Komunikacja językowa w polskim Internecie (na podstawie wybranych rozmów użytkowników komunikatorów)

Transkrypt

1 MASARYKOVA UNIVERZITA FILOZOFICKÁ FAKULTA ÚSTAV SLAVISTIKY Polský jazyk a literatura Magda Tobolová Komunikacja językowa w polskim Internecie (na podstawie wybranych rozmów użytkowników komunikatorów) Diplomová práce Vedoucí práce: Mgr. Roman Madecki, Ph.D. BRNO 2011

2 PROHLÁŃENÍ Prohlańuji, že jsem předloženou diplomovou práci vypracovala samostatně na základě uvedených zdrojů a literatury. V Brně dne.. (podpis)

3 Za odborné a velmi přínosné rady a připomínky děkuji Mgr. Romanu Madeckému, Ph.D.

4 Spis treści Spis treści... 4 Wstęp... 6 I. KOMUNIKACJA JĘZYKOWA Z PUNKTU WIDZENIA TECHNOLOGICZNEGO... 8 I.1 Computer mediated communication... 8 I.2 Internet... 9 I.2.1 Definicja Internetu... 9 I.2.2 Historia Internetu I.2.3 Właściwości Internetu I.2.4 Komunikacja w Internecie I.2.5 Model komunikacji językowej w Internecie I.2.6 Internetowe kanały przekazu I List elektroniczny I Gry internetowe I Grupy dyskusyjne I Pogawędki internetowe I Informacje w sieci 26 I Praca na komputerach zdalnych I Przesyłanie plików FTP I.2.7 Typy komunikacji internetowej I.2.8 Właściwości komunikacji językowej w Internecie I.2.9 Użytkownicy Internetu w Polsce II. JĘZYK POLSKI W INTERNECIE II.1 Tendencje w zakresie pisowni II.2 Leksyka w rozmowach internetowych II.2.1 Formy skrócone II.2.2 Zapożyczenia z języków obcych II.2.3 Neologizmy II.2.4 Język potoczny II.2.5 Slang młodzieżowy II.2.6 Wulgaryzmy II.2.7 Związki frazeologiczne II.2.8 Pseudonimy (nicki) II.3 Innowacje fonetyczne II.4 Innowacje fleksyjne II.5 Innowacje w składni II.6 Błędy językowe II.6.1 Błędy ortograficzne II.6.2 Błędy systemowe gramatyczne II.6.3 Błędy stylistyczne II.7 Wpływ komunikacji internetowej na język ogólny oraz nietykieta Zakończenie Resumé... 86

5 Literatura... 88

6 Wstęp Internet już od dawna nie jest tylko przedmiotem badań naukowców oraz techników. Stał się on nieodłącznym elementem codzienności a nawet odbiciem współczesnego stylu życia. Za jego pośrednictwem ludzie wyszukują informacje, rozrywkę, kontaktują się ze znajomymi, oferują swoje usługi oraz towary. Według najnowszych badań z 2010 roku liczba urządzeń podłączonych do Internetu wynosi 5 miliardów, co statycznie oznaczałoby, że 70 % ludzi na całym świecie posiada jedno urządzenie, za pomocą którego uzyskuje dostęp do sieci. 1 W Polsce liczba użytkowników Internetu przekroczyła już 50 %. Okazuje się, że z każdym dniem przybywa ludzi korzystających z tego medium. Największą popularnością wśród użytkowników sieci cieszą się narzędzia służące nieustannej komunikacji (np. czaty, komunikatory, grupy i fora dyskusyjne itd.) W mojej pracy prezentuję Internet jako miejsce porozumiewania się, co wiąże się z przedstawieniem charakterystyki komunikacji zapośredniczonej przez Internet jako zjawiska językowego. Przytaczam tutaj wiele definicji, klasyfikacji i objaśnień niezbędnych dla badania języka w Internecie. Pierwszy rozdział poświęcony jest komunikacji językowej z punktu widzenia technologicznego. W obrębie tego rozdziału próbuję objaśnić znany termin computer mediated communication oraz właściwości związane z tym typem komunikacji. Dalej staram się zdefiniować pojęcie Internetu i określić jego specyfikę jako medium. Przedstawiam również model komunikacji językowej w Internecie, poszczególne kanały przekazu oraz typy komunikacji w sieci. Ostatni fragment tego rozdziału przeznaczyłam na charakterystykę polskich użytkowników Internetu. Podstawową część mojej pracy stanowi rozdział drugi, w którym omawiam przede wszystkim zagadnienia ściśle językowe, związane z komunikacją w Internecie. Język użytkowników sieci stanowi specyficzną odmianę. Chociaż chodzi o język pisany, w wielu aspektach posiada cechy języka mówionego. 1 Badanie to zostało przeprowadzone przez amerykańską firmę analityczną IMS Research. Bardziej konkretne informacje można znaleźć na stronie internetowej firmy:

7 Charakterystyczna jest dla niego dynamiczność, skrótowość i ekonomiczność. Aczkolwiek istnieje wiele możliwości komunikowania się w sieci, w mojej pracy skierowałam uwagę na porozumiewanie się przy pomocy komunikatorów: Gadu- Gadu, ICQ, AQQ, Tlenu. Celem mojej pracy jest przedstawienie stanu językowego w sieci na podstawie rozmów internetowych przeprowadzanych za pomocą komunikatorów, i to na płaszczyźnie stylistycznej, morfologicznej, słowotwórczej i syntaktycznej. Charakterystyczna dla języka w sieci jest także swoista pisownia. Możemy natknąć się na dużą liczbę błędów, nietypowy zapis głosek lub grup głoskowych. Ponieważ język ten jest bardzo zbliżony do języka mówionego, trudno rozstrzygnąć, który z błędów został popełniony celowo przez naśladownictwo wymowy, a który wynika z niewiedzy użytkownika sieci. Pojawiają się często opinie, że pisownia w Internecie jest na bardzo niskim poziomie, dlatego właśnie zwróciłam uwagę na błędy ortograficzne, by stwierdzić, czy takie opinie są uzasadnione. Materiały uzyskałam ze stron internetowych: Do badań języka w sieci zostało wykorzystanych 70 znormalizowanych stron materiału, które pochodzą z okresu czasowego od do

8 I. KOMUNIKACJA JĘZYKOWA Z PUNKTU WIDZENIA TECHNOLOGICZNEGO I.1 Computer mediated communication Dyscyplina naukowa zajmująca się komunikacją za pośrednictwem komputerów nazywa się computer mediated communication, stąd często używany skrót CMC. Chociaż CMC jest młodą dyscypliną badań, może jednak pochwalić się olbrzymim dorobkiem. W jej ramach badania prowadzą specjaliści niemalże wszystkich dyscyplin nauki, dlatego można uznać ją za dziedzinę interdyscyplinarną. Jan Grzenia w swojej książce Komunikacja językowa w Internecie opisuje CMC następująco: Podstawowym celem tej dyscypliny powinno być badanie komputerów jako narzędzi komunikacji, a przede wszystkim objaśnienie funkcji nowych narzędzi w realizacji jednego z najbardziej elementarnych procesów zachodzących w życiu ludzi. Również ważne wydaje się badanie wpływu komputerów na możliwości komunikatywne człowieka, a w konsekwencji także ich wpływu na język. 2 Naďa Józsová, autorka pracy Trendy ve vývoji počítačem zprostředkované komunikace, charakteryzuje komunikację zapośredniczoną przez komputer w ten sposób: Stejně jako u přímé komunikace, tak i smyslem komunikace přes počítač jsou osobní, pracovní, vzdělávací, obchodní či jakékoli jiné sociální důvody, avńak formy této zprostředkované lidské interakce se lińí v závislosti na použitých druzích komunikačních technologií. Způsob komunikace tak může být ovlivněn nejen časem, prostředím, jazykem, ale také technickou stránkou či dalńími jinými aspekty plynoucími z využívání toho či onoho komunikačního nástroje. 3 Bogusława Dobek-Ostrowska komunikację CMC nazwała komunikacją sieciową, jej zdaniem łączy ze sobą cechy komunikowania interpersonalnego bezpośredniego i masowego pośredniego. Autorka wyróżnia następujące cechy tej formy komunikacji: Grzenia, J.: Komunikacja językowa w Internecie. PWN, Warszawa 2008, s. 13. Józsová, N.: Trendy ve vývoji počítačem zprostředkované komunikace. Magisterská diplomová práce, Brno 2009, s. 12. Dobek-Ostrowska, B.: Komunikowanie polityczne i publiczne. PWN, Warszawa 2006, s

9 ma charakter interpersonalny, gdyż jej zasięg ogranicza się do dwóch lub kilku jednostek jest zapośredniczona przez urządzenia pracujące w sieci, stąd określenie sieciowa ze względu na złożony kanał zerwana jest jedność czasu i przestrzeni komunikowania sprzężenie zwrotne jest z reguły opóźnione częściej niż w komunikowaniu interpersonalnym mogą występować szumy, co znacznie obniża efektywność procesu komunikowania Warto tutaj przytoczyć także najciekawsze publikacje na temat computer mediated communication, do których należy na przykład artykuł Josepha B. Waltera i Jadee K. Burgoon Relational Communication in Computer-Mediated Interaction, który pojawił się na łamach pisma Human Communication Research w 1992 roku. 5 Z kolejnych interesujących prac można wymienić Mcquail's Mass Communication Theory (2005) Denisa McQuaila czy też Computer mediated communication: social interaction and the Internet (2004) C. Thrulowa, L. B. Lengel i A. Tomic. I.2 Internet I.2.1 Definicja Internetu Najczęściej spotykana definicja w słownikach, czy też encyklopediach brzmi: Internet (z ang. internetwork; inter między, network sieć; dosłownie międzysieć) Jest to globalna, ogólnoświatowa sieć komputerowa, która jest logicznie połączona w jednolitą sieć adresową, która opiera się na protokole IP. Sieć ta dostarcza lub wykorzystuje usługi wyższego poziomu, które oparte są na funkcjonowaniu telekomunikacji i związanej z nią infrastrukturze 6 Nieco obszerniejszą definicję Internetu podaje Bryan Pfaffenberg w swoim Słowniku terminów internetowych: Jest to ogólnoświatowy, dynamicznie rozwijający się system powiązanych sieci komputerowych. Oferuje wiele usług, 5 6 Human Communication Research, wrzesień 1992, nr 19, s Świerczek, Ł.: Internet [on-line]. Dostępne z: < [pobrano ]. 9

10 takich jak: zdalne logowanie się użytkowników, przesyłanie plików, poczta elektroniczna, World Wide Web (WWW) i grupy dyskusyjne. Opiera się na protokole TCP/IP [...]. Każdy przyłączony do I. komputer ma swój własny, jednoznacznie przypisany numer adres internetowy (zwany również adresem IP). Dzięki temu przyłączone do I. komputery mogą się łatwo odnajdywać w sieci i wymieniać dane. Chociaż I. jest obecny w wielu krajach, to jednak językiem dominującym w dokumentach jest angielski. I. stał się nowym, powszechnie dostępnym środkiem telekomunikacyjnym, dorównującym pod względem wszechobecności i szybkości przekazu telefonii i telewizji. 7 Dokument RFC 1462 (Request for Comments 1462), zapisany przez E. Karola oraz E. Hoffmana w 1993 roku, który stanowi dla użytkowników Internetu coś w rodzaju ustawy obywateli danego państwa, wnosi rozróżnienie Internetu na trzy składowe: połączone sieci oparte o protokoły TCP/IP społeczność, która używa i rozwija tą sieć zbiór zasobów, które znajdują się w tej sieci Zdaniem Jarosława Zielińskiego w artykule Czym jest Internet? definicja ta wprowadza: dobre rozróżnienie pomiędzy technicznym aspektem Internetu, symbolizowanym przez pierwszy element, aspektem społecznym obecnym w drugim i aspektem informacyjnym określonym w trzecim elemencie. 8 Wszystkie elementy są ściśle ze sobą powiązane. Społeczność oddziałuje na siebie przy pomocy sieci, przy czym dąży do odnalezienia i wykorzystania jej zasobów informacyjnych. I.2.2 Historia Internetu Ogólnoświatowa sieć komunikacyjna Internet powstała w wyniku burzliwego rozwoju technologii komputerowej i rozwiązań informatycznych. Jej historia zaczęła się 29. września 1969 roku, gdy Departament Obrony powołał specjalną agencję Advanced Research Project Agency (ARPA), której zadaniem było stworzenie sieci 7 8 Pfaffenberg, B.: Słownik terminów komputerowych. Warszawa 1999, s Zieliński, J.: Czym jest Internet? [online]. Dostępne z: < ]. 10

