Rozkład materiału dla klasy VII SP z przedmiotu biologia

Transkrypt

1 Rozkład materiału dla klasy VII SP z przedmiotu biologia Dział programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne 1. Biologia jako nauka biologia jako nauka wybrane dziedziny biologii główne źródła informacji biologicznej metodologia badań naukowych poznanie zakresu badań biologii poznanie różnych dziedzin biologii poznanie źródeł wiedzy biologicznej zdobywanie i doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji poznanie metodologii badań naukowych II.1* 1, II.2*, II.3* I.8 wyszukiwanie w różnych źródłach informacji na temat zakresu badań różnych dziedzin biologii praca w grupach nad przedstawieniem na plakacie lub portfolio charakterystyki przedmiotów badań różnych dziedzin biologii praca w grupach nad doświadczeniem ustalenie problemu badawczego, hipotezy, próby kontrolnej, próby badawczej opis obserwacji, wyniku i wniosku z doświadczenia encyklopedie, słowniki, zasoby internetowe film edukacyjny z doświadczeniem, np. Fototropizm (ze strony I. Biologia nauka o życiu 2. Komórkowa budowa organizmów organelle komórkowe i ich funkcje budowa komórki zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i grzybowej 3. Hierarchiczna budowa organizmu. Tkanki zwierzęce stopnie uorganizowania budowy organizmu (komórka, tkanka, narząd, układ narządów) współdziałanie układów narządów w organizmie funkcje układów narządów budowa i funkcje tkanek: nabłonkowej, łącznej, mięśniowej i nerwowej rozumienie jedności budowy świata żywego poznanie organelli komórkowych i ich funkcji poznanie różnic między poszczególnymi rodzajami komórek wykształcenie umiejętności mikroskopowania wykazanie stopniowej komplikacji budowy organizmu poznanie budowy i funkcjonowania ciała wykazanie związku między budową i funkcją tkanek zwierzęcych II.4* I.4, I.5 I.1, I.4, II.7.1, III.1 analizowanie plansz przedstawiających różne rodzaje komórek obserwacja mikroskopowa różnych rodzajów komórek rysowanie różnych typów komórek obserwowanych pod mikroskopem ćwiczenia w rozpoznawaniu różnych typów komórek na ilustracjach lub preparatach mikroskopowych analizowanie schematów budowy ciała mapa pojęciowa Organizm mapa pojęciowa Związek budowy poszczególnych tkanek zwierzęcych z ich funkcjami wyszukiwanie informacji w podanych materiałach obserwacja mikroskopowa tkanek zwierzęcych porównanie ze schematami i zdjęciami sprzęt do mikroskopowania i sporządzania preparatów preparaty trwałe lub materiał na preparaty świeże plansze ścienne, foliogramy, ilustracje różnych rodzajów komórek tablica interaktywna plansze przedstawiające hierarchiczną budowę foliogramy i plansze przedstawiające tkanki zwierzęce sprzęt do mikroskopowania preparaty mikroskopowe tkanek zwierzęcych multimedialny atlas anatomiczny książki popularnonaukowe o budowie 1 Symbolem (*) oznaczono wymagania ogólne.

2 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne II. Skóra powłoka organizmu 4. Budowa i funkcje skóry budowa skóry i warstwy podskórnej funkcje skóry i warstwy podskórnej budowa i rola wytworów skóry działanie receptorów skóry 5. Higiena i choroby skóry zasady higieny skóry czynniki powodujące uszkodzenia skóry wpływ słońca na zdrowie skóry dolegliwości i choroby skóry oraz ich objawy (grzybice skóry, czerniak) rodzaje oparzeń i odmrożeń pierwsza pomoc przedlekarska w wypadku odmrożeń i oparzeń definiowanie skóry jako elementu chroniącego ciało wskazywanie miejsc występowania receptorów dotyku, ciepła, zimna i bólu charakteryzowanie funkcji skóry omówienie wrażliwości skóry na bodźce wykazanie związku budowy skóry z jej funkcją uwrażliwienie na konieczność higieny skóry rozpoznanie niepokojących zmian na skórze zapoznanie się z różnorodnymi chorobami skóry zapobieganie chorobom skóry poznanie zasad udzielania pierwszej pomocy III.2.1, III.2.2 III.2.3, III.2.4, III.2.5 analizowanie plansz ilustrujących budowę skóry i warstwy podskórnej obserwacje mikroskopowe skóry doświadczenie sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała doświadczenia wykazujące wydalniczą funkcję skóry wyszukiwanie informacji w różnych źródłach wywiad z lekarzem lub pielęgniarką w przychodni zdrowia lub stacji sanitarnoepidemiologicznej projekt edukacyjny na temat chorób i pielęgnacji skóry młodzieńczej wyszukiwanie informacji o środkach kosmetycznych z filtrem UV, przeznaczonych dla cery młodzieńczej plansza z budową skóry sprzęt do mikroskopowania preparat trwały przekroju poprzecznego skóry ssaka materiały oświaty zdrowotnej foliogramy multimedialne materiały edukacyjne (ulotki, broszury, wycinki prasowe) dotyczące kosmetyków przeznaczonych dla młodzieży materiały edukacyjne na temat chorób skóry 6. Podsumowanie i sprawdzenie wiadomości X X X X III. Aparat ruchu 7. Aparat ruchu. Budowa szkieletu funkcje szkieletu ruch jako efekt działania biernego i czynnego aparatu ruchu budowa szkieletu kształty kości określenie funkcji biernego i czynnego aparatu ruchu poznanie elementów budowy szkieletu III.3.1 rozmowa dydaktyczna na temat działania aparatu ruchu na podstawie obejrzanego filmu edukacyjnego lub obserwacji własnego ciała wskazywanie na modelu lub planszy elementów szkieletu rozpoznawanie różnych kształtów kości ssaków na modelach lub okazach naturalnych obserwacja budowy omawianych elementów szkieletu osiowego na modelu, planszy lub w filmie edukacyjnym praca w grupach z okazami naturalnych kości klasyfikowanie ich ze względu na kształt model szkieletu lub plansze z budową szkieletu film edukacyjny, np. Szkielet z serii Widziane z bliska zestaw różnych kości ssaków multimedialny atlas anatomiczny

