Przykłady zagadnień związanych z czynną ochroną gatunków zwierząt

Transkrypt

1 Przykłady zagadnień związanych z czynną ochroną gatunków zwierząt Ochrona in situ Ochrona lokalnych populacji gatunków => ochrona siedlisk Ochrona in-situ Ustanawianie obszarów chronionych (ochrona obszarowa) Porównanie kategorii Ochrona ex situ Hodowanie osobników zagrożonych gatunków zwierząt czy roślin. W kontrolowanych warunkach można zwiększyć prawdopodobieństwo przeżycia osobnika, a liczebność takiej hodowlanej populacji może być - o ile uda się opanować odpowiednią technikę zwiększana niemal bez ograniczeń. Ochrona ex situ Ochrona ex situ Ogrody botaniczne i ogrody zoologiczne, ośrodki rehabilitacji zwierząt, banki genów muzea przyrody nieożywionej muzea paleontologiczne Zabezpieczenie istnienia gatunków wraz z ich zróżnicowaniem genetycznym -> banki nasion, banki genów Namnożenie gatunku ex-situ w celu introdukcji do środowiska rośliny (metaplantacja) i zwierzęta (hodowla)

2 Ochrona ex situ niebezpieczeństwa hodowli i metaplantacji Ochrona ex situ zasady Ograniczanie i presja selekcyjna na pulę genetyczną, w przypadku zwierząt wpływ na wzorce zachowania się. pobieranie materiału do hodowli może znacząco ograniczać szansę przetrwania wolnościowej populacji. (problem szczególnie drastyczny w przypadku zwierząt) uciekinierzy z hodowli mogą przenosić wywołane hodowlą zmiany antropogeniczne do dzikich populacji, co oznacza ich synantropizację. Możliwość powstawania wtórnych, synantropijnych stanowisk gatunku przez dziczenie z hodowli zniekształca obraz rozmieszczenia gatunku. Pozyskiwanie materiału do hodowli nie może być uszczerbkiem dla dzikiej populacji. Absolutnie nie należy pobierać materiału z naturalnych, mało licznych populacji gatunków naprawdę rzadkich i zagrożonych, Materiał wzięty do hodowli powinien być maksymalnie wykorzystany. Nie należy hodować odmian uprawnych cennych gatunków występujących w okolicy. Sposoby ochrony gatunków dziko występujących zwierząt (wg ustawy) ustalanie stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania dla gatunków, o których mowa w 1 pkt 1 lit. e, określonych w załączniku nr 5 do rozporządzenia zabezpieczanie ostoi i stanowisk zwierząt przed zagrożeniami zewnętrznymi Strefy ochrony od miejsca rozrodu i regularnego przebywania (przykłady) iglica mała 100 m wąż Eskulapa 200 m; 500 m gniewosz plamisty 100 m; 500 m żółw błotny 200 m; 500 m orzeł przedni 200 m; 500 m orlik grubodzioby i orlik krzykliwy i 100 m; 500 m gadożer 200 m; 500 m iglica mała i wąż Eskulapa gniewosz plamisty i żółw błotny

3 orzeł przedni, orliki: grubodzioby i krzykliwy gadożer Strefy ochrony od miejsca rozrodu i regularnego przebywania (przykłady) szlachar - zalesiona część wyspy, na której stwierdzono gniazdowanie głuszec 200 m od tokowiska, a 500 m w okresie głuszec i szlachar Strefy ochrony od miejsca rozrodu i regularnego przebywania (przykłady) NIETOPERZE - zimowiska, w których w ciągu 3 kolejnych lat choć raz stwierdzono ponad 200 osobników pomieszczenia i kryjówki zajmowane przez nietoperze żołędnica - 25 ha starodrzewi wokół stwierdzonego stanowiska wilk m od nory w okresie niedźwiedź brunatny m od gawry w okresie Kolonia nocka dużego wilk i żołędnica

4 niedźwiedź brunatny Zabiegi ochronne utrzymujące właściwy stan siedliska zwierząt: renaturyzacja i odtwarzanie siedlisk utrzymywanie lub odtwarzanie właściwych stosunków wodnych, stanu gleby lub wody zapobieganie sukcesji roślinnej przez wypas, koszenie, wycinanie drzew i krzewów odtwarzanie i zakładanie zadrzewieńśródpolnych, budowa sztucznych miejsc lęgowych dostosowanie terminów i sposobów wykonania prac gospodarczych do okresów lęgu, rozrodu lub hibernacji Zabiegi ochronne utrzymujące właściwy stan siedliska zwierząt c.d.: Przepławka dla ryb (Odra) tworzenie i utrzymywanie korytarzy umożliwiających migrację osobników zapewnianie drożności cieków szlaków migracji, m.in. konserwacja i budowa przepławek i kanałów oraz rozbiórka przeszkód instalowanie przejść dla zwierząt pod i nad drogami publicznymi oraz liniami kolejowymi regulacja liczebności roślin, grzybów i zwierząt mających wpływ na chronione gatunki Przepławka Przepławka dla ryb (Dolina Liwca) Budowla rzeczna lub urządzenie stosowane na stopniach wodnych (przy zaporach wodnych, jazach), mające za zadanie umożliwić rybom w okresie tarła wędrówkę wzdłuż rzeki. Jest to zazwyczaj układ basenów ustawionych na różnych poziomach, tworzących system stopni, oddzielonych ściankami z zamykanymi otworami. Z innych rozwiązań technicznych mogą to być rynny ograniczające prędkość przepływu wody lub podnoszone komory, ewentualnie sieci.

