MONITORING GATUNKÓW ZWIERZĄT W LATACH

Transkrypt

1 MONITORING GATUNKÓW ZWIERZĄT W LATACH Zakres wykonanych badań terenowych W sumie pracami objęto 20 gatunków zwierząt. Wyniki prac monitoringowych na stanowiskach poszczególnych gatunków zostały zapisane w opracowanych formularzach bazodanowych i wprowadzone do systemu komputerowego. Lista gatunków zwierząt objętych badaniami monitoringowymi w latach Lp Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Liczba stanowisk Bezkręgowce skójka gruboskorupowa Unio crassus 9 (3) 14 (4) 3 (1) trzepla zielona Ophiogomphus cecilia - 34 (5) 14 (2) przeplatka aurinia Euphydryas aurinia - 17 (6) 2 (1) 4 *1078 krasopani hera Euplagia (=Callimorpha) quadripunctaria 5 *1084 pachnica dębowa Osmoderma eremita *1087 nadobnica alpejska Rosalia alpina *4021 konarek tajgowy Phryganophilus ruficollis 8 *4024 sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens 9 *9003 sówka puszczykówka Xylomoia strix Kręgowce głowacz białopłetwy Cottus gobio 9 (3) 6 (2) traszka grzebieniasta Triturus cristatus - 62 (1) 445 (14) nocek duży Myotis myotis *1352 *wilk Canis lupus *1354 *niedźwiedź brunatny Ursus arctos ryś Lynx lynx *2608 *suseł perełkowany Spermophilus suslicus *2647 *żubr Bison bonasus *4003 *świstak tatrzański Marmota marmota latirostris 19 *4006 *kozica tatrzańska Rupicapra rupicapra tatrica 20 *4009 *strzebla błotna Eupallasella (=Phoxinus) percnurus *gatunki priorytetowe W nawiasach podano liczbę obszarów, jeśli metodyka monitoringu gatunku zakłada z góry 2 poziomy badao (stanowisko traktowane jako próba ) Strona 1 z 15

2 Przeprowadzone badania monitoringowe pozwoliły na ocenę stanu zachowania gatunków na badanych stanowiskach i obszarach. W poniższej tabeli zestawiono wyniki oceny stanu zachowania na badanych stanowiskach obszarach dla wszystkich gatunków. Kod Nazwa polska i łacioska Bezkręgowce 1032 skójka gruboskorupowa Unio crassus 1037 trzepla zielona Ophiogomphus cecilia 1065 przeplatka aurinia Euphydryas aurinia *1078 krasopani hera Euplagia (=Callimorpha) quadripunctaria *1084 pachnica dębowa Osmoderma eremita *1087 nadobnica alpejska Rosalia alpina *4021 konarek tajgowy Phryganophilus ruficollis *4024 sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens *9003 sówka puszczykówka Xylomoia strix Kręgowce 1163 głowacz białopłetwy Cottus gobio 1166 traszka grzebieniasta Triturus cristatus 1324 nocek duży lato Myotis myotis 1324 nocek duży zima Myotis myotis Ocena dla regionu ALP nie badano CON (U1) CON (FV) CON (U1) ALP - XX CON - FV ALP nie badano CON -? ALP U1 Populacja 3 FV, 4 U1, 2 U2 5FV, 3 U1, 3 FV 24 XX 8 FV, 5 U1, 10 XX 0 FV, 5 U1, 4U2 22 XX Ocena stanu zachowania Perspek Siedlisko tywy 3 FV, 4 U1, 2 U2 5FV,, 2 U2 26 FV 10 FV, 13 U1, 8 FV, 22 XX CON - FV 7 FV 4 FV ALP U1 2 FV 10 U1, 7 U2 2 XX 14 FV 7 U1, 6 FV,, 5 FV, 3 U1, 13 FV 2 U2 12 XX 14 FV, 9 U1, 14 FV, 10 U1 7 U2 F4 FV 10 FV 1, Ocena ogólna 6 U1, 5 FV,, 2 U2 13 FV 13 XX 8 FV, 15 U1 6 FV, 9 U1, 12 U2 4 XX 4 FV 6 FV 13 U1, 2 XX CON - XX XX XX XX XX ALP nie badano CON -? ALP nie badano CON (U1) ALP? CON (U1) ALP nie badano 7FV, 1U1, 4U2, 2XX 15FV, 3U1, 3 U2, 2 XX 8FV, 3U1, 7FV, 4U1, 1U2, 2XX 20 FV, 3 U1 4FV, 8U1 3 U1 6FV, 3U1, 2U2, 3XX 11FV, 5U1, 1U2 6XX 4FV, 4U1, 4XX 7FV, 2U1, 3U2, 2XX 10FV, 8U1, 5U2 1 FV, 1 Strona 2 z 15

