Zasoby danych przestrzennych udostępniane poprzez serwery WMS i WFS i możliwości ich wykorzystania w procesie nauczania

Transkrypt

1 Paulina Pokojska Paulina Pokojska Zasoby danych przestrzennych udostępniane poprzez serwery WMS i WFS i możliwości ich wykorzystania w procesie nauczania Streszczenie: WMS i WFS to międzynarodowe standardy udostępniania danych przestrzennych, utworzone przez konsorcjum OGC. Umożliwiają one pobieranie danych geoprzestrzennych umieszczonych na serwerach poprzez aplikacje klienckie, np. QGIS. Wiele instytucji, zarówno zagranicznych jak i polskich udostępnia różnorodne zasoby danych przestrzennych. W pracy dokonano przeglądu zasobów zgromadzonych na wybranych serwerach i przedstawiono możliwości ich wykorzystania w procesie edukacyjnym. Słowa kluczowe: GIS, webgis, serwery WMS i WFS, dane geoprzestrzenne Wprowadzenie WMS (Web Map Service) i WFS (Web Feature Service) są międzynarodowymi standardami serwisów internetowych służącymi do udostępniania danych przestrzennych i należą do usług typu Web Services. Standardy te zostały utworzone przez konsorcjum OGC (Open Geospatial Consortium) i są standardami otwartymi. Usługi WMS i WFS należą do podstawowych usług infrastruktury danych przestrzennych, realizując jedno z najważniejszych zadań, jakim jest wizualizacja danych przestrzennych 1. Ich zaletą jest interoperacyjność oraz możliwość wykorzystania do wykonywania zadań złożonych, jakim jest np. złożenie i wyświetlenie dwóch warstw tematycznych z różnych serwisów WMS 2. Innym przykładem usług złożonych jest harmonizacja poziomu szczegółowości danych wyświetlanych na jednej mapie, z baz danych opracowanych w różnych skalach 3. Usługi WMS i WFS są przyjęte jako normy ISO (WMS: ISO 19128), (WFS: ISO 19142). Standard WMS jest najpopularniejszym formatem. W serwisie WMS mapy są udostępniane w postaci rastrowej. Możliwe jest zastosowanie przezroczystości warstw, które pozwala nakładanie na siebie danych i wyświetlanie ich razem, np. granic administracyjnych na ortofotomapie 4. W serwisie WMS dane mogą być wyświetlane w pewnym zakresie skal, a w innym mogą być niewidoczne z takim rozwiązaniem użytkownik zetknie się np. na stronie geoportal.gov.pl. Dane udostępniane przez serwery WMS są zgeoreferencjonowane, w niektórych serwisach można wybrać, w którym układzie współrzędnych wyświetlimy dane. Jednym z najczęściej stosowanych układów współrzędnych jest WGS84, o kodzie EPSG W serwisie WFS dane, zakodowane w GML, są udostępniane w zapisie wektorowym. Użytkownik poprzez serwis WFS może pobrać tylko wskazaną przez siebie część danych, po czym może te dane poddać dalszym analizom. Korzystanie z serwisów WMS i WFS wymaga aplikacji klienckiej, za pomocą której możliwe jest połączenie się z serwerem, wyświetlenie metadanych, wskazanie danych, które użytkownik chce pobrać, a następnie pobranie ich na lokalny nośnik. Klientami serwerów WMS i WFS są 1 Iwaniak A., Rola serwisów WMS, WFS i generalizacji w upowszechnianiu informacji geograficznej. Roczniki Geomatyki, 2005, 3, z 2. s ibidem. s ibidem. s Nowotarska M., Wprowadzenie do Quantum GIS. Szczecin Wrocław 2009, Źródło: [ ]. s