3 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne 8. Budowa i rola szkieletu osiowego skład szkieletu osiowego: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa funkcje elementów szkieletu osiowego poznanie elementów budowy szkieletu osiowego omówienie funkcji elementów budowy szkieletu osiowego określenie funkcji mózgoczaszki i trzewioczaszki III.3.1, III.3.2 obserwacja modelu czaszki, kręgosłupa, kręgu, klatki piersiowej rozmowa dydaktyczna na podstawie filmu edukacyjnego model szkieletu lub plansze z budową szkieletu film edukacyjny, np. Szkielet z serii Widziane z bliska model czaszki model kręgów multimedialny atlas anatomiczny III. Aparat ruchu 9. Szkielet kończyn oraz ich obręczy budowa i funkcjonowanie kończyn budowa obręczy barkowej i miednicznej rodzaje połączeń kości rodzaje stawów, ich budowa i zakres ruchów 10. Kości elementy składowe szkieletu funkcja kości budowa fizyczna i chemiczna kości szpik kostny charakteryzowanie budowy i funkcjonowania obręczy barkowej i miednicznej poznanie elementów budowy kończyn rozpoznawanie rodzajów połączeń kości rozpoznawanie rodzajów stawów charakteryzowanie budowy i zakresu ruchów różnych rodzajów stawów omówienie budowy fizycznej i chemicznej kości wyjaśnienie zmian zachodzących z wiekiem w układzie kostnym III.3.1, III.3.2, III.3.3 III.3.2 obserwacja budowy omawianych elementów szkieletu kończyn na modelu, planszy lub w filmie edukacyjnym obserwacja urazów kończyn na zdjęciach rentgenowskich projektowanie modelu dowolnego połączenia kości obserwacja ruchu kończyn w stawach mikroskopowa obserwacja tkanek chrzęstnej i kostnej doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości badanie właściwości fizycznych kości ssaków za pomocą zmysłów analizowanie zdjęć rentgenowskich kości zdjęcia rentgenowskie urazów kończyn materiały do tworzenia modeli połączeń kości multimedialny atlas anatomiczny zestaw do mikroskopowania preparaty trwałe tkanek chrzęstnej i kostnej różne kości ssaków zestaw do spalania kości naczynie z octem zdjęcia rentgenowskie tablica interaktywna 11./12. Budowa i znaczenie mięśni położenie i funkcje poszczególnych mięśni szkieletowych budowa mięśnia szkieletowego antagonistyczne działanie mięśni rodzaje i cechy tkanki mięśniowej higiena pracy mięśni negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie określenie położenia i funkcji mięśni szkieletowych rozpoznawanie rodzajów tkanki mięśniowej omówienie warunków pracy mięśni omówienie wpływu środków dopingujących na organizm III.3.3, III.3.4, III.11.3 praca z atlasem anatomicznym obserwacje mikroskopowe preparatów trwałych tkanki mięśniowej analizowanie ruchów własnego ciała atlasy anatomiczne zestaw do mikroskopowania oraz preparaty trwałe tkanki mięśniowej tablica interaktywna

4 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne III. Aparat ruchu 13./14. Higiena i choroby aparatu ruchu naturalne krzywizny kręgosłupa lordozy i kifozy wady postawy (skrzywienia kręgosłupa) wady budowy stóp (płaskostopie) choroby aparatu ruchu krzywica i osteoporoza urazy mechaniczne aparatu ruchu pierwsza pomoc i rehabilitacja w wypadku złamań profilaktyka wad postawy znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowej budowy i funkcjonowania aparatu ruchu określenie skrzywień i naturalnych krzywizn kręgosłupa poznanie wad i chorób aparatu ruchu wyliczenie sposobów zapobiegania deformacjom szkieletu uświadomienie znaczenia aktywności fizycznej dla prawidłowej budowy i funkcjonowania aparatu ruchu opanowanie wiadomości i umiejętności dotyczących pierwszej pomocy w wypadku złamań III.3.1, III.3.4, III.3.5 obserwacja wad kręgosłupa na zdjęciach rentgenowskich obserwacja śladów stóp uczniów wywiad z lekarzem lub pielęgniarką szkolną demonstracja pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn ćwiczenia w udzielaniu pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn rozmowa dydaktyczna na temat przyczyn chorób aparatu ruchu materiały oświaty zdrowotnej zdjęcia rentgenowskie wad kręgosłupa odciski stóp zdrowych i z płaskostopiem materiały do pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn 15. Podsumowanie wiadomości X X X X 16. Sprawdzenie wiadomości X X X X IV. Układ pokarmowy 17. Pokarm budulec i źródło energii niezbędne składniki pokarmowe znaczenie węglowodanów, białek i tłuszczów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu pokarm jako źródło energii i budulec organizmu najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów kluczowa rola węgla w istnieniu życia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze) 18. Witaminy, sole mineralne, woda rola wody w organizmie witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i w wodzie znaczenie wody i witamin skutki niedoboru witamin makroelementy i mikroelementy podanie nazw składników pokarmowych omówienie budowy i roli składników pokarmowych w organizmie podanie głównych pierwiastków budujących ciała organizmów poznanie skutków niedoboru aminokwasów egzogennych omówienie roli błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego wskazanie źródeł poszczególnych składników pokarmowych omówienie roli witamin w organizmie klasyfikowanie pierwiastków chemicznych na makro- i mikroelementy omówienie znaczenia wody i soli mineralnych dla organizmu III.4.3, III.4.6, III.4.7 III.4.3, III.4.5, III.4.7 wykrywanie skrobi i tłuszczu w różnych pokarmach pogadanka na temat roli substancji odżywczych w diecie analizowanie rodzajów pokarmów pod kątem występujących w nich witamin i soli mineralnych analizowanie roli witamin i soli mineralnych w organizmie oraz skutków ich nadmiaru i niedoboru zestaw do wykrywania skrobi: płyn Lugola, różne produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego zestaw do wykrywania tłuszczu: ziarna słonecznika, nasiona orzecha laskowego, jabłko, olej, nóż, bibuła lub papierowe serwetki opakowania i etykiety różnych rodzajów produktów spożywczych