3 *1352 wilk Canis lupus *1354 niedźwiedź brunatny Ursus arctos 1361 ryś Lynx lynx *2608 suseł perełkowany Spermophilus suslicus *2647 żubr Bison bonasus *4003 świstak tatrzaoski Marmota marmota latirostris *4006 kozica tatrzaoska Rupicapra rupicapra tatrica *4009 strzebla błotna Eupallasella (=Phoxinus) percnurus CON - FV ALP nie badano CON -? ALP U2 ALP nie badano CON -? CON U2 1XX 2FV 1 FV 3 U2 1 FV, 2 FV 4 U2 2FV 1 FV 2 U2 2FV 3 FV 3 FV 1 FV, 3 FV 3 FV, 2 FV 4 U2 2FV 1 FV 3 U1 1 FV, 2 FV 4 U2 ALP U1 3 FV, 1 FV, 4 U1 3 FV, CON U1 ALP - FV FV FV FV FV ALP U FV FV FV CON -? 5 FV 3 U2, 2 U2 2 FV 3 U2 W przypadku 11 spośród 20 monitorowanych gatunków zakres badao pozwala na ocenę ich stanu zachowania nie tylko na badanych stanowiskach i obszarach, ale także w skali kraju lub jednego z regionów biogeograficznych, ponieważ monitoringiem objęto wszystkie miejsca występowania tych gatunków lub ich odpowiednią reprezentację. Są to takie gatunki, jak przeplatka aurinia, krasopani hera, nadobnica alpejska, konarek tajgowy, sichrawa karpacka, sówka puszczykówka, niedźwiedź brunatny, suseł perełkowany, żubr, świstak i kozica. Również w odniesieniu do kolejnych 3 gatunków (trzepla zielona, traszka grzebieniasta, nocek duży) dobór stanowisk do badao pozwala na wyciągnięcie pewnych wniosków co do stanu zachowania krajowych populacji. Spośród tych 14 gatunków jedynie 4 (trzepla zielona, krasopani hera, konarek tajgowy i świstak) znajdują się we właściwym stanie zachowania, stan 9 gatunków oceniono jako niezadowalający (U1), a jednego (suseł perełkowany) jako zły (U2). We wszystkich przypadkach oceny stanu zachowania, które można wyprowadzid na podstawie badao monitoringowych potwierdzają oceny przedstawione w raportach do Komisji Europejskiej 2007, które były oparte na całej dotychczasowej wiedzy o gatunkach. Pomimo poprawy stanu wiedzy o występowaniu krasopani hera i nadobnicy alpejskiej ich stan nadal pozostaje nieznany, chod w przypadku krasopani hera na wiekszości stanowisk określono go jako właściwy (FV). W przypadku pozostałych 6 gatunków (skójka gruboskorupowa, pachnica dębowa, głowacz białopłetwy, wilk, ryś, strzebla błotna) wyniki przeprowadzonych badao pozwalają wnioskowad o stanie ich zachowania jedynie na poziomie badanych stanowisk i obszarów Natura Za wyjątkiem wilka i głowacza białopłetwego, ogólny stan zachowania tych gatunków na większości stanowisk przedstawia się niezadowalająco (U1) lub źle (U2). Stan zachowania populacji Strona 3 z 15

4 Na większości badanych stanowisk stan populacji oceniano jako niezadowalający. W przypadku takich gatunków jak nocek duży, czy strzebla błotna oceny stanu populacji na stanowiskach są nieco lepsze niż oceny ogólne stanu zachowania. O słabszej ocenie ogólnej decydował w takiej sytuacji stan siedlisk i perspektywy zachowania gatunku. W przypadku niektórych gatunków o skrytym trybie życia (krasopani hera, pachnica dębowa i nadobnica alpejska) na wielu ich stanowiskach nie udało się jednoznacznie ocenid stanu populacji i określano go jako nieznany. Wtedy ocena ogólna opierała się jedynie na ocenie stanu siedliska i perspektyw zachowania (jeśli możliwe było ich określenie). Stan siedliska W przypadku większości gatunków stan siedlisk na stanowiskach uzyskiwał podobne oceny jak stan populacji. Przeważały oceny stan niezadowalający (U1), spowodowane postępującymi zmianami siedliskowymi, najczęściej w wyniku negatywnych oddziaływao antropogenicznych a także naturalnymi, np. sukcesja roślinna na półnaturalnych otwartych siedliskach, gdzie zaniechano użytkowania. W przypadku takich gatunków jak nocek duży, czy strzebla błotna stan siedlisk oceniono gorzej niż sam stan populacji (gatunek prawdopodobnie zareaguje z opóźnieniem na pogarszające się warunki środowiska. Otrzymane wyniki wskazują, że główne działania ochronne powinny koncentrowad się na poprawie stanu siedlisk. Perspektywy ochrony W obliczu aktualnego stanu siedlisk oraz istniejących oddziaływao perspektywy zachowania gatunków na większości stanowisk oceniane są jako niewłaściwe lub złe. Z reguły ocena perspektyw jest podobna jak ocena stanu zachowania populacji i siedlisk. Bywa jednak, że jest to ocena niższa niż np. ocena aktualnego stanu siedliska, co świadczy o tym, że o ocenie perspektyw zadecydowały przewidywane zmiany siedlisk. Dotyczy to nocka dużego, rysia, żubra. Reasumując, wyniki monitoringu gatunków zwierząt wskazują na przeważający niewłaściwy stan ich zachowania; wśród takich gatunków jest aż 8 priorytetowych. Dla większości przypadków można określid przyczyny takiego stanu (por. sprawozdania zbiorcze koordynatorów zał. 3) i ewentualnie zalecid działania ochronne. Wyniki badao wskazują też, że jeden z gatunków Natura 2000 sówka puszczykówka Xylomoia strix nie wystepuje w Polsce. Otwartą kwestią pozostaje, czy należy usunąd go z listy gatunków chronionych prawnie i listy gatunków, których siedliska mają byd chronione w sieci Natura 2000, jak sugeruje koordynator. Byd może należy jeszcze powtórzyd poszukiwania w kolejnym okresie sprawozdawczym ( ). Ważnym efektem monitoringu jest poszerzenie naszej wiedzy o występowaniu w Polsce czterech badanych gatunków (sichrawa karpacka, nadobnica alpejska, krasopani hera, czy traszka grzebieniasta). Generalnie, wyniki przeprowadzonych badao wskazują, że należy je wykorzystad do zweryfikowania dokumentacji zgłoszonych już do Komisji Europejskiej Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk sieci Natura 2000 i generalnie do zoptymalizowania sieci (wyznaczenia dodatkowych obszarów Natura 2000 lub zweryfikowania granic zaproponowanych obszarów). Należy je także wykorzystad do kolejnej oceny stanu zachowania gatunków w sprawozdaniu 2013 do Komisji Europejskiej, a przede wszystkim do planowania i wdrożenia działao ochrony czynnej. Nalezy tu zaznaczyd, że w przypadku niektórych gatunków (np. suseł perełkowany, żubr, nocek duży, przeplatka aurinia) takie działania są już podejmowane, chod mogą dotyczyd tylko Strona 4 z 15