2 Zasoby danych przestrzennych udostępniane poprzez serwery WMS i WFS i możliwości ich wykorzystania ( ) zarówno programy komercyjne (np. ArcGIS, GeoMedia) jak i wolne, np. Quantum GIS czy OpenJUMP. W sieci funkcjonują także samodzielne przeglądarki, specjalnie opracowane do wyświetlania i przeglądania warstw WMS. W niniejszej pracy do przeglądania danych zgromadzonych na serwerach wykorzystano oprogramowanie Quantum GIS. Funkcje realizowane przez serwery WMS i WFS Serwer WMS musi realizować dwie funkcje: GetCapabilities i GetMap, opcjonalnie zaś może realizować funkcję GetFeatureInfo. Funkcja GetCapabilities, generowana przez program korzystający z serwisu WMS, rozpoczyna współpracę z serwerem WMS i pozyskuje metadane o danych zgromadzonych na tym serwerze 5. Użytkownik po wyświetleniu metadanych ma możliwość wyboru zbiorów, które chce pobrać. Polecenie GetMap pozwala użytkownikowi sprecyzować parametry mapy i pobrać mapę. Funkcja GetFeatureInfo pozwala pozyskać dodatkowe informacje o obiektach zlokalizowanych na mapie, może ona nastąpić tylko po poleceniu GetMap. Użytkownik, łącząc się z serwisem WMS może otrzymać różny zakres dostępu do informacji od niewielkiego, gdy nie ma możliwości pobrania renderowanej mapy (dostępna jedynie funkcja GetCapabilities), poprzez najczęściej występujący, jakim jest możliwość pobrania mapy (funkcja GetMap) do rozszerzonego o możliwości pobrania atrybutów dołączonych do warstwy (funkcja GetFeatureInfo). Dane przesyłane przez serwer WMS do aplikacji klienckiej są najczęściej zapisane w formacje.jpg,.gif lub.png. Poleceniami, które są obsługiwane przez serwery WFS są: GetCapabilities, DescribeFeatureType, GetFeature, GetGmlObject, Transaction, LockFeature. Polecenie GetFeature pozwala uzyskać informacje, jakie rodzaje obiektów są do pobrania oraz jakie operacje można na tych obiektach wykonać. Polecenie DescribeFeatureType pozwala otrzymać opis struktury obiektów, żądanie GetFeature pozwala użytkownikowi pobrać wskazane dane, GetGmlObject jest żądaniem otrzymania obiektu poprzez odwołanie do Xlinks, a także poprzez wskazanie identyfikatora w pliku XML 6. Polecenie Transaction pozwala na tworzenie, modyfikowanie oraz usuwanie obiektów, a LockFeature blokuje jeden lub więcej obiektów na czas trwania transakcji. Rozszerzeniem specyfikacji WMS jest WCS (Web Coverage Server, norma ISO: 19123), odnoszący się bardziej do pokrycia terenu posiadającego określoną wartość dla każdego piksela niż do generowania map, jak to ma miejsce w przypadku WMS 7. WCS dostarcza warstwy z ciągłymi danymi przestrzennymi: obrazy satelitarne, zdjęcia lotnicze, dane o pokryciu terenu, dane o wysokości terenu. Formaty danych w tym standardzie to m.in. Geotiff, DTED 8. Aplikacją kliencką serwerów WMS i WFS jest m.in. Quantum GIS. Połączenie z serwerem WMS jest możliwe bezpośrednio poprzez menu programu, połączenie z serwerem WFS wymaga zainstalowania wtyczki. Po wprowadzeniu adresu serwera, serwer przesyła informację o dostępnych zbiorach rastrowych, spośród których użytkownik może wskazać te, które chce wyświetlić (rys. 1). 5 Marszalik M., Web Map Service, Przykłady zastosowań w geodezji, AGH, Prezentacja w ramach Koła Naukowego Grafiki Komputerowej i Geomatyki. Źródło: [ ]. 6 Iwaniak A., Rola serwisów, op. cit. s Iwaniak A., Infrastruktura danych przestrzennych inaczej, cz. IV, Przyszłość SDI. Geodeta magazyn geoinformacyjny, 2006, nr 2 (129). 8 Rzeszewski M. Jasiewicz J., WebGIS od map w internecie do geoprzetwarzania" [W:] GIS platforma integracyjna geografii, Zwoliński Z. (red.), Poznań s

