Osoby niepełnosprawne jako twórcy i odbiorcy kultury

Transkrypt

1 MINISTERSTWO KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO Osoby niepełnosprawne jako twórcy i odbiorcy kultury Zgodnie z zapisami Konstytucji RP, Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka oraz Karty Praw Osób oraz innych aktów prawa międzynarodowego i wewnętrznego obowiązkiem władz samorządowych oraz rządu RP jest podjęcie działań zmierzających do zapewnienia osobom niepełnosprawnym pełnego uczestnictwa w życiu kulturalnym. Stwierdzenie to odnosi się zarówno do sfery aktywności twórczej jak i samego korzystania z oferty kulturalnej. Przy okazji rozważań na temat sztuki oraz jej twórców najistotniejszą kwestią wydaje się być wrażliwość twórcza oraz talent. Kwestie fizyczności wydają się stać w ich cieniu. Sztuka zatem staje się obszarem, na którym dochodzi do pełnej integracji i porozumienia, w której sprawność umysłowa, psychiczna czy wreszcie fizyczna zdaje się nie mieć znaczenia. Potencjał twórczy drzemiący w każdym człowieku, niezależnie od jego stanu psychofizycznego, nie może być zaniedbywany i pomijany. Niepowtarzalność osoby, jej wyobraźni i emocji stwarza szczególny rodzaj piękna, które należy wydobywać i z niego czerpać. W działaniach artystycznych i twórczych najdobitniej i najwyraźniej wydobyta zostaje drzemiąca w każdym z nas różnorodność, która jest największym dobrem człowieka. To właśnie na tej płaszczyźnie możliwe jest zatem przełamanie społecznych uprzedzeń oraz odejście od szkodliwej kategorii zbiorowości. Należy zatem dołożyć wszelkich starań aby obalać te pielęgnowane od wielu pokoleń stereotypy, a wydarzenia artystyczne i działania twórcze stanowią jedną z najlepszych i najbardziej efektywnych form edukacji społecznej. Z drugiej strony jednak nie można zapominać i lekceważyć specyficznych potrzeb osób niepełnosprawnych, tych odnoszących się do sfery twórczej jak i samego odbioru sztuki oraz uczestnictwa w kulturze, których respektowanie umożliwia pełniejsze uczestnictwo w życiu społecznym. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego chcąc wspomagać proces integracji środowiska artystycznego przy jednoczesnym zrozumieniu wyjątkowych potrzeb artystów niepełnosprawnych oraz wychodząc naprzeciw potrzebom środowiska koncentruje swe działania przede wszystkim na: 1

2 Promocji twórczości osób niepełnosprawnych Wspieraniu działań arteterapeutycznych, wspomagających proces ekspresji twórczej oraz rozwoju osobowości Dokształcaniu osób pracujących ze środowiskiem artystów niepełnosprawnych Poprawa infrastruktury kultury i dostosowanie jej do potrzeb osób niepełnosprawnych Wśród zadań przyczyniających się do popularyzacji i promocji efektów twórczej pracy artystów niepełnosprawnych wymienić należy: pokazy, przeglądy, festiwale, konkursy etc. Począwszy do roku 2005 zadania z zakresu kultury dofinansowywane są przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach tzw. programów operacyjnych. Poniższa tabela zawiera przykładowe przedsięwzięcia kulturalne z tego zakresu, jakie otrzymały wsparcie w latach , w rozbiciu na poszczególne programy operacyjne. organizator nazwa zadania kwota l.p. dofinansowania EDUKACJA KULTURALNA I UPOWSZECHNIANIE KULTURY 1. Zamojski Dom Kultury XV Ogólnopolska akcja plastyczna dla ,00 zł dzieci i młodzieży niepełnosprawnej Świat moich marzeń - Zamość Książnica Pomorska im. St. Centrum Aktywności Osób ,00 zł Staszica 3. Regionalne Centrum Rozwoju i Integracji Europejskiej Powiatu Brzeskiego 4. Polski Związek Głuchych Odział w Łodzi Wzrokowo Poza Barierami Ogólnopolski Konkurs Twórczości Plastycznej Osób Ogólnopolski warsztat malarski niesłyszących Malarstwo w Terapii Człowiek i Pejzaż IV Międzynarodowy Przegląd Teatrów Wspaniałych Międzynarodowe Biennale, VII Spotkania 5. Stowarzyszenie na Rzecz Szkolnictwa Specjalnego 6. Poleski Ośrodek Sztuki w Łodzi Teatralne Terapia i Teatr ROZWÓJ INICJATYW LOKALNYCH 1. Urząd Miejski w Lubińcu Przegląd Twórczości Osób 2. Centrum Rehabilitacji w Grudziądzu 3. Fundacja Zdrowie Publiczne w Warszawie VIII Ogólnopolski Przegląd Twórczości Artystycznej z udziałem artystów zagranicznych Wystawa Twórczości Artystycznej ,00 zł ,00 zł 40,000,00 zł 25,000,00 zł 5.000,00 zł ,00 zł ,00 zł 2