5 niektórych stanowisk. Monitoring dostarcza też wskazówek co do równoległego prowadzenia badao podstawowych, niezbędnych dla uzupełniania luk w wiedzy o pewnych gatunkach, a także doskonalenia metodyki monitoringu. Sygnalizowane oddziaływania i zagrożenia W sumie na badanych stanowiskach wykazano ponad 80 różnych oddziaływao. Ponad 2/3 tych oddziaływao odnotowywano rzadko, na mniej niż 10 stanowiskach. Natomiast 14 oddziaływao odnotowano na co najmniej 25 stanowiskach, a więc można uznad, że są one dośd powszechne. Są to takie oddziaływania, jak drogi i autostrady, ewolucja biocenotyczna (sukcesja roślinna), gospodarka leśna (w tym zwłaszcza wycinka lasu), hodowla ryb, skorupiaków i mięczaków, konkurencja, kształtowanie poziomu wód i regulowanie koryt rzecznych, uprawa, wędkarstwo, wyschnięcie, zabudowa rozproszona, zanieczyszczenie wód, zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie. Znakomita większośd obserwowanych oddziaływao ma przyczyny antropogeniczne. Częśd z nich jak gospodarka leśna czy uprawa nie musi mied negatywnego wpływu na monitorowane gatunki. Świadczą natomiast o charakterze środowiska na badanych stanowiskach. W poniższej tabeli zestawiono listę oddziaływao i podlegających im gatunków zwierząt. Oddziaływanie Liczba stanowisk Gatunki zwierząt, których dotyczy Antagonizm ze zwierzętami domowymi 5 nocek duży, traszka grzebieniasta Antagonizm ze zwierzętami introdukowanymi 4 traszka grzebieniasta Budowle związane z rolnictwem 1 żubr Chwytanie, trucie, kłusownictwo 5 wilk, żubr Ciągła miejska zabudowa 2 traszka grzebieniasta Drapieżnictwo 13 głowacz białopłetwy, nocek duży, traszka grzebieniasta Drogi, autostrady 109 nocek duży, pachnica dębowa, przeplatka aurinia, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta, trzepla zielona, wilk, żubr Duże porty lotnicze 1 traszka grzebieniasta Eutrofizacja 20 skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Ewolucja biocenotyczna 34 krasopanbi hera, pachnica dębowa, przeplatka aurinia skójka gruboskorupowa, strzebla błotna,suseł perełkowany, traszka grzebieniasta Fabryka 1 nocek duzy Gospodarka leśna - ogólnie 72 konarek tajgowy, nadobnica alpejska, pachnica dębowa, sichrawa karpacka, traszka grzebieniasta, żubr Hodowla ryb, skorupiaków i mięczaków 49 traszka grzebieniasta, trzepla zielona Hodowla zwierząt 2 traszka grzebieniasta Infrastruktura sportowa i rekreacyjna 2 nocek duży, traszka grzebieniasta Inne kompleksy sportowe i rekreacyjne 1 nocek duży Inne możliwe oddziaływania aktywności rekreacyjnej i sportowej, nie wspomniane powyżej 5 nocek duży, skójka gruboskorupowa, trzepla zielona Strona 5 z 15

