PRACE. Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych. Nr 2
|
|
- Kornelia Krupa
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PRACE Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych Scientific Works of Institute of Glass, Ceramics Refractory and Construction Materials Nr 2 ISSN Rok I Warszawa Opole 2008
2 IWONA KOSK * Termiczne przetwarzanie odpadów serpentynitowych w aspekcie utylizacji gazów cieplarnianych oraz produkcji reaktywnego MgO Celem artyku³u jest przedstawienie mo liwoœci zagospodarowania odpadów z³o owych ska³ serpentynitowo-perydotytowych z kopalni rudy magnezytowej Braszowice. Specyficzn¹ cech¹ wszystkich ska³ serpentynitowo-perydotytowych, jest naturalna zdolnoœæ sorbowania CO 2.. W warunkach naturalnych proces ten jest bardzo powolny, natomiast w warunkach przemys³owych opracowano ju technologie, które pozwalaj¹ na stosunkowo szybkie zwi¹zanie CO 2. W artykule przedstawiono studium literaturowe dotycz¹ce krajowych i zagranicznych opracowañ, w których podano przyk³ady sposobów przeróbki ska³ serpentynitowych stosowane na œwiecie. Celem stosowania tych nowych technologii jest: ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery poprzez zwi¹zanie CO 2 w wêglanach magnezu, a SO 3 i N w siarczanach magnezu i siarczanach amonowych. 1. Wstêp Specyficzn¹ cech¹ wszystkich ska³ serpentynitowo-perydotytowych, potwierdzon¹ badaniami laboratoryjnymi i przemys³owymi, jest naturalna zdolnoœæ sorbowania CO 2.. W warunkach naturalnych proces ten jest bardzo powolny, natomiast w warunkach przemys³owych opracowano ju technologie, które pozwalaj¹ na stosunkowo szybkie zwi¹zanie CO 2. Artyku³ przedstawia mo liwoœci zagospodarowania odpadów z³o owych ska³ serpentynitowo-perydotytowych powstaj¹cych podczas eksploatacji rudy magnezytowej w kopalni Braszowice. Przedstawiono tak e studium literaturowe dotycz¹ce krajowych i zagranicznych opracowañ, w których podano sposoby przeróbki ska³ serpentynitowych stosowane na œwiecie. Cel stosowania tych nowych technologii jest podwójny: ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery poprzez zwi¹zanie CO 2 w wêglanach magnezu, * Dr in., Instytut Szk³a, Ceramiki, Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych w Warszawie, Oddzia³ Mineralnych Materia³ów Budowlanych w Krakowie.
3 92 IWONA KOSK a SO 3 i N w siarczanach magnezu i siarczanach amonowych [1 2, 4, 6, 11] oraz uzyskiwanie u ytecznych, wysokiej jakoœci produktów, takich jak: wêglan magnezu, czy koncentraty metali (Co, Ni, Fe, Au). Uzyskane trwa³e zwi¹zki magnezu mo na wykorzystaæ w ró nych dziedzinach, m.in. do otrzymywania aktywnych tlenków i wodorotlenków magnezu dla ró nych zastosowañ przemys³owych lub do produkcji nawozów w rolnictwie. Produktem koñcowym takiego procesu jest uzyskanie wêglanu magnezu w postaci sta³ej (w wyniku utylizacji CO 2 ) lub siarczanu magnezu (w wyniku utylizacji gazów zawieraj¹cych m.in. SO 3, N), stosowanego jako sk³adnik nawozów rolniczych. Z serpentynitów i ska³ pokrewnych mo na te otrzymywaæ wysokiej czystoœci aktywny tlenek magnezu, el krzemionkowy oraz koncentraty metali: Co, Ni, Fe. W tym celu stosuje siê metody chemiczne i termiczne przeróbki wymienionych ska³ [15, 17]. Technologie opracowane do ograniczania emisji CO 2 z wykorzystaniem serpentynitów mog¹ byæ te stosowane do utylizacji odpadów azbestowych. W badaniach prowadzonych w wielu laboratoriach na œwiecie skoncentrowano siê na zbadaniu przebiegu procesów, jakie zachodz¹ podczas utylizacji gazowego CO 2, pochodz¹cego ze spalania paliw sta³ych. Prace takie by³y prowadzone w wielu oœrodkach naukowych w ró nych warunkach laboratoryjnych. Na ich podstawie opracowano za³o enia niezbêdnych warunków technicznego sposobu przeprowadzenia gazowego CO 2 w trwa³y zwi¹zek krystaliczny wêglan magnezu, wraz z pe³n¹ analiz¹ ekonomiczn¹ takiego przedsiêwziêcia. Badania takie prowadzono m.in. w USA i Finlandii [18 27, 35]. 2. Ogólna charakterystyka kopalin magnezowych wystêpuj¹cych w ska³ach pochodzenia magmowego Serpentynit [Mg 3 (OH) 4 (Si 13 O 5 )] jest ska³¹ metamorficzn¹ zbudowan¹ g³ównie z krzemianów magnezu. Tworz¹ j¹ g³ównie minera³y z grupy serpentynu (serpentyn Mg 3 Si 2 O 5 (OH) 4, antygoryt (Mg,Fe) 3 Si 2 O 5 (OH) 4, chryzotyl Mg 3 Si 2 O 5 (OH) 4 oraz lizardyt Mg 3 Si 2 O 5 (OH) 4 ) ró ni¹ce siê sk³adem chemicznym oraz w³aœciwoœciami. Serpentynity wspó³wystêpuj¹ z perydotytami, które s¹ ska³ami magmowymi g³êbinowymi, ultrazasadowymi, zbudowanymi z nastêpuj¹cych minera³ów: oliwinu (Mg 2 SiO 4 ), serpentynu [Mg 3 (OH) 4 (Si 13 O 5 )], forsterytu (MgSiO 4 ), enstatytu (MgSiO 3 ). Zawartoœæ MgO w serpentynitach waha siê od 26,31 do 43,63% MgO, natomiast zawartoœæ SiO 2 od 20,27 do 43,36%. W zale noœci od warunków powstawania zawieraj¹ dodatkowo zmienn¹ zawartoœæ metalicznych domieszek izomorficznych, w tym: Fe, Co, Ni. Ska³y serpentynitowe zawieraj¹ minera³y, które powsta³y m.in. na wskutek serpentynizacji oliwinów (bêd¹cych podstawowymi sk³adnikami ska³ magmowych). W ska³ach serpentynitowo-perydotytowych
4 TERMICZNE PRZETWARZANIE ODPADÓW SERPENTYNITOWYCH W ASPEKCIE UTYLIZACJI wystêpuj¹ równie koncentracje: magnezytów, chromitów, rud niklu, nefrytów, talko-chlorytów oraz azbestu chryzotylowego. Talko-chloryty towarzysz¹ czêsto y³om magnezytowym, natomiast azbest chryzotylowy wystêpuje w tych strefach serpentynitów, w których brak y³ magnezytowych. W niektórych z³o ach serpentynitów i ska³ pokrewnych wystêpuj¹ rudy niklu i z³ota (Finlandia) lub rudy kobaltu, niklu i elaza, które mo na odzyskaæ, stosuj¹c metody chemiczne. Otrzymuje siê wówczas: wysokiej czystoœci aktywny tlenek magnezu, el krzemionkowy oraz koncentraty kobaltu, niklu, elaza [12, 16 18,35] Charakterystyka serpentynitów zgromadzonych na sk³adowisku odpadów z³o owych kopalni Braszowice W Polsce serpentynity wystêpuj¹ na Dolnym Œl¹sku w masywach ska³ metamorficznych i ultrametamorficznych: w Masywie Œlê y, okolicach Z¹bkowic Œl¹skich, Niemczy i w Górach Sowich. Jedynie dwa z³o a serpentynitów s¹ udokumentowane: Nasi³ów (eksploatowane) i Jordanów Œl¹ski (rezerwowe). Natomiast w ska³ach serpentynitowo-perydotytowych w Masywie Œlê y (Sobótka, Wiry, T¹pad³a) oraz w okolicach Z¹bkowic Œl¹skich (Braszowice) wystêpuj¹ z³o a rud magnezytowych. W kopalni Braszowice g³ówn¹ kopalin¹ s¹ rudy magnezytowe, tworz¹ce nieregularne y³y w ska³ach serpentynitowo-perydotytowych. W sk³adzie mineralnym ska³ p³onych z tego z³o a dominuj¹ nastêpuj¹ce minera³y: serpentyn [Mg! Si O # (OH) " ], antygoryt [(Mg,Fe)! Si O # (OH) " ], chryzotyl [Mg! Si O # (OH) " ] oraz lizardyt [Mg! Si O # (OH) " ]. Wiêkszoœæ urobku z kopalni (po odstrzeleniu œciany) jest kierowana na zwa³owisko odpadów. Tam te s¹ gromadzone odpady przeróbcze, powsta³e po oddzieleniu czystego magnezytu od ska³y p³onej. W kopalni Braszowice zgromadzono ponad 2 mln m! odpadów serpentynitowych, tj. oko³o 5,5 mln t, a iloœæ ich co roku siê znacznie zwiêksza. Przyk³adowo w 2005 r. ze z³o a Braszowice wyeksploatowano 57 tys. t rud magnezytowych, a równoczeœnie nast¹pi³ przyrost gromadzonych odpadów z³o owych ska³ serpentynitowo-perydotytowych o 641,3 tys. t. Serpentynity z Braszowic charakteryzuje wysoka zawartoœæ zwi¹zków magnezu, która w przeliczeniu na MgO dochodzi do ponad 32% mas (dla przyk³adu: dolomity zawieraj¹ przeciêtnie kilkanaœcie procent MgO, tylko w marmurach dolomitowych zawartoœæ MgO dochodzi do ok. 20%). Ska³y te w wiêkszoœci nie spe³niaj¹ wymagañ jakoœciowych dla kruszyw drogowych, kolejowych itp., z uwagi na du y i zmienny stopieñ ich diagenetycznego przeobra enia.
