PORADNIK 100 zbiórek harcerskich Autor: phm Albert Narwojsz HL wice-komendant Wileńskiego Hufca Maryi im. Pani Ostrobramskiej

Transkrypt

1 PORADNIK 100 zbiórek harcerskich Autor: phm Albert Narwojsz HL wice-komendant Wileńskiego Hufca Maryi im. Pani Ostrobramskiej Wilno 2012

2 Druhno i druhu, byłem kiedyś zastępowym i drużynowym, więc dobrze wiem jak trudno jest zaplanować i dobrze przeprowadzić zbiórkę. Często brakuje pomysłów do zorganizowania ciekawych i pożytecznych zbiórek. Opracowałem poradnik, który ci pomoże w planowaniu i prowadzeniu zbiórek harcerskich. Poradnik powstał na podstawie osobistego doświadczenia i informacji z Internetu. Materiał jest rozdawany bezpłatnie w ramach szkolenia. Planowanie zbiórek Często myślimy sobie: Za tydzień zbiórka mam jeszcze dużo czasu. Za dwa dni zbiórka dziś jestem zmęczony, więc jutro wszystko zaplanuję. Jutro zbiórka - dziś mam bardzo dużo lekcji, jutro na przerwie cokolwiek wymyślę. 30 min do zbiórki w szkole nie było czasu, więc coś tam przeprowadzę. Po zbiórce harcerzom się spodobało, więc wszystko OK. CZY NA PEWNO??? Z punktu widzenia harcerza/harcerki może zbiórka się udała, ale z punktu widzenia drużynowego czegoś brakuje. Była zabawa, ale nie było wychowania, które powinno kryć się za tą zabawą. Dlatego każda zbiórka powinna być dokładnie przemyślana i przyszykowana. Zasady dobrej zbiórki Cel zbiórki każda zbiórka powinna mieć swój cel. Co chcesz osiągnąć i co przekazać dla harcerzy? Czego harcerze się nauczą, jakie wartości poznają, jakie umiejętności będą rozwijać? Coś nowego poprzez zbiórki kształtujesz harcerzy, więc zawsze powinno być coś nowego na zbiórkach. Gdy powtarzasz w kółko to samo nie osiągniesz dobrych rezultatów. Stałe elementy zbiórki harcerze zazwyczaj stosują stałe elementy zbiórki: obrzędowe powitanie i zakończenie, krąg rady, musztra i inne. Przemienność form zbiórki zbiórka nie może ciągnąć się w nieskończoność. W czasie zbiórki powinny być bardziej i mniej dynamiczne formy (gawęda, gra, pląs, dyskusja, piosenka zdobywanie sprawności, musztra, scenka itd.). Nie pozwól, by zbiórka zamieniła się w dwugodzinne słuchanie tego co mówisz lub same pląsy. Aktywność harcerzy na zbiórce trzeba dać możliwość wykazać się dla harcerzy, żeby pokazali swoje umiejętności i nauczyli się współpracować. Zawsze dawaj indywidualne i grupowe zadania dla harcerzy w czasie zbiórki i między zbiórkami. Podział pracy Wiedz, że nie jesteś sam. Szykując zbiórki możesz się podzielić pracą z innymi. Pamiętaj, że nie możesz wymagać od innych więcej niż od siebie. Niedobre cechy zbiórki to: Bezcelowość - zbiórka o niczym (bez celu i tematu). Nieprzygotowana zbiórka lanie wody, wymyślanie w trakcie zbiórki. Monotonia co tydzień to samo (jest nudno i nieciekawie). 1