6 Inne naturalne procesy 2 nocek duży, traszka grzebieniasta Inne rodzaje aktywności człowieka związane z urbanizacją, przemysłem etc. Inne rodzaje praktyk rolniczych lub leśnych, nie wymienione powyżej 2 nocek duży Inne rodzaje sportu i aktywnego wypoczynku 1 nocek duży Inne rodzaje zanieczyszczeń lub oddziaływań człowieka Inne spowodowane przez człowieka zmiany stosunków wodnych Inne tereny przemysłowe lub handlowe 1 nocek duży 5 nocek duży, pachnica dębowa, przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, wilk 7 nocek duży, pachnica dębowa, przeplatka aurinia, strzebla błotna, traszka grzebieniasta, 1 traszka grzebieniasta Inne typy zabudowy 1 traszka grzebieniasta Inwazja gatunku 2 pachnica dębowa Kamieniołomy 3 nocek duży, traszka grzebieniasta Kempingi i karawaningi 5 żubr Kolekcjonowanie (owadów, gadów, 16 konarek tajgowy, sichrawa karpacka, płazów...) Kompleksy narciarskie 1 żubr Konkurencja 27 pachnica dębowa, sichrawa karpacka Kopalnie 2 traszka grzebieniasta Koszenie / ścinanie 15 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, suseł perełkowany Kształtowanie poziomu wód 27 traszka grzebieniasta, trzepla zielona Linie kolejowe, w tym TGV 3 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, trzepla zielona Mniejsze lotniska, lądowiska 1 traszka grzebieniasta, suseł perełkowany Modyfikowanie funkcjonowania wód - ogólnie 4 głowacz bialopłetwy Modyfikowanie prądów rzecznych 1 trzepla zielona Mosty, wiadukty 1 nocek duzy Nawożenie /nawozy sztuczne/ 8 skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Nieciągła miejska zabudowa 4 raszka grzebieniasta Odnawianie lasu po wycince (nasadzenia) 1 sichrawa karpacka Odpady, ścieki 21 głowacz białopłetwy, nocek duży, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Odwadnianie 6 pachnica dębowa, przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta Pasożytnictwo (zwierzęta) 5 żubr Pojazdy zmotoryzowane 2 nocek duży Polowanie 4 żubr Powódź 24 pachnica dębowa, traszka grzebieniasta Pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych 8 nocek duży, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Regulowanie (prostowanie) koryt rzecznych 25 skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta, trzepla zielona Sieć transportowa 3 nocek duży, traszka grzebieniasta, wilk Skażenie genetyczne (zwierzęta) 3 żubr Składowanie śmieci, odkładanie wybagrowanego materiału 4 traszka grzebieniasta Strona 6 z 15

7 Składowisko przemysłowe 1 nocek duży Stosowanie pestycydów 7 pachnica dębowa, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe 15 traszka grzebieniasta, trzepla zielona Tamy, wały, sztuczne plaże - ogólnie 5 głowacz białopłetwy, skójka gruboskorupowa Tereny przemysłowe i handlowe 2 nocek duży, traszka grzebieniasta Tereny zurbanizowane, tereny zamieszkane 8 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, wilk Turystyka górska, wspinaczka, speleologia 2 nocek duży, traszka grzebieniasta Turystyka piesza, jazda konna i jazda na 19 nocek duży, sichrawa karpacka, traszka pojazdach niezmotoryzowanych grzebieniasta, żubr Uciążliwy hałas 2 nocek duży Uprawa 65 traszka grzebieniasta Usprawniony dostęp do obszaru 4 żubr Usuwanie martwych i umierających drzew 16 pachnica dębowa, sichrawa karpacka Usuwanie podszytu 6 sichrawa karpacka Wandalizm 19 nocek duży, pachnica debowa, sichrawa karpacka Wędkarstwo 34 glowacz białopłetwy, skójka gruboskorupowa, strzebla błotna, traszka grzebieniasta, trzepla zielona Wycinka lasu 29 nadobnica alpejska, nocek duży, pachnica dębowa, sichrawa karpacka Wydeptywanie, nadmierne użytkowanie 2 krasopani hera, traszka grzebieniasta Wydobywanie piasku i żwiru 10 glowacz białopłetwy, skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta Wypalanie 2 pachnica dębowa, traszka grzebieniasta Wypełnianie rowów, tam, stawów, sadzawek, 5 traszka grzebieniasta bagien lub torfianek Wyschnięcie (w tym z nagromadzeniem 98 strzebla błotna, traszka grzebieniasta materii organicznej) Zabudowa rozproszona 25 nocek duży, traszka grzebieniasta Zalesianie 7 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta Zamulenie 11 traszka grzebieniasta Zanieczyszczenia 7 traszka grzebieniasta Zanieczyszczenia wód 48 skójka gruboskorupowa, traszka grzebieniasta, trzepla zielona Zanieczyszczenie gleby 4 traszka grzebieniasta Zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie - 25 przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta ogólnie Zawleczenie choroby (zwierzęta) 2 żubr Zmiana sposobu uprawy 3 traszka grzebieniasta, żubr Istotne negatywne oddziaływania na gatunki zwierząt to np.: 1) zarastanie siedlisk sukcesja roślinna (krasopani hera, przeplatka aurinia, suseł perełkowany; strzebla błotna) 2) fragmentacja siedlisk (niedźwiedź brunatny, wilk, ryś, żubr, przeplatka aurinia) 3) wycinka drzew przydrożnych (pachnica dębowa) 4) usuwanie martwego drewna/pozostawianie zbyt małej ilości suchego drewna w lasach gospodarczych (nadobnica alpejska, konarek tajgowy) Strona 7 z 15

