INSTRUKCJA MONTAŻU I OBSŁUGI KLAP PRZECIWPOŻAROWYCH typ RK150

Transkrypt

1 INSTRUKCJA MONTAŻU I OBSŁUGI KLAP PRZECIWPOŻAROWYCH typ RK150 DOKUMENTACJA TECHNICZNO- RUCHOWA

2 DOKUMENTACJA TECHNICZNO - RUCHOWA KLAPY PRZECIWPOŻAROWE Typ RK150 PRODUCENT: Przedsiębiorstwo Polsko-Austriackie P-U-H "FRAPOL" Spółka z o.o Kraków, ul. Mierzeja Wiślana 8 tel. (012) , , fax (012)

3 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA WARIANTY WYKONANIA, BUDOWA I DZIAŁANIE KLAPY ZASADY MONTAŻU KLAP PRZECIWPOŻAROWYCH ZASADY OBSŁUGI KLAP PRZECIWPOŻAROWYCH OBSŁUGA OKRESOWA I KONSERWACJA WYKAZ CZĘŚCI ZAMIENNYCH UTYLIZACJA

4 1. WSTĘP Klapy przeciwpożarowe o przekroju kołowym typu RK 150 o odporności ogniowej w klasie EIS 120 min. produkowane są przez Przedsiębiorstwo Polsko-Austriackie FRAPOL Sp. z o.o. w Krakowie i przeznaczone są do stosowania w budownictwie jako elementy zamykające w czasie pożaru przewody wentylacyjne w obrębie oddzielenia przeciwpożarowego (ściany lub stropy) w celu zapobiegania przedostawaniu się tą drogą gorących gazów i dymów pożarowych do stref nie objętych pożarem. Wymienione klapy przeciwpożarowe posiadają: oraz Aprobatę Techniczną nr AT /2008 Certyfikat Zgodności ITB-1682/W wydane przez: INSTYTUT TECHNIKI BUDOWLANEJ, Warszawa, ul. Filtrowa 1 Posiadają także Atest Higieniczny nr HK/B/1835/01/2007 wydany przez: PAŃSTWOWY ZAKŁAD HIGIENY, Warszawa, ul. Chocimska CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Klapy przeciwpożarowe typu RK150 występują w 2-ch wariantach i 4-ch wielkościach (Dn=100; Dn=125; Dn=160 i Dn=200 mm). Długość klapy zawsze wynosi 150 mm. Korpus klapy posiada mufowe lub nyplowe połączenie z instalacją wentylacyjną. Napęd przegrody klap umieszczony jest wewnątrz korpusu. Klapy mogą być wyposażone w wyzwalacz termiczny dostosowany do zadziałania w temperaturach 72±5 0 C lub 90±5 0 C. 3

5 Klapa osadzona może być w pionowej lub poziomej przegrodzie ogniowej. W przypadku innego usytuowania klapy względem przegrody ogniowej, musi być spełniona ciągłość odporności ogniowej na odcinku od przegrody klapy do przegrody ogniowej (ściany lub stropu). 3. WARIANTY WYKONANIA, BUDOWA I DZIAŁANIE KLAPY W zależności od rodzaju zastosowanego wyposażenia, rozróżnia się następujące warianty wykonania klap p. poż. typu RK150 (rys. nr 1): Rys. nr Wariant HO Klapy przeciwpożarowe w tym wariancie składają się z jedno częściowego stalowego korpusu o przekroju kołowym poz.1, przegrody odcinającej poz.3, sprężyny zamykającej poz. 8, elementu ustalającego ruchomą przegrodę w położeniu zamkniętym wraz z zaczepami dla sprężyny i wyzwalacza termicznego poz. 2 i 5, uszczelki wentylacyjnej 4