3 Formy pracy Aby zbiórki były naprawdę dobre, warto stosować różne formy pracy harcerskiej oraz zdobywanie sprawności: Formy terenowe: gra, harc, zabawa, zwiad, rajd, pielgrzymka, wycieczka, ognisko, turniej, bieg na orientację, sztafeta, techniki harcerskie (terenoznawstwo, samarytanka, sygnalizacja, węzły, szyfry), zdobywanie sprawności (lekka stopa, łazik, wskazidroga, sygnalista, sanitariusz, sobieradek, przyjaciel lasu, sportowiec, łucznik, piłkarz, kucharz polowy itd.) Formy operowania słowem: kominek, koncert, gawęda, dyskusja, wykład, scenka, wywiad, piosenka, recytacja wierszy, zdobywanie sprawności (aktor, śpiewak, recytator, językoznawca, milczek, negocjator itd.) Formy umysłowe: konkurs, quiz, pokaz zdolności, krzyżówka, kalambur, sąd, gra planszowa, burza mózgów, zdobywanie sprawności (szachista, przyjaciel książki, komputerowiec, znawca gier i zabaw itd.) Formy towarzyskie: kawa i herbata, dyskoteka, piknik, bal przebierańców, wieczór taneczny, zdobywanie sprawności (tancerz, grajek, znawca obrzędów i zwyczajów, krawiec itd.) Formy wydawnicze: wystawa, plakat, kącik harcerski, gazetka, strona internetowa, album zdjęć, kronika, porradnik, czasopismo, kalendarzyk harcerski, śpiewnik, zdobywanie sprawności (kronikarz, grafik komputerowy, plastyk, fotograf, projektant itd.) Formy patriotyczne: uroczysty apel, złożenie kwiatów i zapalenie znicz, wieczór pamięci, historia, warta, zdobywanie sprawności (znawca historii, wartownik, mistrz musztry itd.) Formy religijne: modlitwa, służba Bliźnim, droga krzyżowa, msza harcerska, czytanie Ewangelii, opłatek, dzień skupienia, zdobywanie sprawności (ministrant, dobry duszek, pomocna dłoń, wolontariusz itd.) Formy pogłębiania wiedzy: kursy, szkolenia, warsztaty, seminarium, konferencja, prezentacja, zdobywanie sprawności (organizator kursów, mistrz technik harcerskich itd.) Elementy zbiórki 1. Obrzędowe rozpoczęcie. 2. Temat zbiórki (gawęda, gra, techniki, zajęcia plastyczne, zdobywanie sprawności itd.) 3. Piosenka 4. Zadania indywidualne lub grupowe 5. Zabawa, pląs, konkurs 6. Musztra 7. Zadanie międzyzbiórkowe (samodoskonalące) 8. Sprawy bieżące i ogłoszenia 9. Obrzędowe zakończenie Jak często organizowane są zbiórki? Zbiórka Drużyny Zastępu Zastępu zastępowych Rady drużyny Jak często? Raz w miesiącu Raz w tygodniu Raz w 2 tygodnie Raz w 2 tygodnie 2

4 Formularz zbiórki Pomysły na zbiórkę Wszędzie dokoła nas jest mnóstwo potencjalnych tematów: zbiórek, gawęd, obrzędowości. Wystarczy się tylko uważnie rozejrzeć. Pomysły na zbiórkę można zaczerpnąć w książkach harcerskich, w Internecie, w czasopismach, w telewizji, u starszych harcerzy itd. Tylko każdy temat zbiórki powinien się łączyć z celem jaki chcemy osiągnąć. Zawsze musimy zadawać sobie pytanie co chcemy przekazać dla harcerzy? Na przykład, jeśli wiemy, że nasi harcerze nie są zgrani jako zastęp, to musimy na zbiórkach stosować więcej zadań i gier grupowych, żeby harcerze nauczyli się współpracować. Jeśli widzimy, że harcerze bardzo dużo czasu spędzają przy grach komputerowych i w Internecie, to trzeba ich zachęcić do bycia na łonie przyrody poprzez ciekawe zbiórki i nowe formy pracy. Dobrą metodą wychowawczą są również zadania międzyzbiórkowe oraz wymagania na stopnie i sprawności. Pomysły na zbiórki często mogą wyniknąć z zainteresowań harcerzy i harcerek. Warto z nimi o tym porozmawiać. Chłopcy często lubią różnorodne gry i techniki harcerskie, zawody sportowe, rycerskie lub indiańskie obrzędy, zdobywanie sprawności, wyprawy. Dziewczęta natomiast lubią robić różnorodne wyroby, pogłębiać wiedzę, dyskutować na ciekawe tematy, zwiedzać, śpiewać, grać w gry i zabawy. Pamiętaj, że zanim cokolwiek organizujesz musisz zadbać o bezpieczeństwo harcerzy i środowiska. 3