3 Paulina Pokojska Rysunek 1. Metadane zbiorów rastrowych przesłane przez serwer WMS NASA do aplikacji QGIS Dane przestrzenne udostępniane poprzez serwery WMS i WFS Poprzez standardy WMS i WFS udostępniane są różnorodne dane, zarówno na zagranicznych jak i polskich serwerach. Są to serwery administracji publicznej jak również innych organizacji. Dane zgromadzone na serwerach administracji publicznej są udostępniane na mocy dyrektywy INSPIRE. Najbardziej znany polski serwer WMS działa w ramach serwisu geoportal.gov.pl. Użytkownik może wyświetlić wiele zbiorów, ich wykaz jest zamieszczony w serwisie geoportal.gov.pl w zakładce Lista usług OGC. Wśród 15 ścieżek adresowych znajdziemy zarówno dane ogólnogeograficzne jak i mapy tematyczne (np. hydrograficzną, sozologiczną czy mapę bezrobocia. Tabela 1. Zasoby dostępne w serwisie WMS krajowego geoportalu Nazwa zasobu Baza Danych Ogólnogeograficznych RASTER Baza Danych Ogólnogeograficznych WEKTOR Budynki i punkty adresowe z BDOT 2009 Budynki i punkty adresowe z BDOT 2010 Dane o charakterze katastralnym Mapa bezrobocia wg GUS Mapa Hydrograficzna Polski Mapa Sozologiczna Polski Mapy Topograficzne Polski (1:10 000, 1:25 000, 1:50 000, 1: , 1: ) Ortofotomapa lotnicza Osnowa (EUVN, EUREF, POLREF, magnetyczna, grawimetryczna, wysokościowa, pozioma) Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych Państwowy Rejestr Granic Sieci Transportowe BDT (Baza Danych Topograficznych) Stacje ASG EUPOS Adres URL

4 Zasoby danych przestrzennych udostępniane poprzez serwery WMS i WFS i możliwości ich wykorzystania ( ) Zasoby poprzez serwisy WMS są dostępne także na niższym szczeblu administracyjnym. Urząd Marszałkowski woj. mazowieckiego poprzez serwis WMS udostępnia wiele danych. W serwisie dostępnych jest kilkadziesiąt warstw reprezentujących poszczególne komponenty środowiska (wody, lasy, gleby), pokrycie terenu (z CORINE i URBAN_Atlas), obszary chronione, sieć drogowa, przebieg linii energetycznych i gazociągowych, podział administracyjny, jak również cyfrowy model terenu czy mapa zasięgu powodzi w 2010 roku. Oddzielne zbiory z Topograficznej Bazy Danych są także dostępne dla aglomeracji warszawskiej oraz dla kilku miast (Płocka, Radomia, Mławy, Mińska Mazowieckiego, Otwocka, Wyszkowa). Urząd Marszałkowski województwa kujawsko pomorskiego udostępnia kilka warstw 9, z których każda przedstawia inną formę użytkowania terenu (m.in. tereny zabudowane, niezabudowane, wody, tereny leśne, komunikacyjne, uprawy, roślinność krzewiasta, grunty odsłonięte). Dostępne zasoby są uboższe niż w przypadku województwa mazowieckiego. Dane poprzez serwer WMS udostępnia także OSIP dla woj. opolskiego. Pod kolejnymi adresami dostępne są zbiory rastrowe form użytkowania terenu, typów gleb, podziału administracyjnego i danych katastralnych (tab. 2). Tabela 2. Zasoby dostępne w serwisie WMS OSIP Zasób Formy użytkowania terenu Zasięgi klas gleb Podział administracyjny, dane katastralne Adres URL Dane poprzez serwisy WMS są także udostępniane na szczeblu powiatowym. Lista tych urzędów jest dostępna na kilku stronach internetowych poświęconych tematyce GIS, poniżej zamieszczono jedno z takich zestawień (tab. 