6 poz. 4, uszczelki pęczniejącej poz. 9, elementów łożyskowania przegrody poz. 6 i 7, wyzwalacza termicznego utrzymującego przegrodę klapy w położeniu otwartym poz. 10 i opaski poz. 12. W pozycji otwartej przegroda odcinająca utrzymywana jest przez wyzwalacz termiczny zaczepiony o odpowiednie wsporniki na ruchomej przegrodzie klapy i na korpusie klapy. Wyzwalacz wykonany jest z mosiężnych blaszek połączonych lutem o temperaturze topnienia 72 0 C lub 90 0 C. Wariantowo wyzwalacz wykonany może być z zastosowaniem termoelementu szklanego ESTI również o w/w temperaturach zadziałania. Zamknięcie przegrody klapy odcinającej może nastąpić w wyniku: Automatycznie z powodu wzrostu temperatury przepływającego powietrza, do temperatury, w której zadziała wyzwalacz. (standard 72±5 0 C). Ręcznie poprzez przytrzymanie przegrody, zdjęcie wyzwalacza z zaczepów i zwolnienie przegrody (jest to możliwe tylko w przypadku montażu klapy na końcówce instalacji). Działanie wyzwalacza w wykonaniu podstawowym, polega na tym, że strumień powietrza opływający element termiczny powoduje nagrzanie się mosiężnych blaszek połączonych lutem, które po osiągnięciu temperatury topnienia lutu rozłączą się a w konsekwencji nastąpi zamknięcie się klapy. W przypadku zastosowania wyzwalacza wykonanego wariantowo działanie jest podobne. Wyzwalacz w wykonaniu wariantowym składa się z 2-ch stalowych elementów tak ukształtowanych, że ich wzajemne połączenie zapewnia szklany element termiczny ESTI. Pęknięcie elementu termicznego, uwalnia połączone elementy wyzwalacza i w konsekwencji nastąpi również zamknięcie się klapy. W obu w/w przypadkach zwolniona przegroda klapy zamykana jest sprężyną zaczepioną pomiędzy ruchomą przegrodą i stałym korpusem utrzymywaną w pozycji napiętej poprzez wyzwalacz termiczny Wariant HE Konstrukcja i działanie klapy tego wariantu jest identyczne jak przy wariancie HO. Różnica pomiędzy wariantem HO i HE polega tylko na tym, że klapa typu HE ma dodatkowo zainstalowany mikroprzełącznik poz. 13, który poprzez odpowiedni układ elektryczny umożliwia sygnalizacje położenia przegrody klapy, jak również daje możliwość wykorzystania go w układach sterowania (np. wyłączenie wentylatora 5

7 przy zamknięciu się klapy). Z uwagi na krótki korpus klapy niemal w całości podlegający zabudowie w oddzieleniu ogniowym, przewody od mikroprzełącznika należy wyprowadzić na zewnątrz instalacji przez szczelną przelotkę. Przelotkę taką można wykonać w następujący sposób: wywiercić otwór Ø9 mm w podłączonym do klapy kanale wentylacyjnym. W otworze zacisnąć nitonakrętkę M8. Przez otwór nitonakrętki wyprowadzić przewody mikroprzełącznika i w otwór nitonakrętki wcisnąć niewielką ilość masy ogniochronnej. 4. ZASADY MONTAŻU KLAP PRZECIWPOŻAROWYCH 4.1. UWAGI OGÓLNE Przed przystąpieniem do montażu klap przeciwpożarowych należy: Sprawdzić zgodność dostarczonego urządzenia z projektem (typ, wariant i wielkość) Sprawdzić czy nie występują widoczne ślady uszkodzeń spowodowane w transporcie, lub podczas składowania urządzeń na budowie Sprawdzić kompletność urządzenia i przygotować klapę do montażu. Dostarczona klapa znajdują się w położeniu zamkniętym. Wyzwalacz termiczny znajduje się w woreczku foliowym przyklejonym wewnątrz korpusu klapy. Klapy przeznaczone do zabudowy wg pkt i oraz dla wariantu II wg pkt posiadają opaskę poz. 12 z taśmy PCV. Klapy przeznaczone do zabudowy wg wariantu I pkt posiadają opaskę poz. 12 stalową odizolowaną od korpusu. Naciskając brzeg przegrody odcinającej w pobliżu ścianki korpusu klapy po stronie zaczepienia sprężyny, obrócić przegrodę do pozycji otwartej i założyć wyzwalacz termiczny na zaczepy. Podczas otwierania klapy napinana jest sprężyna służąca do zamykania klapy. Po zaczepieniu wyzwalacza klapa pozostaje w pozycji otwartej. Klapa jest gotowa do montażu w oddzieleniu pożarowym. Otwarcie klapy może być wykonane również po jej zamontowaniu w oddzieleniu pożarowym a przed podłączeniem do instalacji wentylacyjnej Sprawdzić wielkość i kształt otworów przygotowanych w ścianach do osadzenia klap według punktu