5 Tematy zbiórek 1. Harcerz kto to? nabór drużyny, zastępu, zachęcenie druhen lub druhów do wstąpienia do harcerstwa, zapoznanie z harcerstwem, kilka ciekawych gier lub zabaw, album zdjęć harcerskich. 2. My mamy prawo wytłumaczenie punktów Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego, podanie przykładów harcerskiego i nieharcerskiego zachowywania się, konkurs albo quiz. Gra z nagrodami na sprawdzenie Prawa Harcerskiego. Krótka dyskusja. 3. Obrzędowy piec ustalenie obrzędów w zastępie/drużynie (okrzyk, piosenka, godło, proporzec, powitanie, znaki specjalne, kronika, sztab leśny, przyjmowanie do zastępu/drużyny itd.). Projektowanie proporca i założenie kroniki. Sieć alarmowa. 4. Historyczna gra terenowa zapoznanie z historią harcerstwa za pomocą gry terenowej, gdzie patrole zbierają układankę historii harcerstwa. Podsumowanie. Zadania indywidualne. 5. Powitanie jesieni robienie dekoracji harcerskich z darów jesieni, nauka układania ognisk, smażenie kiełbasek i ziemniaków przy ognisku. 6. Symbolika gawęda o lilijce i krzyżu harcerskim, wytłumaczenie odznak harcerskich i instruktorskich, rysowanie lilijki i krzyża, krzyżówka o symbolice. 7. Sprawności harcerskie zapoznanie harcerzy ze sprawnościami, zasady zdobywania sprawności, o wyszywaniu sprawności na mundurze, ustalenie jakie sprawności będą zdobywane. Gry na rozruszanie. Zadania indywidualne, np: napisanie wymagań na sprawność. 8. Drogowskazy przedstawienie znaków patrolowych, gra na sprawdzenie, punkt obserwacyjny, ocena odległości, orientacja w lesie bez kompasu. Zdobywanie sprawności Wskazidroga. 9. Zbiórka integracyjna gawęda o braterstwie i przyjaźni, gry towarzyskie, poczęstunek z kawą i herbatą. 10. Tropami zwierząt i roślin rozpoznawanie śladów zwierząt, rozpoznawanie rodzajów drzew, maskowanie się, chodzenie bezszmerowe. Sprawności: Lekka, stopa, Przyrodoznawca. 11. Węzły obrzędowość Marynarzy, szkolenia węzłów i praktyczne ich zastosowanie. Zadania na sprawdzenie. Zdobywanie sprawności Znawca węzłów. 12. Harcerz w lesie budowa szałasu, rozstawianie namiotu. Zdobywanie sprawności Sobieradek. 13. Jak pakować plecak co wziąć ze sobą na biwak?, prawidłowe pakowanie plecaka, składanie koca i śpiwora. Zawody na sprawdzenie. Zdobywanie sprawności Łazik. 14. Konkurs wiedzy harcerskiej konkurs na sprawdzenie wiedzy harcerskiej i musztry (z nagrodami). 15. Film harcerski pokaz pouczającego filmu, gawęda do tematu, gry na rozruszanie. 16. Teatrzyk przyszykowanie scenki na wybrany temat. Wykonanie strojów. Przedstawienie. Zdobywanie sprawności Aktor, Krawiec. 17. Historyczne postacie np: Robert Baden-Powel, Andrzej i Olga Małkowscy, Wincenty Frelichowski. Zabawa na sprawdzenie wiedzy. 4

