Przeszłość można medytować, przyszłość trzeba tworzyć

Transkrypt

1 243 Przeszłość można medytować, przyszłość trzeba tworzyć Edward Schillebeeck PRZEDMOWA Na światowej mapie instytucji naukowo-badawczych związanych z przemysłem wydobywczym surowców mineralnych, a w szczególności z górnictwem węgla kamiennego, znaczące miejsce zajmuje Główny Instytut Górnictwa. W tym roku mija 65 lat jego działalności, ale w rzeczywistości to już 85 lat, bowiem Kopalnia Doświadczalna Barbara będąca kluczową jednostką w strukturze instytutu powstała 20 lat wcześniej w 1925 roku. Historię instytutu tworzyli, przede wszystkim jego pracownicy, zarówno znakomici uczeni jak i całe rzesze inżynierów i techników oraz pracowników wspomagających realizację prowadzonych badań. Z instytutem związali swoje zawodowe losy tacy wybitni profesorowie jak: Marcin Borecki, Henryk Bystroń, Michał Chorąży, Wacław Cybulski, Bolesław Krupiński, Jan Kuhl, Tadeusz Laskowski, Oktawian Popowicz, Błażej Roga i wielu innych. Z ich nazwiskami związane są powstałe szkoły naukowe, które wniosły istotny wkład do polskiej i światowej nauki górniczej. Zarówno Kopalnia Doświadczalna Barbara jak i Główny Instytut Górnictwa zostały powołane jako zaplecze naukowo-badawcze rozwijającego się w Polsce przemysłu wydobywczego, z wyraźnym ukierunkowaniem prowadzonych badań na prace o charakterze aplikacyjnym, które mogą być przedmiotem wdrożeń w kopalniach. Zadania jakie stawiano przed Instytutem zmieniały się w czasie i były one odpowiedzią na różne wyzwania ze strony górnictwa. Zawsze jednym z najważniejszych było bezpieczeństwo pracy, a w tym rozpoznanie i zwalczanie górniczych zagrożeń naturalnych. Nie ma przesady w stwierdzeniu, że bez rozwiązań GIG w tym zakresie bezpieczna eksploatacja, a także budowa nowych kopalń nie byłaby możliwa. Na bazie prac Instytutu powstawały także naukowe podstawy polskiego prawodawstwa górniczego. Po 1989 roku, kiedy w Polsce nastąpiła transformacja ustrojowa i zaczęła rozwijać się gospodarka rynkowa, Instytut również zmienił się i dostosował do nowych realiów przechodząc trudny okres restrukturyzacji. Objęła ona wszystkie sfery działalności, począwszy od badawczej aż do zatrudnienia. Na rys. 1. przedstawiono kształtowanie się liczby pracowników Instytutu w tym okresie, a na rys. 2 aktualną strukturę zatrudnienia. Dzisiaj nie ma wątpliwości, że dzięki tym zmianom Instytut stał się wyraźnie silniejszy i bardziej konkurencyjny, nie tylko wymiarze krajowym.

2 244 Projekty badawcze krajowe 8,2% Projekty badawcze cagraniczne 5,4% Jednostkowe projekty badawczo-rozwojowe, w tym w ramach funduszy strukturalnych 6,1% Dzia³alnoœæ statutowa, w tym wspólne badania sieci placówek naukowych 12,3% Us³ugowe prace badawcze realizowane na rzecz kontrahentów zagranicznych 3,2% Us³ugi realizowane na rzecz kontrahentów krajowych 64,7% Rys. 1. Zatrudnienie w GIG wg stanu na 31 grudnia danego roku ,1% 8,3% 17,9% Mê czyÿni 64,5% Kobiety 35,5% 60,5% 4,92% Pracownicy naukowi Pracownicy badawczotechniczni Pracownicy in ynieryjnotechniczni Pracownicy administracyjnoekonomiczni Pracownicy na stanowiskach roboczych Rys. 2. Struktura zatrudnienia w GIG wg stanu na 1 stycznia 2010 r.