5 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne 19./20. Budowa i rola układu pokarmowego etapy trawienia pokarmu budowa zęba i rodzaje zębów budowa poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego trawienie w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego funkcja gruczołów trawiennych gruczoły trawienne zapoznanie z budową i funkcjonowaniem odcinków przewodu pokarmowego omówienie budowy i funkcji zębów omówienie roli gruczołów współpracujących z przewodem pokarmowym III.4.1, III.4.2, III.4.4 analizowanie budowy przewodu pokarmowego na planszy lub modelu obserwacja ruchów żuchwy obserwacja własnego uzębienia wyszukiwanie i wskazywanie na powierzchni ciała omawianych odcinków przewodu pokarmowego zapisywanie uproszczonego schematu reakcji chemicznej rozkładu białek, tłuszczów i cukrów doświadczenie z wykrywaniem wybranych składników pokarmowych w produktach spożywczych wykonanie doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi plansza lub model ilustrujący budowę układu pokarmowego ilustracje z podręcznika zestaw do przeprowadzenia doświadczenia z trawieniem białek lekcja multimedialna Co się dzieje z pokarmem? komputer, rzutnik multimedialny IV. Układ pokarmowy 21. Higiena i choroby układu pokarmowego znaczenie prawidłowej diety czynniki wpływające na zapotrzebowanie energetyczne piramida żywieniowa higiena odżywiania się (otyłość, nadwaga, cukrzyca) choroby układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowe, rak jelita grubego) zaburzenia w odżywianiu (anoreksja i bulimia) przyczyny i profilaktyka próchnicy pierwsza pomoc w wypadku zakrztuszenia wyjaśnienie zależności między rodzajem diety a czynnikami, które na nią wpływają poznanie zasad zdrowego żywienia przewidywanie skutków niewłaściwej diety opanowanie wiadomości i umiejętności dotyczących pierwszej pomocy w wypadku zakrztuszenia III.4.2, III.4.6, III.4.7, III.4.8 analizowanie piramidy żywieniowej wyszukiwanie informacji o chorobach związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii praca w grupach: wykonanie metaplanu Odżywianie a zdrowie układanie jadłospisu w zależności od zmiennych warunków zewnętrznych (np. pory roku) i wewnętrznych (np. ciąży) wyszukiwanie w różnych źródłach informacji na temat zaburzeń łaknienia analizowanie etykiet produktów spożywczych pod kątem ich składu piramida żywieniowa (ilustracja z podręcznika) materiały oświaty zdrowotnej komputer z dostępem do Internetu 22. Podsumowanie wiadomości X X X X 23. Sprawdzenie wiadomości X X X X

6 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne 24./25. Budowa i funkcje krwi krew jako tkanka płynna skład krwi funkcja składników krwi proces krzepnięcia krwi grupy krwi znaczenie krwiodawstwa zasady transfuzji krwi konflikt serologiczny poznanie funkcji i składu krwi poznanie rodzajów elementów morfotycznych krwi wyjaśnienie procesu krzepnięcia krwi podanie grup krwi wyjaśnienie zasad transfuzji omówienie warunków wystąpienia konfliktu serologicznego II.7.1, III.5.3, III.5.4, III.6.4 oglądanie pod mikroskopem preparatu trwałego krwi rysowanie efektów obserwacji mikroskopowej analizowanie schematów łączenia grup krwi podczas przetaczania wyszukiwanie informacji w różnych źródłach oglądanie filmu edukacyjnego sprzęt do mikroskopowania preparat trwały krwi ssaka film edukacyjny, np. Dlaczego krew krzepnie? z serii Biologia V. Układ krążenia 26. Krwiobiegi narządy układu krwionośnego krwiobieg duży i krwiobieg mały budowa naczyń krwionośnych funkcje narządów układu krwionośnego 27. Budowa i działanie serca funkcje serca budowa serca cykl pracy serca mierzenie tętna i ciśnienia krwi 28. Higiena i choroby układu krwionośnego przyczyny najczęstszych chorób układu krwionośnego choroby układu krwionośnego (miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zawał serca, anemia, białaczka) zapobieganie chorobom układu krwionośnego pierwsza pomoc w wypadku krwawień i krwotoków wpływ aktywności fizycznej i diety na funkcjonowanie układu krwionośnego analizowanie drogi krwi w krwiobiegu dużym i krwiobiegu małym porównywanie rodzajów naczyń krwionośnych omówienie funkcji naczyń krwionośnych poznanie budowy serca omówienie znaczenia pracy serca dla krwiobiegu analizowanie własnego tętna i ciśnienia krwi poznanie przyczyn chorób układu krwionośnego analizowanie wyników badań laboratoryjnych omówienie profilaktyki chorób układu krwionośnego opanowanie wiadomości i umiejętności dotyczących pierwszej pomocy w wypadku krwawień i krwotoków III.5.1, III.5.2 III.5.1, III.5.5 III.5.6, III.5.7, III.5.8 analizowanie planszy z krwiobiegami oglądanie przekrojów poprzecznych naczyń krwionośnych rozmowa dydaktyczna dotycząca edukacyjnego filmu słuchanie tonów serca obserwacja zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego obserwacja elementów budowy serca na planszy lub ilustracji z podręcznika wyszukiwanie informacji w różnych źródłach wywiad z lekarzem szkolnym lub lekarzem pierwszego kontaktu ćwiczenia w udzielaniu pierwszej pomocy w wypadku krwawień i krwotoków odczytywanie wyników badań laboratoryjnych krwi plansze ścienne, ilustracje obiegu krwi sprzęt do mikroskopowania preparaty trwałe przekrojów poprzecznych naczyń krwionośnych lekcja multimedialna Krwiobiegi komputer, rzutnik multimedialny tablica interaktywna fragmenty filmu edukacyjnego, np. Serce z serii Było sobie życie stetoskop przyrząd do mierzenia ciśnienia krwi plansza, ilustracje z podręcznika materiały oświaty zdrowotnej materiały opatrunkowe do demonstracji tamowania krwotoków przykładowe wyniki badania laboratoryjnego krwi