6 18. Dzień dobrych uczynków wyjaśnienie służby i jej znaczenia, pomoc potrzebującym w miejscowości, podsumowanie dobrych uczynków. Zdobywanie sprawności Dobry duszek. 19. Zwiady - zwiady pobliskich miejscowości, poznanie historii i tradycji mieszkańców. Kilka zadań dla patroli. 20. Terenoznawstwo szkolenia posługiwania się mapą i kompasem, określanie stron świata, gwiazda polarna, pomiary wysokości drzewa i szerokości rzeki. Zadania praktyczne. Gra na sprawdzenie. Sprawność Obserwator, Terenoznawca. 21. Samarytanka zaproszony gość pokazuje podstawy pierwszej pomocy i kompletowanie apteczki. Gra na utrwalenie wiedzy z okazania pierwszej pomocy. Sprawności: Higienista, Sanitariusz. 22. Sygnalizacja nadawanie alfabetu Morse a chorągiewkami i dymem. Sprawności: Łącznik, Sygnalista. 23. Szyfry nauka szyfrowania i odszyfrowywania posługując się różnymi szyframi. Sprawność Znawca Szyfrów. 24. Dzień św. Jerzego obrzędowość rycerska, stroje i broń przyszykowane zawczasu. Legenda o św. Jerzym. Inscenizacja turnieju rycerskiego i pojedynków. Zdobywanie sprawności Włócznia św. Jerzego. 25. Wieś indiańska poznanie kultury indiańskiej, zrobienie strojów, łuków itd. Zdobywanie sprawności Łucznika. 26. Stopnie harcerskie przedstawienie stopni harcerskich, przykłady wymagań na stopnie, rola opiekuna stopnia. Zadanie - napisać wymagania na stopień albo omówić już wykonane wymagania próby. 27. Dzień Myśli Braterskiej przyszykowanie kartek z pozdrowieniami i życzeniami dla drużyn i instruktorów. 28. Powstanie Styczniowe gawęda o powstaniu styczniowym. Wyprawa narciarska. Zdobywanie sprawności Narciarz, Saneczkarz. 29. Akcja pod Arsenałem historia Szarych Szeregów, robienie plakatów, dyskusja o dawnym i współczesnym harcerstwie. 30. Sąd harcerze są podzieleni na role rozpatrują kilka zawczasu przyszykowanych rozpraw sądowych. Każda ze stron opierając się na znanych faktach próbuje udowodnić winę i odwrotnie. 31. Pokaz zdolności konkurs na pokazanie własnych zdolności lub talentów (śpiew, taniec, jakieś wyroby, coś co z trudnością mogą zrobić inni). 32. Pamięć o poległych sprzątanie zaniedbanych grobów na cmentarzu, zapalenie znicz, modlitwa. 33. Warsztaty kulinarne współtworzenie potraw i smakołyków. Konkurs na najlepszego kucharza. Zdobywanie sprawności kucharza. 34. Rajd rowerowy kilkugodzinna wyprawa do pobliskich miejscowości w celu lepszego poznania historii i geografii okolic. 35. Bieg na orientację dobrze zaplanowany bieg z mapą i kompasem w celu ćwiczenia orientacji w terenie. Zdobywanie sprawności Lekka stopa, Terenoznawca. 5