3 245 Obecna działalność badawcza Instytutu koncentruje się w następujących obszarach: górnictwo i geoinżynieria, inżynieria środowiska, szczególnie w odniesieniu do terenów zdegradowanych działalnością przemysłową, bezpieczeństwo przemysłowe, zrównoważone technologie energetyczne z wykorzystaniem paliw kopalnych, w tym szczególnie czyste technologie węglowe, inżynieria materiałowa dla potrzeb przemysłu wydobywczego, problematyka społeczno-ekonomiczna górnictwa i regionów przemysłowych, działalność certyfikacyjna i notyfikacyjna, edukacja i szkolenia. W tablicy 1 przedstawiono strukturę i ilościowe zestawienie prac naukowo-badawczych oraz badawczo-usługowych zrealizowanych w Instytucie w 2009 roku. Charakterystyka ilościowa działalności badawczej GIG w latach TABLICA 1 Rodzaj działalności Działalność statutowa, w tym: zadania badawcze zadania wspomagające badania badania wspólne sieci naukowych (ilość sieci / ilość zadań) 2/7 3/11 1/4 Projekty badawcze, w tym: własne, habil., promotorskie zamawiane rozwojowe Projekty celowe Inicjatywa Technologiczna I JPBR Projekty z funduszy strukturalnych Międzynarodowe projekty badawcze: Program Ramowy Unii Europejskiej 4 6 Program Ramowy Unii Europejskiej Program Ramowy Unii Europejskiej 1 1 Fundusz badawczy Węgla i Stali pozostałe Usługowe prace badawcze Pokazuje ona, że w Instytucie realizowana jest racjonalna proporcja pomiędzy sferą badań i działalnością na rynku usług badawczych. Bardziej wyraźnie jest ona widoczna w strukturze przychodów ze sprzedaży, jakie Instytut uzyskuje dzięki swojej działalności, przedstawionej na rys. 3.

4 Zatrudnienie [os.] Rys. 3. Struktura przychodów ze sprzedaży za 2009 rok Siłą dzisiejszego Głównego Instytutu Górnictwa są następujące jego cechy: potencjał kadrowy, na który składa się 120 pracowników ze stopniem doktora, doktora habilitowanego i tytułem profesora oraz ponad 300 pracowników badawczo-technicznych i inżynieryjno-technicznych, posiadanie pełnych uprawnień akademickich w dwóch dyscyplinach górnictwo i geologia inżynierska oraz inżynieria środowiska, koncentracja działalności w kilku priorytetowych obszarach badawczych, istnienie specjalistycznych szkół naukowych, zdolność do podejmowania współczesnych wyzwań badawczych przejawiająca się aktywnym udziałem w realizacji różnego rodzaju projektów badawczych, posiadanie rozwiniętej sieci laboratoriów akredytowanych oraz uprawnień jednostki certyfikującej i notyfikowanej w Unii Europejskiej w zakresie trzech ważnych dla gospodarki dyrektyw, wdrożony zintegrowany system zarządzania, inwestowanie w rozwój nowoczesnej infrastruktury badawczej i bazy laboratoryjnej, rozwinięta współpraca z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami badawczymi. Obchodzony jubileusz jest dobrym momentem nie tylko dla podsumowania osiągnięć minionych lat ale także dla zastanowienia się nad przyszłością Instytutu. Bowiem naszym obowiązkiem jest aktywne kształtowanie tej przyszłości przez formułowanie wizji oraz celów, które pozwolą ją zrealizować. Zatem jaki powinien być NOWY GIG? Na pewno nie możemy zapomnieć o naszych górniczych korzeniach i prace na rzecz górnictwa zawsze będą stanowiły priorytetowy obszar naszej działalności. Jednak równocześnie musimy podejmować nowe cywilizacyjne wyzwania badawcze XXI wieku, jakie potrzebne są