8 5) kolekcjonerstwo (sichrawa karpacka) 6) regulacja cieków (skójka gruboskorupowa) 7) przegradzanie cieków/stopnie tamy progi prowadzące do izolacji (głowacz białopłetwy) 8) zarybianie drobnych zbiorników wodnych (traszka grzebieniasta) 9) przestrzenna izolacja stanowisk gatunków (przeplatka aurinia, traszka grzebieniasta, suseł perełkowany, żubr) 10) zanieczyszczenie wód (skójka gruboskorupowa) 11) zasypywanie, zaśmiecanie drobnych zbiorników wodnych (traszka grzebieniasta) 12) choroby (żubr) 13) niepokojenie zwierząt (nocek duży) Niektóre oddziaływania są bardzo specyficzne i dotyczą pojedynczych gatunków jak np. pozostawianie na lato drewna ściętego w zimie/sągi dla nadobnicy alpejskiej. Sugerowane zalecenia ochronne W sytuacji niewłaściwego stanu zachowania gatunków na stanowiskach i obserwowanych negatywnych oddziaływao aktualnych i przewidywanych koordynatorzy badao monitoringowych proponowali konkretne działania ochronne. Zestawiono je w poniższej tabeli. Otwarte pozostaje pytanie, kto ma je wprowadzid w życie w sytuacji, gdy obszary Natura 2000 nie mają jeszcze wyznaczonych zarządzających. Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Zalecenia ochronne Bezkręgowce 1032 skójka gruboskorupowa Unio crassus Zapobieganie pracom niszczącym koryta cieków (egzekwowanie OOŚ). Działania z zakresu poprawy czystości wód trzepla zielona Ophiogomphus cecilia Nie wymaga specjalnych zabiegów ochronnych. Prawdopodobnie poprawa jakości wody w rzekach przyniosłaby jeszcze zwiększenie liczebności krajowej populacji do wartości bardzo wysokich (minimum IV klasa czystości, wskazana III) przeplatka aurinia Euphydryas aurinia Usuwanie podrostu drzew i krzewów na stanowiskach i w ich sąsiedztwie oraz wykaszanie części zasiedlonej łąki (miejsca żerowania gąsienic powinny być oznakowane i omijane w czasie wykonywania zabiegów). *1078 krasopani hera Euplagia (=Callimorpha) quadripunctaria Prowadzenie zabiegów zapobiegających nadmiernemu zarastaniu roślinnością krzewiastą i drzewiastą żerowisk imagines na terenie Pienin *1084 pachnica dębowa Osmoderma eremita 1. Aktywne działania chroniące tradycyjny krajobraz terenów wiejskich: zapobieganie wycinaniu alei i szpalerów rodzimych gatunków drzew wzdłuż dróg, parków wiejskich oraz głowiastych wierzb na terenach wilgotnych 2. Odtwarzanie ciągów migracyjnych pomiędzy istniejącymi stanowiskami poprzez Strona 8 z 15

9 *1087 nadobnica alpejska *4021 konarek tajgowy Phryganophilus ruficollis *4024 sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens *9003 sówka puszczykówka Kręgowce 1163 głowacz białopłetwy 1166 traszka grzebieniasta sadzenie zadrzewień (aleje śródpolne, szpalery drzew wzdłuż cieków wodnych itp.) 3. W lasach pozostawianie dużych, dziuplastych drzew i w miejscach stwierdzenia pachnicy ew. przeprowadzanie cięć prześwietlających drzewostan Rosalia alpina Zwiększenie masy grubowymiarowego martwego drewna w lasach gospodarczych. W rejonie występowania gatunku unikanie pozostawiania ściętego zimą drewna w sągach do lata i późniejszego usuwania go z Xylomoia strix lasu. 1. Ochrona wszystkich miejsc, w jakich się zaobserwuje gatunek, w formie ścisłych rezerwatów faunistycznych. 2. W lasach gospodarczych PB (powyżej IV klasy wieku) zwiększenie masy grubowymiarowego martwego drewna do 5% miąższości drzewostanu na tym siedlisku, pozostawiając nie mniej niż 5 grubych rozkładających się całych kłód na 1 ha lasu. 3. Zaniechanie użytkowania, przebudowy drzewostanów i cięć sanitarnych we wszystkich drzewostanach PB powyżej 100 lat. 1. Wykaszanie bujnej roślinności zielnej oraz usunięcie części podszytu i podrostu, który ocienia najwartościowsze okazy wiciokrzewu czarnego L. nigra, szczególnie na stanowiskach, na których ten krzew nie odnawia się. 2. W okresie pojawu imagines częstsza kontrola (patrolowanie) tych stanowisk, na których występuje duże niebezpieczeństwo ze strony takich czynników jak: wandalizm, kolekcjonerstwo. Gatunek o niepotwierdzonym występowaniu w Polsce. Nie jest więc możliwe zidentyfikowanie zagrożeń i sformułowanie zaleceń. Cottus gobio Zapobieganie zanieczyszczeniu wód, regulacjom koryt rzecznych i za budowie progów na rzekach Triturus cristatus Zapewnienie łączności pomiędzy lokalnymi populacjami traszek grzebieniastych, umożliwiając wymianę osobników pomiędzy nimi. Działania powinny zmierzać do utrzymania wysokiego zagęszczenia zbiorników wodnych (optymalnie 4 zbiorniki/km 2 ) oraz utrzymania korzystnego siedliska lądowego pomiędzy zbiornikami. Konieczne jest odtwarzanie starych i budowanie nowych zbiorników wodnych nocek duży Myotis myotis Odpowiednie zabezpieczanie zimowisk (zamykanie jaskiń i innych podziemi kratami umożliwiającymi swobodny przelot nietoperzy a zapobiegającymi ich penetracji przez ludzi i zakłócaniu spokoju zwierząt). Strona 9 z 15