5 94 IWONA KOSK Badania w³aœciwoœci odpadów serpentynitowo-perydotytowych z kopalni Braszowice wykonano na losowo pobranych próbach. Przeciêtny sk³ad chemiczny ska³ tam zgromadzonych podano w tab. 1. T a b e l a 1 Sk³ad chemiczny ska³ serpentynitowych w zgromadzonych na sk³adowisku odpadów z³o owych w kopalni Braszowice Sk³adnik serpentynit w³aœciwy zmineralizowany magnezytem Odmiany ska³ serpentynitowych w z³o u serpentynit perydotytowy zawartoœæ sk³adnika [%] serpentynit roz³o ony Straty pra enia 20,22 23,81 7,38 8,86 6,98 26,53 SiO 35,82 37,20 28,10 32,34 35,9 63,12 CaO 1,37 2,03 4,41 6,08 1,37 4,67 MgO 28,38 28,63 30,13 32,65 9,60 23,92 Fe O! 7,68 10,37 8,39 8,53 7,85 12,41 Al O! 0,67 1,05 1,0 1,13 0,89 5,19 Oznaczono tak e sk³ad fazowy (XRD) dwóch próbek zdecydowanie ró ni¹cych siê makroskopowo. Jedn¹ z nich by³ rdzawobr¹zowy, doœæ porowaty serpentynit, druga zaœ reprezentowa³a ska³ê ciemnozielon¹, prawie czarn¹. Rycina 1 Counts IK13b_SERPENTYNIT Position [ 2Theta] (Copper (Cu)) Peak List ; Mg3 ( Si2-x O5 ) ( O H )4-4x; Chrysotile ; Mg3 Si4 O10 ( O H )2; Talc-2M ; ( Mg, Fe )5 ( Al, Si )5 O10 ( O H )8; Chlorite ; Mg3 Si2 ( O H )4 O5; Lizardite-1T ; Mg3 Si2 O5 ( O H )4; Clinochrysotile Ryc. 1. Dyfraktogram rudobr¹zowej ska³y serpentynitowej
6 TERMICZNE PRZETWARZANIE ODPADÓW SERPENTYNITOWYCH W ASPEKCIE UTYLIZACJI przedstawia dyfraktogram serpentynitu rudobr¹zowego zwietrza³ego, natomiast ryc. 2 przedstawia dyfraktogram próbki ska³y ciemnozielonej. Counts IK14_SERPENTYNIT Position [ 2Theta] (Copper (Cu)) Peak List ; Mg3 ( Si2-x O5 ) ( O H )4-4x; Chrysotile ; Mg3 Si4 O10 ( O H )2; Talc-2M ; Si O2; Quartz ; ( Mg, Fe )5 ( Al, Si )5 O10 ( O H )8; Chlorite Ryc. 2 Dyfraktogram ciemnozielonej ska³y serpentynitowej Na rycinie 1 zidentyfikowano nastêpuj¹ce fazy mineralne: serpentyn, kaolinit, talk, chloryt, chryzotyl, aktynolit, amiant w³óknista odmiana aktynolitu, tzw. azbest aktynolitowy, lizardyt. Na rycinie 2 zidentyfikowano: hornblendê, amiant, chloryt, aktynolit, chryzotyl. Przewaga zawartoœci hornblendy w badanej próbce œwiadczy o tym, e ska³¹ macierzyst¹ by³ w tym wypadku perydotyt. 3. Sposoby wykorzystywania serpentynitów i ska³ serpentynitowo-perydotytowych na œwiecie do utylizacji CO Charakterystyka reagentów mineralnych stosowanych do utylizacji CO 2 Serpentynity i ska³y pokrewne (tab. 2) charakteryzuje du a zawartoœæ krzemianowych zwi¹zków Mg (kszta³tuje siê ona w granicach 25,7 49,7% mas. w przeliczeniu na MgO). Zawartoœæ SiO waha siê od 19,9% mas. do 42,6%
7 96 IWONA KOSK mas., natomiast inne zwi¹zki chemiczne wystêpuj¹ w bardzo ma³ych iloœciach: zawartoœæ CaO utrzymuje siê w granicach 0,04 0,32% mas., iloœæ Al O! waha siê od 0,16 1,54%, a zawartoœci alkaliów na poziomie: K O od 0,002 do 0,017%, a Na O od 0,002 do 0,099%. W tabeli 2 przedstawiono przeciêtne zawartoœci tlenków magnezu i wapnia w ska³ach pochodzenia magmowego wykorzystywanych do wi¹zania CO. T a b e l a 2 Zawartoœæ tlenków wapnia i magnezu w ró nych ska³ach pochodzenia magmowego [20 26] Rodzaj ska³y Perydotyt magmowa g³êbinowa, ultrazasadowa Odmiana [g³ówny sk³adnik mineralny] MgO CaO [% mas.] [% mas.] Rc RCO2 Dunit [90% oliwinu 1 ] 49,5 0,3 6,8 1,8 Harzburgit [30 70% oliwinu 1 ] 45,4 0,7 7,3 2,0 Lhoerzyt [40 90% oliwinu 1, forsteryt i enstatyt 3 ] 28,1 7,3 10,1 2,7 Serpentynit metamorficzna Serpentyn, antygoryt lizardyt 40,0 0,0 8,4 2,3 Gabro magmowa, zasadowa g³êbinowa [Plagioklazy 4 68%, oliwin 1 ] 10 13,0 17,0 4,7 Bazalt magmowa, wylewna Tholeityt [plagioklazy 68%, oliwin 1 ] 6,2 9,4 26,0 7,1 1 oliwin (Mg 2 SiO 4 ), 2 serpentyn [Mg 3 (OH) 4 (Si 13 O 5 )], 3 forsteryt MgSiO 3, enstatyt MgCO 3, 4 plagioklazy: grupa minera³ów o zmiennym sk³adzie; w przewadze s¹ to glinokrzemiany Na, Ca, R C stosunek masy ska³y do masy wêgla, który mo e zostaæ zwi¹zany w formie wêglanów, R CO2 stosunek masy ska³y do masy wyemitowanego dwutlenku wêgla, który mo e zostaæ zwi¹zany w formie wêglanów. W ska³ach serpentynitowo-perydotytowych poza oliwinem i serpentynem wystêpuj¹ tak e inne krzemiany Mg, spotykane te w polskich masywach ska³ serpentynitowo-perydotytowych. S¹ to: serpentyn-antygoryt, lizardyt, oliwin-forsteryt naturalny oraz antygoryt magnetyczny (tj. odmiana serpentynu zawieraj¹ca doœæ du o elaza i wykazuj¹ca w³aœciwoœci magnetyczne). Ten ostatni minera³ zawiera oko³o 44,9% mas. zwi¹zków Fe (w tym 17% mas. w postaci FeO oraz 27, 9% mas. w formie Fe O! ). elazo z antygorytu magnetycznego [(Mg,Fe)! Si O # (OH) " ] mo na odzyskaæ poprzez separacjê magnetyczn¹, wydzielaj¹c je w formie rudy elaza Fe! O " magnetytu (ryc. 3). W niektórych œwiatowych z³o ach serpentynitowo-perydotytowych, m.in. w Finlandii, krzemianom Mg towarzyszy doœæ wysoka zawartoœæ zwi¹zków elaza, np. magnetytu Fe! O " ) [16 18].
8 TERMICZNE PRZETWARZANIE ODPADÓW SERPENTYNITOWYCH W ASPEKCIE UTYLIZACJI Przebieg reakcji utylizacji CO 2 przy zastosowaniu mokrej i suchej metody, z wykorzystaniem reagentów mineralnych Po wielu latach badañ opracowano technologie chemicznego zwi¹zania gazów cieplarnianych w trwa³e zwi¹zki mineralne. Mo na to osi¹gn¹æ w dwojaki sposób: w tzw. procesach mokrych i suchych [6 8, 10 11, 21 27]. W metodzie mokrej gazowy CO 2 poddaje siê oddzia³ywaniu roztworów: wody, kwaœnego wêglanu sodu (NaHCO 3 ) i chlorku sodu (NaCl) zmieszanych z reagentami mineralnymi, takimi jak oliwin (Mg 2 SiO 4 ) czy serpentyn [Mg 3 (OH) 4 (Si 13 O 5 )]. S¹ one g³ównymi sk³adnikami serpentynitów i ska³ pokrewnych. Dwutlenek wêgla rozpuszcza siê w roztworze wymienionych zwi¹zków poprzez dyfuzjê powierzchniow¹ i dyspersjê gazu w roztworze. Ca³y proces obejmuj¹cy rozpuszczanie minera³ów i str¹canie wêglanu magnezu jest jednostopniowy. Stwierdzono doœwiadczalnie, e aby osi¹gn¹æ optymalne wyniki procesu, reagenty mineralne przed wprowadzeniem do instalacji powinny byæ rozdrobnione tak, aby ich powierzchnia BET oscylowa³a w granicach 19 m 2 /g. Korzystne dla przebiegu reakcji jest wysokie ciœnienie cz¹stkowe wprowadzanego CO 2 (P CO 2 ). W badaniach wykazano, e 91% objêtoœci stechiometrycznej krzemianów magnezu mo na przeprowadziæ w wêglan magnezu w czasie 24 h. Warunki przebiegu tego procesu s¹ nastêpuj¹ce: temperatura 185 C; (P CO 2 ) = 115 atm.; optymalna wielkoœæ cz¹stek reagentów mineralnych < 37 µm. Opracowano przemys³ow¹ technologiê chemicznego zwi¹zania CO 2, w reakcji egzotermicznej w wêglan magnez. Jest to reakcja termodynamicznie stabilna i przyjazna dla œrodowiska. Punktem wyjœciowym do podjêcia tego zagadnienia s¹ dwa znane, proste za³o enia, mianowicie: tworzenie wêglanów z tlenków wapnia i magnezu jest korzystne z punktu widzenia termodynamiki, poniewa jest reakcj¹ egzotermiczn¹; CO 2 nie musi byæ koñcowym produktem spalania wêgla oraz innych paliw, ale mo na wykorzystaæ jego potencja³ energetyczny do tworzenia minera³ów wêglanowych. W badaniach, które doprowadzi³y do zaprojektowania instalacji do utylizacji gazów cieplarnianych, wykorzystano ska³y zawieraj¹ce minera³y z grupy serpentynu i oliwinu wystêpuj¹ce w wielu miejscach na œwiecie. Obliczenie przebiegu reakcji (w metodzie mokrej) bazuje na zawartoœci tlenku magnezu w materiale wyjœciowym i stosunkach stechiometrycznych zgodnie z podanymi równaniami reakcji (ryc. 3).