5 Przepławka i przepust dla tratew Przepławki Przejścia dla zwierząt zadania: Przejścia dla zwierząt Przejścia dla zwierząt mają służyć: łagodzeniu skutków fragmentacji krajobrazu ograniczaniu wypadków zabijania zwierząt w wyniku kolizji z pojazdami na drogach. Każdego dnia setki tysięcy zwierząt kręgowych ginie na drogach, a miliony bezkręgowców!! Przejścia dla zwierząt Przejścia dla zwierząt

6 Przejścia dla zwierząt Przejścia dla zwierząt Typy przejść dla zwierząt przejścia po powierzchni drogi (nie ogrodzone fragmenty drogi) dolne - budowane pod drogą górne - w postaci mostów nad drogą. Niektóre typy przejść mogą dodatkowo spełniać funkcje gospodarcze, dlatego można podzielić je na 2 kategorie: przejścia samodzielne wyłącznie dla zwierząt przejścia zespolone budowane m.in. dla celów gospodarczych i wykorzystywane także jako przejścia dla zwierząt. Przejścia dolne (podziemne) Tunele i przepusty dla małych zwierząt: przekrój okrągły, owalny, prostokątny; szer. 0,5 2 m; z betonu, tworzywa sztucznego lub metalu z naturalnym pokryciem powierzchni (lis, borsuk, kuna, jeż, gryzonie, płazy i bezkręgowce). Przepusty dla płazów: tunel o szer. 1-2 m, wys. > 75 cm; powierzchnia pokryta warstwą gruntu; są systemy naprowadzające i chroniące przed wkraczaniem zwierząt na jezdnie (rynny betonowe z wejściami do tuneli) lub pionowe płoty z betonu, tworzywa sztucznego o wys cm Tunele i przepusty dla małych zwierząt Przepusty dla płazów i dużych zwierząt

7 Przejścia dolne (podziemne) Dla dużych zwierząt: wys. > 4 m, szer. > 15 m, z betonu lub stali, z naturalnym pokryciem powierzchni gruntu (jeleń, daniel i dzik) Dla średnich zwierząt: wys. > 2,5 m, szer. > 6 m, z betonu lub stali, z naturalnym pokryciem powierzchni gruntu (sarna) Estakady: droga na wiadukcie nad powierzchnią terenu, dolinami i jarami, z zachowaniem naturalnej roślinności i struktury krajobrazu na dole; wys. > 5 m, długie przęsła > 15 m i podpory słupowe. Najskuteczniejsza metoda zachowania korytarzy ekologicznych przepust dla średnich zwierząt estakada Przejścia górne (nadziemne) Mosty krajobrazowe - szer. > 80 m, na ich powierzchni naturalna roślinność i niezmie-niona struktura krajobrazu. Zapewniają ciągłość krajobrazu, obszarów siedliskowych i korytarzy ekologicznych dla wszelkich gatunków zwierząt. Duże przejścia nadziemne (zielone mosty) - obiekty o szer m, z zachowaną lub odtworzoną pokrywą roślinną; wykorzysty-wane zależnie od szerokości i pokrycia tere-nu przez różne grupy zwierząt: owady nazie-mne, płazy, gady aż po duże ssaki. most krajobrazowy zielony most Inne sposoby ochrony gatunków dziko występujących zwierząt wspomaganie rozmnażania się gatunku na stanowiskach naturalnych zabezpieczanie reprezentatywnej części populacji przez ochronę ex situ zasilanie populacji naturalnych przez wprowadzanie osobników z hodowli ex situ przenoszenie zwierząt zagrożonych na nowe stanowiska prowadzenie hodowli zwierząt chronionych wykorzystywanych do celów gospodarczych Niezbędne działania w związku z ochroną gatunków monitoring stanowisk, ostoi i populacji gatunków promowanie technologii prac związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i wodnej, umożliwiających zachowanie ostoi i stanowisk gatunków chronionych

8 Reintrodukcja a restytucja gatunku Reintrodukcja ponowne wprowadzenie na stare miejsca bytowania, rodzimych gatunków zwierząt i roślin, kiedyś tam żyjących, potem wytępionych. Jest środkiem do restytucji gatunku, tj. odbudowania jego populacji. Restytucja (łac. restitutio przywrócenie) stanowi całokształt działań prowadzących do przywrócenia poprzedniego stanu liczebności populacji danego gatunku zagrożonego wymarciem lub wymarłego na danym terenie. Udana reitrodukcja: żubr Udana reintrodukcja: sokół wędrowny Udana reintrodukcja: popielica Udana reintrodukcja: foka szara Adam z transmiterem satelitarnym na grzbiecie Focze stado na polskim wybrzeżu Mewia Łacha