3). Serwery udostępniają dane katastralne (zgodnie z wymogiem ustawowym), niektóre dodatkowo dane o formach pokrycia terenu np. powiat wołomiński czy aleksandrowski. Tabela 3. Wykaz serwerów WMS na szczeblu powiatowym Zasób aleksandrowski bolesławiecki brzeski chełmski cieszyński dzierżoniowski kamienna góra kolski kościerski mielecki mikołowski miński piaseczyński poznański pruszkowski siemiatycki strzelecki szczecinecki średzki Adres URL bin/powiat_chelm bin/koscierzyna bin/minsk bin/piaseczno bin/poznan bin/pruszkow bin/szczecinek [ ] 4

5 Paulina Pokojska turecki Warszawski zachodni wejherowski wołomiński złotoryjski złotoryjski żarski bin/pwz bin/wejherowo bin/wolomin Źródło: 2/serwisy wmswfs/; uzupełnione) Serwery WMS posiadają również inne urzędy administracji publicznej, wykorzystujące w swojej działalności dane przestrzenne. Do instytucji tych należy np. Państwowy Instytut Geologiczny, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych. Dane przestrzenne poprzez serwery WMS udostępniają także urzędy miast (Chełm, Oleśnica, Elbląg, Bytom, Gliwice). Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska udostępnia 5 zbiorów, w każdym z nich zawarto informację o położeniu obszarów objętych różnymi formami ochrony (parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów, obszarów specjalnej ochrony) (rys. 2) Rysunek 2. Dane udostępniane przez serwis WMS Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska mapa Specjalnych Obszarów Chronionych i Obszarów Specjalnej Ochrony Wiele zasobów poprzez serwery WMS udostępnia Państwowy Instytut Geologiczny 10. W zakładce w serwisie internetowym PIG znajduje się wykaz kilkudziesięciu adresów, co daje dostęp do bogatego zasobu danych przestrzennych. Zasoby są podzielone na 4 grupy: zasoby na Geoportalu IKAR, zasoby Centralnej Bazy Danych Geologicznych (CBDG), zasoby e msgp oraz zasoby e PSH. Na Geoportalu IKAR udostępnionych jest 9 zasobów, w tym baza jaskiń Polski, mapy geologiczne w skalach 1: 50000, 1: i 1: , baza otworowa CBDG, mapy geologiczne, główne zbiorniki wód podziemnych, mapa geośrodowiskowa oraz skorowidze map PIG (tab. 4). Baza danych jaskiń zawiera dodatkowo informacje atrybutowe o każdej z jaskiń Itemid=32 &lang=pl. [ ] 5

6 Zasoby danych przestrzennych udostępniane poprzez serwery WMS i WFS i możliwości ich wykorzystania ( ) Tabela 4. Zasoby PIG udostępniane na Geoportalu IKAR Baza: Jaskinie Polski Szczegółowa mapa geologiczna Polski (SMGP) 1: Baza otworowa Centralnej Bazy Danych Geologicznych (CBDG) Mapa geologiczna Polski (MGP) 1: Mapa geologiczna Polski (MGP) 1: Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) Mapa geośrodowiskowa Polski (MGśP) 1: Skorowidze map Państwowego Instytutu Geologicznego Skorowidz Mapy litogenetycznej Polski (MLP) 1: SServer Wśród zasobów udostępnianych z Centralnej Bazy Danych Geologicznych znajdują się m.in. mapy otworów wiertniczych, złóż, sondowań geoelektrycznych, osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi oraz mapa podziału na regiony fizycznogeograficzne Kondrackiego (tab. 5). Dużo różnorodnych danych przestrzennych jest dostępnych z bazy e mgsp: mapa geośrodowiskowa, mapy złóż kopalin, górnictwa kopalin, rozmieszczenia szybów kopalnianych, zwałów i składowania odpadów. Ponadto dostępne są warstwy przedstawiające