7 36. Bal przebierańców tematyczna dyskoteka z harcerkami, konkurs na najlepszy strój. Np: Harcerskie Andrzejki. 37. Święto Niepodległości odwiedzenie miejsc poległych żołnierzy w obronie Ojczyzny. Zapalenie znicz. Gawęda o miłości do Ojczyzny. 38. Kącik harcerski przyszykowanie kącika harcerskiego w szkole, żeby zapoznać innych z harcerstwem. 39. Pionierka obozowa zbiórka przedobozowa, gdzie harcerze uczą sie robić prycze, rozstawić dziesiątkę i mniejsze namioty. Zdobywanie sprawności Sobieradek obozowy, Technik. 40. Mikołajki każdy harcerz i harcerka szykuje niedrogi prezent dla osoby, którą losowo wyciągnął na poprzedniej zbiórce. Wymiana prezentami, kolędy, słodki poczęstunek. Zabawy w świątecznym nastroju. 41. Dzień sportu różnorodne zawody sportowe między zastępami, metoda współzawodnictwa i współdziałania. Sprawności sportowe. 42. Jasełka przyszykowanie występu dla rodziców na koncert Bożonarodzeniowy. 43. Szkicowanie nauka robienia szkicu terenu. Szkic azymutowy trasy gry terenowej. Zdobywanie sprawności Szkicowiec, Topograf. 44. Obóz już wkrótce zbiórka przygotowawcza do obozu, obrzędowość, ekwipunek, podział prac, sprawności na obozie. 45. Dzień skupienia zbiórka w okresie Wielkiego Postu. Gra polegająca na odkrywaniu urywków z Pisma Świętego. Krzyżówka na sprawdzenie wiedzy religijnej. 46. Majsterkowanie robienie dekoracji do harcówki z papieru, ze skóry, z drewna, z darów lasu. Zdobywanie sprawności Plastyk. 47. Dzień Dziecka odwiedzenie dzieci z Domu Dziecka, wspólne zabawy, śpiewy i obcowanie. 48. Kto ty jesteś? Polak mały... historia odzyskania Niepodległości. Kalambur o słynnych postaciach historycznych Polski. 49. Sztuki walki Dalekiego Wschodu mini kurs samoobrony prowadzony z pomocą instruktora albo nauczyciela. 50. Pudełko zwane wyobraźnią gra na wyobrażenie przyszłych wynalazków, kalambur (pokazywanie bez słów), dyskusja, rzucanie szybkich propozycji na wybrany temat ( burza mózgów ) np,: co zrobić, żeby nasza drużyna się wzmocniła? Jakie cechy powinien posiadać drużynowy? 51. Poznaj stolicę wycieczka po Wilnie. Poznanie historii Wilna i najważniejszych zabytków. 52. Wielkie odkrycia geograficzne każdy harcerz krótko opowiada o państwie, które chciałby odwiedzić i poznać, konkurs wiedzy geograficznej, kalambur o państwach. Zdobywanie sprawności Znawca geografii. 53. Internet zapoznanie harcerzy z zaawansowanym wyszukiwaniem informacji (np. Google Advanced Search), każdy harcerz szuka w Internecie 2 ciekawe pomysły na zbiórki i pisze krótki plan tych zbiórek. 6

8 54. Zmysły różnorodne gry i zabawy na ćwiczenie zmysłów (węch, wzrok, dotyk, słuch, smak). Np: rozpoznanie zapachów przypraw i smaku potraw, gra z zawiązanymi oczami ślepa kura, rozpoznanie przedmiotów poprzez dotyk, rozpoznawanie dźwięków. 55. Tropienie nauka rozpoznawania śladów zwierząt, gra: jeden patrol wyrusza w drogę zostawiając prawdziwe i błędne ślady, drugi patrol stara się go znaleźć. Zdobywanie sprawności Tropiciel. 56. Ratownictwo harcerze szukają w lesie zranionego człowieka, okazują pierwszą pomoc przy złamaniach, sporządzają nosze i transportują, stosują węzeł ratowniczy, uczą się prawidłowo robić masaż serca, ratują po ukąszeniu węża lub po zatruciu gazem itd. Zdobywanie sprawności Ratownik. 57. Zdrowe odżywianie się przykłady zdrowego odżywiania się, niebezpieczne produkty, ułożenie jadłospisu, pokazywanie zdrowych produktów bez słów. 58. Kolędowanie przebrani w jasełkowe stroje harcerze chodzą po domach, recytują wiersze i śpiewają kolędy. 