7 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne 29. Układ limfatyczny funkcje układu limfatycznego powstawanie chłonki narządy układu limfatycznego omówienie budowy i roli układu limfatycznego wykazanie, że układ krwionośny i limfatyczny stanowią integralną całość III.6.1 wyszukiwanie podobieństw i różnic w budowie układów limfatycznego i krwionośnego na podstawie analizy schematów ich budowy schematy budowy układów limfatycznego i krwionośnego V. Układ krążenia 30. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego budowa układu odpornościowego rodzaje odporności antygeny rodzaje leukocytów i ich funkcje reakcja obronna organizmu szczepienia, surowice 31. Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego choroby alergiczne transplantacje tkanek i narządów HIV AIDS poznanie narządów układu odpornościowego poznanie zasad działania układu odpornościowego podanie rodzajów odporności wyjaśnienie różnicy między szczepionką a surowicą omówienie przyczyn i objawów alergii omówienie chorób wymagających transplantacji tkanek i narządów podanie przyczyn odrzucenia przeszczepu omówienie zależności między HIV a AIDS III.6.1, III.6.2, III.6.3 III.6.5, III.6.6, III.6.7 wyszukiwanie informacji w różnych źródłach analizowanie wykazu szczepień we własnych książeczkach zdrowia wywiad z pielęgniarką szkolną szczepienia obowiązkowe, szczepionki i surowice wyszukiwanie informacji w różnych źródłach rozmowa dydaktyczna lub spotkanie z lekarzem przeszczepy narządów praca w zespołach wyszukiwanie informacji w różnych źródłach drogi zakażenia wirusem HIV wykonanie metodą portfolio pracy Jak ustrzec się przed AIDS? materiały oświaty zdrowotnej książeczki zdrowia uczniów materiały oświaty zdrowotnej 32. Podsumowanie wiadomości X X X X 33. Sprawdzenie wiadomości X X X X VI. Układ oddechowy 34. Budowa i rola układu oddechowego budowa i funkcje dróg oddechowych budowa płuc mechanizm powstawania głosu 35. Mechanizm wymiany gazowej mechanizm wentylacji płuc regulacja tempa oddechów mechanizm wymiany gazowej w pęcherzykach płucnych i naczyniach włosowatych krwiobiegu dużego poznanie budowy i sposobu funkcjonowania układu oddechowego analizowanie procesu powstawania głosu omówienie roli nagłośni omówienie mechanizmu wymiany gazowej w pęcherzykach płucnych i naczyniach włosowatych krwiobiegu dużego omówienie roli krwi w transporcie gazów oddechowych III.7.1 III.7.2, III.7.3, III.7.4 obserwacje budowy układu oddechowego na tablicach, planszach lub ilustracjach z podręcznika rozmowa dydaktyczna na podstawie filmu edukacyjnego ćwiczenia z głosem wydawanie różnych dźwięków obserwacja ruchów klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu doświadczenie polegające na wykrywaniu CO 2 w wydychanym powietrzu praca w parach obserwowanie wpływu wysiłku fizycznego na częstość oddechów ilustracje z budową układu oddechowego film edukacyjny, np. Płuca z serii Tajemnice ciała ludzkiego lub Układ oddechowy z serii Było sobie życie zestaw do doświadczenia według opisu z podręcznika

8 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne 36. Oddychanie komórkowe mitochondria organelle oddychania komórkowego ATP nośnik energii omówienie znaczenia oddychania komórkowego rozróżnienie wymiany gazowej i oddychania komórkowego I.7 zapisywanie procesu utleniania w postaci równania reakcji przygotowanie modelu mitochondrium przedstawienie graficzne w formie diagramu zawartości gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym przybory do rysowania: ołówek, linijka materiały do wykonania modelu mitochondrium VI. Układ oddechowy 37. Higiena i choroby układu oddechowego sposoby unikania chorób układu oddechowego choroby bakteryjne, wirusowe i wywołane zanieczyszczeniem powietrza (angina, gruźlica, rak płuc) i ich profilaktyka zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku zatrzymania oddechu 38. Podsumowanie i sprawdzenie wiadomości omówienie chorób układu oddechowego określenie wpływu dymu tytoniowego na układ oddechowy dostrzeganie zależności między skażeniem środowiska a zachorowalnością na choroby układu oddechowego III.7.5, III.7.6 wyszukiwanie informacji w różnych źródłach wykonanie projektu edukacyjnego na temat zachorowalności na choroby układu oddechowego w zamieszkiwanym regionie wywiad w przychodni zdrowia choroby płuc prezentacja multimedialna na temat szkodliwości palenia tytoniu materiały oświaty zdrowotnej prezentacja multimedialna X X X X VII. Układ wydalniczy 39. Budowa i działanie układu wydalniczego wydalanie a defekacja budowa i funkcje układu wydalniczego rodzaje substancji wydalanych przez organizm budowa i funkcje nefronu etapy powstawania moczu mechanizm wydalania moczu 40. Higiena i choroby układu wydalniczego sposoby zapobiegania chorobom układu wydalniczego najczęstsze choroby układu wydalniczego (zakażenia dróg moczowych, kamica nerkowa) i ich objawy rozróżnienie pojęć wydalanie i defekacja poznanie procesu powstawania moczu omówienie znaczenia układu wydalniczego dla funkcjonowania organizmu omówienie budowy i funkcji narządów układu wydalniczego określenie znaczenia higieny w profilaktyce chorób układu wydalniczego wyjaśnienie, czym jest dializa III.8.1, III.8.2 III.8.3, III.8.4 dyskusja na temat Co rozumiesz pod pojęciem wydalania? budowanie schematu wydalania z organizmu zbędnych produktów przemiany materii analizowanie na schemacie lub ilustracji narządów układu wydalniczego wskazywanie warstw nerki w wypreparowanym materiale świeżym, na modelu, planszy lub ilustracji z podręcznika analizowanie etapów powstawania moczu na podstawie planszy lub ilustracji z podręcznika wyszukiwanie informacji w różnych źródłach analizowanie wyników badania laboratoryjnego moczu dyskusja model nerki lub preparat świeży (nerka wołowa, wieprzowa), plansze z przekrojem podłużnym nerki ilustracja z etapami powstawania moczu lekcja multimedialna Układ wydalniczy komputer, rzutnik multimedialny materiały oświaty zdrowotnej encyklopedia zdrowia autentyczne lub spreparowane wyniki badań laboratoryjnych moczu 41. Podsumowane wiadomości X X X X 42. Sprawdzenie wiadomości X X X X