11 komunikacyjnej dla celów militarnych. Testy sieci przeprowadzano, łącząc komputery, a następnie ośrodki akademickie, w ten sposób właśnie powstała sieć ARPANET, którą uważa się za przodka dzisiejszego Internetu. Początkowo służyła ona naukowcom do wspólnej pracy i wymiany doświadczeń. Głównym celem projektu jednak było zbudowanie sieci komputerowej bez wyróżnionego punktu centralnego, która mogłaby funkcjonować nawet pomimo uszkodzenia pewnej jej części. Dotychczas istniały tylko sieci zarządzane przez jeden komputer. Awaria komputera oznaczała pozbawienie pracy z całą siecią. Tego typu zcentralizowana sieć mogła stać się łatwym celem wroga, dlatego postanowiono wypróbować zaproponowaną kilka lat wcześniej przez RAND Corporation, instytucję związaną z badaniami wojskowymi, koncepcję sieci rozproszonej. W 1983 roku od ARPANET zostaje odłączona jej część wojskowa. Pojawiają się pierwsze usługi: poczta elektroniczna, logowanie się oraz transfer plików. W tym też roku powstaje właściwy Internet, który rozwija się na całym świecie, a w 1991 roku dociera do Polski. Dwa lata później pojawiła się pierwsza przeglądarka stron WWW, nosząca nazwę Mosaic. Wprowadzono także dostęp przez modem telefoniczny. Popularność takiego dostępu rosła tak, że nieraz około godziny trzeba było oczekiwać na połączenie. 9 W 1995 roku pojawił się pierwszy portal polski pod nazwą Wirtualna Polska, działający do dziś. W następnym roku ukazał się kolejny portal internetowy OptimusNet obecnie znany pod nazwą Onet.pl. W 1996 roku TP S.A. umożliwiła swoim abonamentom dostęp do sieci przez modem, co spowodowało wielki rozkwit i popularność Internetu w Polsce. I.2.3 Właściwości Internetu Internet jest medium bardzo swoistym, pierwszym, które łączy w sobie trzy cechy: interaktywność, multimedialność i hipertekstualność. Bardzo ważnym kryterium wyróżniającym Internet od innych mediów (prasy, radia, telewizji) jest zasięg. Internet, jako jedyny z wszystkich wymienionych mediów, ma zasięg globalny. Dzięki dostępnym technologiom mamy możliwość podłączenia się do sieci niemalże z każdego miejsca na Ziemi. Ta sama strona internetowa dostarczy 9 Pawlicki, G.: Historia Internetu [online]. Dostępne z: < [pobrano ]. 11

12 informacji osobom łączącym się z dowolnego miejsca na świecie. Zaś rozmowy internetowe są przeprowadzane w czasie rzeczywistym pomimo tego, że rozmówcy są od siebie geograficznie oddaleni. Ważne jest, iż komunikacja taka może mieć charakter multimedialny, wykorzystując obraz, dźwięk i tekst. Właśnie dzięki obrazkom, filmom, grafice, informacje przekazywane w Internecie, stają się dla nas atrakcyjniejsze, niż te przekazywane innymi środkami przekazu.. Sieć internetowa działa 24 godzin na dobę, czyli nie ma żadnych ograniczeń czasowych. Komunikacja za pośrednictwem sieci jest prostym oraz wygodnym sposobem przekazywania informacji, który oszczędza nasz czas. Bez przerwy mamy dostęp do wiadomości na stronach internetowych, przez cały czas płyną rozmowy na forach dyskusyjnych, czatach czy też za pomocą komunikatorów. Nieprzerwanie działają także sklepy internetowe, poczta elektroniczna, serwisy aukcyjne i ogłoszeniowe. 10 Warto podkreślić, że Internet pod względem typu odbiorców ma zasięg środowiskowy. Z reguły w sieci komunikują między sobą ludzie o wspólnych cechach, jak np. wiek, zainteresowania, zawód. Kolejną ważną cechą odróżniającą sieć od innych mediów to wymaganie aktywności nadawcy. Nadawcom, korzystającym z tradycyjnych mediów, jak prasa, telewizja, radio łatwiej jest znaleźć odbiorców aniżeli nadawcom Internetu, którzy zmuszeni są ich poszukiwać. Nawet język używany w sieci jest odrębny, ponieważ łączy ze sobą cechy języka mówionego i pisanego. Chociaż podstawą komunikacji w sieci jest polszczyzna ogólna, często spotykane są też socjolekty, czy też profesjolekty, znane tylko ograniczonej grupie odbiorców. Dalszą zasadniczą właściwością jest interaktywność, która umożliwia przemienność ról nadawcy i odbiorcy w trakcie komunikacji, co wywiera wpływ na kształtowanie się języka. Należy także zwrócić uwagę na komunikacyjną właściwość języka Internetu: charakterystykę nadawcy i odbiorcy. Nadawca medialny to zwykle instytucja, w Internecie jest to również możliwe, jednak większość tekstów internetowych to teksty produkowane przez konkretne osoby i nadawane w ich imieniu. Również odbiorcy w Internecie mogą być jednostkami, gdyż możliwa jest komunikacja dwóch osób. Sprawia to, że komunikacja internetowa nie może być uznana za prostą transpozycję komunikacji potocznej, jest bowiem jej formą ewolucyjną Świerczek, Ł.: Cechy sieci Internet [online]. Dostępne z: < [pobrano ]. Grzenia, J. : Komunikacja językowa w Internecie. PWN, Warszawa 2008, s

13 I.2.4 Komunikacja w Internecie Komunikacja elektroniczna (m.in. internetowa) to termin określający proces porozumiewania się ludzi za pośrednictwem elektronicznych mediów. Wszystkie elektroniczne media funkcjonują na jednakowej zasadzie: informacje od nadawcy są za pomocą odpowiedniego urządzenia przekształcane na sygnały elektryczne lub elektromagnetyczne, a następnie przekazywane w tej formie odbiorcy, który również korzysta z odpowiedniego urządzenia służącego do rozszyfrowania zapisu i nadania mu zrozumiałej dla człowieka formy. Ten przekaz informacji zawiera lub zawierać może różne składniki komunikatu językowego, poczynając od substancjalnego składnika komunikatu językowego, przez takie elementy, jak np. intonacja, kontekst sytuacyjny, kod kinezyczny. 12 W obrębie komunikacji elektronicznej rozróżniamy dwa typy na podstawie stosunku odbiorcy i nadawcy względem siebie, a mianowicie symetryczny i asymetryczny. Media asymetryczne, do których zaliczamy prasę, radio, telewizję, mają ustalone role a interakcja jest raczej trudna a czasami niemożliwa. W związku z tym media asymetryczne nie są narzędziami komunikacji, ale narzędziami przekazu. Media asymetryczne, podporządkowane komputerom działającym w sieciach, mogą stawać się mediami symetrycznymi. W mediach symetrycznych dochodzi do wymiany ról między nadawcą a odbiorcą informacji, w takich mediach (w telefonii i sieciach komputerowych) zachodzi komunikacja interpersonalna. Chciałam tutaj podkreślić, że w mojej pracy zajmuję się tylko częścią komunikacji elektronicznej, jej typem symetrycznym, bazującym na użyciu komputera i programów wykorzystujących jego możliwości. Celem tego podrozdziału jest wskazanie specyficznych właściwości związanych z komunikacją w Internecie. Istotny termin, który jest kojarzony z komunikowaniem się w sieci to cyberprzestrzeń (z ang. Cyberspace sternik, zarządca, kontrolować, zarządzać). Został on spopularyzowany przez Williama Gibsona w jego powieści Neuromancer, którą opublikowano w 1984 roku. Słowo to używane jest w wielu znaczeniach. Dla nas interesujące jest pojęcie wirtualnej przestrzeni. Przedrostek cyber określa wszystko, co jest związane z komputerami. Cyberprzestrzeń to przestrzeń 12 Ibidem, s

14 przeznaczona do komunikacji za pomocą połączonych komputerów i powiązań informatycznych pracujących na całym świecie. Stanowi ona podstawowy kanał wymiany informacji. Cyberprzestrzeń jest przestrzenią wirtualną, funkcjonuje tylko w pamięciach komputerów oraz umysłach zajmujących się nią osób. Można ją zdefiniować jako: Ogół zjawisk zachodzących pomiędzy użytkownikami korzystającymi w komunikacji między sobą z terminali komputerowych. Takie ujęcie pozwala na uwzględnienie w definicji cyberprzestrzeni nie tylko sprzętu komputerowego czy oprogramowania, ale także najważniejszej części ludzkiego mózgu. 13 Pierre Delvy w Drugim potopie pisze, że cyberprzestrzeń ma charakter: plastyczny, płynny, obliczalny z dużą dokładnością i przetwarzalny w czasie rzeczywistym, hipertekstualny, interaktywny i wreszcie wirtualny. Uważam go za znamienną cechę cyberprzestrzeni. To nowe środowisko umożliwia współdziałanie i sprzęganie wszystkich narzędzi tworzenia informacji, rejestrowania, komunikacji i symulacji. Perspektywa powszechnej numeryzacji informacji i przekazów uczyni prawdopodobnie z cyberprzestrzeni główny kanał informacyjny i główny nośnik pamięciowy ludzkości. 14 W obrębie sieci internetowej możemy wyróżnić dwa typy komunikacji. Pierwszym typem jest komunikacja synchroniczna. W tym rodzaju komunikacji użytkownicy mają ze sobą stały kontakt i są zmuszeni do natychmiastowej odpowiedzi (komunikatory, IRC, czat). Drugim typem jest komunikacja asynchroniczna, w tym wypadku użytkownicy nie mają stałego kontaktu. Nadawca może wysyłać wiele komunikatów, zanim zostaną one odebrane z kanału komunikacyjnego przez odbiorcę. Reakcje odbiorcy są przemyślane, co wyraźnie wpływa na porozumiewanie się (listy elektroniczne, grupy dyskusyjne, listy dyskusyjne). W komunikacji tej ważne jest także zagadnienie pośredniości i bezpośredniości. Komunikacja bezpośrednia polega na osobistej styczności nadawcy i odbiorcy, może być w postaci rozmowy, wywiadu itd. Komunikacja pośrednia polega zaś na wymianie informacji za pomocą różnych nośników Swedz, R.: O pojęciu cyberprzestrzeni [on-line]. Dostępne z < [pobrano ]. Delvy, P.: Drugi potop. Magazyn Sztuki. 199, nr 13, s

15 informacji, jak np. telefonu, komputera, telewizji, papieru. Teksty znajdujące się w Internecie mają charakter pośredni. Jan Grzenia wyraża swoją opinię na ten temat następująco: Pismo nie jest jedynym czynnikiem przynoszącym skutek w postaci pośredniej komunikacji, drugim jest interfejs. Może on potęgować oddalenie nadawcy i odbiorcy, lecz użytkownicy o dużym wyrobieniu komunikacyjnym w tym zakresie mogą stopień pośredniości zmniejszać, interfejsy komputerowe pozwalają bowiem na sterowanie kontaktem. 15 Twierdzi też, że pośredniość ta ma rozmaite stopnie i wyjaśnia to na przykładzie różnych możliwości prowadzenia rozmów na czacie: ignorowanie wybranych konwersacji (maksymalny stopień pośredniości i dystansu), prowadzenie rozmowy w ogólnodostępnym oknie, w gronie przyjaciół (stopień pośredniości zredukowany), prowadzenie rozmów z wybraną osobą (najniższy poziom pośredniości). Kolejną istotną cechą komunikacji w Internecie jest anonimowość. Rozróżniamy dwa rodzaje anonimowości: pełną oraz częściową. W pierwszym przypadku użytkownik stara się skryć swoją tożsamość, by nikt nie mógł ustalić, kim on jest. Zaś anonimowość częściowa polega na ujawnieniu tylko pewnych informacji o sobie a ukrywaniu tych najważniejszych, jak imię, nazwisko, miejsce zamieszkania, zawód. Każdy internauta ma możliwość wyboru, jak dalece odkryje swoje prawdziwe oblicze przed innymi użytkownikami Internetu. Anonimowa konwersacja sieciowa pełni rolę terapeutyczną, pozwala ludziom łatwiej nawiązywać kontakt, ponieważ zmniejsza poczucie nieśmiałości. Uczestnicząc w dyskusji pod przybranym nazwiskiem, internauta wchodzi w świat wirtualny niczym czysta, niezapisana karta, bez ciężaru stereotypów dotyczącej atrakcyjności fizycznej. 16 Dorota Gut w swoim artykule Piszę, więc jestem. O języku Internetu stwierdza, że: dzięki Internetowi nieatrakcyjny zewnętrznie użytkownik śmiało wyraża swoje poglądy, prezentuje zalety intelektu. Inni użytkownicy sieci postrzegają go wyłącznie poprzez jego teksty. Nieważny jest jego wygląd, wiek, płeć, zawód, status społeczny, stan majątkowy, cechy osobowości, poglądy, zainteresowania. 17 Jej zdaniem nadawca jest tym, kim chce być w swoich tekstach. Kształtując swój wizerunek Grzenia, J.: Komunikacja językowa w Internecie. PWN, Warszawa 2008, s. 67. Wallace, P.: Przyjaźń i miłość w Internecie. Psychologia wzajemnego przyciągania. Dialog. 2001, nr 2, s Gut, D. Piszę, więc jestem. O języku Internetu. Polska Sztuka Ludowa. Konteksty. 1999, nr 1 2, s

