Propozycja rocznego planu wynikowego nauczania przyrody dla klasy szóstej (na 3 godziny w tygodniu)

Transkrypt

1 Propozycja rocznego planu wynikowego nauczania przyrody dla klasy szóstej (na 3 godziny w tygodniu) Zakres treści Różnorodność organizmów. Czynności życiowe organizmów. Sposoby poruszania się organizmów. Dział 1. Różnorodność organizmów Lekcja 1. Na Ziemi żyją różnorodne organizmy sposobów poruszania się organizmów, wymienia podstawowe czynności życiowe organizmów i sposoby ich realizacji, wymienia cztery królestwa organizmów. rekordowo dużych roślin i zwierząt, wykonuje proste obliczenia pozwalające na porównanie masy różnych zwierząt i człowieka. Ćwiczenia i doświadczenia: Obliczanie, jaką wielokrotność masy danego organizmu stanowi masa innego organizmu. Lekcja 2. Bezkręgowce nie mają szkieletu wewnętrznego Bezkręgowce. Ogólna charakterystyka i przykłady parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic i mięczaków. zalicza dżdżownice i pijawki do pierścienic, a ślimaki i małże do mięczaków, omawia sposoby wymiany gazowej ślimaków i małży, uzasadnia przynależność parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic i mięczaków do bezkręgowców. wymienia cechy charakterystyczne poznanych grup zwierząt, klasyfikuje pospolitych przedstawicieli bezkręgowców (okazy lub na rysunkach) do odpowiednich grup. Ćwiczenia i doświadczenia: Opracowywanie charakterystyki grup bezkręgowców na podstawie materiałów i preparatów. Lekcja 3. Najliczniejszą grupą bezkręgowców są stawonogi Wspólne cechy stawonogów. Charakterystyka owadów, pajęczaków i skorupiaków. wymienia grupy zwierząt należące do stawonogów, rozróżnia owady i pajęczaki na podstawie liczby odnóży krocznych, wymienia najważniejsze wspólne cechy stawonogów. charakteryzuje i porównuje skorupiaki, pajęczaki i owady, omawia narządy wymiany gazowej skorupiaków, pajęczaków i owadów. Ćwiczenia i doświadczenia: Porównywanie owadów, skorupiaków i pajęczaków wyszukiwanie cech wspólnych i różniących.

2 Kręgowce. Budowa i czynności życiowe ryb. Przystosowania ryb do życia w wodzie. Przegląd ryb. Lekcja 4. Najliczniejszą grupą kręgowców są ryby wymienia gromady kręgowców, podaje wspólne cechy kręgowców, wyjaśnia, co to znaczy, że ryby są zmiennocieplne, wskazuje na ilustracjach najważniejsze przystosowania ryb do życia w środowisku wodnym. wyjaśnia zasadę działania pęcherza pławnego, ryby kostnych i chrzęstnych, a także wskazuje różnice między nimi, omawia przebieg rozmnażania się ryb. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacja żywych ryb i preparatów ryb pod kątem przystosowań do życia w wodzie. Lekcja 5. Płazy część życia spędzają w wodzie, a część na lądzie Płazy jako zwierzęta wodno-lądowe. Charakterystyczne cechy płazów. Rozmnażanie się i rozwój płazów. Przegląd i ochrona gatunkowa płazów. odróżnia płazy od innych zwierząt na podstawie charakterystycznych cech, płazów bezogonowych i ogoniastych występujących w Polsce wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie. omawia przebieg rozmnażania się i rozwoju płazów, uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej płazów. Ćwiczenia i doświadczenia: Dyskusja na temat zagrożeń dla życia płazów i ochrony gatunkowej tej grupy. Lekcja 6. Gady składają jaja na lądzie Gady jako zwierzęta lądowe. Charakterystyczne cechy gadów. Rozmnażanie się i rozwój gadów. Przegląd i ochrona gatunkowa gadów. Gady kopalne. podaje charakterystyczne cechy gadów, gadów występujących w Polsce, wymienia grupy zwierząt należące do gadów. Ćwiczenia i doświadczenia: Porównywanie płazów i gadów. wskazuje różnice między gadami a płazami, uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej gadów, wykazuje, że rozmnażanie się i rozwój gadów stanowią przystosowanie do życia na lądzie, gadów kopalnych.