10 Umożliwianie nietoperzom korzystania ze strychów budynków jako schronień kolonii letnich (zabezpieczanie drożności wlotów, prowadzenie prac remontowych i konserwacyjnych w okresie, gdy nietoperze nie przebywają w schronieniu z wykorzystaniem bezpiecznych (nietoksycznych) środków konserwacji drewna). W razie potrzeby (gromadzenie się dużych ilości guana), zainstalowanie platformy zabezpieczającej w schronieniach letnich. Utrzymywanie bazy żerowiskowej nietoperzy przez ograniczone stosowania środków owadobójczych dla ochrony upraw rolnych i leśnych. *1352 wilk Canis lupus Zapobieganie izolacji populacji poprzez niedopuszczanie do fragmentacji siedlisk przez inwestycje liniowe *1354 niedźwiedź brunatny Ursus arctos Zapobieganie izolacji populacji poprzez niedopuszczanie do fragmentacji siedlisk przez inwestycje liniowe. Zakaz zbioru owoców runa w wyznaczonych fragmentach areału zwierząt. Zakaz penetracji wyznaczonych fragmentów areału zwierząt w okresie hibernacji zwierząt. Odpowiednie zabezpieczanie śmietników na terenach należących do areału niedźwiedzi ryś Lynx lynx Zapobieganie izolacji populacji poprzez niedopuszczanie do fragmentacji siedlisk przez inwestycje liniowe *2608 suseł perełkowany Spermophilus suslicus Głównie ochronna czynna, polegająca na wykonywaniu corocznych zabiegów utrzymujących siedliska zwartych kolonii susłów w odpowiednim dla nich stanie (wypas, koszenie). Ochrona kolonii śródpolnych nie jest możliwa, ponieważ kolidowałaby z koniecznymi pracami agrotechnicznymi, a w wielu przypadkach mogą uniemożliwić ich wykonanie. *2647 żubr Bison bonasus Ochrona czynna. W Europie brak jest obszarów, na których wolne populacje mogłyby rozwijać się wyłącznie w sposób naturalny, bez ingerencji człowieka. Działania człowieka powinny być ograniczone do niezbędnego minimum. Istotne jest zapewnienie żubrom ochrony, zarówno prawnej jak i przez odpowiedni dozór na obszarach występowania. Dokarmianie w okresie zimowym ma pomóc żubrom przetrwanie trudnego okresu oraz ograniczyć ich niekorzystne oddziaływanie na drzewostany i zapobiegać konfliktom z miejscową ludnością *4003 świstak tatrzański Marmota marmota latirostris Miejsca występowania objęte są ochroną w formie parku narodowego. Nie należy dopuścić do rozwoju infrastruktury sportowej i rekreacyjnej w rejonach występowania kolonii świstaków oraz zapobiegać nielegalnej Strona 10 z 15

