Komitet naukowy konferencji: Jacek Gackowski, Bogusław Gediga, Radosław Janiak, Maciej Kaczmarek, Elżbieta M. Kłosioska, Marcin S.

Transkrypt

1

2

3

4

5 Copyright by individual Authors, 2017 Komitet naukowy konferencji: Jacek Gackowski, Bogusław Gediga, Radosław Janiak, Maciej Kaczmarek, Elżbieta M. Kłosioska, Marcin S. Przybyła Komitet organizacyjny konferencji: Justyna Baron, Barbara Krukiewicz, Radosław Kuźbik, Dagmara Łaciak, Marcin Maciejewski, Kamil Nowak Recenzja tomu: Prof. UWr dr hab. Justyna Baron Redakcja tomu: Dagmara Łaciak, Marcin Maciejewski, Kamil Nowak Skład i korekta: Dagmara Łaciak, Marcin Maciejewski, Kamil Nowak Projekt okładki: Nicole Lenkow, Marcin Maciejewski Adres kontaktowy: pola.popielnicowe.2017@gmail.com ISBN: DOI / Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego ul. Szewska 48, Wrocław Druk: WIELAND DRUKARNIA CYFROWA ul. Senatorska 37, Poznao

6

7 Program konferencji 20 września 2017 (środa) Obrady odbywać będą się w budynku Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego przy ulicy Szewskiej 48 we Wrocławiu Rejestracja uczestników Rozpoczęcie obrad i przywitanie uczestników Maciej Kaczmarek Słowo wstępne Kinga Alina Langowska Działalność naukowa Hugo Conwentza nad problematyką s. 11 kultur pól popielnicowych w latach Karol Dzięgielewski Pomorskie peryferia świata pól popielnicowych s Katarzyna Ślusarska Schyłek epoki brązu i początek epoki żelaza na Pobrzeżu s. 13 Szczecińskim Kamil Niedziółka Przemiany osadnicze na Pomorzu Wschodnim na przełomie epoki s. 13 brązu i żelaza z perspektywy analiz przestrzennych Bartłomiej Kaczyński Kontakty ludności kręgu pomorsko-kloszowego z terenami s. 14 nadłabskimi na przykładzie wybranych typów szpil Maciej Kaczmarek Wczesna epoka żelaza w Wielkopolsce dotychczasowe wizje versus współczesna potrzeba ich weryfikacji s przerwa kawowa Jacek Górski Trzciniecko-łużyckie fazy przejściowe. Problemy interpretacyjne i zróżnicowanie regionalne Jacek Górski Podkrakowska enklawa wczesnej kultury łużyckiej w świetle wyników najnowszych badań terenowych na trasie autostrady A Justyna Baron, Marcin Bohr, Kamil Nowak Kotlina Kłodzka w czasach pól popielnicowych - tranzyt czy stabilna strefa osadnicza? Paweł Konczewski, Magdalena Konczewska, Jacek Szczurowski Relacje przestrzenne osadnictwa kultury łużyckiej do paleośrodowiska Pieńskiej Doliny Nysy Łużyckiej Joanna Jędrysik Rozwój i charakter osadnictwa na obszarze Jury Polskiej w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza dyskusja s. 16 s. 17 s. 18 s. 19 s przerwa obiadowa Jerzy Trzebiński Możliwości interpretacji funkcji grodów kultury łużyckiej s. 20 o zorganizowanej zabudowie wewnętrznej Marcin Ignaczak Wschodni sąsiedzi za szczelną (?) granicą. Grodziska wczesnego s. 21 okresu epoki żelaza na obszarze Podola Elżbieta M. Kłosińska Z badań nad zagadnieniem wschodniego zasięgu kultury s. 22 o popielnicowym charakterze (z uwzględnieniem kluczowych problemów odnoszących się do Lubelszczyzny i przyległych terenów Ukrainy Zachodniej) Karolina Zagrabińska Osadnictwo kultury łużyckiej na Lipiu w Starym Sączu s. 24