9 Znaczenie telemetrii Znana od 40. lat. Namiary prowadzone są z odległości nawet kilku km - zwierzę nie czuje obecności obserwatora. Stosowana jako narzędzie monitorowania, zarządzania, ochrony i reintrodukcji dzikich zwierząt. Np. w kanadyjskich parkach okazało się, że jest znacznie skuteczniejszym sposobem ochrony przed kłusownikami niż wysiłki wielu strażników parkowych, a miejsca rozrodu wskazane przez nadajniki są natychmiast obejmowane szczególną ochroną i zakazem ruchu turystycznego. Restytucja jesiotra, łososia, troci wędrownej Gatunki z zał. 2 DS. występujące w Polsce BEZKRĘGOWCE (42) barczatka kataks Eriogaster catax biegacz urozmaiconycarabus variolosus biegacz Zawadzkiego Carabus zawadszkii bogatek wspaniały Buprestis splendens czerwończyk fioletek Lycaena helle czerwończyk nieparek Lycaena dispar jelonek rogacz Lucanus cervus kozioróg dębosz Cerambyx cerdo krasopani hera Callimorpha quadripunctaria kreślinek Graphoderus bilineatus łątka turzycowa Coenagrion ornatum modraszek eroides Polyommatus eroides modraszek nausitous Maculinea nausithous modraszek telejus Maculinea teleius nadobnica alpejska Rosalia alpina pachnica dębowa Osmoderma eremita Phryganophilus ruficollis Phryganophilus ruficollis pilnicznik fiołkowy Limoniscus violaceus pływak szerokobrzegi Dytiscus latissimus poczwarówka Geyera Vertigo geyeri poczwarówka jajowata Vertigo moulinsiana poczwarówka zmienna Vertigo genesii poczwarówka zwężona Vertigo angustior pogrzybnica Oxyporus mannerheimii ponurek schneidera Boros schneideri przeplatka aurinia Euphydryas aurinia przeplatka maturna Hypodryas maturna rozmiazg kolweński Pytho kolwensis sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens skójka gruboskorupowa Unio crassus skójka perłorodna Margaritifera margaritifera Stephanopachys linearis Stephanopachys linearis Stephanopachys substriatus Stephanopachys substriatus strzępotek edypus Coenonympha oedippus szlaczkoń szafraniec Colias myrmidone średzinka Mesosa myops trzepla zielona Ophiogomphus cecilia Xylomoia strix Xylomoia strix zagłębek bruzdkowany Rhysodes sulcatus zalotka większa Leucorrhinia pectoralis zatoczek łamliwy Anisus vorticulus zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus Gatunki zwierząt zagrożone zmianą sposobu użytkowania Przykłady: -siedliska leśne pachnica dębowa -Łąki przeplatka aurinia -Wody skójka gruboskorupowa Wytłuszczone nazwy gat. priorytetowych 1084 *Pachnica dębowa Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) 1084 *Pachnica dębowa Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) Dyrektywa Siedliskowa Załączniki II (gatunek priorytetowy) i IV Konwencja Berneńska Załącznik II Ochrona gatunkowa ochrona ścisła (gatunek wymagający ochrony czynnej) Europejska czerwona lista chrząszczy saproksylicznych NT Czerwona lista zwierząt zagrożonych w Polsce VU Polska czerwona księga VU Czerwona lista dla Karpat EN (w Polsce CR) Makomaska-Juchiewicz (red.) 2010

10 1084 *Pachnica dębowa Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) Występowanie - dziuplaste, lecz wciąż żywe i stojące drzewa Relikt lasów pierwotnych Najczęściej odnajdywanymi śladami zasiedlenia dziupli przez pachnicę dębową są fragmenty kokolitówi odchody Makomaska-Juchiewicz Przeplatka aurinia Euphydryas aurinia(rottemburg, 1775) Przeplatka aurinia status prawny i zagrożenie : Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II Konwencja Berneńska Załącznik II : ochrona gatunkowa ochrona ścisła (gatunek wymagający ochrony czynnej) Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) EN Polska czerwona księga zwierząt (2004) CR Czerwona lista dla Karpat (2003) EN/VU (w Polsce CR/VU) Czerwona księga motyli dziennych Europy (1999) VU Gatunek silnie zagrożony w całej Europie, ostatnio wyginął w Belgii i Holandii, a w pozostałych krajach obserwuje się szybkie zanikanie jego stanowisk Przeplatka aurinia występowanie 1032 Skójka gruboskorupowa Unio crassus Philipsson, 1788 Łąki trzęślicowe gatunek ściśle związany z czarcikęsem łąkowym (Succisa pratensis) Status prawny i zagrożenie gatunku Dyrektywa Siedliskowa Załączniki II i IV Ochrona gatunkowa ochrona ścisła (gatunek wymagający ochrony czynnej) : Czerwona lista IUCN LR/NT Czerwona lista zwierząt zagrożonych w Polsce (2002) EN Polska czerwona księga zwierząt (2004) EN Zając (2010) w Makomaska-Juchiewicz (red.) 2010

11 1032 Skójka gruboskorupowa Unio crassus Philipsson, Kozioróg dębosz Cerambyx cerdo Linnaeus, Siedlisko: czyste wody bieżące (duże potoki, strumienie i rzeki) z piaszczystym lub piaszczysto-żwirowym dnem Zając (2010) w Makomaska-Juchiewicz (red.) 2010 Stachowiak Kozioróg dębosz Cerambyx cerdo Linnaeus, Kozioróg dębosz Cerambyx cerdo Linnaeus, Status prawny i zagrożenie gatunku Dyrektywa siedliskowa Załączniki II i IV Konwencjaberneoska Załącznik 2 Ochrona gatunkowa ochrona ścisła (od 1952 roku) Czerwona lista zagrożonych zwierząt IUCN (2010) VU Czerwona lista zwierząt zagrożonych w Polsce (2002) VU Polska czerwona księga zwierząt, Bezkręgowce (2004) VU Czerwona lista dla Karpat (2003) VU Czerwona lista chrząszczy (Coleoptera) Górnego Śląska (1998) E Stachowiak 2011 Pierwotne siedliska: drzewostany leśne o dużym udziale dębów szypułkowych i luźnym zwarciu, bez gęstego podrostu ipodszytu, rosnące na siedliskach łęgowych i grądowych w dolinach rzek i ich strefach krawędziowych. Zastępcze: dęby rosnące pojedynczo lub w małych skupiskach w parkach, na ekstensywnie użytkowanych łąkach w dolinach rzecznych, a także w przydrożnych alejach i na groblach. Stachowiak Kozioróg dębosz Cerambyx cerdo Linnaeus, Kozioróg dębosz i dęby w Rogalinie W ramachdziałaokrótkoterminowych proponuje się: zapobieganie usuwaniu lub niszczeniu starych dębów, usuwanie podrostu ipodszytupowodujących ocienienie drzew, zwalczanie kłusownictwa (nielegalnego odławianiaimagines). Działania długoterminowe to: utrzymanie w właściwej kondycjimakrośrodowiskpoprzez zapobieganie ich fragmentacji i systematyczne nasadzenia dębów, utrzymanie poziomu wód gruntowych, rozważenie możliwości i podjęcie próbreintrodukcji kozioroga dębosza na stanowiska przez niego opuszczone (oczywiście pod warunkiem, że te odpowiadająpotrzebomkoziorogai gwarantująutrzymanie jego populacji). Stachowiak 2011