9 98 IWONA KOSK Metoda mokra CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 H + + HCO 3 - Mg 2 SiO 4 (oliwin-serpentyn) + 4H + 2Mg +2 + H 4 SiO 4 lub SiO 2 + 2H 2 O Mg +2 + HCO 3- MgCO 3 (magnezyt) + H + Serpantina [Mg3Si2O 5(OH) 4] Magnesium silicate ore Olivine (Mg2SiO 4) Crushing Crushing Compressed CO 2 Grinding Grinding Make-up water and/ or bicarbonate Screening Screening CO 2 Iron ore (Fe3O 4) Serpentine Magnetic sep. Gravity conc. Heat treatment Water and/ or bicarbonate Reactor Magnesite (MgCO 3 ) Silicic acid or silica (H4SiO 4) or (SiO 2) Ryc. 3. Procesowy schemat przebiegu opisanej reakcji, w wyniku której otrzymano magnezyt [6 8]. Przeprowadzono badania modyfikacji procesów chemicznych, opisanych podanymi reakcjami i maj¹cych zwi¹zaæ jak najwiêksz¹ iloœæ CO 2 w wêglan magnezu. Jak wspomniano, do tych celów wykorzystywano roztwór w postaci mieszaniny kwaœnego wêglanu sodu (NaHCO 3 ) i chlorku sodu (NaCl). Zwi¹zki te zwiêkszaj¹ intensywnoœæ zachodz¹cych reakcji, a NaHCO 3 dzia³a jako katalizator. Reakcje te przebiegaj¹ wed³ug nastêpuj¹cych równañ: Mg 2 SiO 4 + 2HCO 3-2MgCO 3 + SiO 2 + 2OH - OH - + CO 2 HCO 3 - Metoda sucha Zbadano bezpoœrednie oddzia³ywanie minera³ów ze ska³ ultrazasadowych (np. z perydotytów) na CO 2 [14]. Reakcja ta przebiega zgodnie z równaniami:
10 TERMICZNE PRZETWARZANIE ODPADÓW SERPENTYNITOWYCH W ASPEKCIE UTYLIZACJI a) Mg 2 SiO 4 + 2CO 2 2MgCO 3 + SiO 2 oliwin + dwutlenek wêgla magnezyt + krzemionka Mg 3 Si 2 O 5 (OH) 4 + 3CO 2 3MgCO 3 + 2SiO 2 + 2H 2 O serpentyn + dwutlenek wêgla magnezyt + krzemionka b) Mg 2 SiO 4 + CO 2 MgSiO 3 + MgCO 3 forsteryt + dwutlenek wêgla enstatyt + magnezyt MgSiO 3 + CO 2 MgCO 3 + SiO 2 enstatyt + dwutlenek wêgla magnezyt + krzemionka W laboratoriach amerykañskich prowadzono prace nad warunkami termicznej obróbki wodorotlenku magnezu, otrzymanego w procesie polegaj¹cym na odzyskaniu magnezu z serpentynitów i perydotytów, przy wykorzystaniu wody i kwasu solnego. Badania te by³y zwi¹zane z koniecznoœci¹ opracowania za³o eñ przemys³owej technologii wi¹zania dwutlenku wêgla w formie mineralnej. Eksperymentalnie dopracowano szczegó³y przebiegu procesu (w wyniku którego otrzymywany jest wodorotlenek magnezu): temperaturê, ciœnienie wody i dwutlenku wêgla. Badania przeprowadzono w doœwiadczalnym reaktorze, w którym (pod ciœnieniem 50 barów) ca³a reakcja zachodzi w ci¹gu ok. 30 min [26]. Nastêpnie opracowano za³o enia techniczno-technologiczne dzia³ania takiej instalacji w warunkach przemys³owych. Ilustruje to ryc. 4 [25 26]. Ryc. 4. Warunki technologiczne prowadzenia opisanego procesu wyliczone dla elektrowni o mocy 1 GW [26].
11 100 IWONA KOSK 4. Inne sposoby wykorzystywania serpentynitów do wytwarzania siarczanu magnezu i aktywnych tlenków magnezu 4.1. Otrzymywanie siarczanu magnezu dla celów rolniczych przy wykorzystaniu gazów odpadowych (g³ównie SO 3 ) Metoda otrzymywania siarczanu magnezu z serpentynitów zosta³a opracowana w Instytucie In ynierii Chemicznej Politechniki Warszawskiej w ubieg³ych latach, analogicznie do metody otrzymywania nawozów fosforowych z fosforytów przy udziale gazowego SO! [31]. Rozdrobniony uprzednio serpentynit nie wymaga dodatkowego suszenia. Gazy zawieraj¹ce SO!, u ywane w procesie suchej produkcji nawozu magnezowego, dostarczane s¹ z instalacji produkuj¹cej kwas siarkowy. Koncentracja gazowego SO! w gazie dostarczanym do reakcji nie wp³ywa na jakoœæ otrzymanego produktu siarczanu magnezu, który jest mieszanin¹ bezwodnego i jednowodnego siarczanu magnezu. Otrzymuje siê go w postaci proszkowej, a jego sk³ad granulometryczny jest zbli ony do uziarnienia nadawy z serpentynitu. Nawóz wyprodukowany z serpentynitu, zawieraj¹cego przeciêtnie oko³o 30% MgO, zawiera oko³o 16% MgO w formie siarczanu magnezu. Stwierdzono doœwiadczalnie, e optymalne uziarnienie nadawy serpentynitu wprowadzanego do reaktora procesu nie powinno przekraczaæ 0,15 mm, a dopuszczalna iloœæ nadziarna wynosi 10%. Schemat ideowy ci¹gu technologicznego produkcji MgSO " z serpentynitów przedstawia ryc. 5. Ryc. 5. Ci¹g technologiczny produkcji nawozu magnezowego z serpentynitów: 1 serpentynit z kopalni; 2 wêze³ rozdrabniania surowca; 3 zbiornik zasilaj¹cy mielenia; 4 woda; 5 gazy odlotowe po procesie; 6 gazy zawieraj¹ce SO 3 ; 7 zbiornik dozowania serpentynitu w atmosferze gazowego SO 3 ; 8 suche odpylanie; 9 p³uczka wodna gazów; 10 py³; 11 zbieranie produktu; 12 saturacja w strumieniu pary wodnej; 13 serpentynit i MgSO 4 w roztworze wodnym; 14 granulator; 15 granulowany nawóz magnezowy; 16 para wodna; 17 nawóz magnezowy proszkowy [31]
12 TERMICZNE PRZETWARZANIE ODPADÓW SERPENTYNITOWYCH W ASPEKCIE UTYLIZACJI Chemiczne metody otrzymywania aktywnego tlenku magnezu wysokiej czystoœci Z danych literaturowych wiadomo, e na drodze obróbki chemicznej serpentynitów mo na otrzymaæ nastêpuj¹ce u yteczne produkty: aktywny tlenek magnezu wysokiej czystoœci i el krzemionkowy oraz koncentraty metali. W warunkach doœwiadczalnych z 1000 kg serpentynitu otrzymano: 360 kg MgO, 380 kg SiO 2, 80 kg Fe 2 O 3, 3 4 kg Ni oraz 0,15 0,20 kg CO [4]. Opracowano kilka metod uzyskiwania wymienionych produktów, w których podstawowym procesem chemicznym przeróbki surowca jest rozk³ad serpentynitu w kwasie solnym. Reakcja ta powoduje, e Si z krzemianów, buduj¹cych poszczególne minera³y wchodz¹ce w sk³ad ska³y, przechodzi w amorficzn¹ SiO 2. Natomiast Mg z minera³ów przechodzi w chlorek magnezu. W nastêpnym etapie, pod wp³ywem NaOH, chlorek magnezu przechodzi w wodorotlenek Mg, który nastêpnie ³atwo mo na przeprowadziæ w aktywny tlenek magnezu. Pozosta³oœci¹ jest chlorek sodu. Wszystkie reakcje zachodz¹ w temperaturze pokojowej. W wyniku rozpuszczania serpentynitu w kwasie solnym; Mg, Fe, Ni i Co, Zn, Cu, V i Ti w postaci chlorków pozostaj¹ w roztworze wraz z innymi rozpuszczalnymi domieszkami (je eli ma on ph powy ej 0,5). Ods¹cza siê amorficzn¹ krzemionkê i czêœci nierozpuszczalne. Poprzez zmianê ph selektywnie wytr¹ca siê z roztworu wodorotlenki uwodnione lub tlenowodorotlenki metali, poniewa poszczególne kationy wodorotlenków wytr¹caj¹ siê przy ró nych wartoœciach ph. W taki sposób mo na selektywnie uzyskaæ wysokiej jakoœci koncentraty elaza, kobaltu i niklu. Inne z rozwi¹zañ opisane z literaturze, dotycz¹ce chemicznej obróbki serpentynitu, polega na tym, e uzyskany opisanymi metodami zwi¹zek Mg(OH) 2 4H 2 O poddaje siê obróbce termicznej. Na podstawie wyników analiz termicznych DTA i TGA okreœlono, e po godzinie ogrzewania materia³u w temperaturze oko³o 700 C uzyskuje siê aktywny MgO o wysokiej czystoœci i du ej dyspersji, i mocno rozwiniêtej powierzchni w³aœciwej [30]. 6. Podsumowanie W artykule podano tylko niektóre rozwi¹zania spoœród stosowanych w œwiecie, dotycz¹ce wykorzystania ska³ pochodzenia magmowego, m.in. serpentynitów, które okaza³y siê cennymi surowcami stosowanymi w ograniczeniu emisji do atmosfery, zw³aszcza dwutlenku wêgla i zwi¹zków siarki. Istot¹ przedstawionych w opracowaniu technologii jest zwi¹zanie gazowego CO 2 i SO 3 w trwa³e zwi¹zki mineralne wêglan magnezu (magnezyt) oraz siarczan magnezu. Magnezyt mo na wykorzystaæ do produkcji aktywnego tlenku magnezu w ró nych zastosowaniach, natomiast siarczan magnezu mo e byæ stosowany jako nawóz rolniczy.