9 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne VIII. Regulacja nerwowo-hormonalna 43. Budowa i funkcjonowanie układu dokrewnego hormony produkty wydzielania gruczołów dokrewnych klasyfikacja gruczołów na gruczoły zewnątrzwydzielnicze i dokrewne (wewnątrzwydzielnicze) lokalizacja gruczołów dokrewnych w ciele swoiste działanie hormonów rola poszczególnych hormonów w organizmie równowaga hormonalna antagonistyczne działanie hormonów rola podwzgórza w regulacji hormonalnej rytm dobowy a działanie hormonów 44. Zaburzenie funkcjonowania układu dokrewnego skutki nadmiaru hormonów skutki niedoboru hormonów 45. Budowa i rola układu nerwowego porównanie działania układu nerwowego i układu dokrewnego funkcje układu nerwowego budowa komórki nerwowej ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy somatyczny i autonomiczny układ nerwowy kierunek i sposób przekazywania impulsów nerwowych poznanie budowy i funkcjonowania gruczołów dokrewnych oraz ich hormonów wskazywanie położenia gruczołów zrozumienie swoistego sposobu działania hormonów omówienie sposobu działania układu dokrewnego jako całości na organizm opisanie skutków nadmiaru i niedoboru hormonów określenie funkcji układu nerwowego omówienie budowy elementów tworzących układ nerwowy wskazanie na jednokierunkowy przepływ impulsu nerwowego III.11.1, III.11.2 II.7.1, III.9.1, III.9.2 praca z tekstem źródłowym obserwacja położenia gruczołów dokrewnych na ilustracjach graficzne ilustrowanie działania gruczołów dokrewnych wyszukiwanie informacji w różnych źródłach rozmowa dydaktyczna po obejrzeniu filmu edukacyjnego mapa pojęciowa podział i funkcje układu nerwowego teksty źródłowe, ilustracje tekst z podręcznika materiały oświaty zdrowotnej encyklopedia zdrowia film edukacyjny, np. Nerwy z serii Było sobie życie 46. Ośrodkowy układ nerwowy nadrzędna rola ośrodkowego układu nerwowego budowa mózgowia rozmieszczenie ośrodków odpowiedzialnych za odbiór zróżnicowanych impulsów nerwowych budowa i funkcje rdzenia kręgowego omówienie budowy i roli ośrodkowego układu nerwowego określenie funkcji mózgu i rdzenia kręgowego III.9.1 rozmowa dydaktyczna po obejrzeniu filmu edukacyjnego lokalizowanie omawianych elementów na ilustracji film edukacyjny, np. Mózg z serii Było sobie życie ilustracja budowy układu nerwowego

10 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne VIII. Regulacja nerwowo-hormonalna 47. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy włókna czuciowe i ruchowe nerwy czaszkowe i rdzeniowe łuk odruchowy odruchy bezwarunkowe i warunkowe 48. Higiena i choroby układu nerwowego przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu sposoby radzenia sobie ze stresem skutki stresu choroby układu nerwowego postępowanie z chorym na padaczkę znaczenie snu scharakteryzowanie funkcji obwodowego układu nerwowego opisanie działania odruchów sklasyfikowanie odruchów omówienie znaczenia odruchów w życiu poznanie pozytywnych i negatywnych skutków stresu poznanie sposobów radzenia sobie ze stresem zapoznanie się z metodami postępowania z chorym na padaczkę poznanie chorób układu nerwowego III.9.3 III.9.4, III.9.5 praca z podręcznikiem obserwacja odruchów własnych i przedstawionych na filmie edukacyjnym obserwacja odruchu kolanowego oraz mrużenia oczu rysowanie łuku odruchowego ćwiczenie umiejętności komunikacji i pracy w grupie tworzenie mapy mentalnej Dbamy o swoje nerwy analizowanie przyczyn powstawania stresu spotkanie z psychoterapeutą podręcznik film edukacyjny, np. Od odruchu do neuronu z serii Biologia papier, pisaki materiały do tworzenia mapy mentalnej: papier, pisaki, źródła informacji (encyklopedia zdrowia, słowniki biologiczne, materiały oświaty zdrowotnej) 49. Podsumowanie i sprawdzenie wiadomości X X X X IX. Narządy zmysłów 50. Budowa i działanie narządu wzroku oko narządem wzroku elementy i rola aparatu ochronnego oka budowa gałki ocznej powstawanie obrazu 51. Ucho narząd słuchu i równowagi ucho narząd słuchu budowa i funkcje elementów budowy ucha narząd zmysłu równowagi wyjaśnienie zależności między narządami zmysłów a receptorami wyróżnienie w narządzie wzroku aparatu ochronnego oka i gałki ocznej poznanie budowy gałki ocznej wyjaśnienie mechanizmu powstawania obrazu zdefiniowanie ucha jako narządu zmysłu omówienie budowy ucha określenie funkcji poszczególnych elementów budowy ucha wyjaśnienie mechanizmu odbierania dźwięków omówienie sposobu działania zmysłu równowagi III.10.1 III.10.3, III.10.5 omawianie budowy oka na modelu obserwacja reakcji zwężenia źrenicy pod wpływem światła obserwacja wykazanie obecności tarczy nerwu wzrokowego w siatkówce oka rysowanie przebiegu bodźca świetlnego przez gałkę oczną rozmowa dydaktyczna po obejrzeniu filmu edukacyjnego omawianie na modelu budowy ucha ćwiczenia polegające na słuchaniu i wydawaniu dźwięków generowanie dźwięków o określonej częstotliwości za pomocą kamertonu śledzenie przebiegu bodźca dźwiękowego przez ucho na modelu, tablicy lub ilustracji z podręcznika plansza, model z przekrojem podłużnym przez gałkę oczną film edukacyjny, np. Oczy z serii Było sobie życie lub Oczy z serii Tajemnice naszego ciała latarki, papier, pisaki lekcja multimedialna Jak działa oko? nagrania różnych dźwięków kamerton model ucha, tablica lub ilustracja z podręcznika przedstawiająca budowę ucha