12 Dęby w Rogalinie Dęby w Rogalinie Gatunki z zał. 2 DS. występujące w Polsce RYBY (19) 4009 *Strzebla błotna Eupallasella percnurus(pallas, 1814) aloza Alosa alosa boleń Aspius aspius ciosa Pelecus cultratus głowacica Hucho hucho głowacz białopłetwy Cottus gobio jesiotr zachodni Acipenser sturio kiełb białopłetwy Gobio albipinnatus kiełb Kesslera Gobio kessleri koza Cobitis taenia koza złotawa Sabanejewia aurata łosoś atlantycki Salmo salar minóg morski Petromyzon marinus minóg rzeczny Lampetra fluviatilis minóg strumieniowy Lampetra planeri minóg ukraiński Eudontomyzon mariae parposz Alosa fallax piskorz Misgurnus fossilis różanka Rhodeus sericeus amarus strzebla błotna Phoxinus percnurus Wytłuszczone nazwy gat. priorytetowych Kusznierz *Strzebla błotna Eupallasella percnurus(pallas, 1814) 4009 *Strzebla błotna Eupallasella percnurus(pallas, 1814) Siedlisko: Dyrektywa Siedliskowa Załączniki II (gatunek priorytetowy) i IV Ochrona gatunkowa ochrona ścisła Czerwona lista IUCN DD Czerwona lista zwierząt zagrożonych w Polsce (2002) CR Polska czerwona księga (2001) EN płytkie zbiorniki wodne o głębokości wynoszącej zazwyczaj kilkadziesiąt centymetrów i rzadko przekraczające 1,5 m. Są to najczęściej dystroficzne, naturalne akweny o charakterze torfowiskowym Kusznierz 2011 Kusznierz 2011

13 Różanka Rhodeus sericeus (Pallas, 1776) Różanka Rhodeus sericeus (Pallas, 1776) Siedlisko: Dyrektywa Siedliskowa: załącznik II i IV; Konwencja Berneńska: Załącznik III; Ochrona gatunkowa ochrona ścisła Czerwona lista IUCN V Czerwona lista zwierząt zagrożonych w Polsce (2002) NT Wody stojace lub wolno płynace: jeziora, stawy, starorzecza, kanały; dolny i środkowy bieg dużych rzek 3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne 3130 brzegi lub osuszane dna zbiornikow wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoeto-Nanojuncetea 3260 nizinne i podgorskie rzeki ze zbiorowiskami włosienicznikow 3160 naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne Przybylski 2011 Kusznierz 2011 Jesiotr bałtycki Acipenser oxyrhynchus oxyrhynchus (Mitchill, 1815) / Acipenser sturio (Linnaeus, 1758) Jesiotr bałtycki Acipenser oxyrhynchus oxyrhynchus (Mitchill, 1815) / Acipenser sturio (Linnaeus, 1758) Dyrektywa Siedliskowa: załącznik II i IV; Konwencja Waszyngtońska: Załącznik 2 Konwencja Berneńska: Załącznik III; Ochrona gatunkowa ochrona ścisła Czerwona lista IUCN CR Polska Czerwona Księga EX Przybylski 2011 Przybylski 2011 Jesiotr bałtycki Acipenser oxyrhynchus oxyrhynchus (Mitchill, 1815) / Acipenser sturio (Linnaeus, 1758) Piskorz Misgurnus fossilis (Linnaeus, 1758) Ryba o niejasnej pozycji taksonomicznej, wcześniej uważana była za bałtycką populację jesiotra zachodniego (Acipenser sturio), obecnie jest uznawana za odizolowaną, wschodnią populację występującego wzdłuż atlantyckich wybrzeży Ameryki Północnej jesiotra ostronosego (Acipenser oxyrinchus). Ryba dwuśrodowiskowa: Bałtyk (od wieku 2-3 lat do kilkunastu) W wieku kilkunastu lat powrót do rzek macierzystych (homing) Ochrona: Prace nad restytucją od 1996 r. Kluczowe: przywrócenie naturalnych dróg migracji w Wiśle Dyrektywa Siedliskowa: załącznik II i IV; Konwencja Berneńska: Załącznik III; Ochrona gatunkowa ochrona ścisła Czerwona lista IUCN EN Polska Czerwona Księka NT Przybylski 2011 Przybylski 2011