wody powierzchniowe i podziemne oraz klasy czystości wód powierzchniowych, jak również dane o polskim wybrzeżu (m.in. infrastruktura wybrzeża, rodzaje brzegu morskiego). Udostępniony jest także zasób obszarów chronionych. Tabela 5. Zasoby PIG udostępniane z bazy e mgsp Otwory wiertnicze Złoża surowców, obszary i tereny górnicze Bloki koncesyjne dla węglowodorów Badania sejsmiczne 2D i 3D Sondowania geoelektryczne SGE Osuwiska i tereny zagrożone ruchami masowymi Geostanowiska Jaskinie Polski Regiony fizycznogeograficzne Kondrackiego arcgis/services/cbdg_sopo/mapserver/wmsserverpserver/wmsserver er 6

7 Paulina Pokojska PIG udostępnia także zasoby z bazy e PSH. Wśród udostępnionych tam danych znajdują się dane hydrogeologiczne oraz zasięgi obszarów potencjalnie zagrożonych podtopieniami. Serwery WMS posiadają także Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych (RDLP). RDLP w Krakowie 11 i Zielone Górze 12 udostępniają kilkadziesiąt warstw w ramach Regionalnego Systemu Udostępniania Informacji o Lasach oraz Stanie ich Ochrony, wśród których są m.in. mapy rozmieszczenie drzewostanów, lasów o szczególnych walorach przyrodniczych (HCVF High Conservation Value Forests), przebieg szlaków turystycznych, zasięgi obszarów chronionych, zasięgi obrębów leśnych. Dane w zapisie wektorowym są w Polsce rzadziej udostępniane niż w zapisie rastrowym, niektóre urzędy jednak i takie dane udostępniają (np. powiat wołomiński 13, który udostępnia katastralną mapę działek oraz mapę cieków). Zestawienie polskich adresów serwerów WMS i WFS znajdziemy m.in. na portalu GIS NET 14, na blogu Terra Observer 15, stronie NPGC 16, zostały one wykorzystane także na potrzeby tego artykułu. Zakres udostępnianej informacji poprzez serwery WMS i WFS jest bardzo bogaty. Na stronie Skylab Mobilesystems.com znajduje się wykaz 98 serwerów WMS z całego świata, większość z nich udostępnia od kilkudziesięciu do kilkuset warstw 17. Kolejny wykaz serwerów WMS i WFS jest zamieszczony na stronie Geoserver 18 oraz fmepedia 19. Spośród zagranicznych serwerów WFS najbardziej znane to serwery NASA 20, ONZ (UN World Demo Dataset), DM Solutions GetMap 21, Terra Server 22. Ciekawe dane z badań ornitologicznych w Kanadzie są udostępniane (w formacie wektorowym) na serwerze organizacji Bird Studies Canada (BSC) 23. Szerokie spektrum danych o środowisku na serwerze WMS udostępnia Joint Research Centre 24. Wiele instytucji udostępnia gotowe przeglądarki WMS, za pomocą których użytkownicy mogą przeglądać upublicznione dane; przykładami są przeglądarki OneGeology Portal 25, GeoNova Portal (dane z obszaru Nowej Szkocji w Kanadzie) 26 oraz wspomniany Joint Research Centre. Podejmowane są próby tworzenia serwisów WMS, które będą udostępniały dane aktualizowane w czasie rzeczywistym. Prototyp takiego serwisu, przeznaczonego do udostępniania aktualizowanych na bieżąco danych z miejskiej sieci komunikacji przedstawił Zhang 27. Autor przedstawił wiele zalet, jakimi cechuje się wykorzystanie serwerów WMS i WFS do udostępniania danych aktualizowanych w czasie rzeczywistych. Serwis udostępniający dane w czasie 11 net.pl/wms? [ ] 12 net.pl/wms? [ ] 13 bin/wolomin [ ] 14 net.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=61&itemid=57. [ ] 15 serwery wms.html. [ ] 16 wms w polsce/ [ ] 17 mobilesystems.com/en/wms_serverlist.html. [ ] 18 [ ] 19 [ ] 20 [ ] 21 bin/mswms_gmap?version=1.1.0&request=getcapabilities [ ] 22 [ ] 23 eoc.org/cgi bin/bsc_ows.asp?version=1.0.0&service=wfs&request=getcapabilities [ ] 24 [ ] 25 [ ] 26 [ ] 27 Zhang Ch., The Roles of Web Feature Service and Web Map Service in Real Time Geospatial Data Sharing for Time Critical Applications. 2005, Źródło: idea.org/documentos/tecnologia/8_zhang.pdf. [ ]. s