13 102 IWONA KOSK Opisane procesy technologiczne, w których krzemiany magnezu w efekcie koñcowym reakcji przekszta³cone w postaæ wêglanow¹ mog¹ zostaæ przystosowane tak e do utylizacji groÿnych odpadów azbestowych. W odpadach takich wystêpuj¹ g³ównie w³ókniste odmiany krzemianów magnezu, m.in. takie jak: talk, talko-chloryty, chryzotyl, azbest aktynolitowy. Zneutralizowane w podany sposób odpady bêd¹ nieszkodliwe dla œrodowiska. Polska nie jest krajem bogatym w naturalne magnezyty, które s¹ obecnie eksploatowane tylko z jednego z³o a. Tak e zasobnoœæ tego z³o a zmniejsza siê, poniewa y³y magnezytowe zanikaj¹ wraz ze wzrostem g³êbokoœci eksploatacji. Natomiast na sk³adowisku odpadów z³o owych gromadzone s¹ miliony ton odpadów ska³ serpentynitowo-perydotytowych, z których mo na odzyskaæ magnezyt, równoczeœnie utylizuj¹c CO. Oczywiœcie, w pierwszej kolejnoœci nale- a³oby przeprowadziæ badania laboratoryjne w tym zakresie i zrobiæ analizê ekonomiczn¹ ca³oœci przedsiêwziêcia. Literatura [1] B e r n i e r L. R., The potential use of serpentinite in the passive treatment of acid mine drainage: batch experiments, Environmental Geology 2005, Vol. 47, No 5, s [2] B u t t D. P., L a c k n e r K. S., W e n d t C. H., C o n z o n e S. D., K u n g H., L u Y-C., B r e m s e r J., Kinetics of Thermal Dehydroxylation and Carbonation of Magnesium Hydroxide, J. Am. Ceram. Soc. 1996, Vol. 79, s [3] B u t t D. P., L a c k n e r K. S., W e n d t C. H., B e n j a m i n A., C u r r i e r R., H a r r a- d i n e D. M., H o l e s i n g e r T. G., P a r k Y. S., M. Rising & K. Nomura, A Method for Permanent Disposal of Carbon Dioxide, to appear in World Resource Review. Los Alamos Report, LA-UR , Butt D. P., Lackner K.S., Wendt C.H., et al, (1998), The kinetics of binding carbon dioxide in magnesium carbonate. 23. International conference on coal utilization and fuel systems, Clearwater, FL (USA), 9 13 Mar p.; [4] C o s i c M., P a v l o v s k i B., T k a l c e c E., Activated Sintering of Magnesium Oxide Derived from Serpentine, Reserved Source Journal [5] O C o n n o r W. K., D a h l i n D. C., N i l s en D. N., W a l t e r s R. P., T u r n e r P. C., Carbon Dioxide Sequestration By Direct Mineral Carbonation: Results from Recent Studies and Current Status, Technology 2000, Vol. 7S. [6] O C o n n o r W. K., D a h l i n D. C., N i l s e n D. N., W a l t e r s R. P., T u r n e r P. C., Carbon Dioxide Sequestration By Direct Mineral Carbonation With Carbonic Acid. Proc. of the 25th International Conference on Coal Utilization and Fuel Systems, Coal Technology Association, Clearwater, Florida [7] O C o n n o r W. K., D a h l i n D. C., T u r n e r P. C., W a l t e r s R. P., Carbon Dioxide Sequestration by Ex-Situ Mineral Carbonation, Technology 2000, Vol. 7S, s [8] D a h l i n D.C., O C o n n o r W.K., N i l s e n D. N., R u s h G. E., W a l t e r s R.P., T u r n e r P.C., A Method for Permanent CO Sequestration: Supercritical CO Mineral Carbonation. Proceedings of the 17 JD Annual International Pittsburgh Coal Conference, Pittsburgh, PA, September [9] O C o n n o r W.K. et al., Carbon dioxide sequestration by direct mineral carbonation: results from recent studies and status, ibid. Carbon Dioxide Sequestration by Direct Mineral Carbonation with Carbonic Acid. Proceedings (2000). 25 JD International Technical Conference on Coal Utilization and Fuel Systems, Coal Technology Association, Clearwater, Florida 2000.
14 TERMICZNE PRZETWARZANIE ODPADÓW SERPENTYNITOWYCH W ASPEKCIE UTYLIZACJI [10] G o f f F., G u t h r i e G., C o u n c e D., K l u k E., B e r g f e l d D., S n o w M., Preliminary Investigations on the Carbon Dioxide Sequestering Potential of Ultramafic Rocks, Los Alamos, NM: Los Alamos National Laboratory; LA MS, [11] G o f f F., L a c k n e r K. S., Carbon dioxide sequestering using ultramafic rocks, Environmental Geosciences 1998, Vol. 5, No [12] G o f f F., G u t h r i e G., Field trip guide to serpentinite, silica-carbonate alteration, and related hydrothermal activity in the Clear Lake region, California. Los Alamos Nat. Lab., Report. LA MS, [13] G o f f F., G u t h r i e G. D., L i p i n B., F i t e M., C h i p e r a S. J., C o u n c e D. A., K l u k E., Z i o c k H., Evaluation of Ultramafic Deposits in the Eastern United States and Puerto Rico as Sources of Magnesium for Carbon Sequestration. Los Alamos Nat. Lab., Report. LA MS, [14] G o f f F., G u t h r i e G., L i p i n B., F i t e M., C h i p e r a S., C o u n c e D., K l u k E., Z i o c k H., Evaluation of Ultramafic Deposits in the Eastern United States and Puerto Rico as Sources of Magnesium for Carbon Dioxide Sequestration. Los Alamos, NM: Los Alamos National Laboratory; LA MS, [15] G r i l l M., G r a f G., Process for producing pure magnesium oxide. Patent WO/1988/01236; [16] K o h l m a n n J., The removal of CO from flue gases using magnesium silicates, in Finland. Report TKK-ENY-3, Helsinki University of Technology, Finland [17] K o h l m a n n J., Z e v e n h o v e n R., The removal of CO from flue gases using magnesium silicates in Finland.; 11 JD Int. Conf. on Coal Science (ICCS-11), San Francisco (CA), 29 Sept. 5 Oct [18] K o h l m a n n J., Z e v e n h o v e n R., M u k h e r j e e A. B, Carbon dioxide emission control by mineral carbonation; The option for Finland; INFUB 6 JD European Conference on Industrial Furnaces and Boilers Estoril Lisbon Portugal, April [19] L a c k n e r K. S., W e n d t C. H., B u t t D. P., J o y c e E. L., S h a r p D. H., Carbon dioxide disposal in carbonate minerals, Energy 1995, Vol. 20, s [20] L a c k n e r K. S., B u t t D. P., W e n d t C. H., S h a r p D. H., Carbon Dioxide Disposal in Solid Form. The Proceedings of the 21st International Technical Conference on Coal Utilization & Fuel Systems, March, 1996, Clearwater, Florida, U.S.A., s , [21] L a c k n e r K. S., B u t t D. P., W e n d t C. H., Magnesite Disposal of Carbon Dioxide. Los Alamos, New Mexico: Los Alamos National Laboratory; LA-UR , [22] L a c k n e r K. S., B u t t D. P., W e n d t C. H., Progress on binding CO in mineral substrates, Energy Conversion Management 1997, Vol. 38, s [23] L a c k n e r K. S., B u t t D. P., W e n d t C. H., Magnesite Disposal of Carbon Dioxide. The Proceedings of the 22nd International Technical Conference on Coal Utilization & Fuel Systems, March 1997, Clearwater, Florida 1997, s [24] L a c k n er K. S., B u t t D. P., W e n d t C. H., G o f f F., G u t h r i e G., Carbon Dioxide Disposal in Mineral Form: Keeping Coal Competitive. Los Alamos National Laboratory document LA-UR , [25] L a c k n e r K. S., B u t t D. P., W e n d t C. H., Protecting the Future of Fossil Fuels Under Global Climate Constraints. Los Alamos National Laboratory document LAUR , [26] L a c k n e r K. S., B u t t D. P., W e n d t C. H., Binding Carbon Dioxide in Mineral Forme. A Critical Step Towards a Zero-Emission Coal Power Plant. Report, LA-UR , [27] L a c k n e r K., Z i o c k H., et al, A review of emerging technologies for sustainable use of coal for power generation. Environmental issues and waste management in energy and mineral production, Calgary, Canada,
15 104 IWONA KOSK [28] N e w a l l P.S., et al., CO storage as carbonate minerals. Report PH3/17 for IEA Greenhouse Gas; R&D Programme, Cornwall (UK) [29] Noranda, The production of magnesium by Noranda. Magnola Metallurgy Inc., Quebec, Canada [30] T a u b e r t L., Hydrochloric attack of serpentinites: Mg 2+ leaching from serpentinites, Romanian Academy Timisoara, Inorganic Chemistry Laboratory, [31] U r b a n e k A., K u m a n o w s k i K., M a r c i n i a k I., Magnesium fertilizer from serpentinite, Politechnika Warszawska, PTR 12/79, [32] W e n d t C. H., B u t t D. P., L a c k n e r K. S., Z i o c k H.-J., Thermodynamic calculations for acid decomposition of serpentine and olivine in MgCl melts, 1: description of concentrated MgCl melts. Los Alamos Nat. Lab., Report. LA , [33] W e n d t C. H., B u t t D. P., L a c k n e r K. S., Z i o c k H.-J., Thermodynamic calculations for acid decomposition of serpentine and olivine in MgCl melts, 2: reaction equilibria in MgCl melts. Los Alamos Nat. Lab., Report. LA , [34] W e n d t C. H., B u t t D. P., L a c k n e r K. S., V a i d y a R. U., Z i o c k H.-J., Thermodynamic calculations for acid decomposition of serpentine and olivine in MgCl melts, 3: heat consumption in process design. Los Alamos Nat. Lab., Report. LA , [35] Z e v e n h o v e n R., K o h l m a n n J., M u k h e r j e e A. B., Direct dry mineral carbonation for CO emissions reduction in Finland. accepted for presentation at the 27 JD Int. Tech. Conf. on Coal Utilization & Fuel Systems Clearwater (FL), 4 7 March, IWONA KOSK THERMAL RECYCLING OF SERPENTINE WASTE IN ASPECT OF GHG UTILIZATION AND PRODUCTION OF REACTIVE MgO The purpose of this paper was the presentation of possibility to use the waste serpentynite-peridotite rocks from magnesite ore mine Braszowice. The serpentynite-peridotite rocks characterized with natural ability of absorption of CO. In nature, this process is very slow, but in industrial conditions they made the technologies allow to let bound the greenhouses gases quickly. The paper presents the study of home and oversize bibliography about. The aim of use new technologies is double. The first is limitation of greenhouse gases emission by bound the CO in magnesium carbonates, sulphur and nitrogen by bound in magnesium and nitrogen sulphates.