14 Piskorz Misgurnus fossilis (Linnaeus, 1758) Wszystkie gatunki płazów i gadów występujących w Polsce objęto ochroną gatunkową Siedlisko: Zasiedla wody stojące i wolno płynące, płytkie, zanikające jeziora, drobne, muliste zbiorniki, starorzecza, kanały, rowy melioracyjne 3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne 3160 naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne salamandra plamista (Salamandra salamandra) traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) traszka karpacka (Lissotriton montandoni) traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) traszka górska (Ichthyosaura alpestris) kumak nizinny (Bombina bombina) kumak górski (Bombina variegata) grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) ropucha szara (Bufo bufo) ropucha zielona (Pseudepidalea viridis) ropucha paskówka (Epidalea calamita) rzekotka drzewna (Hyla arborea) żaba jeziorkowa (Pelophylax lessonae) żaba wodna (Pelophylax kl. esculentus) żaba śmieszka (Pelophylax ridibundus) żaba trawna (Rana temporaria) żaba moczarowa (Rana arvalis) żaba zwinka (Rana dalmatina) żółw błotny (Emys orbicularis) jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) jaszczurka żyworodna (Zootoca vivipara) jaszczurka zielona (Lacerta viridis) padalec zwyczajny (Anguis fragilis) zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) zaskroniec rybołów (Natrix tesselata) wąż Eskulapa (Elaphe longissima) gniewosz plamisty (Coronella austriaca) żmija zygzakowata (Vipera berus) Gatunki z zał. 2 DS. występujące w Polsce PŁAZY (4) I GADY (1) 1166 Traszka grzebieniasta Triturus cristatus(laurenti, 1768) kumak górski Bombina variegata kumak nizinny Bombina bombina traszka grzebieniasta Triturus cristatus traszka karpacka Triturus montandoni żółw błotny Emys orbicularis Pabijan Traszka grzebieniasta Triturus cristatus(laurenti, 1768) 1166 Traszka grzebieniasta Triturus cristatus(laurenti, 1768) Dyrektywa Siedliskowa Załączniki II i IV Konwencja Berneńska Załącznik II ochrona gatunkowa ochrona ścisła (gatunek wymagający ochrony czynnej) Czerwona lista IUCN (2004) LC Czerwona lista zwierząt zagrożonych w Polsce (2002) NT Polska czerwona księga (2001) NT Czerwona lista dla Karpat (2003) EN Pabijan 2011 Siedlisko: Wodne: średniej wielkości lub duże zbiorniki, obficie zarośnięte roślinnością wodną, o dobrych warunkach troficznych przy braku ryb Lądowe: pas terenu szerokości około 50 m bezpośrednio otaczający zbiornik wodny 3150 starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, 91D0 bory i lasy bagienne, 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe, 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum). Pabijan 2011

15 1220 Żółw błotny Emys orbicularis(linnaeus, 1758) 1220 Żółw błotny Emys orbicularis(linnaeus, 1758) Najbar 2011 Dyrektywa Siedliskowa -Załączniki II i IV KonwencjaBerneoska-Załącznik II Ochrona gatunkowa w Polsce -ochrona ścisła Ochrona strefowa -wokółmiejsc rozrodu i regularnego przebywania: strefa całoroczna -200 m, strefa okresowa ( ) -500 m; gatunek wymagający ochrony czynnej. 306 Czerwona lista IUCN (1996) -LR-nt-gatunek niższego ryzyka, bliski zagrożenia w skali świata, lecz nie wszędzie wymagający ochrony. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce (2001) -EN (Endangered) -gatunek bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożony Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych (2002) -EN. Lista dla Karpat (2003) -CR (Critically Endangered) -gatunek skrajnie zagrożony. Najbar Żółw błotny Emys orbicularis(linnaeus, 1758) 1220 Żółw błotny Emys orbicularis(linnaeus, 1758) Siedlisko wodne -małe i średniej wielkości eutroficzne zbiorniki -zamulone, wolno płynące cieki, -np: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne; torfowiska przejściowe i trzęsawiska Lęgowiska: -nasłonecznione, piaszczyste, trawiaste i suche powierzchnie porośnięte przez roślinnośdkserotermiczną wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi. Ochrona: rozszerzanie zasięgu występowania poprzez ochronę integralności i łączności siedlisk, ochrona populacji na granicy zasięgu i w rejonach styku różnych linii ewolucyjnych, wykonywanie zabiegów ochronnych, utrzymujących właściwy stan siedlisk, zmniejszanie wpływu drapieżników, eliminacja obcych podgatunków żółwia błotnego i obcych gatunków żółwi ze środowiska, edukacja, zasilanie siedlisk młodymi osobnikami, Najbar 2011 Najbar 2011 Restytucja żółwia błotnego Czynna ochrona żółwia

16 1283 Gniewosz plamisty Coronella austriaca austriaca Laurenti 1283 Gniewosz plamisty Coronella austriaca austriaca Laurenti Najbar Status prawny i zagrożenie gatunku Dyrektywa Siedliskowa -Załącznik IV KonwencjaBerneoska-Załącznik II Ochrona gatunkowa -ochrona ścisła. Ochrona strefowa -wokółmiejsc rozrodu i regularnego przebywania: strefa całoroczna m, strefa okresowa ( ) m; gatunek wymagający ochrony czynnej. 54 Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce (2001) -VU. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) -VU (Vulnerable) -gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie. Najbar Gniewosz plamisty Coronella austriaca austriaca Laurenti 1283 Gniewosz plamisty Coronella austriaca austriaca Laurenti Siedliska gniewosza plamistego w Polsce mogą reprezentowad następujące typy siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej: zarośla jałowca pospolitego na murawachnawapiennych; murawy kserotermiczne typufestuco-brometea; wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami typupotentilletalia caulescentis. Do najważniejszychzagadnieozwiązanych z ochronągniewosza plamistego w Polsce należą: kontynuacja kompleksowego rozpoznania faunistycznego, waloryzacja stanu populacji oraz zajmowanych siedlisk i obejmowanie ich różnymi formami ochrony, utrzymanie najmocniejszych stanowisk, utrzymanie lub tworzenie korytarzy ekologicznych pomiędzysubpopulacjami, minimalizacja strat w wyniku działalności człowieka, w tym działalności leśnej, edukacja skierowana na akcentowanie potrzeby jego ochrony. Najbar 2011 Aktywne formy ochrony siedlisk gniewosza powinny przede wszystkim obejmowadlokalne odsłanianie południowych i południowo-zachodnich stanowisk, w celu ich większego nasłonecznienia, zwłaszcza w miejscach zarośniętych niskąroślinnościązielnąi z licznymi trwałymi, systemami naturalnych kryjówek (fot. 17). Najbar 2011 Gatunki z zał. 2 DS. występujące w Polsce SSAKI (24) 1324 Nocek duży Myotis myotis(borkhausen, 1797) bóbr europejski Castor fiber darniówka tatrzańska Microtus tatricus foka pospolita Phoca vitulina foka szara Halichoerus grypus kozica podgat. tatrzański Rupricarpa rupricarpa tatrica mopek Barbastella barbastellus morświn Phocoena phocoena nerpa Phoca hispida bottnica niedźwiedź brunatny Ursus arctos nocek Bechsteina Myotis bechsteini nocek duży Myotis myotis nocek łydkowłosy Myotis dasycneme nocek orzęsiony Myotis emarginatus norka europejska Mustela lutreola podkowiec duży Rhinolophus ferrumequinum podkowiec mały Rhinolophus hipposideros ryś Lynx lynx smużka stepowa Sicista subtilis suseł perełkowany Spermophilus suslicus świstak podgat. tatrzański Marmota marmota latirostris tchórz stepowy Mustela eversmannii wilk Canis lupus wydra Lutra lutra żubr Bison bonasus Wytłuszczone nazwy gat. priorytetowych