8 Zasoby danych przestrzennych udostępniane poprzez serwery WMS i WFS i możliwości ich wykorzystania ( ) rzeczywistym zaprojektowali także Nagelberg i in. 28 ; został on opracowany w ramach projektu SCOOP i miał na celu udostępnianie aktualizowanych na bieżąco danych o cyklonach na Oceanie Atlantyckim i w Zatoce Meksykańskiej. Wykorzystanie danych przestrzennych z serwerów WMS i WFS w nauczaniu Dane zgromadzone na serwerach WFS stanowią bogate źródło informacji i mogą być z powodzeniem wykorzystane w procesie dydaktycznym. Dane zgromadzone na serwerze ONZ zostały wprowadzone i z powodzeniem są wykorzystywane przez autorkę w nauczaniu przedmiotów Systemy Informacji Geograficznej (GIS) i Systemy Informacji Przestrzennej (SIP) dla studentów Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych (kierunki geografia i gospodarka przestrzenna) oraz Międzywydziałowych Studiów Ochrony Środowiska. Organizacja Narodów Zjednoczonych poprzez serwer WFS 29 udostępnia ponad 50 warstw danych przestrzennych (rys. 3). Rysunek 3. Fragment wykazu warstw wektorowych udostępnianych przez ONZ poprzez serwer WFS Warstwy te zawierają dane o szczegółowości właściwej określonym skalom przestrzennym (1:1 mln, 1: 5 mln, 1: 10 mln), dane geometryczne są zapisane w odwzorowaniu WGS84 (EPSG 4126). Wśród zebranych tam danych znajdziemy podział polityczny świata oraz podziały administracyjne krajów, wody powierzchniowe, sieć osadniczą (miasta), sieć drogową oraz kolejową na świecie. Dane geometryczne są uzupełnione o bazy danych. Mapę polityczną oraz mapy miast i sieci rzecznej wraz z bazami danych wykorzystano na zajęciach GIS i SIP w ćwiczeniach praktycznych poświęconych metodom prezentacji danych, zapytaniom do bazy danych, operacjom na danych i przekształceniom układu współrzędnych oraz pozyskiwaniu danych z internetu (rys. 4). Zasoby danych przestrzennych, zgromadzone na serwerach WMS i WFS oprócz przedmiotów geoinformacyjnych GIS i SIP mogą być także wykorzystane np. na zajęciach z zakresu gospodarki przestrzennej, planowania przestrzennego czy ochrony środowiska. 28 Nagelberg A., Kaiser C., Kaiser H., Allen H., Twilley R., Near Realtime Visualization of Coastal Modeling Results with WMS and Google Maps. Mardi Gras Conference Baton Rouge 2010,. Źródło: nagelberg.pdf. [ ] 29 [ ] 8

9 Paulina Pokojska Rysunek 4. Kartogram prezentujący gęstość zaludnienia w krajach Unii Europejskiej, skonstruowany na podstawie danych ONZ udostępnianych poprzez serwer WMS, wykonywany w ramach zajęć SIP i GIS Podsumowanie Usługi WMS i WFS należą do podstawowych usług infrastruktury danych przestrzennych. Standardy te zostały utworzone przez konsorcjum OGC (Open Geospatial Consortium) i są standardami otwartymi. Korzystanie z usług tych serwerów wymaga aplikacji klienckiej lub samodzielnej przeglądarki. Serwery WFS obsługują polecenia