5 247 Polsce i Europie, wpisując się tym w Europejską Przestrzeń Badawczą. Z tym wiąże się nasza aktywność w europejskich programach badawczych. Tak więc będziemy rozwijać nasz potencjał badawczy w obszarze geoinżynierii, która ma coraz lepiej służyć zarówno nowoczesnemu górnictwu jak i innym, specjalistycznym sferom działalności inżynierskiej. Instytut dysponuje w tym zakresie unikalną bazą badawczą, w tym jedyną w Unii Europejskiej kopalnią doświadczalną gdzie można prowadzić badania w naturalnej skali. Naszą ambicją jest trwałe wpisanie się w europejski nurt tego kierunku badawczego. Ponadto z górnictwem węgla kamiennego, co prawda pośrednio, wiąże się aktywne zaangażowanie GIG w problematykę czystych technologii węglowych. Polska bowiem jeszcze przez wiele dziesięcioleci będzie opierać swoje bezpieczeństwo energetyczne na paliwie węglowym, ale musi ono stawać się czystym oraz przyjaznym dla środowiska i to jest jednym z naszych zadań. Stąd pilna potrzeba rozwoju zrównoważonych technologii energetycznych, a szczególnie tych bazujących na paliwie węglowym. Dlatego w 2009 roku podjęliśmy wspólnie z Instytutem Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu realizację dużego projektu inwestycyjnego - budowy infrastruktury badawczej Centrum Czystych Technologii Węglowych. Centrum to będzie służyło badaniom nad rozwojem technologii bardziej efektywnego i czystego wykorzystania węgla, a także celom edukacyjnym i szkoleniowym. Inwestycja ta otwiera nowe pole badawcze dla Instytutu na co najmniej kilka dziesięcioleci. Liczymy tutaj na współpracę nie tylko z polskimi ale także z europejskimi i światowymi instytucjami badawczymi, gdyż zainteresowanie tą problematyką jest duże. Przedmiotem naszego zainteresowania będzie nadal problematyka związana z inżynierią środowiska i współpraca w tym zakresie zarówno z różnymi podmiotami gospodarczymi jak i z administracją rządową oraz samorządami lokalnymi. Chcemy poprzez rozwój nowoczesnych technik monitorowania środowiska oraz technologii jego rewitalizacji lepiej służyć człowiekowi, a więc mieszkańcom Śląska i Polski. Kolejnym przyszłościowym kierunkiem naszej działalności staje się bezpieczeństwo przemysłowe, w szczególności dotyczące problemów związanych z wybuchowością atmosfery. Wieloletnie doświadczenia w tym zakresie związane z górnictwem, gdzie zjawiska wybuchu metanu i pyłu węglowego należą do szczególnie groźnych zagrożeń, pozwalają na wykorzystanie zarówno wiedzy jak i stanowisk badawczych do podjęcia prac na rzecz innych sektorów gospodarki gdzie zagrożenia te również mogą mieć miejsce. Wielkie możliwości rozwoju dostrzegamy także w obszarze inżynierii materiałowej, z ukierunkowaniem jej na specyfikę środowiska pracy górniczej. Oczekujemy, że prace w tym zakresie dostarczą górnictwu XXI wieku materiały nowej generacji, które uczynią parce górników lżejszą i bardziej bezpieczną, a także przyniosą wymierne oszczędności w sferze zużycia kosztochłonnych materiałów. Górnictwo oraz jego bliższe i dalsze otoczenie to specyficzne środowisko ukształtowane wieloletnimi tradycjami oraz przez lokalne i ogólnokrajowe uwarunkowania. Instytut widzi potrzebę badania procesów jakie rozwijają się w społeczności współżyjącej z górnictwem, które z kolei kształtują sytuację w regionach górniczych. Obszar Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, w którym od wieków koncentruje się polskie górnictwo węgla kamiennego jest z racji położenia Głównego Instytutu Górnictwa obiektem naszych badań, które zamierzamy nadal kontynuować. Ich wyniki mają pomagać w planowaniu rozwoju terenów pogórniczych, także w sferze rozwoju lokalnej przedsiębiorczości i tworzenia potrzebnych miejsc pracy. Uzyskane doświadczenia mogą być wykorzystywane w innych regionach Polski.

6 248 Nadal ważnym obszarem przyszłej aktywności GIG pozostanie działalność certyfikacyjna oparta na sieci akredytowanych laboratoriów oraz jednostce certyfikującej i notyfikowanej. Wiąże się to z racjonalnym inwestowaniem w rozwój i modernizację bazy pomiarowej, a także podnoszenie kwalifikacji przez pracowników, nie tylko dla utrzymania ale także pozyskiwania nowych uprawnień. W 2009 roku Instytut odniósł duży sukces w tym obszarze uzyskując certyfikat światowej organizacji International Electrotechnical Commission System for Certification to Standards Relating to Equipment for use in Explosive Atmospheres - IECEx System. Posiadaną bogatą wiedzą oraz doświadczeniem zawodowym Instytut będzie się nadal dzielił z tymi, którzy jej potrzebują. Stąd edukacja i szkolenia będą jedną z priorytetowych form transferu naszej wiedzy do gospodarki. Zakładamy, że w przyszłości ta forma działalności Instytutu będzie coraz częściej mieć charakter eksportowy, do rozwijających się górniczych krajów na świecie. Oddając w ręce szanownych czytelników specjalny numer kwartalnika Archiwum Górnictwa, związany z jubileuszem Głównego Instytutu Górnictwa i Kopalni Doświadczalnej Barbara dziękuję wszystkim osobom związanym z tym kwartalnikiem za dotychczasową współpracę, jak również wszystkim naszym partnerom z górnictwa i innych sfer gospodarki, przedstawicielom uczelni i instytutów badawczych oraz administracji rządowej i samorządowej. Dziękuję wszystkim pracownikom Głównego Instytutu Górnictwa za ich ofiarną pracę tak w latach minionych jak i teraz. General Director of the Central Mining Institute Prof. DSc. Eng. Józef Dubiński Coresp. Member of Polish Academy of Science