17 1324 Nocek duży Myotis myotis(borkhausen, 1797) 1324 Nocek duży Myotis myotis(borkhausen, 1797) Dyrektywa Siedliskowa ZałącznikI II i IV Konwencja Berneńska Załącznik II Konwencja Bońska Załącznik II EUROBATS Załącznik I ochrona gatunkowa ochrona ścisła (gatunek wymagający ochrony ścisłej) ochrona strefowa zimowiska, w których w ciągu 3 kolejnych lat choć raz stwierdzono ponad 200 nietoperzy (niezależnie od gatunku): strefa ochrony całorocznej pomieszczenia i kryjówki zajmowane przez nietoperze Kategorie IUCN Czerwona lista IUCN (2008) LC Czerwona lista dla Karpat (2003) VU (w Polsce VU) Schronienia letnie Samce niewielkie schronienia np. skrzynki dla ptaków lub nietoperzy, duże dziuple, zakamarki na strychach Samice tworzą kolonie rozrodcze w dużych, ciepłych, izolowanych od światła schronieniach. Zimowiska: dobrze izolowane od warunków zewnętrznych części dużych podziemi jaskiń, obszernych piwnic, fortyfikacji Miejsca rojenia - obszerne podziemia o dużych, łatwo dostępnych wlotach. Żerowiska - lasy o ubogim, niskim runie oraz rzadkim podszycie 1324 Nocek duży Myotis myotis(borkhausen, 1797) 4003 *Świstak tatrzański Marmota marmota latirostris(kratochvil, 1961) Ochrona siedlisk: zamykanie ważniejszych zimowisk za pomocą krat (nie utrudniających przelotu) niedopuszczanie do niekorzystnych zmian mikroklimatu w zimowiskach (osuszanie, zmiany temperatury, zwiększanie przewiewów w okresie hibernacji); niewykonywanie w okresie hibernacji żadnych prac w zimowisku, które mogłyby niepokoić nietoperze, niedopuszczanie ruchu turystycznego w ważnych zimowiskach zapobieganie lokalizacji źródeł hałasu lub drgań w bezpośrednim sąsiedztwie zimowiska; zapobieganie lokalizacji w pobliżu wlotów do zimowisk instalacji czy inwestycji mogących zakłócać przeloty np. ruchliwych dróg, oświetlenia); niedopuszczanie do nadmiernego zarastania wlotów do zimowiska (np. przez krzewy), które mogłoby utrudniać nietoperzom swobodne latanie *Świstak tatrzański Marmota marmota latirostris(kratochvil, 1961) 4003 *Świstak tatrzański Marmota marmota latirostris(kratochvil, 1961) Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II (gatunek priorytetowy) i IV Konwencja Berneńska Załącznik III Ochrona gatunkowa ochrona ścisła Ochrona obszarowa Tatrzański Park Narodowy Czerwona lista IUCN LC Polska czerwona lista (2002) EN Polska czerwona księga (2001) EN Czerwona lista dla Karpat (2003) EN (w Polsce CR) Gatunek związany ze środowiskiem alpejskim (fot. 4). Strefa zamieszkana przez świstaki zaczyna się zwykle od miejscowej górnej granicy lasu i ciągnie się kilkaset metrów wzwyż.

18 2608 *Suseł perełkowany Spermophilus suslicus(güldenstaedt, 1770) 2608 *Suseł perełkowany Spermophilus suslicus(güldenstaedt, 1770) Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II (gatunek priorytetowy) i IV Konwencja Berneńska Załącznik II Ochrona gatunkowa ochrona ścisła (gatunek wymagający ochrony czynnej) Czerwona lista IUCN VU Czerwona lista zwierząt zagrożonych w Polsce (2002) EN Polska czerwona księga (2001) EN 2608 *Suseł perełkowany Spermophilus suslicus(güldenstaedt, 1770) 2608 *Suseł moręgowany Spermophilus citellus(l., 1766) Obecnie występuje 6 zwartych kolonii susłów perełkowanych, które zasiedlają głównie pastwiska oraz trudna do określenia liczba kolonii śródpolnych, których siedliskiem są przeważnie pobocza dróg polnych oraz niektóre uprawy rolne 2608 *Suseł moręgowany Spermophilus citellus(l., 1766) 2608 *Suseł moręgowany Spermophilus citellus(l., 1766) Prawo mi dzynarodowe Konwencja Berneńska Załącznik II Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II i IV ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła (1) (2) Kategorie IUCN Czerwona lista IUCN (1996) VU Polska czerwona lista EX Polska czerwona księga EXP Lista dla Karpat EN (w PL EN) Siedlisko: otwarte tereny - ugory, pola uprawne, skraje polnych drog, suche łąki np ciepłolubne murawy napiaskowe 6210 murawy kserotermiczne 6230 gorskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6510 niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie

19 Udana reintrodukcja: suseł moręgowany 2608 *Suseł moręgowany Spermophilus citellus(l., 1766) Reintrodukcja do Nowego Zoo w Poznaniu sprowadzono 9 susłów moręgowanych z ogrodu zoologicznego w Bernie w Szwajcarii (stado hodowlane pochodzi z Węgier) oraz 32 osobniki odłowione na lotnisku Budakeszi pod Budapesztem susły schwytane na międzynarodowym lotnisku Ferihegy w Budapeszcie, osobników pochodzących z międzynarodowego lotniska w Bratysławie[8] udana reintrodukcja w województwie opolskim (w rejonie, gdzie najdłużej zachowała się silna populacja tego gatunku) potem w województwie dolnośląskim. *Wilk Canis lupusl., 1758 Konwencja Berneńska Załącznik II Konwencja Waszyngtońska Załącznik II Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II i IV ochrona gatunkowa w Polsce ochrona Ecisła (2) ochrona strefowa strefa ochrony okresowej 500 m od nory ( ). Rekompensata strat za szkody w pogπowiu zwierzat gospodarczych. Czerwona lista IUCN (1996) LR/lc Polska czerwona lista NT Polska czerwona księga NT Lista dla Karpat VU (w PL VU) *Wilk Canis lupusl., 1758 Lasy nizinne i górskie, Tereny zakrzaczone w dolinach rzek Ochrona: Wyznaczenie i ochrona sieci korytarzy migracyjnych. Zabezpieczenie odpowiedniej liczby przejść dla zwierząt przez nowo budowane i modernizowane drogi krajowe, ekspresowe i autostrady. Ochrona miejsc rozrodu wilkow poprzez utworzenie stref ochronnych. Ograniczanie rozwoju turystyki w miejscach szczególnie ważnych dla bytowania i rozrodu wilkow. Fladry szczególne sposoby ochrony zwierząt gospodarskich przed wilkiem Wypracowanie metod ochrony gatunków konfliktowych (wilk, bóbr, wydra)

20 Fladry szczególne sposoby ochrony zwierząt gospodarskich przed wilkiem Fladry Kawałki czerwonego, lekkiego materiału 10 x 60 cm, naszyte na sznurek ośr. 3-4 mm co cm. Rozwiesza się je wokół pastwiska na wbitych w ziemię tyczkach, w odległości ok. 1,5-2 m od boków ogrodzenia. Sznur fladr musi być naprężony, a wys. tyczek taka, by dolne krawędzie materiału mogły swobodnie powiewać na wietrze ok. 15 cm nad ziemią. Fladry muszą tworzyć zamknięty prostokąt lub okrąg. Ich działanie wzmacnia intensywny zapach, np. dezodorantu lub innej nieprzyjem-nie pachnącej substancji. Bóbr europejski Castor fiber (L., 1758) Bóbr europejski Castor fiber (L., 1758) Konwencja Berneńska Załącznik III Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II, IV i V Obecnie polska populacja nie zagrożona Ochrona Łagodzenie konfliktów z gospodarką człowieka ochrona gatunkowa w Polsce ochrona częściowa Rekompensata strat za szkody w gospodarstwie rolnym, leenym lub rybackim Czerwona lista IUCN (1996) LR/lc Działania bobra bobry w Parku Skaryszewskim

21 bobry w Parku Skaryszewskim bobry w Parku Skaryszewskim Ochrona drzew przed bobrami, np. w parkach Zła metoda: szeleszczące torebki foliowe Wydra Lutra lutra (L., 1758) Konwencja Berneńska Załącznik II Konwencja Waszyngtońska Załącznik I Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II i IV Wydra Lutra lutra (L., 1758) występuje przy Morzu Bałtyckim, rzekach, jeziorach i stawach hodowlanych we wszystkich zlewniach podstawowych naszego kraju ochrona gatunkowa w Polsce ochrona częściowa Ochrona: utrzymywanie naturalnego charakteru rzek Czerwona lista IUCN (2004) NT Minimalizowanie konfliktów z gospodarką człowieka Polska czerwona lista NT Lista dla Karpat VU (w PL VU)

22 Ochrona stawów rybnych przed wydrą Trwałe ogrodzenia elektryczne 1354 *Niedźwiedź brunatny Ursus arctos(linnaeus, 1758) 1354 *Niedźwiedź brunatny Ursus arctos(linnaeus, 1758) Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II i IV Gatunek priorytetowy Konwencja Berneńska Załącznik II, gatunek Konwencja Waszyngtońska (CITES) Ochrona gatunkowa ochrona ścisła (gatunek wymagający ochrony czynnej) Czerwona lista IUCN LC Czerwona lista zwierząt zagrożonych w Polsce (2002) NT Siedlisko: rozległe lasy liściaste, mieszane i iglaste 2647 *Żubr Bison bonasus(linnaeus, 1758) 2647 *Żubr Bison bonasus(linnaeus, 1758) Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II (gatunek priorytetowy) i IV Konwencja Berneńska Załącznik III Ochrona gatunkowa ochrona ścisła Czerwona lista IUCN VU Polska czerwona lista (2002) EN Polska czerwona księga (2001) EN Czerwona lista dla Karpat (2003) EN (w Polsce VU) rozległe lasy liściaste i mieszane Puszcza Białowieska, Puszcza Knyszyńska, Puszcza Borecka, obszar Mirosławiec (Stado Zachodniopomorskie), Bieszczady