11 *4006 kozica tatrzańska Rupicapra rupicapra tatrica *4009 strzebla błotna Eupallasella (=Phoxinus) percnurus penetracji takich terenów. Miejsca występowania objęte są ochroną w formie parku narodowego. W razie potrzeby okresowe zamykanie pewnych odcinków szlaków i terenów wspinaczkowych. Pogłębianie wypłycających się zbiorników wodnych (wysychających i ulegających lądowaceniu) Proponowany zakres monitoringu przyrodniczego Lista gatunków Monitoringu w Polsce wymaga bardzo duża liczba gatunków zwierząt. Przede wszystkim jest to 141 gatunków (poza ptakami) z załączników II, IV i V Dyrektywy Siedliskowej, czyli gatunków o znaczeniu europejskim, których listę załączono poniżej. Jako kraj członkowski UE Polska jest zobowiązana do składania - co 6 lat - raportów do Komisji Europejskiej na temat stanu ich zachowania w oparciu o prowadzony monitoring. Natomiast z punktu widzenia ochrony polskiej przyrody monitoringiem powinny byd objęte gatunki zagrożone (zanikające, rzadkie i endemiczne), gatunki podlegające ochronie prawnej, gatunki problemowe (wyrządzające tzw. szkody) oraz gatunki inwazyjne. Za wyjątkiem gatunków inwazyjnych, gatunki z pozostałych kategorii częściowo pokrywają się z listami gatunków o znaczeniu europejskim, czyli z załączników DS. Niemniej jednak, poza tymi listami pozostaje znaczna częśd gatunków zagrożonych i chronionych w Polsce. Jesli chodzi o same gatunki zagrożone, to w czerwonych księgach zwierząt opisano 296 takich gatunków: 60 gatunków kręgowców (bez ptaków) i 236 gatunki bezkręgowców, a na czerwonej liście bezkręgowców umieszczono 2769 gatunków. Gatunków opisanych w polskich czerwonych księgach zwierząt z najwyższymi kategoriami zagrożenia (CR i EN) a nie zamieszczonych na załącznikach Dyrektywy Siedliskowej jest 131 (w tym 3 gatunki kręgowców). Już tylko te liczby świadczą, że udźwignięcie organizacyjne i finansowe monitoringu gatunków zwierząt będzie bardzo trudne. Konieczne jest więc ustalenie priorytetów i zróżnicowanie zakresu badao monitoringowych. W poniższej tabeli zestawiono listę gatunków z załączników Dyrektywy Siedliskowej, których monitoring wynika ze zobowiązao Polski jako kraju członkowskiego UE. L.p Kod Nazwa polska Nazwa łacińska BEZ KRĘGOWCE Aeshna viridis żagnica zielona Anisus vorticulus zatoczek łamliwy Astacus astacus rak szlachetny Boros schneideri ponurek Schneidera Buprestis splendens bogatek wspaniały Callimorpha (Euplagia) quadripunctaria krasopani hera Carabus variolosus biegacz urozmaicony Carabus zawadzkii biegacz Zawadzkiego Cerambyx cerdo kozioróg dębosz Coenagrion ornatum łątka ozdobna Coenonympha hero strzępotek hero Coenonympha oedippus strzępotek edypus Colias myrmidone szlaczkoń szafraniec Strona 11 z 15

12 Cucujus cinnaberinus zgniotek cynobrowy Dytiscus latissimus pływak szerokobrzeżek Erebia sudetica górówka sudecka Eriogaster catax barczatka kataks Euphydryas aurinia przeplatka aurinia Graphoderus bilineatus kreślinek Helix pomatia ślimak winniczek Hirudo medicinalis pijawka lekarska Hypodryas maturna przeplatka maturna 23 Isophya stysi brak polskiej nazwy dla tego szarańczaka Leucorrhinia albifrons zalotka białoczelna Leucorrhinia caudalis zalotka spłaszczona Leucorrhinia pectoralis zalotka większa Limoniscus violaceus pilnicznik fiołkowy Lopinga achine osadnik wielkooki Lucanus cervus jelonek rogacz Lycaena dispar czerwończyk nieparek Lycaena helle czerwończyk fioletek Maculinea arion modraszek arion Maculinea nausithous modraszek nausitous Maculinea teleius modraszek telejus Margaritifera margaritifera skójka perłorodna Mesosa myops średzinka Ophiogomphus cecilia trzepla zielona Osmoderma eremita pachnica dębowa Oxyporus mannerheimii pogrzybnica Parnassius apollo niepylak apollo Parnassius mnemosyne niepylak mnemozyna Phryganophilus ruficollis konarek tajgowy Polyommatus eroides modraszek eroides Proserpinus proserpina postojak wiesiołkowiec Pseudogaurotina excellens sichrawa karpacka Pytho kolwensis rozmiazg kolweński Rosalia alpina nadobnica alpejska Rhysodes sulcatus zagłębek bruzdkowany Stylurus (=Gomphus) flavipes gadziogłówka żółtonoga Sympecma paedisca (braueri) straszka północna Unio crassus skójka gruboskorupowa Vertigo angustior poczwarówka zwężona Vertigo geyeri poczwarówka Geyera Vertigo moulinsiana poczwarówka jajowata KRĘGOWCE Ryby i krągłouste Alosa alosa aloza Alosa fallax parposz Aspius aspius boleń Barbus barbus brzana Barbus meridionalis (Barbus peloponnesius) brzanka Barbus cyclolepis brzana karpacka Cobitis taenia koza Coregonus albula sielawa Coregonus lavaretus sieja Cottus gobio głowacz białopłetwy Eudontomyzon mariae minóg ukraiński Gobio albipinnatus kiełb białopłetwy Gobio kessleri kiełb Kesslera Lampetra fluviatilis minóg rzeczny Strona 12 z 15