GetCapabilities, DescribeFeatureType, GetFeature, GetGmlObject, Transaction, LockFeature, serwery WMS realizują funkcje GetCapabilities i Get Map, opcjonalnie zaś GetFeatureInfo Poprzez standardy WMS i WFS udostępniane są różnorodne dane przestrzenne, zarówno na zagranicznych jak i polskich serwerach. Są to serwery administracji publiczne, jak również innych organizacji. Dane zgromadzone na serwerach administracji publicznej są udostępniane na mocy dyrektywy INSPIRE. Dane udostępniane przez serwery mogą być z powodzeniem wykorzystane w nauczaniu przedmiotów, w których istotne znaczenie mają obiekty i zjawiska w ujęciu przestrzennym. Dane przestrzenne udostępniane przez ONZ zostały z powodzeniem wykorzystane w zajęciach z Systemów Informacji Przestrzennej i Systemów Informacji Geograficznej prowadzonych na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Bibliografia 1. Iwaniak A., Rola serwisów WMS, WFS i generalizacji w upowszechnianiu informacji geograficznej. Roczniki Geomatyki, 2005, 3, z Iwaniak A., Infrastruktura danych przestrzennych inaczej, cz. IV, Przyszłość SDI. Geodeta magazyn geoinformacyjny, 2006, nr 2 (129). 3. Rzeszewski M. Jasiewicz J., WebGIS od map w internecie do geoprzetwarzania" [W:] GIS platforma integracyjna geografii, Zwoliński Z. (red.), 23 33, Poznań Netografia 1. [ ] 2. [ ] 3. g&id=12&itemid=32&lang=pl. [ ] 4. [ ] 5. net.pl/wms? [ ] 6. net.pl/wms? [ ] 7. serwery wms.html. [ ] 9

10 Zasoby danych przestrzennych udostępniane poprzez serwery WMS i WFS i możliwości ich wykorzystania ( ) 8. [ ] 9. [ ] s [ ] eoc.org/cgibin/bsc_ows.asp?version=1.0.0&service=wfs&request=getcapabilities [ ] [ ] bin/wolomin [ ] net.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=61&itemid=57. [ ] [ ] wms w polsce/ [ ] mobilesystems.com/en/wms_serverlist.html. [ ] [ ] 19. Marszalik M., Web Map Service, Przykłady zastosowań w geodezji, AGH. Prezentacja w ramach Koła Naukowego Grafiki Komputerowej i Geomatyki Źródło: [ ] 20. Nagelberg A., Kaiser C., Kaiser H., Allen H., Twilley R., Near Realtime Visualization of Coastal Modeling Results with WMS and Google Maps. Mardi Gras Conference Baton Rouge Źródło: [ ]. 21. Nowotarska M., Wprowadzenie do Quantum GIS. Szczecin Wrocław Źródło: gis.pl/_media/czytelnia/wprowadzenie_do_quantum_gis.pdf [ ] 22. Zhang Ch., The Roles of Web Feature Service and Web Map Service in Real Time Geospatial Data Sharing for Time Critical Applications Źródło: [ ] Geospatial Data Available Through WMS and WFS Servers and Possibilities of their Application in Education WMS and WFS servers are international standards of spatial data distribution, created by OGC. It is possible to get spatial data from servers by client applications, e.g. QGIS. Many institutions offer access to different spatial data resources. Survey of spatial data resources was made and possibilities of these data application in education are presented. Keywords: WMS and WFS servers, geospatial data, webgis, GIS dr Paulina Pokojska Adiunkt w Pracowni Edukacji Komputerowej Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzi zajęcia z zakresu Systemów Informacji Geograficznej oraz Systemów Informacji Przestrzennej. Główny nurt zainteresowań obejmuje analizy i modelowanie zmienności czasowo przestrzennej procesów zachodzących w środowisku przyrodniczym. 10