3 4. Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie 5. Centrum Kultury i Współpracy Międzynarodowej Światowid w Elblągu 6. Wojewódzki Ośrodek Kultury w Bydgoszczy X Wojewódzki Przegląd Plastyki Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej pn. Mój ogród X Ogólnopolskie Spotkania Artystyczne Osób 3.000,00 zł ,00 zł VI Ogólnopolski Konkurs Malarski im. 12,950,00 zł T.Ociepki PROMOCJA TWÓRCZOŚCI, PRIORYTET 1, Rozwój najważniejszych wydarzeń artystycznych w Polsce 1. Polski Związek Głuchych I Europejski Festiwal Sztuk Osób ,00 zł O/Łódź Niesłyszących 2. Narodowe Centrum Kultury A na tym Rynku w Krakowie ,00 zł 3. Fundacja Sztuki Osób IX Międzynarodowe Biennale Sztuk 26,700,00 zł Plastycznych Osób 4. Gdyńskie Stowarzyszenie Integracyjne Promyk 25,000,00 zł Muzyka bez Granic Międzynarodowy Przegląd Orkiestr Osób Gdynia 2006 Kolejną grupę przedsięwzięć o charakterze twórczym stanowią różnorakie formy arteterapii. Składają się na nie przede wszystkim formy warsztatowe, które zaliczyć należy z jednej strony do działań wspomagających leczenie i rehabilitację, z drugiej zaś rozwijających wyobraźnie twórczą i umożliwiających indywidualną ekspresję. Zajęcia te stanowią dla osób niepełnosprawnych, przede wszystkim tych mieszkających w małych miejscowościach, ciekawą i kreatywną formę spędzania wolnego czasu. Na przedsięwzięcia z tego zakresu najczęściej składają się warsztaty ruchowo-taneczne, ceramiczne, wikliniarskie, zdobnictwa tradycyjnego, recytatorskie. Nierzadko warsztatom towarzyszą spotkania terapeutów zajęciowych pozwalających na wymianę doświadczeń oraz na konsultację pomysłów a także wyjazdy do ciekawych z punktu widzenia kulturowego miejsc. Tabela przedstawia przykłady ww. przedsięwzięć, które zostały dofinansowane ze środków MKiDN w latach l.p. organizator nazwa zadania kwota dofinansowania EDUKACJA KULTURALNA I UPOWSZECHNIANIE KULTURY 1. Gmina Miejska Głogów I Głogowskie Spotkania Arteterapii ,00 zł 2. Polski Związek Niewidomych Zarząd Główny w Warszawie 3. Towarzystwo Pomocy Głuchoniemym Prowadzenie biblioteki książki mówionej i brajlowskiej dla niewidomych Warsztaty arteterapeutyczne dla osób głuchoniewidomych ,00 zł 25,000,00 zł 3