23 2647 *Żubr Bison bonasus (Linnaeus, 1758) Ochrona poprawa komfortu bytowania poprzez odtworzenie Ochronę łąk śródleśnych i innych otwartych przestrzeni w obrębie lasu Zabezpieczenie odpowiedniej podaży wody przez prowadzenie tzw. małej retencji (bobry). Wyłączenie z powszechnego dostępu części lasu stanowiacych ostoję żubrów, Umożliwienie naturalnych migracji między stadami Powiększenie liczebności oraz areału bytowania gatunku poprzez tworzenie kolejnych, niewielkich stad Stworzyc istniejacym wolnym populacjom możliwość naturalnej wymiany osobnikow lub stosowac przewożenie młodych zwierzat. Zakazac sprowadzania do Polski w celach komercyjnych bizonow amerykaƒskich *Kozica tatrzańska Rupicapra rupicapra tatrica (Blahout, 1971) 4006 *Kozica tatrzańska Rupicapra rupicapra tatrica (Blahout, 1971) Siedlisko Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II (gatunek priorytetowy) i IV Konwencja Berneńska Załącznik III Piętro subalpejskie (karpackie zarośla kosodrzewiny) Piętro alpejskie (halne) Piętro subniwalne (turniowe) (górny regiel) Ochrona gatunkowa ochrona ścisła 4060 wysokogorskie borowczyska (Empetro-Vaccinietum) Ochrona obszarowa Tatrzański Park Narodowy * karpackie zarośla kosodrzewiny 6150 wysokogorskie murawy acidofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleżyska śnieżne ne (Salicion herbaceae) Czerwona lista zwierząt zagrożonych w Polsce (2002) CR tatrzańskie murawy wysokogorskie Polska czerwona księga (2001) CR 9410 górskie bory Ewierkowe Czerwona lista dla Karpat (2003) EN (w Polsce EN) 1361 Ryś euroazjatycki Lynx lynx (Linnaeus, 1758) zbiorowiska wyleżyskowe na ustalonych piargach Ochrona poprzez ochronę siedlisk i minimalizację antropopresji 1361 Ryś euroazjatycki Lynx lynx (Linnaeus, 1758) Siedlisko: Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II i IV rozległe drzewostany liściaste, mieszanych i iglastych, w górach i na nizinach Konwencja Berneńska Załącznik II Konwencja Waszyngtońska Załącznik II Rozporządzenie Rady WE 338/97 Załącznik A Ochrona gatunkowa ochrona ścisła (gatunek wymagający ochrony czynnej) Czerwona lista gatunków zagrożonych IUCN (2007) NT Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) NT Polska czerwona księga zwierząt (2001) NT Czerwona lista dla Karpat (2003) EN (w PL EN)

24 Reintrodukcja rysia; metoda born to be free" Opracował dr A. Krzywiński. Para dorosłych rysi żyje w lesie, w wolierze z małymi otworami dla młodych. 4-6 tygodniowe rysie wychodzą z woliery i badająśrodowisko ich przyszłego życia. Przez rok pozostają w pobliżu woliery gdy czują zagrożenie mogą do niej wrócić. Po usamodzielnieniu woliera z dorosłymi przenoszona jest w inne miejsce, a nowe kocięta wychowują się w miejscu, które nie jest rewirem łowieckim dla starszego, dzikiego już rodzeństwa. Badania telemetryczne rysi Wyniki badań telemetrycznych u rysi Wykrycie dalekich wędrówek rysi, ponad 130 km na wschód. Białowieskie rysie są tylko fragmentem dużej populacji, zasiedlającej lasy wschodniej Europy. Rysie w PB nie mogą trwale istnieć w izolacji od innych populacji, musi dochodzić do wymiany osobników (genów) na większym obszarze. Duże rozczłonkowanie naszych lasów zamieszkanych przez rysie może być przyczyną spadku ich liczebności mimo ochrony gatunkowej. Telemetria w Polsce (od 1989 r.) Pionierem był ZBS badano tchórze, potem łasice, kuny, rysie, wilki, borsuki, jenoty, lisy, norki amerykańskie, żubry, jelenie, nietoperze i rzęsorki. Wraz z metodą tropienia na śniegu, analizą odchodów i resztek ofiar, analizą genetyczną poznano m.in. wielkości areałów osobniczych, wybiórczośćśrodowiskową, strukturę socjalną i przestrzenną populacji, sposoby polowania i selekcję ofiar drapieżników. Ustalono rozmiar i przyczyny śmiertelności w populacjach różnych gatunków. Wykryto mechanizmy kształtowania liczebności zwierząt. Obroże telemetryczne

25 Zwierzaki z obrożami Wady metody telemetrycznej Przy chwytaniu - ryzyko wypadku i urazów ciała lub nawet śmierci zwierzęcia (2 do 10%) Nie wiadomo, czy obroże telemetryczne: przeszkadzają drapieżnikom w polowaniu, odbierając im jakąś część sprawności fizycznej i psychicznej wpływają na zachowania pomiędzy osobnikami (np. czy zwierzę może być odtrącane przez inne osobniki gatunku)? nie przyczyniają się do rozwoju chorób skóry oraz nie ułatwiają inwazji pasożytów? Obrączki zaciskowe dla ptaków Obrączki zaciskowe dla ptaków Obrączkowanie ptaków Zaobrączkowane łabędzie

26 6-letnia historia łabędzia AX29 Obrączkowany w 2. roku życia, Węgry, nad Balatonem , Górki k. Wiślicy (50.21 N, E), Polska (M. Jantarski) , Wiedeń (48.15 N, E), Austria (R. Christoph, K. Ilse, E. Fritze) , Okołowice (50.50 N, E), Polska (P. Wilniewczyc, K. Dudzik, G. Kaczorowski) , Karerinky (49.57 N, E) Czechy () , rz. Wisła, Kraków (50.03 N, E), Polska (J. Grabania) , rz. Wisła, Kraków (50.03 N, E), Polska (J. Grabania i inni).