8 W przypadku stwierdzenia niezgodności należy podjąć działania wyjaśniające i doprowadzić do zgodności z wymaganiami WYMAGANIA DOTYCZĄCE WIELKOŚCI I KSZTAŁTU OTWORÓW DO MONTAŻU KLAP PRZECIWPOŻAROWYCH W ZALEŻNOŚCI OD RODZAJU ODDZIELENIA P.POŻ. Dn+60mm Dn Wymagania dotyczące wielkości i kształtu otworów do montażu klap w przegrodzie murowanej lub betonowej. Oś wykonanego otworu winna znajdować się w osi montowanego ciągu wentylacyjnego. Dn+A Dn Profil nośny ściany G-K Wymagania dotyczące wielkości i kształtu otworów do montażu klap w przegrodzie typu lekkiego wykonanej z płyt gipsowo kartonowych. A=60 mm dla klap z izolowaną opaską metalową. A=120 mm dla klap tylko z opaską PCV. Dn+A 7

9 4.3. OGÓLNE ZASADY DOTYCZĄCE MONTAŻU KLAP RK Montaż klap powinien odpowiadać jednemu z wariantów zabudowy wg pkt Oś obrotu przegrody może być ustawiona w płaszczyźnie poziomej lub pionowej Kierunek przepływu powietrza przez klapę jest bez znaczenia dla sposobu jej montażu (przed lub za przegrodą) Montaż klap może odbywać się w przegrodzie ogniowej pionowej lub poziomej (w stropie) Zastosowane materiały montażowe i sposób podwieszenia winien uniemożliwić nieumyślną zmianę położenia klapy względem przegrody ogniowej Klapa musi być połączona z instalacją wentylacji bez jakichkolwiek naprężeń, w sposób trwały i szczelny Z obu stron przegrody klapy wewnątrz przewodu wentylacyjnego musi być wolna przestrzeń umożliwiająca jej otwarcie Instalację elektryczną sygnalizacji, oraz zasilania elementów napędu należy wykonać zgodnie ze schematami ideowymi dla odpowiedniego wariantu wykonania klapy według punktu Po zainstalowaniu elementu w przegrodzie ogniowej (w zależności od wariantu zabudowy, klapa lub kanał), wykonać doszczelnienie pomiędzy przegrodą ogniową a zamontowanym elementem wg przyjętego wariantu zabudowy. Po doszczelnieniu należy sprawdzić, czy klapa działa poprawnie i czy elementy napędu klapy nie zostały zabrudzone. Jeżeli tak, to należy je oczyścić Po dokonaniu montażu klapy przeciwpożarowej i przeprowadzeniu próby działania winien zostać dokonany odbiór komisyjny, potwierdzony protokołem odbioru. 8

10 4.4. WARIANTY ZABUDOWY KLAP PRZECIWPOŻARO- WYCH Klapy zainstalowane wewnątrz otworu w oddzieleniu ogniowym betonowym lub murowanym Instalacja klap w tym wariancie zabudowy może odbywać się w oddzieleniach ogniowych (ścianach lub stropach) o grubości G wymaganej dla oddzielenia 2-godzinnego tj.: - betonowych 110 mm, - murowanych z bloczków z betonu komórkowego 115 mm, - murowanych z cegły pełnej 120 mm, lub w oddzieleniach ogniowych o innej grubości odpowiadającej niższej odporności ogniowej W oddzieleniach ogniowych wykonać otwór wg punktu i umieścić w nim klapę typu RK150. W przypadku oddzieleń o w/w Rodzaj przegrody ogniowej betonowa murowana z bloczków z betonu komórkowego murowana z cegły pełnej oś przegrody klapy klapa Wartość A mm 35 mm 32,5 mm 30 mm grubościach lub grubszych klapę umieścić w otworze tak, aby wystawała z przegrody ogniowej od strony napędu na odległość A mm (patrz rysunek). W przypadku osadzania klapy w oddzieleniach ogniowych o mniejszej odporności ogniowej klapę umieścić w otworze tak, aby przegroda odcinająca klapy w pozycji zamkniętej znalazła się w osi ściany. napęd Wykonać połączenia klap z podwieszonymi kanałami wentylacyjnymi po jednej i drugiej stronie oddzielenia ogniowego. zaprawa cementowa cementowo wapienna lub promastop MG III G min A oddzielenie p. poż Szczelinę pomiędzy obudową klapy, a przegrodą ogniową dokładnie wypełnić zaprawą cementową, cementowo-wapienną lub zaprawą ogniochronną PROMASTOP MG III. 9