Mineralna karbonatyzacja jako jedna z możliwości sekwestracji CO2
Mineralna karbonatyzacja jako jedna z możliwości sekwestracji CO2 Anna MAJCHRZAK, Izabela MAJCHRZAK KUCĘBA, Wojciech NOWAK, Politechnika Częstochowska Wysowa, 04 07.05.2010 Emisja dwutlenku węgla istotnym
Bardziej szczegółowoStechiometria równań reakcji chemicznych, objętość gazów w warunkach odmiennych od warunków normalnych (0 o C 273K, 273hPa)
Karta pracy I/2a Stechiometria równań reakcji chemicznych, objętość gazów w warunkach odmiennych od warunków normalnych (0 o C 273K, 273hPa) I. Stechiometria równań reakcji chemicznych interpretacja równań
Bardziej szczegółowoDZIA 4. POWIETRZE I INNE GAZY
DZIA 4. POWIETRZE I INNE GAZY 1./4 Zapisz nazwy wa niejszych sk³adników powietrza, porz¹dkuj¹c je wed³ug ich malej¹cej zawartoœci w powietrzu:...... 2./4 Wymieñ trzy wa ne zastosowania tlenu: 3./4 Oblicz,
Bardziej szczegółowo4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA W AGLOMERACJI GDAÑSKIEJ
4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA 4.1. Ocena jakoœci powietrza w odniesieniu do norm dyspozycyjnych O jakoœci powietrza na danym obszarze decyduje œredni poziom stê eñ zanieczyszczeñ w okresie doby, sezonu, roku.
Bardziej szczegółowoSUROWCE MINERALNE. Wykład 14
SUROWCE MINERALNE Wykład 14 WYBRANE NIEMETALICZNE SUROWCE MINERALNE surowce krzemionkowe, tj. zasobne w SiO 2, surowce glinowe, glinokrzemianowe i zawierające alkalia, surowce ilaste, surowce wapniowe,
Bardziej szczegółowoUsuwanie dwutlenku węgla poprzez bezpośrednią karbonatyzację minerałów
Usuwanie dwutlenku węgla poprzez bezpośrednią karbonatyzację minerałów W.K O'Connor (oconnor@alrc.doe.gov D.C. Dahlin (dahlin@alrc.doe.gov D.N. Nilsen (nilsen@ alrc.doe.gov G.E. Rush (rush@ alrc.doe.gov
Bardziej szczegółowoPODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW
PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW Opracowanie: dr inż. Krystyna Moskwa, dr Wojciech Solarski 1. Termochemia. Każda reakcja chemiczna związana jest z wydzieleniem lub pochłonięciem energii, najczęściej
Bardziej szczegółowo1. Stechiometria 1.1. Obliczenia składu substancji na podstawie wzoru
1. Stechiometria 1.1. Obliczenia składu substancji na podstawie wzoru Wzór związku chemicznego podaje jakościowy jego skład z jakich pierwiastków jest zbudowany oraz liczbę atomów poszczególnych pierwiastków
Bardziej szczegółowo2.4. ZADANIA STECHIOMETRIA. 1. Ile moli stanowi:
2.4. ZADANIA 1. Ile moli stanowi: STECHIOMETRIA a/ 52 g CaCO 3 b/ 2,5 tony Fe(OH) 3 2. Ile g stanowi: a/ 4,5 mmol ZnSO 4 b/ 10 kmol wody 3. Obl. % skład Fe 2 (SO 4 ) 3 6H 2 O 4. Obl. % zawartość tlenu
Bardziej szczegółowoPL B1. AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA IM. STANIS AWA STASZICA, Kraków, PL BUP 26/07
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 212580 (13) B1 Urz d Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zg oszenia: 379909 (22) Data zg oszenia: 12.06.2006 (51) Int.Cl. C04B 35/03 (2006.01)
Bardziej szczegółowoPRÓBA OCENY KRAJOWYCH ZASOBÓW ZŁÓŻ SERPENTYNITU DLA CELÓW SEKWESTRACJI CO 2
GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2010 Tom 5 Zeszyt 2 Małgorzata LABUS Politechnika Śląska, Gliwice PRÓBA OCENY KRAJOWYCH ZASOBÓW ZŁÓŻ SERPENTYNITU DLA CELÓW SEKWESTRACJI CO 2 Streszczenie. Mineralna karbonatyzacja
Bardziej szczegółowoPRACE. Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych. Nr 1
PRACE Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych Scientific Works of Institute of Glass, Ceramics Refractory and Construction Materials Nr 1 ISSN 1899-3230 Rok I Warszawa Opole 2008
Bardziej szczegółowoPRACE. Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych. Nr 4
PRACE Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych Scientific Works of Institute of Glass, Ceramics Refractory and Construction Materials Nr 4 ISSN 1899-3230 Rok II Warszawa Opole 2009
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 687
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 687 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 10, Data wydania: 23 marca 2015 r. Nazwa i adres FERROCARBO
Bardziej szczegółowoDZIA 3. CZENIE SIÊ ATOMÓW
DZIA 3. CZENIE SIÊ ATOMÓW 1./3 Wyjaœnij, w jaki sposób powstaje: a) wi¹zanie jonowe b) wi¹zanie atomowe 2./3 Na podstawie po³o enia w uk³adzie okresowym pierwiastków: chloru i litu ustal, ile elektronów
Bardziej szczegółowoPiotr Kosowski*, Stanis³aw Rychlicki*, Jerzy Stopa* ANALIZA KOSZTÓW SEPARACJI CO 2 ZE SPALIN W ZWI ZKU Z MO LIWOŒCI JEGO PODZIEMNEGO SK ADOWANIA**
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 22/1 2005 Piotr Kosowski*, Stanis³aw Rychlicki*, Jerzy Stopa* ANALIZA KOSZTÓW SEPARACJI CO 2 ZE SPALIN W ZWI ZKU Z MO LIWOŒCI JEGO PODZIEMNEGO SK ADOWANIA** 1. WSTÊP Problem emisji
Bardziej szczegółowoSUROWCE I RECYKLING. Wykład 14
SUROWCE I RECYKLING Wykład 14 Surowce magnezjowe -MgO Dzielimy je na trzy grupy: węglanowe surowce magnezowe (dolomity, magnezyty), krzemianowe surowce magnezowe (m.in. surowce oliwinowe, dunity, talk,
Bardziej szczegółowogdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10)
5.5. Wyznaczanie zer wielomianów 79 gdy wielomian p(x) jest podzielny bez reszty przez trójmian kwadratowy x rx q. W takim przypadku (5.10) gdzie stopieñ wielomianu p 1(x) jest mniejszy lub równy n, przy
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr 217 RADY MINISTRÓW. z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2014
Monitor Polski Nr 101 Elektronicznie podpisany przez Grzegorz Paczowski Data: 2010.12.31 16:08:22 +01'00' 5270 Poz. 1183 1183 v.p l UCHWAŁA Nr 217 RADY MINISTRÓW z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie Krajowego
Bardziej szczegółowoROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 19 listopada 2008 r.