16 wyłącznie werbalnie, może zostać w sieci autorytetem, prowokatorem lub przeciętym obywatelem cyberprzestrzeni. Badania psychologów dowodzą, że tworzenie swojego obrazu w Internecie może być polem treningowym do poznawania zakamarków własnej osobowości i miejscem do testowania ról społecznych. 18 Do istotnych właściwości komunikacji sieciowej należy także inwokacyjność. Uznajemy komputery za media inwokacyjne, co oznacza, że traktujemy je jako uczestników dialogu. 19 Nie mniejsze znaczenie ma też kreatywność, która związana jest z tworzeniem tekstów na użytek stron internetowych (np. kształtowanie tekstów, łączenie go z grafiką i dźwiękiem) oraz tworzeniem światów wirtualnych (np. gry werbalne). Internet trzeba uznać za sieć zdecentralizowaną oraz autonomiczną. Nie istnieje jakieś centrum, monitorujące zachodzące w niej procesy. Ma ona wielu właścicieli, którzy nie są w stanie kontrolować przepływu informacji. Jest niezależna od jakichkolwiek instytucji sprawujących władzę. Jednym z najważniejszych aspektów komunikacji internetowej jest to, iż ma hipertekstualny charakter. Inicjatywa wykreowania hipertekstu pojawiła się w latach osiemdziesiątych, kiedy postanowiono stworzyć niesekwencyjne, rozgałęzione opowiadania, powieści a nawet poezje, którym kształt pod względem fabuły, postaci i opisów nadawał sam czytelnik. Hipertekst określony został przez T. Nelsona jako: Tekst niesekwencyjny, którego czytanie jest w pełni zależne od preferencji czytającego ( ) Składa się on bowiem z fragmentów i części mniejszych tekstów, połączonych ze sobą elektronicznymi linkami, które umożliwiają czytającemu poruszanie się wśród nich według dowolnych sposobów. 20 Zdaniem Magdaleny Szpunar autorki artykułu Komunikacja CMC i jej wpływ na procesy komunikacyjne: Natura hipertekstu pozwala na jego dowolne modyfikacje, zapewniając za każdym razem subiektywne, inne odczytanie tekstu, który można dowolnie łączyć i modyfikować. To od czytającego zależy, w jakim kierunku podąży, jak potoczą się losy bohatera. Przejścia od hiperlinku do hiperlinku mogą Parzuchowski, M.: Bal maskowy w cyberprzestrzeni. Wiedza i życie. 2003, nr 9, s Grzenia, J. : Komunikacja językowa w Internecie. PWN, Warszawa 2008, s. 69. Celiński, P. : Wyzwania hipertekstu granice nieograniczonego. [w:] Ostrowicki, M.: Estetyka wirtualności. Universitas, Kraków 2005, s

17 w pewnym momencie dezorientować, wprawić w zakłopotanie, a nawet sprawić, iż niemożliwy będzie powrót do początku. 21 Słusznie uważa M. Sienko twierdząc, że: Tekst w Internecie nie ma granic i można go przyrównywać do klocków, które można konfigurować dowolnie. 22 Dorota Zdunkiewicz Jedynak opisuje główne cechy hipertekstu następująco: Tekst niezhierarchizowany, przeznaczony do czytania nielinearnego. Łączy ze sobą słowa, dźwięki, obrazy, animacje, do których przechodzi się za pomocą łączy elektronicznych. Dzięki hipertekstowym łączom wszelkie teksty w sieci są potencjalnie obecne i istnieje możliwość natychmiastowego dostępu do nich. Dzięki linkom można wkomponować do własnego dokumentu dowolne połączenia z innymi dokumentami. Czytelnik podejmuje decyzję, jaką ścieżką spośród zaproponowanych podąży jego lektura jego rola nie sprowadza się tylko do dekodowania komunikatu jest do pewnego stopnia jego twórcą wybiera jedne fragmenty pomija inne. 23 Podsumowując powyższe uwagi możemy stwierdzić, iż komunikacja zapośredniczona komputerem charakteryzuje się przede wszystkim: przekształceniem i przewartościowaniem przestrzeni komunikacyjnej komunikacja ta może przebiegać synchronicznie albo asynchronicznie ma hipertekstualny charakter użytkownicy uznają komputer za przyrząd zdolny do porozumiewania się internauci wykorzystują anonimowość podczas komunikowania się komputery rozwijają kreatywność użytkowników jest zdecentralizowana jest autonomiczna Szpunar, M.: Komunikacja CMC i jej wpływ na procesy komunikacyjne. [w:] Graszewicz, M., Jastrzębski, J.: Teorie komunikacji i mediów. ATUT, Wrocław 2009, s Sieńko, M.: Człowiek w pajęczynie. Internet jako zjawisko kulturowe. Wrocław 2002, s Zdunkiewicz-Jedynak, D.: Natura hipertekstu. Gatunki wypowiedzi w Internecie [online]. Dostępne z: < %C4%99zyk- w- internecie.doc>, [pobrano ]. 17

18 I.2.5 Model komunikacji językowej w Internecie Żeby lepiej zrozumieć cały proces komunikacji językowej zapośredniczony Internetem, najpierw przytoczę podstawowe pojęcia dotyczące komunikacji językowej bezpośredniej. Pierwszym pojęciem jest akt mowy. Jest on wypowiedzeniem skierowanym przez jedną osobę (nadawcę komunikatu lub grupę osób) do odbiorcy (drugiej osoby czy do grupy) za pomocą systemu znaków językowych. Jest on związany z dwoma fazami: z mówieniem (formulacją komunikatu) oraz z samym rozumieniem słów (sposobem przyjęcia komunikatu przez odbiorcę). Akty mowy można podzielić też na: udane (fortunne), takie które trafiły do odpowiedniego odbiorcy i zostały odebrane zgodnie z intencją nadawcy oraz nieudane (niefortunne), niewłaściwie odczytane przez odbiorcę. Istnieje wiele teorii aktów mowy stwarzanych przez naukowców. Teorie te mają na celu wyszczególnić elementy mające wpływ na przekaz komunikatu i tym ograniczyć tworzenie niefortunnych aktów. Stwarzają oni różnego typu modele komunikacyjne przedstawiające proces komunikacji między ludźmi. Co ważne, każdy model opiera się na schemacie: nadawca przekaz (komunikat) odbiorca. Twórcą podstawowego modelu komunikacyjnego jest Roman Jacobson, który stworzył sześcioelementowy schemat składający się z: nadawcy, odbiorcy, komunikatu (znak, treść przesłania), kontaktu (relacje między nadawcą a odbiorcą), kodu (język, jakim przeprowadzana jest rozmowa) oraz kontekstu (elementy rzeczywistości pozajęzykowej odnoszące się do komunikatu). 24 Model ten stanowi podstawę innych schematów, które są dopełniane o nowe czynniki.. Ilustracja 1: Model komunikacyjny R. Jacobsona 24 Jacobson, R.: W poszukiwaniu istoty języka: wybór pism 2. PIW, Warszawa 1989, s

19 Autorem modelu komunikacji masowej jest Gerhard Maletzke, uwzględnił on element przekaźnika oraz wpływ psychiki nadawcy i odbiorcy. W wypadku komunikacji masowej trzeba podkreślić, że nadawca wyznacza rolę, jaką odegra odbiorca w przekazie. Odbiorcy narzucana jest forma oraz temat, w wypadku niezadowolenia może po prostu wyłączyć telewizor czy radio i tym przerwać akt komunikacyjny. Komunikowanie poprzez przekaźnik w Internecie różni się tym, że nie zachodzi tam komunikacja masowa, lecz interpersonalna, jak w konwersacji na żywo, dlatego też model komunikacji internetowej jest trochę odmienny. W odróżnieniu od innych mediów Internet nie jest tylko przekaźnikiem, ale też narzędziem komunikacji. Jest uważany za najbardziej dialogowy ze wszystkich środków przekazu. Stereotypowe komunikowanie przez przekaźniki to swego rodzaju nadawanie informacji, które jest pozbawione sprzężenia zwrotnego, w przypadku Internetu to sprzężenie występuje. Informacja jest przekazywana od nadawcy do odbiorcy i od odbiorcy do poprzedniego nadawcy. Model sprzężenia zwrotnego De Fleura: Nadawca Przekaz Odbiorca Odbiorca Przekaz Nadawca Ilustracja 2: Model komunikacji językowej w Internecie Zjawisko to ma miejsce w przypadku komunikacji interpersonalnej, to znaczy także w rozmowach internetowych. Ważne jest, że język internautów ma cechy języka mówionego, świadczą o tym różnego typu środki ekspresji wykreowane przez 19

20 użytkowników sieci. Mimika twarzy, język ciała, tonacja głosu są zastępowane w konwersacjach internetowych emotikonami, jednak wszystko to jest oparte na piśmie. Ważne jest podkreślić, że w Internecie występują cechy komunikacji werbalnej oraz niewerbalnej i to powinno być brane pod uwagę. Model komunikacji internetowej miałby posiadać pewne składniki komunikacji oralnej (między nadawcą i odbiorcą powinna być uwzględniona wymiana ról), ale także elementy komunikacji piśmiennej oraz masowej. Podobnie jak w poprzednich modelach, podstawą całego schematu jest nadawca, odbiorca oraz przekaz. Przekaz jest rozumiany jako wymiana informacji między nadawcą oraz odbiorcą. W procesie tym uwzględnia się, jakim sposobem i jak skutecznie została dana informacja przekazana, dlatego też w skład schematu wchodzi pojęcie informacji. Informacja może podczas przekazu zostać zniekształcona, nie dotrzeć do odbiorcy, bądź też może być źle przez niego odebrana. Jej zniekształcenia mogą być też wynikiem artykulacji nadawcy i asymilacji odbiorcy, co wiąże się z następnymi elementami modelu: kodem i kontekstem, które zostały włączone do większej grupy nazwanej polem wiedzy o świecie. Nadawca i odbiorca posiadają swoje pola, które nachodzą na siebie. Nie mając wspólnej wiedzy o świecie (kontekstu, kodu językowego), przekaz nie zostałby zrozumiany przez odbiorcę, więc czym bardziej są pola do siebie podobne (wspólny język, wiek, płeć) i nakrywają się, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przekaz zostanie odebrany zgodnie z intencją nadawcy. Kolejnym ważnym elementem są szumy, wyrażające problemy związane ze sprzętem, z połączeniem w sieci czy z środowiskiem, w jakim dana osoba przebywa. Ponieważ rozmowy internetowe wiążą ze sobą cechy komunikacji oralnej i pisemnej, ich model komunikacyjny skupia w sobie elementy normalnej rozmowy i konwersacji przez przekaźnik, niekoniecznie przebiegającej w czasie rzeczywistym (poczta elektroniczna, forum internetowe). Z tego powodu w modelu pojawiły się właśnie takie elementy jak: szumy i przekaźnik (charakterystyczne dla komunikacji bezpośredniej). W schemacie jest także zaznaczona wymienność ról nadawcy i odbiorcy nazywana inaczej sprzężeniem zwrotnym, charakteryzująca tylko rozmowy przeprowadzane na żywo. 20

21 I.2.6 Internetowe kanały przekazu Najważniejszą cechą Internetu jest możliwość komunikowania się z dowolnym komputerem w obrębie sieci, która pozwala przekonać fizyczną barierę odległości i umożliwia ludziom kontakt. Mnóstwo osób postrzega Internet jako całość, ale w rzeczywistości jest on zbiorem wielu elementów, spełniających różne funkcje, które określamy jako usługi internetowe. Wszystkie usługi posiadają niezbędne elementy potrzebne do procesu komunikacji, tj. obejmują trzy elementy: nadawcę, przekaz i odbiorcę. Ważną cechą usług jest ich charakter pisany. Mówione rozmowy internetowe nie są aż tak popularne, ponieważ łączą się z koniecznością wykonania bardziej skomplikowanych czynności aniżeli u rozmowy telefonem komórkowym. Walorami komunikacji przez Internet jest zachowanie dystansu wobec innych uczestników aktów komunikacji, ukrycie własnej tożsamości lub też wykreowanie nowej. Kolejną właściwością usług jest interaktywność użytkownicy najczęściej wybierają usługi o charakterze dialogowym (grupy dyskusyjne, pogawędki internetowe, pocztę elektroniczną). Wszystkie usługi są integrowane przez system World Wide Web. Każda z usług wymaga specyficznych narzędzi tzw. oprogramowania. Do najważniejszych usług internetowych należy: poczta elektroniczna gry internetowe grupy dyskusyjne pogawędki internetowe (chaty, komunikatory) informacje w sieci WWW praca na komputerach zdalnych przesyłanie plików I List elektroniczny List elektroniczny (ang. elektronic mail, , ) należy do najstarszych oraz najczęściej wykorzystywanych usług sieci. Obecnie do przesyłania i używany jest protokół Simple Mail Transfer Protokół (SMTP). Polega on na przesyłaniu informacji w postaci elektronicznej między nadawcą i odbiorcą....poczta elektroniczna jest symbolem nowoczesnego porozumiewania się. Za jej pomocą można przesyłać poprzez sieć do konkretnej osoby tekst, pliki graficzne 21

22 (rysunki, fotografie), dokumenty, (np. pliki arkuszy kalkulacyjnych, pliki baz danych), niektóre nowe formy przekazu zawierają dźwięk czy nawet animacje. 25 Każdy użytkownik Internetu może założyć sobie konto owe na serwerze, następnie otrzyma adres indywidualny. Za pomocą programu do obsługi poczty elektronicznej będzie mógł odbierać i wysyłać wiadomości. Poczta elektroniczna posiada możliwość automatyzacji pewnych czynności, jak np. archiwacja korespondencji, wpisywanie adresu, wysyłanie listów do większej ilości odbiorców itd. Automatyzacja obejmuje też takie czynności, jak odbieranie i wysyłanie poczty. Poczta elektroniczna nie ma tyle wad, ile poczta tradycyjna. Ma również trwałą formę pisaną, ale informacje są dostarczane o wiele szybciej, w dodatku taniej, stąd wynika popularność tej usługi. Trzeba podkreślić, iż poczta elektroniczna nie jest ograniczona swoją funkcją tylko do komunikacji, ale posiadanie adresu owego uwarunkowuje korzystanie z grup i list dyskusyjnych. jest także jednym z nielicznych środków komunikacji wyposażonych programem do kontroli błędów ortograficznych. W Polsce starano się wymyślić odpowiedniki słowa , takie jak np. listel od listu elektronicznego lub el-poczta analogia do el-muzyki. Wyrazy te jednak nie zostały przyjęte, za poprawne uznano tylko formy oraz mejl. I Gry internetowe Gry internetowe wymagają dostępu do sieci. Od początku istnienia komputerów były ich częścią nieodłączną. Podawały rozrywkę, dzięki dużej możliwości ich konfiguracji, przystępną dla każdego, gdyż gra mogła obejmować dowolną tematykę i mogła być prowadzona w dowolny sposób. Gry służyły nie tylko rozrywce, ale także były najlepszym sposobem na sprawdzenie możliwości komputera w zakresie nauki. 26 Pierwsze gry internetowe MUD (Multiple User Dungeon) powstały w 1980 roku, ich podstawą były pliki tekstowe. W 1990 roku wzrosła popularność Internetu a z nią zmieniły się zapotrzebowania. Pojawiły się strony WWW i rozpoczęła się era gier w przeglądarkach, co oznaczało koniec męczenia się z instalacjami. Era, w której gracze mogli grać w jednym czasie, Olszewska,U.: Poczta elektroniczna krótki opis usługi internetowej [online]. Dostępne z: < [pobrano ]. Kuczborski, A.: Cyfrowe życie internauty: społeczeństo internautów dziś i jutro. Praca dyplomowa, Warszawa 2004, s