4 4. Fundacja Krzewienia Kultury Artystycznej Osób w Warszawie 5. Polski Związek Niewidomych 1. Fundacja Zdrowie Publiczne w Warszawie 2. Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie 3. Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Zakopanem 4. Polski Związek Niewidomych Edukacja kulturalna osób niepełnosprawnych poprzez cykl zajęć terapii muzyką i sztuką teatralną Zorganizowanie warsztatów z zakresu arteterapii dla osób niewidomych i słabo widzących w tym z dodatkowymi ograniczeniami ROZWÓJ INICJATYW LOKALNYCH Wystawa Twórczości Artystycznej X Wojewódzki Przegląd Plastyki Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej pn. Mój ogród Edukacja kulturalna osób z niepełnosprawnością intelektualną poprzez prowadzenie amatorskiej grupy teatralnej Warsztaty plastyczno-rzeźbiarskie dla niewidomych i słabo widzących osób ,00 zł 3.000,00 zł ,00 zł , 00 zł Ostatnią grupę przedsięwzięć szczególnie ważnych dla środowiska związanego z pracą z osobami niepełnosprawnymi są inicjatywy edukacyjne skierowane do terapeutów zajęciowych, animatorów kultury, instruktorów etc. Zdobywanie nowych umiejętności, pogłębianie już posiadanych, wymiana doświadczeń oraz konfrontacja dokonań przyczynia się do podniesienia poziomu dydaktycznego osób zainteresowanych, a tym samym wzbogacenia oferty zajęć skierowanych do osób niepełnosprawnych. Wśród zadań dofinansowanych przez MKiDN wymienić należy: l.p. organizator nazwa zadania kwota dofinansowania EDUKACJA KULTURALNA I UPOWSZECHNIANIE KULTURY 1. Stowarzyszenie Akademia Łucznica w Łucznicy 2. Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki w Bielsku-Białej 3. Polski Ośrodek Międzynarodowego Stowarzyszenia Teatrów dla Dzieci i Młodzieży ASSITEJ Warsztaty doskonalenia zawodowego dla animatorów kultury i terapeutów zajęciowych Rękodzieło artystyczne Scenariusz Teatralny publikacja, szkolenia, portal internetowy Polski Ośrodek ASSITEJ 25 lat Nowe tendencje w edukacji kulturalnej 30,000,00 zł ,00 zł ,00 zł 4

5 Jak już zostało zasygnalizowane pomoc artystom niepełnosprawnym, popularyzacja ich dokonań to pierwsza płaszczyzna działań MKiDN. Drugą stanowią przedsięwzięcia ułatwiające osobom niepełnosprawnym pełne korzystanie z usług kulturalnych oraz ofert placówek kulturalnych. Pierwszym i najważniejszym krokiem zmierzającym do poprawy tej wciąż niezadowalającej sytuacji jest powołanie do życia programu operacyjnego pn. Rozwój infrastruktury kultury i szkół artystycznych. Budżet programu został przeznaczony na zadania inwestycyjne, wśród których nie brakuje tych związanych z dostosowaniem instytucji kultury do potrzeb niepełnosprawnych uczestników kultury. Wśród przedsięwzięć finansowanych przez resort kultury są także zakupy inwestycyjne (instrumenty, zakup sprzętu komputerowego etc.), które wspomagają działalność warsztatów terapii zajęciowej oraz przyczyniają się do lepszego dostępu do dóbr kultury, w tym przede wszystkim publikacji książkowych. Wśród nich wymienić należy m.in.: ROZWÓJ INFRASTRUKTURY KULTURY I SZKOLNICTWA ARTYSTYCZNEGO 1. Wojewódzka Biblioteka Poszerzanie oferty usług niepełnosprawnych ,00 zł Publiczna w Krakowie 2. Województwo Znoszenie barier architektonicznych ,00 zł Dolnośląskie stanowiących utrudnienie w dostępie do Muzeum Narodowego we Wrocławiu osobom niepełnosprawnym 3. Województwo Lubuskie Likwidacja barier architektonicznych na ,00 zł rzecz niepełnosprawnych czytelników 4. Polski Związek Czytelnictwo wśród osób niewidomych i ,00 Niewidomych 5. Miejska Biblioteka Publiczna im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Morągu 6. Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Szczecinie słabo widzących Biblioteka bez barier modernizacja Miejskiej Biblioteki Publicznej w Morągu Orkiestra Gamelan zakup instrumentów 100,000,00 zł 25,670,00 zł Do zadań priorytetowych MKiDN zaliczyć należy również wspieranie promocji czytelnictwa w środowisku osób niewidzących i słabo widzących. Najważniejszym zadaniem z tego zakresu jest dofinansowanie w roku ubiegłym działalności Biblioteki Centralnej Polskiego Związku Niewidomych kwotą ,00 zł. 5