11 Wbijanie przy doszczelnianiu jakichkolwiek kawałków cegieł lub betonu jest zabronione, bowiem może doprowadzić do odkształcenia obudowy a tym samym uniemożliwić swobodne obracanie się przegrody i jej zamknięcie (tarcie w łożyskach ślizgowych, lub ocieranie przegrody o obudowę) Klapy zainstalowane w oddzieleniu ogniowym typu lekkiego wykonanym z płyt gipsowo - kartonowych. n e doszcz. any masą nną np. EAL-Mastic t do G-K w nik oporowy a ny do profila w ego ściany kanał wentylacyjny P łyty G-K ściany dwie warstwy napęd Wełna mineralna min. 100 kg/m3 profil stalowy ściany G-K. Klapa RK150 Dn P łyta G-K gr. 12,5 mm - 4 warstwy Wełna mineralna min. 100 kg/m3 lub pianka ogniochronna np. PROMAFOAM Zabudowa klap przed montażem kanałów wentylacyjnych. W przegrodzie ogniowej wykonać odpowiedni otwór wg punktu Przygotować 4-ry formatki o wym. Dn+115 mm z płyty gipsowo kartonowej o grubości 12,5 mm. W formatkach wyciąć otwory odpowiadające zewnętrznemu obrysowi klapy z luzem około 5 mm na stronę. Do stalowych profili przegrody G-K przymocować kątowniki oporowe po 2 sztuki naprzeciw siebie (na poziomych lub na pionowych profilach). Przygotowane formatki z płyty G-K połączyć ze sobą za pomocą wkrętów do K-G. i całość przykręcić do kątowników oporowych w przegrodzie ogniowej. Klapę umieścić centrycznie w przygotowanym otworze zamontowanej płyty tak, aby wystawała ze ściany od strony napędu na odległość 27,5 mm. Szczelinę pomiędzy klapą a formatkami płyty G-K dokładnie wypełnić pianką ogniochronną i pozostawić do utwardzenia się pianki. 10

12 Obciąć nadmiar pianki i pozostałe przestrzenie pomiędzy zewnętrznymi płytami G-K a wstawionymi formatkami wypełnić wełną mineralną lub również pianką ogniochronną. Zamontować zewnętrzne płyty przegrody ogniowej i wykonać obustronne doszczelnienie masą ogniochronną klapy i przegrody ogniowej. Szczegół osadzenia Kanał wentylacyjny Wkręt do G-K Kątownik oporowy Pianka ogniochronna np. PROMAFOAM Obustronne doszczelnienie masą ogniochronną Wariant I zabudowy Płyty G-K ściany dwie warstwy Wariant II zabudowy Płyty G-K ściany dwie warstwy Obustronne doszcz. klapy i oddzielenia masą ogniochronną np. PROMASEAL-Mastic Wełna mineralna min. 100 kg/m 3 profil stalowy oddzielenia G-K. Klapa RK150 Podwieszony kanał wentylacyjny Kątownik mocujący pierścień Obustronne doszcz. klapy i oddzielenia masą ogniochronną np. PROMASEAL-Mastic Wełna mineralna min. 100 kg/m 3 profil stalowy oddzielenia G-K. Klapa RK150 Podwieszony kanał wentylacyjny nap ę d na pę d Dn Dn Podwieszony kanał wentylacyjny Opaska stalowa o szerok. 35 mm na obwodzie Wełna mineralna min. 100 kg/m 3 lub pianka ogniochronna np. PROMAFOAM Pianka ogniochronna np. PROMAFOAM Pierścień stalowy o szerok. 35 mm na obwodzie Wełna mineralna min. 100 kg/m 3 lub pianka ogniochronna np. PROMAFOAM 11