23 nazywała się erą MMOG (Multi Massive Online Games). Chodziło tu o gry rozbudowane, w których gracze wzajemnie wpływali na siebie. Celem takich gier jest eksploracja wirtualnego świata, współpraca i konkurowanie z innymi, a także podnoszenie umiejętności postaci, którą kieruje gracz (a więc w istocie umiejętności odgrywania pewnej roli i posługiwania się odpowiednim językiem). 27 Gry komputerowe rozróżniamy na: gry działające w przeglądarkach, wykonane we Flashu lub Javie i gry serwerowe, jak np. MMORPG (Massively Multiplayer Online Role-Playing Game). I Grupy dyskusyjne Grupy dyskusyjne (z ang. Newsgroups) To ogólna nazwa wszelkich form dyskusji internetowych przypominających wymianę korespondencji, a nie rozmowy w czasie rzeczywistym. Grupy dyskusyjne przyjmują formę list dyskusyjnych pozwalających na automatyczną wymianę i, grup Usenetowych, grup występujących w Fidonecie i forów dyskusyjnych dostępnych przez bramki WWW. 28 Celem grup dyskusyjnych jest wymiana informacji pomiędzy użytkownikami Internetu zainteresowanymi konkretnym tematem. Użytkownik Internetu wysyła wiadomość na adres serwera określonej grupy dyskusyjnej. Serwer rozsyła otrzymaną wiadomość wszystkim zarejestrowanym uczestnikom w danej grupie. W ten sposób wiele ludzi ma możliwość post przeczytać i skomentować. Grupy noszą nazwy związane z jej tematyką i przypominają adresy internetowe. Składają się z kilku członów oddzielonych kropkami. Czytając nazwy grup od strony lewej do prawej przechodzimy od ogółu do szczegółu. Można to pokazać na przykładzie grupy pl.rec.muzyka.pop, która jest polskojęzyczną grupą dyskusyjną (pl.), interesująca się rozrywką (rec. od recreation), dokładniej muzyką (muzyka.), a konkretnie muzyką popową (pop). Daniel Jakubowski w swojej pracy Grupy dyskusyjne, jako forma komunikacji i informacji opisuje tę usługę następująco: Są one internetowym odpowiednikiem tablic ogłoszeniowych. Można przeglądać umieszczone na niej informacje, czytać komentarze oraz dopisywać własne. ( ) Newsgroups podzielony jest na grupy tematyczne. Podział ten jest hierarchiczny Grzenia, J.: Komunikacja językowa w Internecie. PWN, Warszawa 2008, s. 30. Zaborowski, K., Zwiewka, M.: Podstawowe usługi internetowe [on-line]. Dostępne z: < [pobrano ]. 23

24 i odzwierciedla się w nazwach grup. Większość nazw grup dyskusyjnych, jak i same grupy, są anglojęzyczne. Post (inaczej wiadomość, news) w danej grupie dyskusyjnej ma formę artykułu i powinien być tematycznie związany z nazwą grupy. Treścią artykułu może być wiadomość, informacja, pytanie lub odpowiedź na poprzednio poruszony problem, polemika z innym autorem itp. 29 Grupy dyskusyjne dzielimy ze względu na dostęp do nich na: zamknięte, półotwarte, moderowane, otwarte dla rejestrowanych oraz całkowicie otwarte. Grupy można rozróżnić pod względem używanej technologii na: owe listy dyskusyjne, grupy funkcjonujące w hierarchii Usenetu oraz grupy dyskusyjne dostępne przez strony WWW, czyli tzw. fora dyskusyjne. We wszystkich grupach obowiązuje dotrzymywanie pewnych zasad a ich niedotrzymanie może prowadzić do wykluczenia użytkownika lub też ignorancji jego postów. Ogólne zasady etykiety są uzupełniane o zalecenia zbierane w tzw. FAQ-ach danych grup. Do najbardziej nielubianych zachowań w grupach należy: spamowanie (wysyłanie masowych, niechcianych komunikatów), trollowanie (celowe rozpoczynanie i następne podtrzymywanie niepotrzebnych sporów, czynione tylko dla samej radości spierania się) oraz flamowanie (agresywne reagowanie na spam lub trolling). I Pogawędki internetowe Pogawędki internetowe (z ang. Internet chats) umożliwiają porozmawiać z innymi ludźmi w czasie rzeczywistym, a dzięki temu tworzyć wirtualne społeczności. Najprostsze takie systemy pozwalają tylko na przekaz tekstu, a bardziej skomplikowane przenoszą swych użytkowników do całych wirtualnych światów, z dźwiękiem i trójwymiarową grafiką. 30 Do najstarszych form internetowych rozmów należy IRC (z ang. Internet Relay Chat). IRC wymyślił Jarkko Oikarinena w Finlandii. Jego celem było stworzenie synchronicznego, tekstowego kanału komunikacyjnego, dzięki któremu użytkownicy będą mogli rozmawiać ze sobą na bieżąco za pomocą komunikatów pisemnych. Rozmowy toczą się w tzw. wirtualnych pomieszczeniach. Każdemu pomieszczeniu Jakubowski, D.: Grupy dyskusyjne, jako forma komunikacji i informacji [online]. Dostępne z: < [pobrano ]. Zieliński, J.: Sposoby Internetowych pogawędek [online]. Dostępne z: < [pobrano ]. 24

25 jest przypisany dany temat. Pogawędki dzielimy na: publiczne i prywatne. Prywatna rozmowa uwidacznia się tylko dwom komunikującym osobom, natomiast rozmowa publiczna jest śledzona przez wszystkich użytkowników w pomieszczeniu. Użytkownicy nie ujawniają prawdziwych imion i nazwisk, lecz posługują się nickami (pseudonimami). Przy każdym połączeniu z kanałem ta sama osoba może podpisywać się innym pseudonimem, często jednak stali użytkownicy kanałów zastrzegają dla siebie wybrany nick i używają go za każdym razem. 31 Mimo tego, że rozmówcy nie mają pewności, z kim w ogóle rozmawiają, czy płeć, zawód, imię tej osoby są prawdziwe, powstają czasami między użytkownikami prawdziwe przyjazne i poważne związki uczuciowe. Może wydawać się to niemożliwe, ale takie przypadki wcale nie są rzadkie. Łucja Teszner w swoim artykule Kto mieszka w cyberprzestrzeni? porównuje IRC do imprezy: Wchodzi się do pokoju pełnego ludzi, gdzie nikogo się nie zna. Można stanąć z boku, obserwując pozostałych, ale można też zacząć rozmowę. Rozmawiać można z jedną osobą lub też włączyć się do ogólnej dyskusji. (...) W obu wypadkach trzeba zaprezentować się w taki sposób, żeby zachęcić innych do rozmowy z nami, w przeciwnym razie ginie się w tłumie. W realnym świecie można to zrobić przez sposób ubierania się, mówienia, (...), w cyberprzestrzeni jedyna cecha, która nas charakteryzuje, to kwestie, które wypowiadamy, i sposób, w jaki je ujmujemy. 32 Kolejnym rodzajem pogawędek internetowych są chaty (z ang. chat rozmowa), które funkcjonują podobnie jak IRC. Użytkownik najpierw wybiera wirtualne pomieszczenie, co wiąże się ściśle z wyborem konkretnej tematyki rozmów. Później loguje się, przyjmując wybrany przez siebie nick, lub też występuje tylko jako gość. Do czatowania nie jest potrzebna instalacja programu, jest ono prowadzone za pośrednictwem przeglądarek internetowych. Podobnie jak u IRC na czatach można przeprowadzać rozmowy publiczne czy prywatne. Rozmowy te są krótkotrwałe, znikają po kilku minutach lub nawet sekundach. W czatach i komunikatorach są dostępne emotikony, służące do ułatwienia wyrażania emocji oraz niektórych czynności. Każdy czatownik musi opanować specyficzny slang Kuczyński, B.: Język IRC [on-line]. Dostępne z: < [pobrano ]. Teszner, Ł.: Kto mieszka w cyberprzestrzeni? O społecznościach internetowych. [w:] Godzic, W., Bednarz, A.: Humanista w cyberprzestrzeni. Rabid, Kraków s

26 używany w tym środowisku. Musi przywyknąć do tekstów pisanych bez polskich znaków diakrytycznych, do akronimów, emotikonów i wielu innych zjawisk języka Internetu. Ostatnio bardzo popularne stały się voice-czaty oraz video-chaty, umożliwiające widzieć i słyszeć osoby, z którymi rozmawiamy. Największą popularnością cieszą się komunikatory internetowe (z ang. Instant Messaging) są to systemy służące do komunikacji pomiędzy znajomymi. Chodzi o komunikację za pośrednictwem Gadu Gadu, Tlenu, Spiku, Skype, AQQ, ICQ. Jeżeli chcemy przesłać komuś wiadomość, musimy znaleźć się na liście jego znajomych. Dzięki systemowi statusów, który posiada każdy komunikator, możemy ustalić, czy osoba, z którą chcemy rozmawiać, jest w danej chwili dostępna (online). Rozmowy mogą być prowadzone formą dialogu bądź też politologu. Komunikatory umożliwiają także prowadzenie rozmów telefonicznych, wideokonferencji oraz przesyłanie załączników. Konwersacje są archiwowane w tzw. historii rozmów, istnieje jednak możliwość ich skasowania. Główną zaletą tych oto programów jest możliwość pozostawienia wiadomości dla odbiorcy w razie jego nieobecności. Ilustracja 3: Przykładowy obrazek rozmowy na czacie: I Informacje w sieci WWW Informacje w sieci WWW (z ang. World Wide Web). Stworzycielem ogólnoświatowej sieci jest Tim Berners-Lee, który w 1989 roku wpadł na pomysł 26

27 utworzenia sieci, w której informacje z dowolnego źródła byłyby dostępne w prosty i logiczny sposób za pomocą jednego programu i dla każdego rodzaju komputera. 33 Początkowo służyła jako źródło informacji naukowcom lub też osobom chcącym znaleźć konkretne informacje. Z rozwojem komputerów i szybkością przesyłania danych możliwe stało się tworzenie stron multimedialnych. (...) Tak oto powstały strony w dzisiejszej postaci. Wraz ze wzrostem dostępu do Internetu i możliwością zakładania własnych stron przez zwykłego szarego człowieka rosła zarówno ich ilość, jak ich tematyka i zastosowanie. 34 Z powodu ogromnej popularności wiele ludzi mylnie uważa WWW za sieć Internetu, a to przecież tylko jedna z usług. Internet zawiera 4,286,000,000 tzw. web sites, czyli konkretnych adresów internetowych, na których znajdują się strony internetowe. WWW ściągają informacje za pomocą łączy hipertekstowych, które integrują komputery. W ten sposób zdobyte informacje wyświetlają nam się w przeglądarce internetowej, która służy do odbierania danych i ich prezentacji. Dokumenty w WWW mogą mieć różny wygląd oraz zawartość. Mogą zawierać m.in.: tekst, obrazy, grafikę, dźwięki, animacje czy filmy wideo. Pozwalają również na umieszczenie dowolnych informacji, które mogą być na bieżąco aktualizowane i poszerzane. Dotarcie do interesujących informacji umożliwiają wyszukiwarki, z których korzysta się bezpłatnie. 35 Po wpisaniu konkretnej rzeczy podają one strony internetowe, grupy dyskusyjne i inne informacje dotyczące danego tematu. Dokumenty poszukuje się według słów kluczowych, czyli słów wyznaczonych przez autora jako reprezentatywne dla całego tekstu. WWW oferuje też swoim użytkownikom wiele ułatwień, które rozszerzają im możliwości nadawcze i odbiorcze: wydruk stron internetowych, zapis stron w pamięci trwałej itd. Co ważne, przekaz informacji w środowisku WWW jest oparty na piśmie. Występują tutaj teksty prymarnie internetowe, tworzone wyłącznie z myślą o Internecie jako medium lub też teksty sekundarne pierwotnie, użyte przez inne media (drukiem) Aouil, B: Przestrzeń wirtualna w procesie wspomagania rozwoju i życia człowieka [on-line]. Dostępne z: < [pobrano ]. Kuczborski, A.: Cyfrowe życie internauty: społeczeństwo internautów dziś i jutro. Praca dyplomowa, Warszawa 2004, s. 13. Pawlowska - Mielech J., Bocek, D.: Rola i znaczenie Internetu w komunikacji społecznej. Zeszyty Naukowe. 2006, nr 2, s