11 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne IX. Narządy zmysłów 52. Higiena oka i ucha krótkowzroczność i dalekowzroczność korekcja wad wzroku higiena oczu przyczyny i objawy zapalenia spojówek, zaćmy oraz jaskry wpływ hałasu na zdrowie 53. Zmysły powonienia, smaku i dotyku rozmieszczenie komórek węchowych znaczenie węchu, smaku i dotyku kubki smakowe narządem smaku różnorodność bodźców odbieranych przez skórę zapoznanie z wadami wzroku wyjaśnienie zasad korekcji wad wzroku omówienie daltonizmu poznanie zasad higieny oka poznanie chorób oczu omówienie skutków przebywania w hałasie określenie rozmieszczenia narządów zmysłów powonienia, smaku i dotyku omówienie znaczenia smaku i powonienia w ocenie pokarmów omówienie znaczenia dotyku w życiu III.10.2, III.10.4 III.10.5 obserwacja ilustracji z rodzajami soczewek korygujących wady wzroku sprawdzanie wzroku pod kątem daltonizmu rozmowa dydaktyczna na temat higieny wzroku i słuchu wyszukiwanie informacji w różnych źródłach na temat chorób i wad wzroku oraz słuchu ćwiczenie w grupach dotyczące rozpoznawania smaków doświadczenie wykazujące zagęszczenie receptorów dotyku w skórze różnych części ciała doświadczenie wykazujące współdziałanie zmysłów smaku i węchu w ocenie pokarmu ilustracje soczewek korekcyjnych z podręcznika tablice graficzne z wadami wzroku plansze do sprawdzania daltonizmu materiały oświaty zdrowotnej encyklopedie zdrowia słowniki biologiczne warzywa i owoce do ćwiczeń zestaw potrzebny do wykonania doświadczeń 54. Podsumowanie X X X X 55. Sprawdzenie wiadomości X X X X X. Rozmnażanie i rozwój 56. Męski układ rozrodczy męskie cechy płciowe funkcje i budowa narządów męskiego układu rozrodczego budowa gamety męskiej plemnika 57. Żeński układ rozrodczy żeńskie cechy płciowe funkcje narządów żeńskiego układu rozrodczego budowa komórki jajowej budowa wewnętrznych narządów płciowych budowa zewnętrznych narządów płciowych poznanie budowy męskiego układu rozrodczego określenie funkcji męskich narządów płciowych sklasyfikowanie męskich cech płciowych na pierwszo-, drugoi trzeciorzędowe omówienie roli poszczególnych elementów budowy plemnika poznanie budowy żeńskiego układu rozrodczego określenie funkcji wewnętrznych i zewnętrznych żeńskich narządów płciowych sklasyfikowanie żeńskich cech płciowych na pierwszo-, drugoi trzeciorzędowe III.12.1, III.12.3 III.12.1, III.12.3 wyszukiwanie informacji o dojrzewaniu chłopców w materiałach źródłowych fragment filmu edukacyjnego wyszukiwanie informacji o dojrzewaniu dziewcząt w materiałach źródłowych fragment filmu edukacyjnego materiały źródłowe oświaty zdrowotnej film edukacyjny Co się ze mną dzieje? materiały źródłowe oświaty zdrowotnej film edukacyjny Co się ze mną dzieje?

12 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne 58. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego żeńskie hormony płciowe przebieg cyklu miesiączkowego wyjaśnienie sposobu funkcjonowania żeńskiego układu rozrodczego wskazanie roli żeńskich hormonów płciowych III.12.2, III.12.3 odczytywanie z wykresu i interpretowanie informacji o przebiegu cyklu miesiączkowego obliczanie dni płodnych i niepłodnych ilustracja z podręcznika kalendarze X. Rozmnażanie i rozwój 59. Rozwój od poczęcia do narodzin proces zapłodnienia rozwój zarodka funkcje błon płodowych etapy rozwoju płodowego ciąża i poród 60. Rozwój od narodzin do starości zmiany zachodzące w różnych okresach rozwojowych (noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, dzieciństwo, dojrzewanie, dorosłość, przekwitanie, starość) opisanie procesu zapłodnienia omówienie etapów rozwoju zarodkowego i płodowego wyjaśnienie zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży objaśnienie zasad higieny zalecanych kobietom w ciąży charakteryzowanie etapów rozwojowych wyróżnienie rodzajów dojrzałości III.12.4 III.12.5 wyszukiwanie informacji w różnych źródłach analizowanie treści filmu edukacyjnego wywiad z położną z poradni K rozmowa dydaktyczna na podstawie filmu edukacyjnego analizowanie podobieństwa bliźniąt jedno- i dwujajowych przygotowanie portfolio z fotografiami z różnych okresów życia rozmowa dydaktyczna na temat określania okresów rozwojowych i rozpoznawania charakterystycznych cech obserwowanych u członków rodziny model macicy z rozwijającym się płodem materiały z poradni K film Halo, tu jestem fotografie uczniów lub przygotowane z innych źródeł fotografie uczniów i ich rodzin brystol, pisaki, kolorowy papier, klej 61. Higiena i choroby układu rozrodczego zapobieganie chorobom przenoszonym drogą płciową czynniki chorobotwórcze i choroby przez nie wywoływane (rak szyjki macicy, rak piersi, rak prostaty) naturalne i sztuczne metody antykoncepcji wyjaśnienie zasad profilaktyki układu rozrodczego poznanie chorób układu rozrodczego wskazywanie źródeł zakażenia układu rozrodczego analizowanie naturalnych i sztucznych metod regulacji urodzeń III.12.6, III.12.7 opracowanie projektu edukacyjnego na temat higieny układu rozrodczego spotkanie z ginekologiem choroby przenoszone drogą płciową materiały oświaty zdrowotnej ilustracje z podręcznika 62. Podsumowanie wiadomości X X X X 63. Sprawdzenie wiadomości X X X X