8 przerwa kawowa Grzegorz Szczurek Pleszewski mikroregion osadniczy w późnej epoce brązu s. 25 i we wczesnej epoce żelaza zarys koncepcji badawczej Błażej Muzolf Rozplanowanie przestrzenne osad i cmentarzysk środkowopolskiej s. 26 grupy łużyckich pól popielnicowych na przykładzie wybranych obiektów z okresu HaA-D Marcin S. Przybyła, Joanna Jędrysik Osiedle z późnej epoki brązu i wczesnej epoki s. 26 żelaza w Maszkowicach przyczynek do badań nad kontynuacją miejsc obronnych Aneta Buchner Socjotopografia halsztackiej osady w Starym Śleszowie, stan. 17 s Małgorzata Markiewicz Wizualizacja 3D halsztackiej osady ze Starego Śleszowa - nowa forma narracji w archeologii s przerwa kawowa Tomasz Gralak Sztuka pól popielnicowych próba rozpoznania zasad stylu s Michał Mazur Zabawka, przedmiot kultu czy narzędzie pracy rozważania s. 29 na temat przęślików odkrywanych na stanowiskach z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w południowej Polsce Paulina Kowalczyk-Matys Naczynia w kształcie rożka ze stanowisk grupy s. 30 górnośląsko-małopolskiej kultury łużyckiej Kinga Alina Langowska Elementy stroju kultury pomorskiej na Pomorzu Gdańskim s. 30 w okresie halsztackim i lateńskim dyskusja wieczorne towarzysko-naukowe panele dyskusyjne 21 września 2017 (czwartek) Obrady odbywać będą się w budynku Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego przy ulicy Szewskiej 48 we Wrocławiu Radosław Janiak Ucieczka do podziemi? Miejsce pochówku głównego w kurhanach cyklu łużycko-pomorskiego na Pojezierzu Kaszubskim Radosław Kuźbik Dyskontynuacja podkurhanowego obrządku pogrzebowego w epoce pól popielnicowych na przykładzie Dolnego Śląska i terenów ościennych Anna Gawlik, Marcin M. Przybyła Nagroda czy kara - pochówki szkieletowe na osiedlach kultury łużyckiej w Zachodniej Małopolsce Katarzyna Sielicka Najnowsze odkrycia cmentarzysk kultury łużyckiej w dorzeczu Kaczawy ujawnione podczas badań wyprzedzających związanych z budową S Armand Zyzman Cmentarzysko wczesnołużyckie i osada z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na stanowisku 4/8 w Szymanowicach, pow. legnicki Marta Korczyńska, Michał Borowski, Magdalena Moskal del-hoyo, Anita Szczepanek, Klaus Cappenberg, Jakob Ociepka Long ago, far away... Cmentarzysko ciałopalne z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Janowicach, gmina Pleśna, stanowisko 44 (AZP /103) na tle janowickiego mikroregionu osadniczego s. 31 s. 31 s. 32 s. 32 s. 33 s. 34