28 I Praca na komputerach zdalnych W tej oto usłudze komputerowej przebiega komunikacja typu człowiek maszyna. Telnet to aplikacja, która umożliwia zdalne połączenie się z odległym komputerem w sieci Internetu. Daje nam możliwość pracowania w nim tak, jak byśmy siedzieli za jego klawiaturą. Aplikacja ta wymaga znajomości systemu Unix, co oznacza, że wszystkie polecenia muszą być wprowadzane w trybie tekstowym. I Przesyłanie plików FTP Przesyłanie plików FTP (z ang. File Transfer Protocol, protokół przesyłania plików) jest to usługa umożliwiająca pobieranie i wysyłanie plików ze specjalnych komputerów, zwanych serwerami FTP, a także umieszczanie naszych plików (ang. upload) na takich serwerach, do których mamy prawo dostępu. Wiele serwerów FTP udostępnia bezpłatnie swe archiwa z plikami wszystkim użytkownikom. 36 Największe archiwa mają swoje serwery, na których są skopiowane wszystkie pliki, żeby łatwiej i szybciej do nich dotrzeć. Mnóstwo archiwów oferuje niezliczoną ilość informacji w postaci tekstów, grafiki, dźwięku. Prędkość przesyłania informacji za pomocą protokołu FTP jest o wiele szybsza aniżeli ściąganie plików z witryn WWW. Istnieją dwa tryby ściągania plików przy pomocy FTP: anonimowy oraz zwykły. Anonimowo możemy skorzystać tylko z informacji na serwerach ogólnodostępnych, zwykle by posiadać uprawnienie do korzystania z innych archiwów, musimy założyć sobie własne konto z hasłem. Rozróżniamy dwa typy oprogramowania FTP, a mianowicie shareware i public domain. Programy public domain są bezpłatne, natomiast programy shareware wymagają opłaty. Do tego, by znaleźć odpowiedni plik w Internecie, możemy skorzystać z serwisu wyszukiwawczego, jak np. FTP Srearch (htttp://ftpsearch.ntnu.com/). Po wpisaniu nazwy szukanego przez nas pliku zostanie nam wyświetlona lista adresów zawierających plik. Proces przesyłania plików można opisać jako proces komunikacji międzyludzkiej, trzeba jednak podkreślić, że nie ma on charakteru językowego. 36 Kiercel, P.: Internet jako ocean informacji [on-line]. Dostępne z: < [pobrano ]. 28

29 I.2.7 Typy komunikacji internetowej Internet jako medium, którego charakteryzuje forma pisana, jest bardzo zróżnicowany. Zróżnicowanie to wynika z różnorodności typów internetowej komunikacji. Z reguły wyróżnia się trzy typy komunikacji w sieci: 37 typ konwersacyjny można go określić jako czatowy, bowiem reprezentują go różnego rodzaju pogawędki internetowe (np. IRC, pogawędki przeprowadzane przy pomocy komunikatorów internetowych Gadu-Gadu, AQQ, Tlen, ICQ, Skype oraz pogawędki prowadzone za pośrednictwem przeglądarek internetowych typ korespondencyjny należą tutaj wszystkie teksty przesyłane za pomocą poczty elektronicznej typ hipertekstowy zaliczamy do niego teksty dostępne w sieci World Wide Web lub też teksty nienależące do typu konwersacyjnego oraz korespondencyjnego Istotne jest tutaj zaznaczyć, że dialogowość ma miejsce nie tylko w komunikacji synchronicznej, przebiegającej w czasie rzeczywistym, ale też w komunikacji za pomocą poczty elektroniczny czy stron WWW. Jan Grzenia opisał udział dialogiczności w tych formach następująco 13 : typ komunikacji konwersacyjny owy hipertekstowy formy podawcze dialog, bardzo rzadko monolog dialog, czasem monolog monolog, możliwy dialog uwagi Monolog (lub pozorny dialog) pojawić się może w sytuacji, gdy uczestnik pogawędki jest ignorowany. Oznacza to w takim razie, że w tym typie komunikacji monolog jest nacechowany. Najczęstszą podstawą jest nastawienie na dialog Monologowy charakter mają przede wszystkim witryny WWW, jednak standardem komunikacyjnym jest umieszczanie w nich różnych rozwiązań umożliwiających 37 Grzenia J.: Strona WWW jako forma dialogowa. [w:] Kita, M.: Dialog a Nowe Media. Uniwersytet Śląski, Katowice 2004, s

30 nawiązanie dialogu. Typ komunikacji konwersacyjnej charakteryzuje się tym, że uczestniczą w niej przeważnie osoby młode a podczas konwersacji panuje między rozmówcami równość. Na czatach istnieje tylko hierarchia utworzona w cyberprzestrzeni, tzn. głos decydujący o sprawie kanału ma operator. Operatorem jest najczęściej założyciel kanału albo osoba upoważniona zarządzaniem nim. Ciekawym zagadnieniem jest kontekst sytuacyjny, z tej racji, że w tym oto rodzaju komunikacji jedynym realnym kontekstem jest interfejs komputerowy. Internauci starają się tworzyć konteksty, są one potrzebne do tego by osadzić komunikację na solidnych podstawach. Tworzenie kontekstu polega na ustaleniu podstawowych cech odbiorcy, dlatego też w pogawędkach internetowych pojawiają się elementarne pytania, jak np. ile masz lat, skąd jesteś, które służą ustanowieniu konwersacji. Właśnie w tym typie komunikacji najczęściej używa się elementów graficznych. Użytkownicy pogawędek starają się przedstawić w jak najlepszym świetle, do tego służą im właśnie emotikony mające czasami większą siłę niż słowa. Używanie emotikonów jest związane z wiekiem, widoczne jest to w konwersacjach osób starszych, które preferują tekst od obrazków. Typ komunikacji korespondencyjnej jest podobny do porozumiewania się za pomocą listów. Należy do podstawowych sposobów wymiany informacji w cyberprzestrzeni. Łatwość powielania tekstu elektronicznego sprawia, że w kanale tym pojawiają się bardzo specyficzne zjawiska jak np. spamowanie (jeden nadawca wysyła dużą ilość listów o tej samej treści do wielu odbiorców). Ten typ komunikacji umożliwia prowadzenie dialogu jednostki z większą liczbą osób. Przyjmuje się tutaj także pewne cechy z komunikacji realnej np. respektowanie statusu i wieku, o ile są znane. Jeśli nie, uznaje się wszystkie osoby komunikujące ze sobą za sobie równe i obowiązuje w tym wypadku używanie form nieformalnych. W grupowej konwersacji (w listach, grupach, forach dyskusyjnych) brak hierarchii społecznej, wszystkie osoby występują pod pseudonimami zatajając tym swój status społeczny. Wyjątkiem są dyskusje specjalistyczne. Warto podkreślić, że tematy komunikacji korespondencyjnej dotyczą przeważnie życia codziennego. 30

31 Hipertekstowy typ komunikacji jest najbardziej zróżnicowany. Możemy tutaj znaleźć całe spektrum stylistycznych tekstów, ale także mnóstwo tekstów o charakterze potocznym. Występują tutaj różnego typu kontakty: oficjalne, półoficjalne oraz prywatne. Warto zaznaczyć, że wysoki stopień oficjalności bywa tutaj często zredukowany. Ciekawym przykładem rozwiązania konfliktu między dążeniem do oficjalności i swobodą w komunikacji są prywatne strony internetowe. Teksty pojawiające się tutaj są zbliżone do mowy i mało starannej polszczyzny. Autorzy stron i witryn internetowych pisząc potokiem mowy starają się przełamać nierówności nadawczo-odbiorcze. I.2.8 Właściwości komunikacji językowej w Internecie Do specyficznych cech komunikacji językowej należy: dialogowość, kolokwialność, hierarchiczność, dynamiczność, nieograniczony zasięg, trwałość, spontaniczność, sytuacyjność, multimedialność, hipertekstowość oraz możliwość zautomatyzowania procesu tworzenia wypowiedzi. Właściwości te są na tyle wyraźne, że warto przyjrzeć im się dokładniej. Jan Grzenia w swoim artykule Internet jako miejsce dialogu pisze na temat dialogowości: Internet jest miejscem intensywnego dialogu najpierw dlatego, że potrzeba dialogu jest naturalna, musi więc znaleźć wyraz nawet w warunkach pozornie niesprzyjających dialogowi; ale w znacznym stopniu też z tej przyczyny, że ograniczając typowe składniki występujące w tle dialogu, wymaga poszukiwania zastępników pozwalających fortunnie, na podobieństwo jego realnego odpowiednika, zrealizować akt komunikacji. 38 Stwierdza też, że Internet nie tylko jest miejscem dialogu, ale wykształca również własne formy dialogowe i specyficzne formy powiadamiania. Znaczenie dialogu w komunikacji internetowej potwierdza fakt, że jest on najczęściej wybierany w przekazie pogawędek internetowych, poczty elektronicznej, forów dyskusyjnych, gier werbalnych. Tego typu kanały charakteryzują się interaktywnością oraz symetrią ról nadawczo-odbiorczych. Nawet witryny WWW mające charakter monologowy posiadają różne rozwiązania 38 Grzenia, J.: Internet jako miejsce dialogu. [w:] Kita, M., Grzenia, J.: Porozmawiajmy o rozmowie. Lingwistyczne aspekty dialogu. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003, s

32 umożliwiające nawiązanie dialogu. Podsumowując, nie ma takiego kanału komunikacyjnego w sieci, który by nie umożliwiał interakcji. Pomimo tego, że nie mamy z rozmówcą bezpośredniego kontaktu, możemy prowadzić dialog lub też politolog: Dam: spalmy te kompy i spotkajmy się gdzies na powietrzu Enjo: no co ty :-D SpaIn: co u ciebie? Enjo: hehehe Toska: OKI ROBSON_: Enjo poklikamy Enjo: cooo Dam: zamiast serwera zaserwujmy sobie po browarze Enjo: albo cisza ( Wiele tekstów pogawędek internetowych prywatnych oraz publicznych cechuje w dużym stopniu spontaniczność. Rozmowy te mocno przypominają żywą mowę. Mniejszy stopień spontaniczności występuje w komunikacji owej (np. w listach prywatnych, w wypowiedziach grup dyskusyjnych, internetowych komentarzach i opiniach do tekstów), zaś najmniejszy stopień spontaniczności wykazują strony internetowe, które są zazwyczaj starannie przygotowane. Internet sprzyja spontaniczności, ponieważ pozwala na publikowanie tekstów bez konieczności różnych procedur związanych z ich wydawaniem. Przykład rozmowy z Gadu Gadu: Kaśka: dodatkowo jestes niewychowany!!! Tomek: oook a ty jestes GLUPIA.>! :D Kaśka: naprawdę????...to mial byc komplement :D? Kaśka: a dlaczego tak uwarzaz ze jeestem gupia??? Kaśka: no powiedz :-\ Kaśka: mowe ci odebralo??? Tomek: w****iasz mnie i nie czhce mi sie z Toba gadac Kaśka: a ty mi sie podobales...niewiem naprawde niewiem co ja w tobie widziałam dobrze ze mi przeszlo Tomek: i ja sie ciesze.. Kaśka: hehe a z czego 32

33 Kaśka: sie cieszysz Kaśka: jesli z tego ze mi przeszlo ja tez sie ciesze bo teraz to ty mi sie nie podobarz moze z wyglądu to jestes ladny al;e twoje wnetrze ; dusza serce serce chyba masz z kamienia inaczej tego nie umiem nazwac Tomek: ja to nazwe inaczej Kaśka: jak Tomek: gowno mnie obchodzi co o mnie myslisz Tomek: nie bedzie mnie nikt nazywal klamca!!!!!!! Kaśka: ja cie bende nazywac kłamco i wiele moich znajomych Tomek: ja na szczescie nie czyje sie niczego winny i mnie to nic nie obchodzi co Ci sie wydaje.. Kaśka: klamca klamca klamca klamca klamca klamca Kaśka: mogłabym powtarzac to cale moje rzycie Kaśka: jestes ******lony **** z***any ***** Tomek: daj mi dziecko wreszcie spokoj.. ja nie wiem o co ci chodzi..~!. Tomek: nic ci przeciez nie zrobilem. nie potrzebnie mnie tylko drażnisz Tomek: znajdz sobie cos lepszego do roboty!! ( W powyższym tekście można zauważyć wszystkie znaki wypowiadające o spontanicznym charakterze konwersacji. Najczęściej spotykane przejawy to: częściowy brak polskich znaków diakrytycznych, błędy literowe i ortograficzne. Wypowiedzi są z reguły krótkie, składają się z kilku wyrazów, często są krótsze aniżeli linia tekstu. Znaki interpunkcyjne stosowane są zazwyczaj do wyrażania ekspresji. Najczęściej są wykorzystywane znaki emotywne takie, jak pytajnik, wykrzyknik oraz wielokropek. Widoczne są tutaj formy typowo mówione i powtórzenia. Wyraźne jest też zacieranie granic zdań, niepełne konstrukcje składniowe i potoki składniowe. Ilość błędów w tak krótkiej rozmowie oznacza, że wypowiedzi przed wysłaniem nie zostały przejrzane, to świadczy o tym, że rozmówcy dążą do powiadamiania spontanicznego. W rozmowach internetowych człowiek starający się pisać poprawnie jest oznaczany za pedanta czy dziwoląga. Dialogowość oraz spontaniczność w tekstach internetowych wpływają na występowanie licznych form kolokwialnych, czyli form stosowanych wyłącznie w języku potocznym, w mowie, w życiu codziennym i w sytuacjach, gdy nie jest wymagana dbałość o czystość literacką. Najwięcej takich form można znaleźć w pogawędkach internetowych, korespondencji elektronicznej oraz witrynach 33