Dziennik Ustaw Nr 215 11878 Poz. 1366 1366 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w zwiàzku z eksploatacjà instalacji lub urzàdzenia
Bardziej szczegółowoKONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW
KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW WOJEWÓDZTWO WIELKOPOLSKIE Etap wojewódzki rok szkolny 2009/2010 Dane dotyczące ucznia (wypełnia Komisja Konkursowa po rozkodowaniu prac) wylosowany numer uczestnika
Bardziej szczegółowoChemia nieorganiczna Zadanie Poziom: podstawowy
Zadanie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 (Nazwisko i imię) Punkty Razem pkt % Chemia nieorganiczna Zadanie 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Poziom: podstawowy Punkty Zadanie 1. (1 pkt.) W podanym
Bardziej szczegółowoOpracowała: mgr inż. Ewelina Nowak
Materiały dydaktyczne na zajęcia wyrównawcze z chemii dla studentów pierwszego roku kierunku zamawianego Inżynieria Środowiska w ramach projektu Era inżyniera pewna lokata na przyszłość Opracowała: mgr
Bardziej szczegółowo1. Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne
1. PODSTAWOWE PRAWA I POJĘCIA CHEMICZNE 5 1. Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne 1.1. Wyraź w gramach masę: a. jednego atomu żelaza, b. jednej cząsteczki kwasu siarkowego. Odp. 9,3 10 23 g; 1,6 10 22
Bardziej szczegółowoC + 2H 2 CH 4 (gazyfikacja węgla) Ogniwo paliwowe 2H 2 O + Elektryczność + Ciepło O 2 + 2H 2
LA-UR-00-1850 Beztlenowa produkcja wodoru, prekursor bezemisyjnej energetyki węglowej Hans-J. Ziock 1, Klaus S. Lackner 1, Douglas P. Harrison 2 1 Los Alamos National Laboratory, 2 Louisiana State University
Bardziej szczegółowoa) Sole kwasu chlorowodorowego (solnego) to... b) Sole kwasu siarkowego (VI) to... c) Sole kwasu azotowego (V) to... d) Sole kwasu węglowego to...
Karta pracy nr 73 Budowa i nazwy soli. 1. Porównaj wzory sumaryczne soli. FeCl 2 Al(NO 3 ) 3 K 2 CO 3 Cu 3 (PO 4 ) 2 K 2 SO 4 Ca(NO 3 ) 2 CaCO 3 KNO 3 PbSO 4 AlCl 3 Fe 2 (CO 3 ) 3 Fe 2 (SO 4 ) 3 AlPO 4
Bardziej szczegółowoTECHNOLOGIA CHEMICZNA JAKO NAUKA STOSOWANA GENEZA NOWEGO PROCESU TECHNOLOGICZNEGO CHEMICZNA KONCEPCJA PROCESU
PODSTAWY TECHNOLOGII OGÓŁNEJ wykład 1 TECHNOLOGIA CHEMICZNA JAKO NAUKA STOSOWANA GENEZA NOWEGO PROCESU TECHNOLOGICZNEGO CHEMICZNA KONCEPCJA PROCESU Technologia chemiczna - definicja Technologia chemiczna
Bardziej szczegółowoSposób otrzymywania kompozytów tlenkowych CuO SiO 2 z odpadowych roztworów pogalwanicznych siarczanu (VI) miedzi (II) i krzemianu sodu
PL 213470 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 213470 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 390326 (22) Data zgłoszenia: 01.02.2010 (51) Int.Cl.
Bardziej szczegółowoOZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU
OZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU Celem ćwiczenia jest zapoznanie z techniką atomowej spektrometrii absorpcyjnej z atomizacją
Bardziej szczegółowoPRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc
PRAWA ZACHOWANIA Podstawowe terminy Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc a) si wewn trznych - si dzia aj cych na dane cia o ze strony innych
Bardziej szczegółowoW tym elemencie większość zdających nie zapisywała za pomocą równania reakcji procesu zobojętniania tlenku sodu mianowanym roztworem kwasu solnego.
W tym elemencie większość zdających nie zapisywała za pomocą równania reakcji procesu zobojętniania tlenku sodu mianowanym roztworem kwasu solnego. Ad. IV. Wykaz prac według kolejności ich wykonania. Ten
Bardziej szczegółowoGospodarowanie odpadami w laboratoriach badawczych
Jolanta Biegańska, Monika Czop Gospodarowanie odpadami w laboratoriach badawczych Wskazówki, przepisy prawne, dokumenty Ochrona środowiska Jolanta Biegańska, Monika Czop Gospodarowanie odpadami w laboratoriach
Bardziej szczegółowoSpis treœci. Od Autora... 13
Spis treœci Od Autora... 13 ROZDZIA 1 Wstêp... 17 1.1. Rola krzemianów w przyrodzie... 17 1.2. Znaczenie krzemianów dla kultury materialnej cz³owieka... 22 1.3. Znaczenie krzemianów dla wspó³czesnej technologii...
Bardziej szczegółowoGEOLOGIA A ZDROWIE 22 23
GEOLOGIA A ZDROWIE 22 23 Ochrona jakości i zasobów wód podziemnych Dostęp do czystej wody i nieskażonej gleby to zasadniczy warunek zdrowia społeczeństwa. Działania służące rozpoznawaniu, bilansowaniu
Bardziej szczegółowoOchrona powierzchni ziemi polega na: 1. zapewnieniu jak najlepszej jej jakoœci, w szczególnoœci
ochrona powierzchni ziemi Powierzchnia ziemi - rozumie siê przez to naturalne ukszta³towanie terenu, glebê oraz znajduj¹c¹ siê pod ni¹ ziemiê do g³êbokoœci oddzia³ywania cz³owieka, z tym e pojêcie "gleba"
Bardziej szczegółowoBADANIE SZYBKOŚCI KOROZJI METALI w ROZTWORACH WODNYCH CHLORKU WAPNIA i CHLORKU SODOWEGO Autor opracowania: dr inż. Włodzimierz Kopycki
BADANIE SZYBKOŚCI KOROZJI METALI w ROZTWORACH WODNYCH CHLORKU WAPNIA i CHLORKU SODOWEGO Autor opracowania: dr inż. Włodzimierz Kopycki Wstęp. Dwuwodny chlorek wapnia w porównaniu do chlorku sodowego, powszechnie
Bardziej szczegółowo2.Prawo zachowania masy
2.Prawo zachowania masy Zdefiniujmy najpierw pewne podstawowe pojęcia: Układ - obszar przestrzeni o określonych granicach Ośrodek ciągły - obszar przestrzeni którego rozmiary charakterystyczne są wystarczająco
Bardziej szczegółowo1. Wstêp. 2. Metodyka i zakres badañ WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X
Górnictwo i Geoin ynieria Rok 29 Zeszyt 4 2005 Jan Palarski*, Franciszek Plewa*, Piotr Pierzyna* WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X 1. Wstêp
Bardziej szczegółowoAtom poziom podstawowy
Atom poziom podstawowy Zadanie 1. (1 pkt) Źródło: CKE 2010 (PP), zad. 1. Atomy pewnego pierwiastka w stanie podstawowym maj nast puj c konfiguracj elektronów walencyjnych: 2s 2 2p 3 (L 5 ) Okre l po o
Bardziej szczegółowoKuratorium Oświaty w Lublinie
Kuratorium Oświaty w Lublinie ZESTAW ZADAŃ KONKURSOWYCH Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW ROK SZKOLNY 2014/2015 KOD UCZNIA ETAP OKRĘGOWY Instrukcja dla ucznia 1. Zestaw konkursowy zawiera 12 zadań. 2. Przed
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIA DODATKOWE DO OGÓLNYCH WARUNKÓW GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE KREDYTOBIORCÓW Kod warunków: KBGP30 Kod zmiany: DPM0004 Wprowadza się następujące zmiany w ogólnych warunkach grupowego ubezpieczenia
Bardziej szczegółowoBiomasa w odpadach komunalnych
Otwarte seminaria 2012 Biomasa w odpadach komunalnych mgr inż. Oktawian Pastucha Centralne Laboratorium Plan seminarium Podstawowe definicje określające biomasę oraz odpady komunalne występujące w prawie
Bardziej szczegółowoX Konkurs Chemii Nieorganicznej i Ogólnej rok szkolny 2011/12
ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO X Konkurs Chemii Nieorganicznej i Ogólnej rok szkolny 2011/12 Imię i nazwisko Szkoła Klasa Nauczyciel Uzyskane punkty Zadanie 1. (10
Bardziej szczegółowoRodzaje biomasy wykorzystywane na cele energetyczne:
Energia z biomasy Pojecie biomasy: Biomasa to substancja organiczna pochodzenia roślinnego, powstająca poprzez fotosyntezę. Do biomasy zaliczamy również odpady z produkcji zwierzęcej oraz gospodarki komunalnej
Bardziej szczegółowoSKŁAD ODPADÓW PALENISKOWYCH POCHODZĄCYCH ZE WSPÓŁSPALANIA WĘGLA BRUNATNEGO Z BIOMASĄ W ELEKTROWNI ADAMÓW
ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LXII NR 2 WARSZAWA 2011: 406-411 PAWEŁ SZADEK SKŁAD ODPADÓW PALENISKOWYCH POCHODZĄCYCH ZE WSPÓŁSPALANIA WĘGLA BRUNATNEGO Z BIOMASĄ W ELEKTROWNI ADAMÓW COMPOSITION OF ASHES FROM
Bardziej szczegółowoZawory elektromagnetyczne typu PKVD 12 20
Katalog Zawory elektromagnetyczne typu PKVD 12 20 Wprowadzenie Charakterystyka Dane techniczne Zawór elektromagnetyczny PKVD pozostaje otwarty przy ró nicy ciœnieñ równej 0 bar. Cecha ta umo liwia pracê
Bardziej szczegółowoARKUSZ EGZAMINACYJNY ETAP PRAKTYCZNY EGZAMINU POTWIERDZAJ CEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE CZERWIEC 2013
Zawód: technik przeróbki kopalin sta ych Symbol cyfrowy zawodu: 311[53] Numer zadania: 1 Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpocz cia egzaminu 311[53]-01-132 Czas trwania egzaminu:
Bardziej szczegółowo40. Międzynarodowa Olimpiada Fizyczna Meksyk, 12-19 lipca 2009 r. ZADANIE TEORETYCZNE 2 CHŁODZENIE LASEROWE I MELASA OPTYCZNA
ZADANIE TEORETYCZNE 2 CHŁODZENIE LASEROWE I MELASA OPTYCZNA Celem tego zadania jest podanie prostej teorii, która tłumaczy tak zwane chłodzenie laserowe i zjawisko melasy optycznej. Chodzi tu o chłodzenia
Bardziej szczegółowoPodatek przemysłowy (lokalny podatek od działalności usługowowytwórczej) 2015-12-17 16:02:07
Podatek przemysłowy (lokalny podatek od działalności usługowowytwórczej) 2015-12-17 16:02:07 2 Podatek przemysłowy (lokalny podatek od działalności usługowo-wytwórczej) Podatek przemysłowy (lokalny podatek
Bardziej szczegółowoPolska-Warszawa: Usługi w zakresie napraw i konserwacji taboru kolejowego 2015/S 061-107085
1/6 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:107085-2015:text:pl:html Polska-Warszawa: Usługi w zakresie napraw i konserwacji taboru kolejowego 2015/S 061-107085 Przewozy
Bardziej szczegółowoWyznaczanie współczynnika sprężystości sprężyn i ich układów
Ćwiczenie 63 Wyznaczanie współczynnika sprężystości sprężyn i ich układów 63.1. Zasada ćwiczenia W ćwiczeniu określa się współczynnik sprężystości pojedynczych sprężyn i ich układów, mierząc wydłużenie
Bardziej szczegółowoZapytanie ofertowe Instalacja do pirolitycznego przetwarzania (opony i tworzywa sztuczne) z metodą bezpośredniego frakcjonowania
Zapytanie ofertowe Instalacja do pirolitycznego przetwarzania (opony i tworzywa sztuczne) z metodą bezpośredniego frakcjonowania Environmental Solutions Poland sp. z o.o. Ul. Traktorowa 196 91-218, Łódź,
Bardziej szczegółowo1 FILTR. Jak usun¹æ 5 zanieczyszczeñ za pomoc¹ jednego z³o a? PROBLEMÓW Z WOD ROZWI ZUJE. NOWATORSKIE uzdatnianie wody 5 w 1
Jak usun¹æ 5 zanieczyszczeñ za pomoc¹ jednego z³o a? 1 FILTR ROZWI ZUJE PROBLEMÓW Z WOD 1 TWARDOŒÆ 2 ELAZO 3 MANGAN 4 AMONIAK 5 ORGANIKA Zanieczyszczenia takie jak: twardoœæ, mangan, elazo, naturalne substancje
Bardziej szczegółowoMagurski Park Narodowy
Magurski Park Narodowy Lokalizacja punktów pomiarowych i wyniki badań. Na terenie Magurskiego Parku Narodowego zlokalizowano 3 punkty pomiarowe. Pomiary prowadzono od stycznia do grudnia 2005 roku. 32.
Bardziej szczegółowoProste struktury krystaliczne
Budowa ciał stałych Proste struktury krystaliczne sc (simple cubic) bcc (body centered cubic) fcc (face centered cubic) np. Piryt FeSe 2 np. Żelazo, Wolfram np. Miedź, Aluminium Struktury krystaliczne
Bardziej szczegółowoWYKAZ DOROBKU NAUKOWEGO
SUMMARY Straight majority of technologies of industrially important products is based on reactions of catalytic character, one of such processes is dehydrogenation. Of substantial importance is for example
Bardziej szczegółowoPRACE. Instytutu Ceramiki i Materia³ów Budowlanych. Nr 6. Scientific Works of Institute of Ceramics and Construction Materials ISSN 1899-3230
PRACE Instytutu Ceramiki i Materia³ów Budowlanych Scientific Works of Institute of Ceramics and Construction Materials Nr 6 ISSN 1899-3230 Rok III WarszawaOpole 2010 JÓZEF BARAŃSKI * JERZY WITEK ** IZABELA
Bardziej szczegółowoStrategia rozwoju sieci dróg rowerowych w Łodzi w latach 2015-2020+
Strategia rozwoju sieci dróg rowerowych w Łodzi w latach 2015-2020+ Projekt: wersja β do konsultacji społecznych Opracowanie: Zarząd Dróg i Transportu w Łodzi Ul. Piotrkowska 175 90-447 Łódź Spis treści
Bardziej szczegółowoCENNIK USŁUG ANALITYCZNYCH
CENNIK USŁUG ANALITYCZNYCH I DZIAŁ KONTROLI JAKOŚCI WYKAZ CZYNNOŚCI Cena netto (PLN) Analiza kwasu siarkowego Przygotowanie próby, rejestracja, uśrednianie, wyrównanie temperatury 9,00 Oznaczenie zawartości
Bardziej szczegółowoJakie są te obowiązki wg MSR 41 i MSR 1, a jakie są w tym względzie wymagania ustawy o rachunkowości?
Jakie są te obowiązki wg MSR 41 i MSR 1, a jakie są w tym względzie wymagania ustawy o rachunkowości? Obowiązki sprawozdawcze według ustawy o rachunkowości i MSR 41 Przepisy ustawy o rachunkowości w zakresie
Bardziej szczegółowoWymagania technologiczne stawiane regionalnym instalacjom do przetwarzania odpadów w komunalnych.
Wymagania technologiczne stawiane regionalnym instalacjom do przetwarzania odpadów w komunalnych. dr in.. Piotr Manczarski Wydzia In ynierii rodowiska Politechniki Warszawskiej Wojewódzkie Seminarium Szkoleniowe
Bardziej szczegółowoSEKCJA I: ZAMAWIAJĄCY SEKCJA II: PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA. http://bzp0.portal.uzp.gov.pl/index.php?ogloszenie=show&pozycja=2...
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.szpital-trzebnica.pl/category/ogloszenia-pl/przetargi Trzebnica: Wykonanie usługi odbioru, transportu
Bardziej szczegółowoDr inŝ. Krzysztof Wilmański Aqua Konsulting Kraków
Dr inŝ. Krzysztof Wilmański Aqua Konsulting Kraków Usuwanie manganu z wody podziemnej przy zastosowaniu złóŝ katalitycznych Manganese removal from ground water using catalytic materials 1. Wstęp Proces
Bardziej szczegółowoprof. dr hab. Tadeusz Filipek, dr Monika Skowrońska Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
prof. dr hab. Tadeusz Filipek, dr Monika Skowrońska Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie 1 Prognozowany wzrost: produkcji zbóż, światowej populacji ludności, zużycia nawozów i areałów rolniczych [adapted
Bardziej szczegółowoOd redakcji. Symbolem oznaczono zadania wykraczające poza zakres materiału omówionego w podręczniku Fizyka z plusem cz. 2.
Od redakcji Niniejszy zbiór zadań powstał z myślą o tych wszystkich, dla których rozwiązanie zadania z fizyki nie polega wyłącznie na mechanicznym przekształceniu wzorów i podstawieniu do nich danych.
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: zrd.poznan.pl; bip.poznan.