13 Lampetra planeri minóg strumieniowy Misgurnus fossilis piskorz Pelecus cultratus ciosa Petromyzon marinus minóg morski Phoxinus percnurus (Eupallasella percnurus) strzebla błotna Rhodeus sericeus amarus różanka Sabanejewia aurata koza złotawa Salmo salar łosoś atlantycki Thymallus thymallus lipień Płazy i gady Bombina bombina kumak nizinny Bombina variegata kumak górski Bufo calamita ropucha paskówka Bufo viridis ropucha zielona Coronella austriaca gniewosz plamisty Elaphe longissima wąż Eskulapa Emys orbicularis żółw błotny Hyla arborea rzekotka drzewna Lacerta agilis jaszczurka zwinka Pelobates fuscus grzebiuszka ziemna Rana arvalis żaba moczarowa Rana dalmatina żaba zwinka Rana esculenta żaba wodna Rana lessonae żaba jeziorkowa Rana ridibunda żaba śmieszka Rana temporaria żaba trawna Triturus cristatus traszka grzebieniasta Triturus montandoni traszka karpacka Ssaki Barbastella barbastellus mopek Bison bonasus żubr Canis lupus wilk Castor fiber bóbr europejski Cricetus cricetus chomik europejski Dryomys nitedula koszatka Eptesicus nilssonii mroczek pozłocisty Eptesicus serotinus mroczek późny Felis silvestris żbik Halichoerus grypus foka szara Lepus timidus zając bielak Lutra lutra wydra Lynx lynx ryś Marmota marmota świstak Martes martes kuna leśna Microtus tatricus darniówka tatrzańska Muscardinus avellanarius orzesznica Mustela eversmanni tchórz stepowy Mustela putorius tchórz Myotis bechsteinii nocek Bechsteina Myotis brandtii nocek Brandta Myotis dasycneme nocek łydkowłosy Myotis daubentonii nocek rudy Myotis emarginatus nocek orzęsiony Myotis myotis nocek duży Myotis mystacinus nocek wąsatek Myotis nattereri nocek Natterera Nyctalus leisleri borowiaczek Strona 13 z 15

14 Nyctalus noctula borowiec wielki Phoca hispida foka obrączkowana (=nerpa) Phoca vitulina foka pospolita Phocoena phocoena morświn Pipistrellus nathusii karlik większy Pipistrellus pipistrellus karlik malutki Pipistrellus pygmaeus karlik drobny Plecotus auritus gacek brunatny Plecotus austriacus gacek szary Rhinolophus ferrumequinum podkowiec duży Rhinolophus hipposideros podkowiec mały Rupicapra rupicapra tatrica kozica tatrzańska Sicista betulina smużka Sicista subtilis smużka stepowa Spermophilus citellus suseł moręgowany Spermophilus suslicus suseł perełkowany Ursus arctos niedźwiedź Vespertilio murinus mroczek posrebrzany Przy ustalaniu priorytetów do monitoringu wśród gatunków o znaczeniu europejskim, powinno się wziąd pod uwagę wyniki raportów 2007 na temat ich stanu zachowania. Proponuje się uznad za priorytety w zakresie monitoringu następujące grupy gatunków: Gatunki z załącznika II DS (gatunki Natura 2000), w tym tzw. gatunki o pierwszorzędnym znaczeniu i gatunki, za których ochronę Polska ponosi szczególną odpowiedzialnośd Inne gatunki o znaczeniu europejskim (załączniki IV i V DS) o złym (U2) stanie zachowania w Polsce Gatunki z załączników DS będące w niezadowalającym (U1) stanie zachowania, związane z siedliskami ulegającymi szybkim niekorzystnym przemianom (np. siedliskami wodnobłotnymi) Gatunki z załączników DS będące we właściwym stanie zachowania, za których ochronę Polska ponosi szczególną odpowiedzialnośd Gatunki z załączników DS o niejasnym statusie i słabo rozpoznanym występowaniu (XX) Ponadto, w miarę możliwości należałoby zaplanowad monitoring gatunków spoza załączników DS: ujętych w polskich czerwonych księgach z najwyższymi kategoriami zagrożenia CR i EN, rzadkich (w tym endemicznych) w Polsce, ujętych w czerwonych księgach z innymi niż CR i EN kategoriami zagrożenia gatunków problemowych (o znaczeniu gospodarczym, wyrządzających tzw. szkody ) Należy zadbad, aby monitorowane gatunki reprezentowały wszystkie kategorie siedlisk, zwłaszcza zagrożonych. Warto tu zwrócid uwagę, że na załącznikach DS bardzo słabo reprezentowane są gatunki związane ze środowiskami kserotermicznymi i o charakterze stepowym. Obszary do monitoringu Zgodnie z wymaganiami Dyrektywy Siedliskowej monitoringiem powinny byd objęte miejsca występowania (stanowiska) siedlisk przyrodniczych/gatunków zarówno w obrębie obszarów Natura 2000 jak i poza nimi. Wybrane stanowiska powinny stanowid reprezentatywną próbę w skali kraju/obszaru (co do liczby i lokalizacji) typu siedliska przyrodniczego/gatunku. Strona 14 z 15

15 Niezależnie od tego, zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody wszystkie obszary Natura 2000 powinny byd objęte monitoringiem. Można więc założyd, że po powołaniu na drodze rozporządzenia Ministra Środowiska obszarów siedliskowych (co może mied miejsce w ciagu kilku kolejnych lat), będzie można wdrożyd na szerszą skalę monitoring skoncentrowany przede wszystkim w obszarach Natura 2000, a jedynie uzupełniad te dane wynikami zbieranymi niezależnie, poza obszarami. Do tego czasu jednak obszary do monitoringu muszą byd typowane z punktu widzenia poszczególnych siedlisk i gatunków i wybierana tylko pewna reprezentacja ich stanowisk. Strona 15 z 15