34 WWW. Najniższy stopień kolokwialności posiadają witryny różnych instytucji, które używają wyłącznie poprawnych form językowych, starając się w ten sposób zyskać zaufanie społeczne. Na sytuacyjność wpływa kilka ważnych elementów: relacje między osobami biorącymi udział w dialogu czy politologu, miejsce aktu mowy, temat dialogu, cechy rozmówcy. Sytuacyjność wypowiedzi jest w dużej mierze zależna od rodzaju kanału przekazu. W przypadku pogawędek internetowych kontekst sytuacyjny tworzony jest poprzez znaczenie pseudonimu, interfejs komputerowy, funkcjonalność programów obsługujących rozmowy czy symbole graficzne. Ważność językowych składników aktów mowy jest w tym wypadku wyższa niż w przypadku komunikacji mówionej, ponieważ muszą one być użyte do zarysowania sytuacji. To, co w komunikacji realnej jest dane, w internetowej musi być każdorazowo wykreowane za pomocą dostępnych środków. 39 W grupach dyskusyjnych kontekst sytuacyjny przedstawia się inaczej. Użytkownik sam wybiera grupę zainteresowaną tym samym tematem, zapoznaje się z wypowiedziami poszczególnych uczestników dyskusji i w ten sposób poznaje ich poglądy oraz zainteresowania. Wypowiadanie się nie do tematu jest potępiane przez innych dyskutatntów.. Na stronach WWW sytuacyjność może być też sygnalizowana przez ruchomy obraz (np. ujęcia z kamer umieszczonych w różnych miejscach). Komunikaty językowe towarzyszące takiemu przekazu są znikome. Hierarchiczność jest najbardziej widoczna w wypowiedziach użytkowników grup i forów dyskusyjnych. Wynika najczęściej z następstwa w dyskusji i jest częściowo narzucona przez oprogramowanie. Hierarchia ułatwia bardzo odbiór wypowiedzi, bowiem wskazuje na czas powstania tekstów oraz zależność ich względem siebie. Przykład hierarchicznie ułożonych wątków dyskusji na forum internetowym: Rzecznik prasowy Ferrari: Michael Schumacher wraca - Gość: ttt , 18:57 o Rzecznik prasowy Ferrari: Michael Schumacher wraca - aardvaark , 18:58 Będzie niebezpieczny... - robertw , 19:43 39 Grzenia, J.: Komunikacja językowa w Internecie. PWN, Warszawa 2008, s

35 o Irytujące powroty gwiazd - Gość: as , 19:04 Re: Irytujące powroty gwiazd - Gość: vładek , 19:27 Re: Irytujące powroty gwiazd - aardvaark , 19:35 Re: Irytujące powroty gwiazd - Gość: Pio , 19:50 Re: Irytujące powroty gwiazd - aardvaark , 20:06 o Re: Rzecznik prasowy Ferrari: Michael Schumacher - Gość: martel , 19:07 o Schumacher wraca do F1. Zastąpi Massę w Ferrari - Gość: szabla , 19:44 Re: Schumacher wraca do F1. Zastąpi Massę w Ferra - Gość: dx , 20:11 Re: Schumacher wraca do F1. Zastąpi Massę w Ferra - Gość: konigin , 20:27 Re: Schumacher wraca do F1. Zastąpi Massę w Ferra - Gość: sympathy , 21:40 Re: Schumacher wraca do F1. Zastąpi Massę w Ferra - Gość: KTFO , 20:55 o [...] - Gość: Koziolek , 19:54 o Proste i smieszne - Gość: watchman , 21:05 Re: Proste i smieszne - Gość: general , 21:31 ( Dynamiczność tekstów internetowych polega na tym, że łatwo je usunąć, zmienić lub zmodyfikować. Można je aktualizować w każdej chwili, dlatego pod każdym dokumentem jest podana data ostatniej zmiany. Na podstawie tych informacji można stwierdzić, że ich trwałość jest mniejsza aniżeli trwałość tekstów drukowanych. W tekstach internetowych są umieszczane hiperłącza, które umożliwiają czytanie innych tekstów. Teksty internetowe uznaje się za otwarte, ponieważ nadawca może je kiedykolwiek przekształcić, a odbiorca zaś, czytając je, jest świadomy ich zmienności i odsyłania do innych tekstów, które są ze sobą w jakiś sposób powiązane. Trwałość tekstów internetowych zależy od treści i potrzeb użytkowników, kanału przekazu, techniki utrwalania oraz trwałości nośników. Można powiedzieć, że 35

36 dzięki nowym osiągnieciom techniki powstały doskonałe narzędzia zapisu trwałego (np. CD-ROM, DVD, Flash Disc), które umożliwiają praktyczną niezniszczalność zapisanych informacji. Kolejny element, który ma duży wpływ na trwałość przekazu informacji, to kanał przekazu. W przypadku pogawędek internetowych oraz poczty elektronicznej trwałość jest minimalna, maksymalnie kilka lat. Natomiast archiwizacja informacji z grup i for dyskusyjnych, która jest niezależna od woli dyskutantów, pozwala na zachowanie informacji na znacznie dłuższy okres czasu. Możliwość przekształcania i aktualizowania stron WWW powoduje ograniczenie ich trwałości. Na podstawieobserwacji teksty literackie oraz naukowe utrzymują się w witrynach internetowych najdłużej. Kopiowanie oraz archiwizowanie tekstów w sieci jest bardzo proste i tanie. To przyczynia się do mieszania się wartościowych teksów z dużą ilością bezwartościowych, co powoduje, że Internet jest porównywany do śmietnika informacyjnego. Teksty w Internecie mają charakter hipertekstowy, co oznacza, że różnego rodzaju odnośniki na stronie prowadzą do innych stron. Hipertekstowość powoduje, że teksty internetowe przestają być linearne i ciągłe. Czytając tekst, klikamy na linki, które nas odsyłają na inną stronę, z tamtej zaś na inną lub poprzednią i tak dalej. Odnośniki wstawiane w tekście można uważać za wskazówki, jak trzeba cały tekst rozumieć, co wyraźnie redukuje na przykład aluzyjność. Ważne jest podkreślić, że dokumenty hipertekstowe łączą rożnego rodzaju media, dzięki czemu multimedialność komunikacji internetowej jest bardzo łatwa do realizacji. Pod pojęciem multimedialność rozumiemy połączenie kilku różnych, wzajemnie przenikających się środków przekazu: tekst, obraz statyczny, animowany, wideo sekwencje, dźwięk. Teksty elektroniczne mają charakter multimedialny, ponieważ mogą być spajane z obrazem i dźwiękiem. Dzięki komputerom uzyskaliśmy możliwość graficznego opracowania tekstów. Narzędzia do edycji tekstów pozwalają nam na wybór ich krojów i wyróżnień (kursywa, pogrubienie, barwa, rozmieszczenie tekstu na stronie itd.). Umożliwiają nam one pracę z wizualizacją tekstu, która wcześniej była dostępna tylko w druku. Ze względu na globalny charakter Internetu mogą kształtować się tutaj środowiskowe odmiany języka. Socjolekty powstają przede wszystkim wśród użytkowników komunikacji typu konwersacyjnego (czaty, gry tekstowe, grupy 36

37 dyskusyjne). Poszczególne socjolekty internetowe konstruowane są przez daną społeczność, grupę ludzi mających podobne zainteresowania, poglądy, wiek. Każdy socjolekt wpływa na grupę, tworzy ją w tym sensie, że nadaje ton wypowiedzi nowym, dołączającym uczestnikom dyskusji. Język Internetu ma też podobne oddziaływanie jak typowe socjolekty: daje poczucie działania w grupie, przynależności oraz odrębności od reszty społeczeństwa, wyróżnienia. 40 Automatyzacja jest elementarną właściwością tekstów elektronicznych. Bardzo ułatwia ich tworzenie. Powtarzalność klawiatury pozwala na zwielokrotnienie znaków, co jest pospolicie stosowanym środkiem ekspresji w pogawędkach internetowych. Opcje kopiowania, wycinania i wklejania tekstu umożliwiają powtarzanie jego dłuższych fragmentów, co ułatwia wytworzenie tekstów seryjnych, cytowanie fragmentów i przetwarzanie tekstów istniejących. 41 I.2.9 Użytkownicy Internetu w Polsce Badanie Net Track, prowadzone od 2000 roku, ma na celu: monitorowanie rozwoju zasięgu Internetu i zmian sposobu korzystania z tego medium, zbieranie danych na temat struktury demograficznej oraz społeczno-zawodowej użytkowników Internetu. 42 Na podstawie badań polskich respondentów w wieku od lat stwierdza, jak zmienia się liczba użytkowników Internetu, częstotliwość ich korzystania z sieci itd. Wyniki badań Net Track 2010: Martens, A.: Zasady komunikacji internetowej [on-line]. Dostępne z: < >, [pobrano ]. Grzenia, J.: Komunikacja językowa w Internecie. PWN, Warszawa 2008, s Net Track. Millward Brown.pl [on-line]. Dostępne z: < [pobrano ]. Sikorska, K.: Internet w Polsce 2010 [on-line], Dostępne z: < Poland/Uslugi/Badania_Syndykatowe/Net_Track.aspx> [pobrano ]. 37

38 Wyniki najnowszych badań z 2010 roku wykazują, że z Internetu korzysta około 6,351 mln Polaków. Górna granica wiekowa Internautów przesuwa się bardzo powoli, natomiast rośnie liczba nowych użytkowników, mająca kontakt z Internetem od dzieciństwa. Najczęściej używają Internetu osoby w wieku lat (39 %), tuż za nimi młodzież w wieku lat (29 %). Osoby w wieku lat stanowią 27 % użytkowników a 60 lat lub więcej tylko 4 %, z tego wynika, że Internet to medium ludzi młodych. Rozkład internautów ze względu na płeć jest równy. 75 % ankietowanych osób wyznało, że korzysta z sieci codziennie a 19,1 % kilka razy w tygodniu. Większość badanych osób korzysta z Internetu powyżej 5 lat (44,1 %), z kolei od 3 do 5 lat (26,3 %). 93 % internautów deklaruje, że łączy się z siecią w swoim miejscu zamieszkania, natomiast 21,2 % w pracy. Z badań także wynika, że użytkownikami Internetu są raczej osoby wykształcone: wykształcenie średnie ma 41 %, wyższe 26 %, i w końcu podstawowe 17 % oraz zasadnicze 16 %. Internet staje się bardziej popularny w większych miastach aniżeli na terenach wiejskich. Ważna jest też kondycja materialna gospodarstw, która wpływa na to, czy ich członkowie korzystają z sieci. Najbardziej odwiedzaną stroną internetową w Polsce jest Google, drugą pozycję obejmuje Allegro, a następne to Onet, Nasza Klasa, Wirtualna Polska oraz Interia.Pl Ibidem. 38

39 Z badań też wynika, że korzystanie z Internetu wpływa na jego użytkowników raczej pozytywnie. Internauci, korzystający z tego medium, mają lepsze wyniki w szkole lub pracy, posiadają też większe grono przyjaciół, są aktywni społecznie i politycznie. Mają również większe wsparcie społeczne oraz zaufanie wobec ludzi. Panowie Piotr Toczyński i dr Michał Wenzel, zajmujący się badaniem polskich internautów, stwierdzili, że korzystanie z Internetu w ostatnich latach: stało się wyznacznikiem pozycji społecznej. W miarę jak życie społeczne i ekonomiczne przenosi się do sieci, możliwość i umiejętność korzystania z Internetu są warunkiem pełnego w nim uczestnictwa. Kompetencje cyfrowe rozumiane, jako umiejętność korzystania z nowoczesnych technologii zapewniających dostęp do zasobów sieci decydują m.in. o jakości życia, mobilności, możliwościach rozwoju zawodowego... 45, dlatego też liczba polskich internautów z każdym dniem rośnie. Z szybkim rozwojem technologii informatycznych doszło do podziału społeczeństwa na: osoby z dostępem do Internetu i innych nowoczesnych form komunikacji oraz na osoby bez takich możliwości. Problem wykluczenia cyfrowego (z ang. digital divide) dotyczy w Polsce przeważnie ludzi starszych, którzy nie posiadają technicznych umiejętności posługiwania się Internetem, następnie osób mieszkających na wsi, mających raczej tylko wykształcenie podstawowe i małe zarobki oraz ludzi bez znajomości języka, w którym potrzebne informacje występują. Częstą przyczyną są też niedostatki infrastruktury, nieumożliwiające dostęp do sieci. Remidiusz Philipp w swoim artykule pisze, że analfabetyzm cyfrowy:... jest dzisiaj dla nas tym, co kiedyś umiejętność czytania dla starożytnych Sumerów, która to umiejętność otwierała drogę do bogactwa i wpływów. Dzisiaj taki stan rzeczy można odnieść do umiejętności posługiwania się (...) technologiami nowej epoki. 46 Zdecydowanie większość korzystających z Internetu to ludzie młodzi, bardzo kreatywni, którzy lubią bawić się językiem, dlatego język młodych internautów jest bardzo spontaniczny, szybki, skrótowy, lapidarny. Używają anglicyzmy, akronimy, emotikony, unikają form oficjalnych oraz brak im dystansu w sposobie zwracania się Toczyński, P., Wenzel, M.: Kogo dziś znajdziemy a kogo nie znajdziemy w Internecie? Portret Internauty [on-line]. Dostępne z: < >, [pobrano ]. Philipp, R.: Digtal Divide - wykluczenie cyfrowe [on-line]. Dostępne z: < divide- wykluczeniecyfrowe.htm>, [pobrano ]. 39