13 Zabudowa klap z równoczesnym montażem kanałów wentylacyjnych (dwa warianty). W przegrodzie ogniowej wykonać odpowiedni otwór wg punktu Zamontować klapę do podwieszonej instalacji wentylacyjnej. Wystarczy jednostronne połączenie klapy z instalacją. Klapa instalowana wg wariantu I powinna posiadać izolowaną stalową opaskę zaciskową w miejscu perforacji korpusu (na zamówienie dostarczona klapa posiada odpowiednią opaskę). Zamontowana klapa powinna być umieszczona centrycznie w przygotowanym otworze i powinna wystawać z przegrody od strony napędu na odległość 27,5 mm. Po odpowiednim ustawieniu klapy w przegrodzie ogniowej dokładne wypełnić przestrzeń pomiędzy klapą i stalowymi profilami przegrody wełną mineralną o gęstości min. 100 kg/m 3. Zamontować zewnętrzne płyty przegrody ogniowej i wykonać obustronne doszczelnienie masą ogniochronną klapy i przegrody ogniowej. Klapa instalowana wg wariantu II nie posiada opaski stalowej. Podczas montażu klapy wg tego wariantu do stalowych profili oddzielenia G-K należy przymocować pierścień dostarczony na zamówienie. Przestrzeń pomiędzy klapą a pierścieniem należy dokładnie wypełnić pianką ogniochronną. Pozostałe wymagania zabudowy klapy w tym wariancie są zgodne z wymaganiami dla wariantu I Klapy zainstalowane w oddaleniu od powierzchni oddzielenia ogniowego Oddalenie klapy od przegrody ogniowej występuje, jeżeli wymiar A dla zabudowy w oddzieleniu murowanym lub betonowym jest większy od wartości podanych w tabeli pkt , oraz gdy większy jest wymiar 27,5 dla oddzielenia typu lekkiego wykonanego z płyt G-K Zmontować instalację wentylacyjną przechodzącą przez wcześniej przygotowany otwór w oddzieleniu ogniowym i połączyć ją z klapą p.poż., zapewniając zaprojektowane oddalenie klapy od przegrody ogniowej i wykonać podwieszenia instalacji Przejście instalacji przez otwór w oddzieleniu pożarowym zaizolować wełną mineralną lub pianką ogniochronną. 12

14 Obudować klapę w miejscu jej umieszczenia w sposób przedstawiony na poniższym rysunku nie zamykając czoła obudowy Dla wielkości X do 500 mm nie stosować podwieszeń zabudowy. Dla wielkości X do 1000 mm zastosować tylko podwieszenie przy klapie. Dla X większego od 1000 mm stosować oba podwieszenia. Dla X większego od długości zastosowanych płyt stosować dodatkowe podwieszenia na połączeniach płyt Wewnątrz obudowy umieścić i zamocować płytę G-K. Płyta stanowi ograniczenie dla stosowanej pianki ogniochronnej Dokładnie wypełnić pianką ogniochronną przestrzeń pomiędzy klapą, obudową oraz płytą G-K i po utwardzeniu się pianki obciąć jej nadmiar Zamknąć obudowę płytą czołową Wszystkie połączenia płyt kleić klejem np. K84 i skręcać wkrętami do G-K Wełna mineralna min. 100 kg/m^3 lub pianka ogniochronna Płyta Promatect L500 Klapa p.poż. Kanał wentylacyjny Oś podwieszenia oddzielenie p. poż. Płyta Promatect L lub płyty G-K napęd Przegroda klapy Pianka ogniochronna Płyta G-K G 13

15 4.5. PRZYKŁADOWE UKŁADY POŁĄCZEŃ KLAP PRZECIWPOŻAROWYCH W UKŁADACH STEROWANIA SYGNALIZACJI Przewód żółty lub oznaczenie "4" Przewód czarny lub oznaczenie "2" wyłącznik krańcowy N L Przewód czerwony lub oznzczenie "1" Schemat połączeń wyłącznika krańcowego klapy przeciwpożarowej RK150 wariant HE Objaśnienia do połączeń obwodów sterowania i sygnalizacji: Kontrolka a sygnalizuje zamknięcie klapy (zależnie od układu sterowania świeci lampka, działa sygnalizator dźwiękowy, następuje wyłączenie wentylacji). Kontrolka b sygnalizuje otwarcie klapy (gaśnie lampka, wyłącza się sygnalizator dźwiękowy następuje uruchomienie wentylacji). 5. ZASADY OBSŁUGI KLAP PRZECIWPOŻAROWYCH Wymiana wszystkich opisywanych elementów możliwa jest jedynie po zdemontowaniu części instalacji znajdującej się na wylocie klapy po stronie napędu. Po wykonaniu każdej z opisywanych niżej czynności klapę pozostawić w pozycji otwartej Wymiana wyzwalacza termicznego. Przegrodę odcinającą klapy ręcznie obrócić do położenia otwarte i wyzwalacz wykonanymi w nim otworami zaczepić o występy na wspornikach zamontowanych do korpusu klapy i do przegrody odcinającej. Powoli zwolnić trzymaną przegrodę a wyzwalacz zostanie napięty. 14