6 Dotacja zagwarantowana została przez ustanowiony uchwałą Rady Ministrów nr 284/2005 z dnia r. program wieloletni pod nazwą Rozwój Biblioteki Centralnej Polskiego Związku Niewidomych. Zakłada on finansowanie placówki w latach w wysokości zł rocznie, z czego ,00 zł pochodzi z budżetu MKiDN, natomiast zł z dotacji PFRON. Osobną grupę działań, o których należy wspomnieć w tym miejscu stanowią inicjatywy narodowych instytucji kultury, nad którymi nadzór sprawuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz tych współprowadzonych przez resort. Pierwszą grupę stanowią przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym, zmierzające do poprawy infrastruktury i przystosowania jej do wymagań osób niepełnosprawnych. Można tu wymienić min. zainstalowanie dźwigów osobowych, podnośników, adaptację pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, ciągów antypoślizgowych, wykonanie pochylni, zainstalowanie poręczy przyschodowych. Należy wspomnieć, że w części siedzib narodowych instytucji kultury prace te są znacznie utrudnione. Mieszczą się one bowiem w budynkach zabytkowych, podlegających nadzorowi konserwatorskiemu, co znacznie ogranicza możliwość przeróbek budowlanych. Na drugą grupę przedsięwzięć składają się te związane z działalnością artystyczną instytucji. Aby zachęcić osoby niepełnosprawne do korzystania z oferty kulturalnej ww. instytucji kultury podejmowanych jest szereg zadań, przygotowanych i przystosowanych do możliwości percepcyjnych osób dotkniętych niepełnosprawnością. Należą do nich warsztaty, plenery, wystawy, koncerty etc. Przykładem tego rodzaju inicjatywy jest program pn. Galeria dotyku realizowany przez Muzeum Sztuki w Łodzi we współpracy z Polską Akcją Humanitarną i Ośrodkiem Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Słabowidzących. Co kilka miesięcy otwierane są wystawy adresowane do środowiska osób niewidzących i słabo widzących, w ramach których obcowanie z dziełami sztuki odbywa się przez dotyk. Program ten zaczynają realizować już także inne muzea. Inny, równie interesujący przykład stanowią działania Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Plener Rzeźbiarski dla Osób Głuchoniewidomych organizowany we współpracy ze Stowarzyszeniem Pomocy Głuchoniewidomym ma charakter 6

7 warsztatów terapeutycznych o charakterze twórczym, prowadzonych pod kierunkiem artystów rzeźbiarzy-terapeutów. Rezultaty działalności Centrum są przedmiotem zainteresowania międzynarodowych ośrodków terapii przez sztukę min. z USA. Ważnym ośrodkiem na mapie działań skierowanych do osób niepełnosprawnych jest Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie. W jego programie znaleźć można programy edukacyjne, warsztaty oraz wystawy. CSW aktywnie bierze udział w akcjach i przedsięwzięciach wspomagających środowisko niepełnosprawnych artystów (min. jest miejscem wystaw prac z wymienionego Pleneru Rzeźbiarskiego). Kończąc rozważania na temat sztuki oraz uczestnictwa w jej tworzeniu i odbieraniu przez osoby niepełnosprawne pragnę wyrazić pogląd, że obcując z ich dziełami nie sposób pozbyć się myśli, że mamy do czynienia ze szczególnym zjawiskiem. Nie można nie zadać sobie bowiem pytania, jak osoby mające często problemy z samodzielnym zaspokojeniem własnych, podstawowych potrzeb związanych z codzienną egzystencją, nie mające wykształcenia artystycznego tworzą dzieła o zniewalającej ekspresji, pełne symboli, wieloznaczności i subtelnego piękna. Dlaczego osoby mające problem z porozumieniem się ze światem ich otaczającym, silnie reagują i odbierają dźwięki, barwy, strukturę. Nie ma w moim pojęciu satysfakcjonującej odpowiedzi na tak sformułowane pytania. Być może jest nią po prostu przyjęcie założenia, że zarówno sztuka jak i człowiek są niezgłębioną tajemnicą - wieczną i nieodgadnioną. Warszawa, dnia 11 lipca 2006 roku przykłady inwestycji zostały zamieszczone w załączniku nr 1 7