40 do odbiorców. Ich sposób komunikacji sprawia, że początkujący często czują się tak, jak gdyby uczyli się języka obcego. Mgr. Anna Martens twierdzi, że taki sposób wyrażania myśli ma jednak wiele cech negatywnych:...przyzwyczaja do języka potocznego w formie jeszcze bardziej skrótowej niż język potoczny mówiony, dopuszcza błędy, tym samym je utrwalając, ogranicza zasób stosowanego słownictwa i wyrabia zwyczaj posługiwania się zapożyczeniami. Wszystkie te czynniki mogą prowadzić (a w wielu dziedzinach życia już się tak dzieje) do zaśmiecania języka i jego ubożenia. 47 Następną grupę tworzą wykształceni i kształcący się użytkownicy Internetu, mający potrzebę publikowania, zwrócenia na siebie uwagi. Zakładają strony internetowe oraz blogi, gdzie umieszczają swoje artykuły, wpisy, spostrzeżenia. Do najbardziej rozpowszechnionych tematów stron internetowych należą hobby, szkoła oraz rodzina, na podstawie tego można sądzić, że twórcami stron WWW są przeważnie osoby młode w wieku lat. W języku publikacji internetowych: dominuje spontaniczność, ekspresywność, a więc zarazem niechęć do oficjalności i powagi. 48 Ważne jest podkreślić, że w sieci pojawiają się także teksty różnych instytucji, które używają język bliższy językowi pisanemu Martens, A.: Zasady komunikacji internetowej [on-line]. Dostępne z: < [pobrano ]. Grzenia, J.: Komunikacja językowa w Internecie. PWN, Warszawa 2008, s

41 II. JĘZYK POLSKI W INTERNECIE Język jest zjawiskiem zmiennym, nieustannie ewoluującym. XXI wiek przynosi nowe alternatywy komunikowania się, a język czatów i komunikatorów zaczyna być uważany za nową odmianę językową. Polszczyzna rozmów internetowych jest bardzo specyficzna, ponieważ wykazuje wiele cech języka mówionego. Jest ona językiem stosunkowo nowym, jednak rozpowszechniła się w dosyć krótkim czasie. Charakteryzują ją przede wszystkim takie cechy jak: dynamiczność, potoczność, spontaniczność, skrótowość. Ponieważ stara się naśladować język mówiony, jest bardzo ekonomiczna. W rozmowach internetowych spotykane są raczej zdania pojedyncze, a odpowiedzi są zwykle jednowyrazowe, lapidarne. Użytkownicy starają się podczas pisania używać jak najmniejszej liczby przycisków na klawiaturze, stąd też częste pomijanie znaków diakrytycznych (ą, ę, ó, ś, ć, ź, dź, ż, dż). Dla wielu początkujących użytkowników czatów oraz komunikatorów taki język jest niezmiernie trudny do zrozumienia. W rozmowach internetowych nie spotykamy charakterystycznych znaków stylu pisanego. Na pierwszy rzut oka widoczna jest nieprzemyślana koncepcja tekstów, brak ich ciągłości, logiczności i spójności. Użytkownicy nie posługują się właściwymi środkami językowymi ani bogatą leksyką. Teksty działają na odbiorcę w sposób bardzo chaotyczny i niezharmonizowany. Bardziej zauważalne w komunikacji internetowej są właściwości charakterystyczne dla języka mówionego: 49 forma rozmowy i dialogu, zwracanie się do partnera (funkcja fatyczna) rola pozajęzykowych środków porozumienia się: gestu i mimiki (zastąpione emotikonami) zakłócenia w składni: eliptyczność, powtórzenia, pauzy, tautologia, zdania niepełne, przerywane, niepoprawne gramatycznie komunikat pełni funkcję ekspresywną i fatyczną (podtrzymywanie kontaktu) mniejsza spójność i ciągłość wypowiedzi obecność wyrazów niewnoszących nowych informacji, konektorów (no, tak, właściwie itp.) 49 Laryszová, M.: Porównanie języka czatu w polskim i czeskim środowisku. Praca dyplomowa, Olomouc 2009, s

42 Jak już powyżej wspominałam, jedną z charakterystycznych cech komunikacji w Internecie jest dążenie do skrótowości. Ponieważ internauci starają się przekazać jak najwięcej informacji w jak najkrótszym czasie, skracają wszystko, co się tylko da skrócić. Świadczy o tym wiele wypowiedzi eliptycznych, ucinanie części wyrazów, a przede wszystkim używanie emotikonów i akronimów. Akronimy Akronimy (z ang. acronyms, pierwotnie z gr.), czyli skrótowce znamy z użycia codziennego jako wyrazy pochodne utworzone z kilkuwyrazowych nazw instytucji, firm, przedsiębiorstw, urzędów, organizacji, stowarzyszeń itp. przez odcięcie pewnych składników całej nazwy. W języku polskim składają się z początkowych liter, głosek lub pierwszych sylab nazw wyjściowych (rozwiniętych). 50 Skróty w Internecie mają za zadanie przyśpieszyć konwersację, przy czym zbliżają ją w ten sposób do komunikacji oralnej. Pozwalają internautom pisać łatwiej, szybciej i więcej. Stosowanie akronimów podkreśla przynależność do różnych forów internetowych, grup dyskusyjnych oraz czatów. Sygnalizuje też znajomość zasad netykiety a także odrębność, czy nawet wyjątkowość charakterystyczną dla grup subkulturowych i młodzieżowych. Akronimy pojawiają się zarówno w synchronicznych formach kontaktu, jak i w asynchronicznych dialogach i polilogach. Są stosowane przez użytkowników Internetu na całym świecie. Rozpowszechniły się w dosyć krótkim czasie i z każdym dniem powstają nowe skróty. Niemal wszystkie akronimy to pochodne słów angielskich. Polskie skrótowce bywają często ich kalkami, np. BRB (be right back) ZW (zaraz wracam), BCNU (be seein' you) DOZO (do zobaczenia), IIR (if i recall) OIP (o ile pamiętam), ILU (i love you) KC (kocham cię), IMHO (in my humble opinion) MSZ (moim skromnym zdaniem), IMO (in my opinion) MZ (moim zdaniem) itd. Formy angielskie, mające charakter internacjonalizmów, pojawiają się zdecydowanie częściej od polskich form. Jest efektem wpływu angielszczyzny na formę wypowiedzi internetowych, a także świadectwem międzynarodowego charakteru tej płaszczyzny komunikacji Markowski, A.: Słownik poprawnej polszczyzny. PWN, Warszawa 2010, s Naruszewicz-Duchlińska, A.: Akronimy internetowe wstępny zarys problematyki. Prace 42

43 W Internecie występują również skrótowce, w których sylaby lub słowa zastępowane są pojedynczymi znakami równoważnymi im fonetycznie: W8 (wait), 4U (for you), J4G (just for grins), CU (see you), F2F (face to face), B4N (bye for now), L8R (later), M8 (mate), N2S (needless to say), U2 (you too), 6 (cześć), 3ym się (trzymaj się). Niektóre akronimy przyjmują postać znanych angielskich apelatywów. By odróżnić je od wyrazów pospolitych, zapisywane są dużymi literami, np.: FISH (first in, still her/ pierwszy wszedł i ciągle jest), HAND (have a nice day/ życzę ci miłego dnia), POETS (piss of early tomorrows saturday/ odczep się, jutro sobota). Pojawiają się też często takie formy, które są raczej żartobliwą reakcją na sposób tworzenia skrótów. Formy te są niewiele krótsze od ich podstawy: IITYWIMWYBMAD (if I tell you what it means, will you buy me a drink/ jeśli powiem ci co to znaczy, czy zafundujesz mi drinka), IYKWIMAITYD (if you know what I mean and I think you do/ jeśli wiesz co mam na myśli, a wydaje mi się że wiesz), IITYWIMIWHTKY (if I tell you what it means, I will have to kill you/ jeśli powiem ci co to znaczy, będę musiał cię zabić). Tworzenie skrótów jest bardzo charakterystyczne dla użytkowników gier internetowych, ponieważ wykorzystują je do szybkiego porozumiewania się między sobą podczas gry, np. TY (thank you), NP (no problem), GG (good game), 5k (pięć tysięcy). Akronimy pełnią między innymi funkcję kryptonimów. Przez ich używanie internauci mogą omijać pewne zasady właściwego zachowywania się w sieci (netykiety), np. zakaz używania wulgaryzmów: NFW (no fucking way), STFU (shut the fuckup). Alina Naruszewicz-Duchlińska w swojej pracy Akronimy internetowe wstępny zarys problematyki dzieli akronimy do dziesięciu grup według wyrażanej przez nich treści. Wyróżnia następujące kategorie: 52 a) konwencjonalne formuły grzecznościowe: BCNU (be seein' you/do zobacznia), CUNT (see you next time/ do zobaczenia następnym razem), TIA (thanks in advance/ z góry dziękuję), GL (good luck/powodzenia), GDM8 (G'day mate/ miłego dnia), TNX (thanks/ dziękuje), ATB (all the best/ wszystkiego najlepszego) b) akronimy wyrażające opinię dotyczącą poruszanego tematu lub danej osoby (akronimy nacechowane ironicznie, sentencjonalne, pejoratywne, negatywne 52 Językoznawcze. 2004, nr 4, s Ibidem. 43

44 lub pochlebiające): GOK (God only knows/ Bóg jeden raczy to wiedzieć), HHOK (ha ha only joking/ ha ha to był żart), JTYWTK (just thought you wanted to know/ pomyśl, jeśli chcesz wiedzieć) NTDBWY (nice to do business with you/ miło robić z tobą interesy), BYKT (but you knew that/ ale ty to wiedziałeś) c) akronimy wyrażające uczucia, nacechowane ekspresywnie odpowiedniki emotikonów: BEG (big evil grin/ złośliwy uśmiech), FB (furrowed brow/ zmarszczone brwi), ILIC (I laughted, I cried/ śmiałem się, płakałem), K (kiss/ buziak), W (wink/ mrugnięcie), ILY (I love you/ kocham cię), S (smile/ uśmiech), SS (so sleepy/ jestem śpiący), SASB (so bind and sniffing bitterly/ płacząc i żałośnie pociągając nosem) d) akronimy przedstawiające cele rozmówcy: DSH (desperately seeking help/ rozpaczliwie poszukuję pomocy), WISP (winning is so pleasurable/ zwyciężanie jest tak przyjemne), HMP (help me please/ proszę o pomoc), GIWIST (gee, I wish I'd said that/ ojej, życzyłbym sobie powiedzieć coś takiego), GG (gotta go/ muszę spadać) e) akronimy dotyczące samej dyskusji, jej struktury i przekazywanych treści: BAK (back at keyboard/ z powrotem przy klawiaturze), BOT (back on topic/ wracając do tematu), EOD (end of discussion/ koniec dyskusji), EOT (end of topic/ koniec tematu), WIYR (where is your replay/ gdzie jest twoja odpowiedź), YABA (yet another bloody acronym/ jeszcze jeden cholerny skrót) f) akronimy pełniące funkcję informacyjną: ASAP (as soon as possible /tak szybko, jak tylko możliwe), YL (young lady), YM (young man), BBIAB (be back in a bit/ wracam za moment), BBS (be back soon/ będę wkrótce), WFM (works for me/ u mnie działa) SOL (sooner or later/ prędzej czy później), SMO (serious mode on/ na poważnie) g) akronimy mające charakter zaleceń, o wyraźnym nacechowaniu impresywnym: MYOB (mind your own business/ pilnuj swoich spraw), GAFIA (get away from it all/ zabieraj się stąd), OUSU (oh, you shut up/ zamknij się), RAEBNC (read and enjoyed, but no comment/ czytaj i się ciesz, ale nie komentuj), TT (take that, weź to), RYFM (read your fucking manual/ przeczytaj swój pieprzony podręcznik), RTFAQ (read the FAQ/ przeczytaj FAQ), RTW (repeat whole thing/ powtórz całość), FITB (fill in the blanks/ wypełnij puste miejsca) 44

45 h) akronimy wyrażające empatię: IKWYM (I know what you mean/ wiem, co masz na myśli), KHYF (know how you feel/ wiem, co czujesz) ch) akronimy eufemizujące kategoryczność sądów: CIIMW (correct me if I m wrong/ popraw mnie, jeśli się mylę), AFAIK (as far as I know/ o ile wiem), AFAIR (as far as I remember/ o ile dobrze pamiętam), ICBW (I could be wrong/ mogę się mylić), IIRC (if i recall correctly/ jeśli dobrze sobie przypominam), IME (in my experience/ z mojego doświadczenia), AIUI (as I understand it/ na ile to rozumiem) i) akronimy powstające przez analogię do innych akronimów (wchodzące w swoisty dialog z już istniejącymi operatorami i służące gradacji ich przekazu semantycznego): ROTFL (rolling on the floor laughing) ROTFLAHMS (rolling on the floor laughing and holding my side/ tarzając się po podłodze i trzymając za boki ze śmiechu), ROTFLBTC (rolling on the floor laughing biting the carpet/ tarzając się po podłodze ze śmiechu i gryząc dywan), ROTFLSTC (rolling on the floor laughing scaring the cat/ tarzając się po podłodze ze śmiechu i strasząc kota), ROTFLGO (roll on the floor laughing guts out/ tarzając się po podłodze ze śmiechu i wypluwając wnętrzności), ROTFLMAO (roll on the floor laughing my ass off/ tarzając się po podłodze ze śmiechu do rozpuku). Dla wielu użytkowników Internetu nie wszystkie skróty są zrozumiałe, dlatego warto się zastanowić nad tym, czy naprawdę służą ekonomii konwersacyjnej. Elżbieta Szczepańska wypowiada się na ten temat w artykule Procesy językowe w komunikacji internetowej jako przejaw globalizacji języka w ten oto sposób: Wadą tych skrótów jak zawsze w przypadku ich stosowania jest ich niezrozumiałość wśród odbiorców. Na forach internetowych zdarzają się prośby o wyjaśnienie danego skrótu, co stawia pod znakiem zapytania ekonomiczność wypowiedzi a tym samym ich funkcjonalność. To co w założeniu miało upraszczać i ułatwiać komunikację w rzeczywistości utrudnia ją i blokuje. 53 Jerzy Młodyński, autor artykułu Skrótowce we współczesnym języku polskim stwierdza jednak, że: umiejętne korzystanie ze skrótów może się przyczynić do pogodzenia dwóch na pozór sprzecznych tendencji, do precyzji wypowiedzi i do ekonomii językowej Szczepańska, E.: Procesy językowe w komunikacji internetowej jako przejaw globalizacji języka. Bohemistyka. 2009, nr 1, s. 51. Młodyński, J.: Skrótowce we współczesnym języku polskim. [w:] Kurowska, H.: Współczesna polszczyzna. PWN, Warszawa 1986, s