9 Martyna Niemczyk Cmentarzysko birytualne ludności kultury łużyckiej Wilkowiczki stanowisko 1, pow. gliwicki s przerwa kawowa Kamila Gaczorek Cmentarzysko ciałopalne przy ul. Bagiennej w Legnicy s Maciej Nowak, Żenia Demczuk, Barbara Musiał-Łaczek Wyniki ratowniczych badań s. 36 archeologicznych na cmentarzysku kultury łużyckiej w Łętowicach, stan. 5 (AZP /6), pow. tarnowski Jan Chochorowski Depozyt szkieletów ze schyłku epoki brązu na stan. 33 s. 36 w Kornicach, gm. Pietrowice Wielkie Ilona Baranowska Masowy grób ciałopalny z kościanymi grotami strzał s. 37 na stanowisku w Łęgowie (gm. Wągrowiec). Analiza funkcjonalna Anna Józefowska Halsztacki model funeralny grobów komorowych z Domasławia s Monika Dzierlińska Określenie stopnia fragmentacji szczątków w analizie s. 38 pochówków ciałopalnych Janusz Piontek Czy cechy niemetryczne zębów pozwolą na poznanie zróżnicowania s. 39 biologicznego ludności kultury łużyckiej? Agata Hałuszko Bioarcheologia ciałopalnych szczątków ludzkich na przykładzie s. 40 cmentarzyska w Legnicy dyskusja przerwa obiadowa Agata Sady, Dominika Kofel Rola kręgu kultur pól popielnicowych w rozwoju rolnictwa na ziemiach polskich Dagmara Łaciak Proces halsztatyzacji południowo-zachodnich terenów Polski z perspektywy studiów nad wytwórczością ceramiczną Magdalena Przymorska-Sztuczka Przęśliki i ciężarki tkackie niedoceniane źródła archeologiczne do poznania włókiennictwa społeczności łużyckich Tomasz Purowski Badania fizykochemiczne tworzyw szklistych odkrytych w Polsce na stanowiskach archeologicznych z II-V okresu epoki brązu Szymon Pawlikowski, Anna Maślak Produkcja soli w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza na podstawie materiałów łużyckich pochodzących ze stanowiska 112 w Wieliczce s. 41 s. 42 s. 43 s. 44 s przerwa kawowa Wojciech Blajer Skarby wyrobów metalowych w kręgu łużyckim na tle sąsiednich stref kulturowych wybrane problemy Marcin Maciejewski Perspektywy badań nad skarbami z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza Julia Orlicka-Jasnoch Skarb przedmiotów brązowych z Nowego Kramska, gm. Babimost, pow. zielonogórski, woj. lubuskie Julia Orlicka-Jasnoch Skarb przedmiotów brązowych i żelaznych, znaleziony w miejscowości Kumiałtowice, gm. Brody, pow. żarski, woj. lubuskie, w aspekcie wydarzeń z pogranicza kultur s. 46 s. 46 s. 47 s. 48

10 Dawid Sych Życie rzeczy: analizy traseologiczne militariów i narzędzi wiązanych ze społecznościami kręgu Kultur Pól Popielnicowych Jacek Gackowski, Łukasz Kowalski, Aldona Garbacz-Klempka Nowy głos w dyskusji na temat zabytków o stylistyce stepowej z Kujaw i ziemi chełmińskiej. Perspektywa archeometalurgiczna Kamil Nowak, Katarzyna Sielicka Skarb z Paszowic, pow. jaworski. Analiza śladów użytkowania oraz technologia produkcji sierpów ze sztabą do rękojeści dyskusja i zakończenie obrad 22 września 2017 (piątek) s. 49 s. 50 s. 51 Zwiedzanie osady obwarowanej we Wrocławiu-Osobowicach. Spotykamy się w budynku Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego przy ulicy Szewskiej 48 we Wrocławiu o godzinie 9.00.

11 Szanowne Badaczki, Szanowni Badacze, ostatnie dwie dekady zaowocowały niezwykłym, zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym, przyrostem danych pozwalających lepiej poznać życie społeczności zamieszkujących ziemie polskie w czasie trwania kultur pól popielnicowych, a dostępność nowych metod od zdjęć lotniczych po analizy mikrośladów pozwoliła na sformułowanie nowych problemów badawczych. Wydaje się jednak, że wymiana informacji na temat prowadzonych badań jest niewystarczająca i stąd pomysł na spotkanie we Wrocławiu. Niniejszy tom jest zbiorem pięćdziesięciu jeden abstraktów wystąpień przedstawionych podczas konferencji Ziemie polskie i ich sąsiedzi w czasach pól popielnicowych, która odbyła się w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego w dniach września Mamy nadzieję, że wrocławska konferencja zapoczątkuje cykliczne spotkania, w trakcie których możliwa będzie dyskusja nad rozmaitymi aspektami badań społeczności pól popielnicowych. Nasze spotkanie poświęcamy pamięci Profesor Ireny Lasak. Z poważaniem, w imieniu Komitetu Organizacyjnego, Justyna Baron