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: zrd.poznan.pl; bip.poznan.pl Poznań: Dostawa w formie leasingu operacyjnego fabrycznie nowej frezarki
Bardziej szczegółowoPowstawanie żelazianu(vi) sodu przebiega zgodnie z równaniem: Ponieważ termiczny rozkład kwasu borowego(iii) zachodzi zgodnie z równaniem:
Zad. 1 Ponieważ reakcja jest egzoenergetyczna (ujemne ciepło reakcji) to wzrost temperatury spowoduje przesunięcie równowagi w lewo, zatem mieszanina przyjmie intensywniejszą barwę. Układ będzie przeciwdziałał
Bardziej szczegółowoKOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia 13.12.2006 KOM(2006) 796 wersja ostateczna Wniosek DECYZJA RADY w sprawie przedłużenia okresu stosowania decyzji 2000/91/WE upoważniającej Królestwo Danii i
Bardziej szczegółowoSPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA DLA PRZETARGU NIEOGRANICZONEGO CZĘŚĆ II OFERTA PRZETARGOWA
Powiat Wrocławski z siedzibą władz przy ul. Kościuszki 131, 50-440 Wrocław, tel/fax. 48 71 72 21 740 SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA DLA PRZETARGU NIEOGRANICZONEGO CZĘŚĆ II OFERTA PRZETARGOWA
Bardziej szczegółowo(wymiar macierzy trójk¹tnej jest równy liczbie elementów na g³ównej przek¹tnej). Z twierdzen 1 > 0. Zatem dla zale noœci
56 Za³ó my, e twierdzenie jest prawdziwe dla macierzy dodatnio okreœlonej stopnia n 1. Macierz A dodatnio okreœlon¹ stopnia n mo na zapisaæ w postaci n 1 gdzie A n 1 oznacza macierz dodatnio okreœlon¹
Bardziej szczegółowoWpływ popiołów lotnych krzemionkowych kategorii S na wybrane właściwości kompozytów cementowych
Międzynarodowa Konferencja Popioły z Energetyki- Zakopane 19-21.X.2016 r. Wpływ popiołów lotnych krzemionkowych kategorii S na wybrane właściwości kompozytów cementowych Mikołaj Ostrowski, Tomasz Baran
Bardziej szczegółowoInnowacyjna gospodarka elektroenergetyczna gminy Gierałtowice
J. Bargiel, H. Grzywok, M. Pyzik, A. Nowak, D. Góralski Innowacyjna gospodarka elektroenergetyczna gminy Gierałtowice Streszczenie W artykule przedstawiono główne elektroenergetyczne innowacyjne realizacje
Bardziej szczegółowoNOWELIZACJA USTAWY PRAWO O STOWARZYSZENIACH
NOWELIZACJA USTAWY PRAWO O STOWARZYSZENIACH Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej swoich członków. Do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może zatrudniać pracowników, w tym swoich
Bardziej szczegółowoV KONKURS CHEMICZNY 23.X. 2007r. DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO Etap I ... ... czas trwania: 90 min Nazwa szkoły
V KONKURS CHEMICZNY 23.X. 2007r. DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO Etap I...... Imię i nazwisko ucznia ilość pkt.... czas trwania: 90 min Nazwa szkoły... maksymalna ilość punk. 33 Imię
Bardziej szczegółowoKoncepcja gospodarki opartej na wodorze
Koncepcja gospodarki opartej na wodorze Jakub Kupecki Zakład Wysokotemperaturowych Procesów Elektrochemicznych (HiTEP), Instytut Energetyki National Fuel Cell Research Center (NFCRC), University of California,
Bardziej szczegółowo1 Postanowienia ogólne
Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXXV/494/2014 Rady Miejskiej w Miechowie z dnia 19 lutego 2014 r. Regulamin określający zasady udzielania dotacji celowych z budżetu Gminy i Miasta Miechów do inwestycji służących
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoRegulamin Konkursu Start up Award 9. Forum Inwestycyjne 20-21 czerwca 2016 r. Tarnów. Organizatorzy Konkursu
Regulamin Konkursu Start up Award 9. Forum Inwestycyjne 20-21 czerwca 2016 r. Tarnów 1 Organizatorzy Konkursu 1. Organizatorem Konkursu Start up Award (Konkurs) jest Fundacja Instytut Studiów Wschodnich
Bardziej szczegółowoPiła: Prowadzenie obsługi bankowej Związku Numer ogłoszenia: 145986-2013; data zamieszczenia: 13.04.2013 OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - usługi
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.prgok.pl Piła: Prowadzenie obsługi bankowej Związku Numer ogłoszenia: 145986-2013; data zamieszczenia:
Bardziej szczegółowoKD-CO 2 -HD, KD-CO 2 -ND Sta e Urzàdzenia GaÊnicze na dwutlenek w gla
KD-CO 2 -HD, KD-CO 2 -ND Sta e Urzàdzenia GaÊnicze na dwutlenek w gla Sposób dzia ania Dwutlenek w gla (CO 2 ) jest gazem bezbarwnym, bezwonnym i nieprzewodzàcym elektrycznoêci. W celu wykrycia ewentualnych
Bardziej szczegółowoIV. UK ADY RÓWNAÑ LINIOWYCH
IV. UK ADY RÓWNAÑ LINIOWYCH 4.1. Wprowadzenie Uk³ad równañ liniowych gdzie A oznacza dan¹ macierz o wymiarze n n, a b dany n-elementowy wektor, mo e byæ rozwi¹zany w skoñczonej liczbie kroków za pomoc¹
Bardziej szczegółowoAndrzej Gonet*, Stanis³aw Stryczek*, Rafa³ Wojciechowski**
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 22/2 2005 Andrzej Gonet*, Stanis³aw Stryczek*, Rafa³ Wojciechowski** WYTRZYMA OŒÆ NA ŒCISKANIE ZACZYNÓW CEMENTOWO-I OWYCH Z DODATKIEM POPIO U FLUIDALNEGO ERAÑ *** 1. WPROWADZENIE
Bardziej szczegółowoStopy tytanu. Stopy tytanu i niklu 1
Stopy tytanu Stopy tytanu i niklu 1 Tytan i jego stopy Al Ti Cu Ni liczba at. 13 22 29 28 struktura kryst. A1 αa3/βa2 A1 A1 ρ, kg m -3 2700 4500 8930 8900 T t, C 660 1668 1085 1453 α, 10-6 K -1 18 8,4
Bardziej szczegółowoAutomatyka. Etymologicznie automatyka pochodzi od grec.
Automatyka Etymologicznie automatyka pochodzi od grec. : samoczynny. Automatyka to: dyscyplina naukowa zajmująca się podstawami teoretycznymi, dział techniki zajmujący się praktyczną realizacją urządzeń
Bardziej szczegółowoBezemisyjna energetyka węglowa
Bezemisyjna energetyka węglowa Szansa dla Polski? Jan A. Kozubowski Wydział Inżynierii Materiałowej PW Człowiek i energia Jak ludzie zużywali energię w ciągu minionych 150 lat? Energetyczne surowce kopalne:
Bardziej szczegółowoJaki(e) prekursor(y), substancja(e) czynna(e) lub kombinacja prekursor(y)/substancja(e) czynna(e) są przez Państwa wspierane w programie przeglądu
Wezwanie o udostępnienie informacji na temat produktów generujących substancję czynną in-situ Informacja ta przeznaczona jest dla firm zajmujących się obrotem lub stosujących substancje chemiczne, urządzenia,
Bardziej szczegółowo1) Dziekan lub wyznaczony przez niego prodziekan - jako Przewodniczący;
Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL Wydziałowa Komisja ds. Jakości Kształcenia Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin, tel. +48 81 445 37 31; fax. +48 81 445 37 26, e-mail: wydzial.prawa@kul.pl
Bardziej szczegółowoPL 205289 B1 20.09.2004 BUP 19/04. Sosna Edward,Bielsko-Biała,PL 31.03.2010 WUP 03/10 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 205289
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 205289 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 359196 (51) Int.Cl. B62D 63/06 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 17.03.2003
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa. Dz. U. z 2015 r. poz. 613 1
USTAWA z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa Dz. U. z 2015 r. poz. 613 1 (wybrane artykuły regulujące przepisy o cenach transferowych) Dział IIa Porozumienia w sprawach ustalenia cen transakcyjnych
Bardziej szczegółowoUtylizacja ditlenku węgla poprzez mineralną karbonatyzację
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 7 Zeszyt specjalny 2004 Wyd. Instytut GSMiE PAN Kraków s. 541-554 PL ISSN 1429 6675 Alicja ULIASZ-BOCHEŃCZYK *, Maciej MAZURKIEWICZ ** Eugeniusz MOKRZYCKI ***, Zbigniew PIOTROWSKI
Bardziej szczegółowoNawierzchnie z SMA na mostach - za i przeciw
Nawierzchnie z SMA na mostach - za i przeciw dr inŝ.. Krzysztof BłaŜejowskiB Podstawowe problemy nawierzchni mostowych: duŝe odkształcenia podłoŝa (płyty pomostu) drgania podłoŝa (płyty pomostu) szybkie
Bardziej szczegółowoPOMIAR STRUMIENIA PRZEP YWU METOD ZWÊ KOW - KRYZA.
POMIAR STRUMIENIA PRZEP YWU METOD ZWÊ KOW - KRYZA. Do pomiaru strumienia przep³ywu w rurach metod¹ zwê kow¹ u ywa siê trzech typów zwê ek pomiarowych. S¹ to kryzy, dysze oraz zwê ki Venturiego. (rysunek
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.imp.sosnowiec.pl
Strona 1 z 6 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.imp.sosnowiec.pl Sosnowiec: Odbiór i utylizacja odpadów medycznych i niebezpiecznych
Bardziej szczegółowoTemat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Imię i nazwisko
Temat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Karta pracy III.. Imię i nazwisko klasa Celem nauki jest stawianie hipotez, a następnie ich weryfikacja, która w efekcie
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.bzp.uni.wroc.pl
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.bzp.uni.wroc.pl Wrocław: SUKCESYWNE DOSTAWY MATERIAŁÓW KOMPUTEROWYCH ORAZ ŚWIADCZENIE USŁUG INFORMATYCZNYCH
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)
Dz.U.05.73.645 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z dnia 28 kwietnia 2005 r.) Na podstawie
Bardziej szczegółowoRaport z realizacji Planu działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012 2020
Raport z realizacji Planu działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012 2020 FORUM Bydgoskie Dni Energii Roman Adrych Główny specjalista ds. zarządzania energią Energetyk
Bardziej szczegółowoWZORU UŻYTKOWEGO EGZEMPLARZ ARCHIWALNY. d2)opis OCHRONNY. (19) PL (n)62894. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, PL
RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej d2)opis OCHRONNY WZORU UŻYTKOWEGO (21) Numer zgłoszenia: 112772 (22) Data zgłoszenia: 29.11.2001 EGZEMPLARZ ARCHIWALNY (19) PL (n)62894 (13)
Bardziej szczegółowoSTANDARD 1.3.1. Standard 1.3.4 określa zasady jednorodności i czystości dodatków do Ŝywności. Spis treści
STANDARD 1.3.1 DODATKI DO śywności Cel Dodatki do Ŝywności to wszelkie substancje, które w normalnych warunkach nie są spoŝywane, ani dodawane jako składnik pokarmu, a które w sposób świadomy i celowy
Bardziej szczegółowoPRACE. Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych. Nr 1
PRACE Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych Scientific Works of Institute of Glass, Ceramics Refractory and Construction Materials Nr 1 ISSN 1899-3230 Rok I Warszawa Opole 2008
Bardziej szczegółowo