59. Fotografia podstawy fotografii, nauka robienia zdjęć, stworzenie albumu zastępu. Zdobywanie sprawności Fotograf. 60. Klip harcerze zapoznają się z filmowaniem i filmują klip reprezentacyjny o zastępie lub drużynie. Filmują apel, ognisko, grę, komentarze lub pozdrowienia itd. Zmontowany klip umieszczają na stronie internetowej. Zdobywanie sprawności Wideo operator. 61. Festiwal kilka zastępów organizują konkurs piosenki. Zapraszają instruktorów do oceny. Zdobywanie sprawności Śpiewak, Grajek. 62. Szachownica wytłumaczenie zasad gry w szachy i warcaby. Mini turniej wśród harcerzy z nagrodami. Zdobywanie sprawności Szachista. 63. W świecie książek harcerze przynoszą ostatnio przeczytaną książkę i starają się ją jak najlepiej zareklamować. Zdobywanie sprawności Przyjaciel książki. 64. Łyżworolki wypad na łyżwy lub łyżworolki, gawęda Sport to zdrowie, zawody na łyżworolkach. 65. Ekologia gawęda o ochronie środowiska, przyszykowanie scenki Harcerz miłuje przyrodę, rozpoznawanie ziół leczniczych. 66. Akcja zarobkowa harcerze szykują kartki świąteczne lub kalendarzyki harcerskie i sprzedają je po mszy przy kościele. 67. Park wodny zbiórka relaksowa w parku wodnym, nauka pływania i atrakcje maja gawęda o znaczeniu Konstytucji 3 maja, zbudowanie masztu, uroczysty apel i wciągnięcie flagi na maszt. 69. Armia Krajowa gra terenowa z obrzędowością wojenną w celu poznania historii Armii Krajowej. 70. Moje Hobby gawęda o zainteresowaniach, harcerze opowiadają jakie mają hobby i przedstawiają plakaty o swoich zainteresowaniach. 7

9 71. Warsztaty dziennikarskie przedstawienie pracy dziennikarskiej, zadania praktyczne, inscenizacja wywiadów na różne tematy, zrobienie gazetki harcerskiej. Zdobywanie sprawności Dziennikarz. 72. Muzeum odwiedzenie muzeum w zależności od zainteresowań, np: muzeum władców, sztuki, techniki. 73. Służba w środowisku gawęda o służbie, sprzątanie parku lub placu zabaw w miejscowości. 74. Grzybobranie nauka o dobrych i złych grzybach, wypad na grzyby, ugotowanie zupy grzybowej w lesie. Zdobywanie sprawności Przyjaciel lasu, Grzybiarz. 75. Droga krzyżowa harcerze prowadzą w kościele drogę krzyżową, czytają stacje, prowadzą śpiewy. 76. Pokaz mody harcerze szykują 2 lub 3 stroje i demonstrują na podium, dyskusja: jakie ubrania są teraz modne? 77. Skarb piratów szukanie skarbu piratów z pomocą mapy, określanie skali mapy, dokładne pomiary odległości na mapie, wyliczanie kroków do skarbu. Zdobywanie sprawności Wideo operator. 78. Unia Europejska wykład o Unii Europejskiej, bieg na sprawdzenie wiedzy o UE. 79. Powitanie wiosny ognisko w formie uczty szlacheckiej, poznanie tradycji i obyczajów szlachty XVII-XVIII wieku, smażenie szaszłyka. 80. Wyścigi rowerowe wyścigi rowerowe z mapką po bezpiecznej trasie leśnej, polegają na zbieraniu wstążek w kilku punktach. Podstawy reperacji roweru. Zdobywanie sprawności Rowerzysta. 81. Focus-pokus harcerze szykują magiczny trick, który zademonstrują innym na najbliższym wyjeździe. 