46 Dla internautów mających problem z rozszyfrowaniem skrótów powstało mnóstwo oficjalnych słowników wyjaśniających ich znaczenia. 55 Przykłady najczęściej używanych polskich akronimów na Gadu-Gadu: APO ATSD BiSwK ChOTP DCW DOZO II KCTK J/J KC KMWTW KMWO MSZ MSPANC NB NTG NMZC NBN NMP OCB OIMW OIP OIW OMR PPNMZS PZDR RCO TG TGS TSPPZS A Przy Okazji A Tak Swoją Drogą Bracia i Siostry w Klawiaturze Chcesz O Tym Porozmawiać? Dla Ciebie Wszystko DO Zobaczenia Inteligentny Inaczej Jak Coś To Komórka Już Jestem Kocham Cię Kto Ma Wiedzieć Ten Wie Kij Mu W Oko Moim Skromnym Zdaniem Mogłem Się Powstrzymać Ale Nie Chciałem Nota Bene (warto zaznaczyć, zauważyć) Nie Ta Grupa Nie Ma Za Co Nie Bo Nie Nie Mam Pytań O Co Biega? O Ile Mi Wiadomo O Ile Pamiętam O Ile Wiem Oczywiście Masz Rację Po Prostu Nie Mogę Ze Śmiechu Pozdrowienia Ręce Człowiekowi Opadają Ta Grupa To Go Spytaj Tarzając Się Po Podłodze Ze 55 Najbardziej rozbudowany internetowy słownik angielskich akronimów można znaleźć na stronie: 46

47 TTTM TTST WWN Z/W ZTCW ZTCP Śmiechu Ten Typ Tak Ma Tak To Sobie Tłumacz Witam Wszystkich Niewitanych Zaraz Wracam Z Tego Co Wiem Z Tego Co Pamiętam ( Przykłady akronimów występujących w badanych tekstach: Phaet: mleko sojowe?! WTF Stefan: good 4U Tomass: Ok thx Mnichu: BTW Ty jedziesz jutro do Grunwaldu? Begginer: co to rotfl? to samo co rtfm? MaryGave: Rotfl mi się przypomniało jak krzychu złamał w wakacje dwie łapy xo Adrian: IMO, w każdym razie, nie wiem jak realna sytuacja wyglądała. Emotikony Emotikony 56 nazywane w Polsce również emotkami, emotami, smajlsami czy buźkami (z ang. emoticon, emotion emocja i icon obraz, pierwotnie z łc. i gr.) są symbolami graficznymi umożliwiającymi wyrażanie uczuć i emocji. Zastępują pojedyncze słowa, wyrażenia lub całe zdania, posiadające określony ładunek emocjonalny, jak np. zdziwienie, radość, smutek, złość, ironię itp. Są one kombinacją znaków interpunkcyjnych (myślników, kropek, dwukropków, nawiasów), liter, cyfr i innych symboli dostępnych na klawiaturze. Urozmaicają tekst, sprawiają, by wyrażenie nie było nudne i jednostajne, ale rozbawiło i pobudziło odbiorcę. Wyrażają też stosunek piszącego do treści, spełniając w ten sposób funkcję modalizatora. Pojawiają się one najczęściej w pogawędkach internetowych (komunikatorach, czatach, IRC). Emotikony stały się międzynarodowym językiem symboli zrozumiałym niemal dla wszystkich użytkowników Internetu na całym świecie. 56 Polskie strony internetowe poświęcone emotikonom:

48 Koncepcja obrazków złożonych ze znaków interpunkcyjnych zrodziła się już w 1881 roku w satyrycznym piśmie Puck. Jednak pierwszy elektroniczny uśmiech :-) został użyty przez Scotta Fahlmana z Carnegie Mellon University, który na liście dyskusyjnej wystąpił z propozycją korzystania z buziek złożonych z kilku znaków. Z czasem obrazki te stały się jednym z podstawowych elementów komunikacji internetowej. Pojawiają się stopniowo w coraz to nowych dziedzinach, można spotkać je w designie, w reklamach, w półformalnej korespondencji, przedostają się również do formalnych tekstów oraz literatury. Modulacja głosu, mimika, gesty odgrywają wielką rolę w odbiorze charakteru wypowiedzi przez drugą osobę. Komunikując się za pośrednictwem Internetu, nie widzimy swego rozmówcę, z tego powodu niełatwe jest ustalenie dokładnego znaczenia wypowiedzi. Zdaniem Krystiny Dryzy w artykule Komunikacja niewerbalna właśnie emotikony pomagają wyeliminować wszelkie ambiwalencje i błędy w komunikacji internetowej: Ten uniwersalny, wizualny język ideograficznych symboli przekazuje bogatsze znaczenia niż sam tekst, pokonując jednocześnie bariery językowe. Słowa niekiedy są niedoskonałym środkiem komunikacji, ale ikony i obrazy mogą przekazać skomplikowane znaczenia w prosty sposób. Aby to zrozumieć wystarczy odnieść się do zdania: Jeden obraz wart jest tysiąca słów. 57 Buźki pojawiają się przeważnie na początku lub końcu wypowiedzi, mogą jednak stanowić ich integralną część, np. :-) bday, happy birthday. Są tworzone za pomocą znaków interpunkcyjnych, np. :-) uśmiech, :-( smutny, ;-) mrugnięcie okiem, lub występują w postaci obrazków. Z tą odmianą emotikonów możemy się spotkać w czatach i forach, są częścią składową portali internetowych. Emotikony ustaliły się na tyle w języku internautów, że powstały serie obrazków o tym samym znaczeniu (synonimy), np. emotikony o znaczeniu anioł, uśmiech : a) anioł: ):) ^i^ >I< 57 Dryza, K.: Komunikacja niewerbalna[on-line]. Dostępne z: < [pobrano ]. 48

49 J^ O:) b) uśmiech: :) :-) :o) W tym kontekście J. Grzenia pisze: Emotikony mogą mieć większą ilość wariantów, gdyż zwielokrotnienie nawiasów oznacza nasilenie stanu emocjonalnego. 58 Można mówić w tym wypadku o pewnym stopniowaniu emocji: :-) uśmieszek :-)) śmiech :-)))) świetnie się bawię :-D głośny śmiech, pełną gębą Potrzeba odzwierciedlenia ludzkiej twarzy uwidacznia się w następujący sposób: :-) uśmiech podstawowy :) uśmiech od ucha do ucha :-{) uśmiech pod wąsem ;-) uśmiech filuterny z mrugnięciem okiem >:-> diabelsko sarkastyczny (-: uśmiech dla leworęcznych :d bardzo szeroki uśmiech :-D uśmiech pełną gębą Emotikony można podzielić na trzy grupy na podstawie ich zrozumiałości oraz frekwencji użycia. Grupę najczęściej używanych emotikonów tworzą uśmieszki, z którymi możemy się też spotkać w wiadomościach SMS, tradycyjnych listach i w innych nieinternetowych tekstach. Oto przykłady takich jednostek: :) radość, śmiech, sarkazm :( smutek, zaniepokojenie, zła wiadomość 58 Grzenia, J.: Komunikacja językowa w Internecie. PWN, Warszawa 2008, s

50 ;) nie traktuj tego poważnie Jelon: siemano, co robisz? Boniec: a kabaret oglądam ;) Jelon: na czym? Boniec: na jedynce Jelon: ale tam mecz polski leci :) Boniec: no wlasnie mowie :D ( Do drugiej grupy można zaliczyć emotikony, które występują rzadziej i są zrozumiałe tylko dla zaawansowanych użytkowników Internetu, np.: :-7 śmiech wymuszony :-O zaskoczenie :-* pocałunek :'-( płacz :-ǀ ǀ złość Adrian: Siema :-) Necroindian: Joł Adrian: Uwa mac spalil mi sie zasilacz do macbooka :'-( Necroindian: woziłes go przypadkiem swoim BMW Adrian: No, a co?? Necroindian: No to wszystko jasne, spalił sie ze wstydu :-D Adrian: Tos mnie pocieszyl... :-ǀ ǀ ( Trzecią grupę tworzą emotikony mające charakter rebusów czy piktogramów, nie są one używane na co dzień i nie wypowiadają nic o stosunku piszącego do treści lub do odbiorcy. Wyrażają one raczej pomysłowość i wyobraźnię ich twórców niż przekaz emocji: * :^)(.)(...) ( \=oooo=/ ) {)ö(} bałwanek Audi A6 nietoperz róża motyl 50

51 c\_/ herbata ]B-) Batman 5:-) Elvis Presley :-() lider zespołu Aerosmith biedlonka: mam problem z łazienki wylewa sie na korytarz woda duck_232: juz lece cie ratowac ]B-) andynek: umowimy sie w klubie karaoke? umiesz spiewac? yesmin: jak 5:-) albo :-() (Emotikony. Wirtualne emocje. Maria Sokół) 59 Zdarzają się i takie emotikony, które nawet opatrzone wyjaśnieniem, wymagają dużej wyobraźni od osoby próbującej je zinterpretować: =[8]-o pilot eksperymentalnego samolotu ::-b d-:: okularnik pokazujący język w lustrze,p,p,p,p,p,p,p,p demonstracja mrówek Buźki bardzo często przybierają odcienie znaczeniowe pytajnika, wykrzyknika i wielokropka. Znakiem pytajnika można wyrazić takie odczucia, jak np. niepewność, wahanie, zdziwienie, dezaprobatę. Jak pisze J. Wrycza, Aby trafnie ocenić, jakie emocje chce nam przekazać nadawca komunikatu, trzeba nierzadko znać kontekst wypowiedzi. Każdemu z tych możliwych znaczeń pytajnika odpowiada inna emotikona: 60 :-o zaskoczenie, :-/ zdziwienie, :-( dezaprobata, :-> ironia, :-\ niezdecydowanie. Silny walor ekspresywny wykrzyknika może być zastąpiony następującymi emotikonami: :-0 krzyk, ;-@ bardzo głośny krzyk, (8-0 szok totalny. Wielokropek zaś w wielu przypadkach wyraża niejasny stosunek nadawcy do swojej wypowiedzi. Pokazuje on często aprobatę, ironię lub potrzebę refleksji. W pewnych kontekstach mogłyby uściślić jego znaczenie następujące emotikony: ;-) mrugnięcie okiem, ; -) łezka, :^/ no... nie wiem Sokół, M.: Emotikony.Wirtualne emocje. Wydawnictwo Helion, Warszawa 2004, s.3.. Wrycza, J.: Galaktyka języka Internetu. Emotikowy wyzwaniem dla interpunkcji. Novae Res, Wydawnictwo Innowacyjne, Gdynia 2008, s

52 Ilustracja 4: Komunikator Gadu Gadu dysponuje przeróżnymi emotikonami Czasami logując się na czatach, odnosimy wrażenie, że żyjemy w epoce pisma piktograficznego. Zarówno użytkownicy komunikatora Gadu-Gadu, jak i uczestnicy czatów mają możliwość korzystania z bogatej palety ikon, które mogą dokleić do swojej wypowiedzi. Zwykle są uporządkowane w dwie grupy: buźki i obrazki. Emotikony mogą jednak, jak pisze J. Wrycza, przekraczać granicę uzupełnień przekazu werbalnego: Uczestnicy internetowej pogawędki, pragnąc stworzyć złudzenie naturalnej rozmowy, dostrzegli ograniczone możliwości sygnalizowania emocji przy pomocy tradycyjnych znaków interpunkcyjnych. Efektem stał się system emotikon, który jednak ewoluować poczyna w kierunku języka obrazkowego i zamiast dopowiadać nowe znaczenia do wypowiedzi, częściej je zastępuje. Taki kierunek rozwoju wyznaczają emotikonom sami internauci. 61 Oprócz prostych emotikonów można tworzyć bardziej złożone obrazki, które nazywane są "ASCII art". Obrazki te są tworzone za pomocą znaków ASCII 62, Wrycza, J.: Galaktyka języka Internetu. Emotikowy wyzwaniem dla interpunkcji. Novae Res, Wydawnictwo Innowacyjne, Gdynia 2008, s. 38. Znaki ASCII: 7-bitowy kod przyporządkowujący liczby z zakresu literom Angielskiego alfabetu, cyfrom, znakom przestankowym i innym symbolom oraz poleceniom sterującym. 52

53 umieszczane są na obszarze o stałej szerokości kolumn (stałej ilości znaków w każdym wierszu) oraz o stałej wysokości znaków (tym samym stopniu pisma). Ilustracja 5: ASCII art II.1 Tendencje w zakresie pisowni Istnieje wiele niezwykłości ortograficznych, które wyróżniają teksty internetowe z ogółu tekstów pisanych. Internauci starają się wyrazić emocje za pomocą pisma, stosując różnego typu środki ekspresji. a) zwielokrotnienie znaków interpunkcyjnych Powtarzanie znaków interpunkcyjnych, to znaczy: wykrzyknika, znaku zapytania, wielokropka, podnosi dynamikę wypowiedzi. Mają one funkcję 53