnie poziom satysfakcji z życia tej grupy zawodowej był niższy, niż poziom satysfakcji z życia ogółu populacji Polski. W badaniu Lee i wsp. [12] mniejszą satysfakcję z życia, w przeważającej liczbie deklarowały pielęgniarki 20

5 Medical & Health Sciences Rewiev 2017;3(1): pracujące na nocną zmianę. W obecnym badaniu średni poziom zadowolenia z życia wynosił około 21 punktów na 35 możliwych (± 5,5 pkt). Co czwarta osoba miała poziom oceny jakości życia niższy niż 18 pkt., również co czwarta pielęgniarka uzyskała co najmniej 25 punktów w całkowitej skali. 33,4% ankietowanych twierdziło, że jest raczej zadowolonych z życia. W badaniu Łaguny [16] wzięło udział 211 osób dorosłych, których średnia satysfakcja z życia wynosiła 21,03±4,8. W obecnym badaniu najwięcej pielęgniarek (33,7%), było raczej zadowolonych z życia lub raczej z niego niezadowolonych (27,4%). Satysfakcja z życia i satysfakcja z pracy, za Łaguna [13], mają istotny i pozytywny związek z oceną szans realizacji celu. Pracownicy za dowoleni ze swojej pracy oraz z życia, bardziej pozytywnie oceniają cel swojej pracy, jakim jest podejmowanie szkoleń i działań rozwojowych. Badania przeprowadzone w grupie 200 pielęgniarek, w tym 100 osób personelu pielęgniarskiego podmiotu prywatnego i 100 osób z publicznych placówek leczniczych wykazały, że, aż 87% respondentów z placówek prywatnych oceniło pozytywnie własną satysfakcję z wykonywanej pracy, a w grupie pracowników publicznych placówek leczniczych taką opinię wyraziło 74% badanych. Personel pielęgniarski prywatnych placówek leczniczych jest bardziej zadowolony i zmotywowany do wykonywanej pracy [14]. Poziom zadowolenia z aspektów pracy mniej więcej połowy ocenianych w pracy kwestii był w istotny sposób powiązany z zadowoleniem z życia, co pozwoliło na stwierdzenie, że większe zadowolenie z pracy, przedkładało się na lepszą jakość życia. Najmniejszym odsetkiem osób niezadowolonych i największym zadowolonych charakteryzowała się grupa osób pracujących w szpitalach powiatowych. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP; Zalewska A.: Dwa światy. Emocjonalne i poznawcze oceny jakości życia i ich uwarunko wania u osób o wysokiej i niskiej reaktywności. Warszawa: Academica, Wyd. SWPS; Rosochacka-Gmitrzak M.: Jakość życia, jakość pracy. Przyszły rynek pracy dla seniorów. W: red. D. Kałuża i P. Szukalski: Jakość życia seniorów w XXI wieku. Ku aktywności. Łódź: Wydaw. Biblioteka; Dziurowicz- Kozłowska A.: Wokół pojęcia jakości życia. Psychologia Jakości Życia 2002;1: Świerżewska D.: Satysfakcja z życia aktywnych i nieaktywnych osób po 60. roku życia. Psychologia Rozwojowa 2010;15: Basińska M.A., Marzec A.: Satysfakcja z życia wśród osób przewlekle chorych. Ann Acad Med Siles 2007;61: Lee H., Hwang S., Kim J. et. al.: Predictors of life satisfac-tion of Korean nurses. J Adv Nurs 2004;48: Komunikat CBOS: Zadowolenie z życia, Warszawa, CBOS, BS/1/2013, Wysokiński M., Fidecki W., Walas L. i wsp.: Satysfakcja z życia polskich pielęgniarek. Probl Pieleg 2009;17: Lee H., Hwang S., Kim J. et. al.: Predictors of life satisfac-tion of Korean nurses. J Adv Nurs 2004;48: Łaguna M.: Satysfakcja z życia i satysfakcja z pracy a motywacja do podejmowania szkoleń: Doniesienie z badań. Psychologia Jakości Życia 2012;11: Nemcek M.A., James G.D.: Relationships among the nurse work environment, self-nurturance and life satisfaction. JAN 2007;59: WNIOSKI W większości badane pielęgniarki były raczej zadowolone z życia. Ogólnie zadowolenie z życia ankietowanych powodowało polepszenie stosunku do pracy, a im lepsza była ocena warunków pracy, tym większe zadowolenie z życia. Osoby pracujące w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej, wykazywały istotnie statystycznie większe zadowolenie z warunków pracy, niż pielęgniarki szpitalne. PIŚMIENNICTWO 1. Reber A.S.: Słownik psychologii, Warszawa: Wydaw. Naukowe Scholar; Jachimowicz V., Kostka T.: Satysfakcja z życia starszych kobiet. Ginekol Prakt 2009;3: Juczyński Z.: Narzędzia pomiaru w promocji zdrowia. 21