82. Analiza siebie zbiórka z elementami psychologii, gawęda o pracy nad sobą i stopniowaniu trudności, analiza SWOT, napisanie postanowień albo wymagań na stopnie. Zdobywanie sprawności Skała Ducha, Twórca siebie. 83. Cywilizacje świata harcerze przedstawiają przyszykowane przed zbiórką informacje i obrazki o różnych cywilizacjach świata, np: grecka, rzymska, chińska, arabska, Azteków, Majów itd. Harcerze zadają pytania sobie nawzajem podczas prezentacji. 84. Przyjęcie do pracy harcerze przychodzą na rozmowę o pracy i starają się jak najlepiej zaprezentować swoje zdolności i cechy charakteru, żeby otrzymać daną pracę. Zdobywanie sprawności Negocjator. 85. Wieczornica wieczór literacki poświęcony jakiekolwiek osobie albo rocznicy wydarzeń, np: Powstanie Warszawskie, Tryptyk Rzymski Jana Pawła II. 86. Gość zbiórki zaproszony gość (np. Instruktor, starszy harcerz) prowadzi zbiórkę i dzieli się doświadczeniem z młodszymi harcerzami. 87. Bieg harcerski bieg na zamknięcie próby na stopień, sprawdzenie wiedzy harcerskiej i technik. 8

10 88. Marsz na przełaj pokonywanie trudnej trasy na skróty, nauka czołgania się, gry na ćwiczenie celowości. 89. Sumienność gawęda o sumiennym wykonywaniu swoich obowiązków, sztafeta na przypomnienie Prawa Harcerskiego, harcerze piszą sobie na kartce jakie rzeczy wykonują sumiennie i starannie a jakie nie. Za tydzień każdy czyta sobie swoją kartkę. 90. Podchody jeden patrol wychodzi w teren i rozbija obozowisko, drugi stara się podejść niezauważony jak najbliżej. 91. Charakter - gawęda o kształtowaniu charakteru, test na określenie typu charakteru (flegmatyk, choleryk, sangwinik, melancholik), każdy harcerz podaje argumenty czy zgadza się z wynikami testu czy też nie. 92. Harce wodne zdobywanie wodnych sprawności w obecności ratownika z łodzią, np: moczynoga, pływak, wioślarz. 93. Leśna olimpiada igrzyska sportowe: biegi z przeszkodami, biegi w workach, rzuty w dal, rzuty do celu, przeciąganie liny itd. 94. Planowanie krótki wykład o metodzie planowania (cel, pomysł, plan, podział prac, sprawdzenie, podsumowanie), dyskusja o przyczynach braku czasu, przykłady planowania wolnego czasu. 95. W krainie śmiechu aktorskie przedstawienie śmiesznego opowiadania czy wydarzenia, konkurs na najlepszy dowcip, kalambur. 96. Wspinaczka - harcerze uczą się bezpiecznego wspinania się po linie (niewysoko), stosowanie różnych węzłów. Mini zawody. 97. Dobre maniery nauka zachowywania się przy stole, w transporcie, w gościnie, na uroczystości, podczas rozmowy. Inscenizacja zachowań w różnych sytuacjach. 98. Bohater dnia codziennego gawęda o Zawiszy Czarnym, mianowanie na rycerzy, ślubowania rycerskie (o rycerskim zachowaniu i obronie słabszych). 99. Alarm - zbiórka alarmowa na sprawdzenie gotowości. Utrwalenie wiedzy harcerskiej Podsumowanie rocznej pracy ognisko lub kominek, dzielenie się wspomnieniami i wrażeniami z całorocznej pracy, pokaz albumów zdjęć lub prezentacja zdjęć przez projektor, zastanowienie się: czego nam brakuje i co robimy w przyszłości? 9