13 programu Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej podstawie programowej Proponowane procedury osiągania celów Proponowane środki dydaktyczne 64. Równowaga wewnętrzna organizmu homeostaza definicja homeostazy współdziałanie układów narządów w utrzymaniu równowagi wewnętrznej organizmu zdefiniowanie pojęcia homeostaza IV.1 wyszukiwanie w różnych źródłach informacji związanych z homeostazą analizowanie plansz przedstawiających mechanizm termoregulacji i mechanizm hormonalnej regulacji stężenia glukozy we krwi cyfrowe zasoby internetowe plansze ilustrujące mechanizmy homeostazy XI. Równowaga wewnętrzna organizmu 65. Choroba zaburzenie homeostazy definicja zdrowia ochrona zdrowia przyczyny chorób zakaźnych metody zapobiegania chorobom zakaźnym rodzaje chorób cywilizacyjnych przyczyny chorób cywilizacyjnych zagrożenia związane z przyjmowaniem leków 66. Uzależnienia szkodliwość palenia tytoniu skutki działania alkoholu zagrożenie narkotykami profilaktyka uzależnień wyjaśnienie, czym jest zdrowie określenie czynników wpływających na zdrowie wskazanie dróg rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych poznanie przyczyn chorób cywilizacyjnych wyjaśnienie zasad profilaktyki chorób cywilizacyjnych omówienie zagrożeń związanych z przyjmowaniem leków charakteryzowanie używek wskazanie związanych z używkami zagrożeń dla zdrowia i życia IV.2, IV.3 III.7.5, III.9.6, IV.4 ćwiczenie umiejętności porządkowania informacji tworzenie mapy mentalnej Zdrowie wyszukiwanie wiadomości w różnych źródłach projekt edukacyjny Stan zdrowia mieszkańców w mojej miejscowości wyszukiwanie informacji na podstawie danych z najbliższej przychodni, wydziału zdrowia itp. wyszukiwanie informacji na temat leków w ulotkach załączanych do leków dyskusja na temat tego, dlaczego leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza dyskusja panelowa na temat używek oglądanie filmu edukacyjnego materiały do tworzenia mapy mentalnej: arkusze papieru, pisaki, podręcznik materiały oświaty zdrowotnej przygotowane ankiety materiały do tworzenia prezentacji ulotki załączane do leków film edukacyjny Epitafium dla narkomana 67. Podsumowanie i sprawdzenie wiadomości X X X X

14 Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy VII SP Dział 1. Biologia jako nauka Uczeń: określa przedmiot badań biologii jako nauki podaje przykłady dziedzin biologii wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem wymienia źródła wiedzy biologicznej Uczeń: korzysta z poszczególnych źródeł wiedzy opisuje cechy organizmów żywych Uczeń: posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów rozróżnia próby kontrolną i badawczą Uczeń: charakteryzuje wybrane dziedziny biologii przedstawia metody badań stosowanych w biologii Uczeń: wyszukuje i krytycznie analizuje informacje z różnych źródeł dotyczące różnych dziedzin biologii I. Biologia jako nauka 2. Komórkowa budowa organizmów wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia wymienia elementy budowy komórek: roślinnej, zwierzęcej, grzybowej i bakteryjnej obserwuje preparaty przygotowane przez nauczyciela wymienia funkcje poszczególnych struktur komórkowych posługuje się mikroskopem z pomocą nauczyciela wykonuje proste preparaty mikroskopowe z pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub na podstawie opisu poszczególne elementy budowy komórki samodzielnie wykonuje proste preparaty mikroskopowe z niewielką pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki porównuje budowę różnych komórek omawia budowę i funkcje struktur komórkowych analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów wykonuje preparaty mikroskopowe, ustawia ostrość obrazu za pomocą śrub: makro- i mikrometrycznej, samodzielnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem wykonuje przestrzenny model komórki z dowolnego materiału analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek oraz wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją samodzielnie wykonuje preparaty mikroskopowe sprawnie posługuje się mikroskopem dokładnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem

15 I. Biologia jako nauka 3. Hierarchiczna budowa organizmów. Tkanki zwierzęce wskazuje komórkę jako podstawowy element budowy ciała wyjaśnia, czym jest tkanka wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych wyjaśnia, czym jest narząd wymienia układy narządów wymienia rodzaje tkanki łącznej określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów narządów charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych wyjaśnia funkcje poszczególnych układów narządów opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi opisuje hierarchiczną budowę organizmu przyporządkowuje tkanki do narządów i układów narządów analizuje hierarchiczną budowę organizmu analizuje związek między budową a funkcją poszczególnych tkanek zwierzęcych wykazuje zależność między poszczególnymi układami narządów tworzy mapę pojęciową ilustrującą hierarchiczną budowę organizmu II. Skóra powłoka organizmu 4. Budowa i funkcje skóry 5. Higiena i choroby skóry wymienia warstwy skóry przedstawia podstawowe funkcje skóry wymienia wytwory naskórka z pomocą nauczyciela omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu wymienia choroby skóry podaje przykłady dolegliwości skóry omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej rozpoznaje na ilustracji lub schemacie warstwy skóry samodzielnie omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu opisuje stan zdrowej skóry wskazuje konieczność dbania o dobry stan skóry wymienia przyczyny grzybic skóry wskazuje metody zapobiegania grzybicom skóry klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń skóry omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry wykazuje na konkretnych przykładach związek między budową a funkcjami skóry opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu omawia objawy dolegliwości skóry wyjaśnia, czym są alergie skórne wyjaśnia zależność między ekspozycją skóry na silne nasłonecznienie a rozwojem czerniaka uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku pojawienia się zmian na skórze na podstawie opisu wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę wyszukuje informacje o środkach kosmetycznych z filtrem UV przeznaczonych dla młodzieży demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry wyszukuje odpowiednie informacje i planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu przygotowuje pytania i przeprowadza wywiad z lekarzem lub pielęgniarką na temat chorób skóry oraz profilaktyki czerniaka i grzybicy wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat chorób, profilaktyki i pielęgnacji skóry młodzieńczej do projektu edukacyjnego

16 6. Aparat ruchu. Budowa szkieletu wskazuje części bierną i czynną aparatu ruchu podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu wskazuje na schemacie, rysunku i modelu szkielet osiowy oraz szkielet obręczy i kończyn wyjaśnia sposób działania części biernej i czynnej aparatu ruchu wskazuje na związek budowy kości z ich funkcją w organizmie rozpoznaje różne kształty kości wyjaśnia związek budowy kości z ich funkcją w organizmie klasyfikuje podane kości pod względem kształtów na przykładzie własnego organizmu wykazuje związek budowy kości z ich funkcją III. Aparat ruchu 7. Budowa i rola szkieletu osiowego 8. Szkielet kończyn oraz ich obręczy wymienia elementy szkieletu osiowego wymienia elementy budujące klatkę piersiową podaje nazwy odcinków kręgosłupa wymienia elementy budowy szkieletu kończyn oraz ich obręczy wskazuje na modelu lub ilustracji mózgoi trzewioczaszkę wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową wskazuje na schemacie, rysunku i modelu elementy szkieletu osiowego wskazuje na modelu lub schemacie kości kończyny górnej i kończyny dolnej wymienia rodzaje połączeń kości opisuje budowę stawu rozpoznaje rodzaje stawów odróżnia staw zawiasowy od stawu kulistego wymienia kości budujące szkielet osiowy charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną porównuje budowę kończyny górnej i dolnej charakteryzuje połączenia kości wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej porównuje budowę poszczególnych odcinków kręgosłupa rozpoznaje elementy budowy mózgoczaszki i trzewioczaszki wykazuje związek budowy szkieletu kończyn z funkcjami kończyn górnej i dolnej wykazuje związek budowy szkieletu obręczy kończyn z ich funkcjami analizuje związek budowy poszczególnych kręgów kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją charakteryzuje funkcje kończyn górnej i dolnej oraz wykazuje związek z funkcjonowaniem w środowisku 9. Kości elementy składowe szkieletu opisuje budowę kości omawia cechy fizyczne kości wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego wymienia składniki chemiczne kości omawia na podstawie ilustracji doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości wykonuje z pomocą nauczyciela doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości omawia znaczenie składników chemicznych kości opisuje rolę szpiku kostnego wykonuje przygotowane doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości demonstruje na przykładzie cechy fizyczne kości planuje i samodzielnie wykonuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości wyszukuje odpowiednie informacje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące wytrzymałość kości na złamanie