12 Skarby wyrobów metalowych w kręgu łużyckim na tle sąsiednich stref kulturowych wybrane problemy Wojciech Blajer Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, ul. Gołębia 11, Kraków, wojblajer@gmail.com Próba charakterystyki gromadnych depozytów łużyckiego kręgu kulturowego w porównaniu z południowoniemiecką i środkowodunajską kulturą pól popielnicowych prowadzi do szeregu interesujących spostrzeżeń. Przy pewnym ogólnym podobieństwie (przewaga wyrobów gotowych, zwłaszcza ozdób obręczowych, siekierek i sierpów) szczegółowe cechy typologiczne i dobór przedmiotów wchodzących w skład zespołów (np. udział złomu i odpadków odlewniczych) w znacznej części przypadków wyraźnie wskazują na związek skarbów z kulturami, tradycyjnie wyodrębnianymi przez archeologów na podstawie cech ceramiki i obrządku pogrzebowego. Jest to dobrze widoczne w strefach pogranicznych, jak np. wschodnie Czechy czy Morawy i zachodnia Słowacja. Do zagadnień, które zachęcają do stawiania pytań także o uwarunkowania zjawiska deponowania wyrobów brązowych należą znaczne dysproporcje w rozmieszczeniu skarbów albo ich brak w niektórych regionach, dynamika zmian częstotliwości występowania skarbów oraz różnic i podobieństw między nimi, a także prawie całkowity zanik tej kategorii źródeł w kulturze halsztackiej, przy kontynuacji na terenach przypisywanych kręgowi łużyckiemu. Perspektywy badań nad skarbami z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza Marcin Maciejewski Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Szewska 48, Wrocław, marcin.maciejewski@uwr.edu.pl Charakterystyczne dla epoki brązu i wczesnej epoki żelaza skarby przedmiotów metalowych, których z ziem polskich znanych jest ponad tysiąc, są jedną z najbardziej enigmatycznych kategorii znalezisk archeologicznych. Systematyczne badania nad tymi zespołami prowadzone w prahistoriografii polskiej w ostatnich dekadach, stanowią dobry punkt wyjścia dla poszerzenia zakresu ich analizy. Chodzi tutaj o zastosowanie nowego zestawu metod oraz skoncentrowanie się na większej liczbie zagadnień badawczych. Wymienić można: analizy relacji miejsc składania skarbów z lokalnymi sieciami osadniczymi, badania inwazyjne i nieinwazyjne w miejscach ich składania, analizy metaloznawcze i mikroskopowe analizy stopnia i sposobu użytkowania wytworów wchodzących w skład tych zespołów. Badania tego typu mogą poszerzyć naszą wiedzę na temat specyfiki miejsc składania skarbów, ich pozycji w krajobrazie kulturowym różnych regionów, mikrohistorii tych znalezisk, specyfiki wykorzystania przedmiotów metalowych, ich biografii, charakteru zjawiska fragmentaryzacji wytworów metalowych i wielu innych zagadnień. Wszystko to powinno zmierzać do lepszego zrozumienia tego zjawiska, a tym samym kultury społeczności żyjących w czasach, gdy tak powszechnie składano w ziemi i wodzie przedmioty metalowe. Potencjał takiego podejścia ilustrują badania prowadzone w ostatnich latach między innymi w Kozowie/Witaszkowie, Nętnie, Gdyni-Karwinie czy Rosku, jak też projekty realizowane w innych częściach Europy. Podjęcie takiej refleksji wydaje się bardzo ważne z racji gwałtownego przyrostu liczby znalezisk, które zazwyczaj nie dostarczają nam większego zakresu informacji niż te znane z końca XIX i początku XX wieku. 46

13