16 5.3. Wymiana sprężyny klapy. Przed przystąpieniem do wymiany sprężyny należy przegrodę odcinającą obrócić do położenia zamknięte. Zaczepić sprężynę o zaczep sprężyny na przegrodzie i drugi koniec sprężyny zaczepić o zespolony zaczep sprężyny i wyzwalacza zamocowany do korpusu klapy tak, aby powstało odpowiednie naprężenie sprężyny potrzebne do dociśnięcia przegrody do jej oporu Wymiana mikroprzełącznika. Odłączyć napięcie i następnie przewody mikroprzełącznika od instalacji sygnalizacyjnej. Odkręcić wkręty (2 szt.) mocujące wymieniany mikroprzełącznik do wspornika znajdującego się przy korpusie klapy. Wyciągnąć przewody z otworu przelotki i wyjąć wymieniany mikroprzełącznik. Oczyścić przelotkę. Przykręcić w/w wkrętami nowy mikroprzełącznik ustawiając jego punkt przełączania (mikroprzełącznik ma się przełączyć w chwili zamknięcia się przegrody odcinającej oparcia się jej o zderzak). Przewody mikroprzełącznika wyprowadzić na zewnątrz instalacji przez przelotkę. Otwór w przelotce zakitować masą ogniochronną stosowaną do osadzania klap. Sprawdzić działanie mikroprzełącznika przyrządem np. omomierzem. Podłączyć przewody mikroprzełącznika do instalacji sygnalizacyjnej i ponownie sprawdzić działanie przez obserwację kontrolek. 6. OBSŁUGA OKRESOWA I KONSERWACJA Klapy przeciwpożarowe RK150 nie wymagają kontroli pod kątem prawidłowości ich działania. Okresowemu sprawdzeniu (2 razy w roku) należy poddać położenie przegrody odcinającej. Położenie przegrody klapy RK150/HE sygnalizowane jest kontrolką umieszczoną zgodnie z projektem sterowania i kontroli systemu wentylacyjnego. Położenie przegrody klapy należy ocenić przez sprawdzenie przepływu powietrza na końcu odcinka instalacji obsługiwanej przez sprawdzaną klapę. Fakt ten winien być udokumentowany w protokole kontroli. Eksploatowanie instalacji wentylacji i klimatyzacji z niesprawnymi klapami przeciwpożarowymi niesie bardzo duże ryzyko, że nie spełnią one swej funkcji w przypadku ewentualnego pożaru i obciąża użytkownika instalacji. 15

17 7. WYKAZ CZĘŚCI ZAMIENNYCH 1. Wyzwalacz termiczny - (poz. 10 rys. 1). 2. Mikroprzełącznik (poz. 13 rys. 1). 3. Sprężyna (poz. 8 rys. 1). 8. UTYLIZACJA Utylizacja klap musi być przeprowadzona przez wyspecjalizowane jednostki. Wszystkie zastosowane materiały muszą zostać zutylizowane bądź odzyskane zgodnie z obowiązującymi przepisami. Klapy wykonane są z następujących materiałów: stal ocynkowana, mosiądz, płyt wapniowo sylikatowych, guma, tarnamid, promaseal pasy z grafitu C i PCV (możliwość odzyskania i przetworzenia elementów metalowych). 16

18 PRZEDSIĘBIORSTWO POLSKO-AUSTRIACKIE P.U.H. FRAPOL SPÓŁKA Z O.O UL. MIERZEJA WIŚLANA 8 TELEFON: (012) TELEFAX: (012) klient@frapol.com.pl PAŹDZIERNIK 2008