17 10. Budowa i znaczenie mięśni wymienia rodzaje tkanki mięśniowej wskazuje położenie tkanek mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych opisuje cechy tkanki mięśniowej z pomocą nauczyciela wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni omawia warunki prawidłowej pracy mięśni określa warunki prawidłowej pracy mięśni charakteryzuje budowę i funkcje mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie na przykładzie własnego organizmu analizuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów III. Aparat ruchu 11. Higiena i choroby aparatu ruchu wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa opisuje przyczyny powstawania wad postawy wymienia choroby aparatu ruchu wskazuje ślad stopy z płaskostopiem omawia przedstawione na ilustracji wady podstawy rozpoznaje przedstawione na ilustracji wady postawy opisuje urazy kończyn omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn omawia przyczyny chorób aparatu ruchu omawia wady budowy stóp rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa wyjaśnia przyczyny powstawania wad postawy charakteryzuje zmiany zachodzące wraz z wiekiem w układzie kostnym określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała wyjaśnia przyczyny i skutki osteoporozy wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu wyjaśnia konieczność stosowania rehabilitacji po przebytych urazach planuje i demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn analizuje przyczyny urazów ścięgien przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała wyszukuje i prezentuje ćwiczenia zapobiegające deformacjom kręgosłupa wyszukuje i prezentuje ćwiczenia rehabilitacyjne likwidujące płaskostopie uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych dla prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu

18 IV. Układ pokarmowy 12. Pokarm budulec i źródło energii 13. Witaminy, sole mineralne, woda wymienia podstawowe składniki odżywcze wymienia produkty spożywcze zawierające białko podaje przykłady pokarmów, które są źródłem węglowodanów wymienia pokarmy zawierające tłuszcze omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych wymienia przykłady witamin rozpuszczalnych w wodzie i w tłuszczach podaje przykład jednej awitaminozy wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów podaje rolę dwóch wybranych makroelementów w organizmie wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek wskazuje rolę tłuszczów w organizmie samodzielnie omawia przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych wymienia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach wymienia skutki niedoboru witamin wskazuje rolę wody w organizmie omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie omawia na schemacie przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C wyjaśnia znaczenie składników odżywczych dla organizmu określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe analizuje etykiety produktów spożywczych pod kątem zawartości różnych składników odżywczych przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych charakteryzuje rodzaje witamin przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin: A, C, B 6, B 12, B 9, D przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych: Mg, Fe, Ca określa skutki niewłaściwej suplementacji witamin i składników mineralnych na przygotowanym sprzęcie i z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C ilustruje na przykładach źródła składników odżywczych i wyjaśnia ich znaczenie dla organizmu wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a prawidłowym wzrostem ciała omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów w organizmie przewiduje skutki niedoboru wody w organizmie samodzielnie wykonuje doświadczenie dotyczące witaminy C planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych analizuje zależność między rodzajami spożywanych pokarmów a funkcjonowaniem organizmu wyszukuje informacje dotyczące roli błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące witaminy C

19 IV. Układ pokarmowy 14. Budowa i rola układu pokarmowego 15. Higiena i choroby układu pokarmowego wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów wymienia rodzaje zębów u wymienia odcinki przewodu pokarmowego omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi określa zasady zdrowego żywienia wymienia przykłady chorób układu pokarmowego wymienia zasady profilaktyki chorób układu pokarmowego według podanego wzoru oblicza indeks masy ciała wymienia przyczyny próchnicy zębów opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie lokalizuje położenie wątroby i trzustki we własnym ciele samodzielnie omawia przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi wskazuje grupy pokarmów w piramidzie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej wskazuje na zależność diety od zmiennych warunków zewnętrznych układa jadłospis w zależności od zmiennych warunków zewnętrznych wymienia choroby układu pokarmowego analizuje indeks masy ciała swój i kolegów, wykazuje prawidłowości i odchylenia od normy omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia rozpoznaje poszczególne rodzaje zębów wykazuje rolę zębów w mechanicznej obróbce pokarmu omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego i wskazuje odpowiednie miejsca na powierzchni swojego ciała charakteryzuje funkcje wątroby i trzustki przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi wyjaśnia znaczenie pojęcia wartość energetyczna pokarmu wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują przewiduje skutki złego odżywiania się wykazuje, że WZW A, WZW B i WZW C są chorobami związanymi z higieną układu pokarmowego omawia zasady profilaktyki choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowego i raka jelita grubego analizuje indeks masy ciała w zależności od stosowanej diety omawia znaczenie procesu trawienia opisuje etapy trawienia pokarmów w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego analizuje miejsca wchłaniania strawionego pokarmu i wody samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi wykazuje zależność między higieną odżywiania się a chorobami układu pokarmowego demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia wskazuje zasady profilaktyki próchnicy zębów wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku) układa odpowiednią dietę dla uczniów z nadwagą i niedowagą wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi uzasadnia konieczność stosowania zróżnicowanej diety dostosowanej do potrzeb organizmu uzasadnia konieczność dbałości o zęby przygotowuje i prezentuje wystąpienie w dowolnej formie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii uzasadnia konieczność badań przesiewowych w celu wykrywania wczesnych stadiów raka jelita grubego