3 Przystosowania ptaków do lotu. Stałocieplność. Rozmnażanie się i rozwój ptaków. Przegląd ptaków. Lekcja 7. Ptaki są kręgowcami przystosowanymi do lotu wskazuje przystosowania do lotu w budowie zewnętrznej ptaka, omawia przebieg rozmnażania się i rozwoju ptaków, przedstawia budowę jaja ptaka. wskazuje przystosowania do lotu w budowie wewnętrznej ptaka, wyjaśnia, na czym polega stałocieplność i jakie korzyści daje zwierzętom, polskich ptaków występujących w różnych środowiskach. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacje ptasich piór. Analiza przystosowań ptaków do lotu. Lekcja 8. Ssaki karmią młode mlekiem Charakterystyczne cechy ssaków. Stekowce, torbacze i łożyskowce. Przegląd i ochrona gatunkowa ssaków. ssaków żyjących w różnych środowiskach, omawia pokrycie ciała ssaków, wymienia cechy charakterystyczne ssaków. porównuje torbacze, stekowce i łożyskowce, omawia ochronę gatunkową ssaków w Polsce, udowadnia, że człowiek jest ssakiem. Proponowane ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacja żywego gryzonia. Lekcja 9. Jakie są charakterystyczne cechy zwierząt? Wspólne cechy zwierząt. Różnorodność zwierząt. Komórka, tkanka, narząd. wymienia wspólne cechy zwierząt, zwierząt poruszających się różnymi sposobami, zwierząt odżywiających się różnym rodzajem pokarmu. przystosowań zwierząt do życia w różnych środowiskach, udowadnia, że wskazany organizm należy do zwierząt, przedstawia hierarchiczną strukturę budowy organizmów zwierząt. Ćwiczenia i doświadczenia: Tworzenie charakterystyk wybranych zwierząt. Lekcja 10. Organy roślin są przystosowane do pełnienia różnych funkcji Organy roślin. Budowa i funkcje korzenia, łodygi, liścia i kwiatu. wymienia organy roślinne i wskazuje je w roślinie, omawia podstawowe funkcje korzeni, łodyg, liści i kwiatów. szczególnych funkcji pełnionych przez niektóre korzenie, łodygi i liście, wskazuje elementy męskie i żeńskie w kwiecie, wykazuje związek budowy z funkcją organów roślinnych. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacje okazów roślin okrytonasiennych. Obserwacje mikroskopowe przekrojów organów okrytonasiennych.

4 Budowa, występowanie i rola mchów, paproci, skrzypów i widłaków. Ochrona gatunkowa widłaków. Lekcja 11. Poznaj mchy i paprocie odróżnia mchy i paprocie na podstawie budowy zewnętrznej, omawia budowę i rolę poszczególnych części mchu, omawia budowę i rolę organów paproci. paprotników chronionych, charakteryzuje torfowce, rozpoznaje widłaki i skrzypy. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacje okazów mchów w gablotach. Obserwacje mikroskopowe przekrojów zarodni mchów i paproci. Lekcja 12. Poznaj rośliny nasienne Nagonasienne i okrytonasienne. Korzyści wynikające z wytworzenia nasion i owoców. Różnorodność i przegląd nasiennych. krótko charakteryzuje okrytonasienne i nagonasienne, odróżnia rośliny nagonasienne (iglaste) od okrytonasiennych. uzasadnia korzyści płynące dla roślin z wytworzenia nasion i owoców, wykazuje zróżnicowanie roślin okrytonasiennych, nagonasiennych rosnących w Polsce. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacje okazów szyszek, roślin w pracowni przyrodniczej i owoców. Lekcja 13. Jakie są charakterystyczne cechy roślin? Cechy charakterystyczne roślin. Różnorodność roślin. Tkanki roślinne. wymienia charakterystyczne cechy roślin, krótko omawia proces fotosyntezy. wyjaśnia pojęcie tkanka, określa, które organy występują u poszczególnych grup roślin, tkanek roślinnych, wykazuje, że martwe komórki odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu roślin. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacje mikroskopowe tkanek roślinnych. Lekcja 14. Jak zobaczyć komórki? Budowa i sposób działania mikroskopu szkolnego. Preparaty mikroskopowe. Zasady obserwacji mikroskopowych. obsługuje szkolny mikroskop optyczny, wskazuje w mikroskopie okular i obiektywy, wykonuje proste nietrwałe preparaty mikroskopowe. oblicza powiększenie obrazu w mikroskopie, wskazuje i nazywa części mikroskopu optycznego, omawia sposób działania mikroskopu optycznego. Ćwiczenia i doświadczenia: Analiza budowy mikroskopu optycznego. Obserwacje mikroskopowe ziaren skrobi i preparatów trwałych.

5 Wiciowce, orzęski i ameby. Sposoby poruszania się pierwotniaków. Budowa i czynności życiowe pantofelka. Lekcja 15. Organizmy jednokomórkowe są różnorodne określa sposób poruszania się wiciowców, orzęsków i ameb, opisuje sposób pobierania pokarmu przez pantofelka. wykazuje różnorodność organizmów jednokomórkowych, określa rolę jąder komórkowych i wodniczek tętniących w funkcjonowaniu pantofelka, uzasadnia, że komórki pierwotniaków to komórki zwierzęce. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacje mikroskopowe pierwotniaków. Lekcja 16. Jak odróżnić glony od innych organizmów? Charakterystyka glonów. Różnorodność glonów. Znaczenie glonów w przyrodzie i dla człowieka. wymienia wspólne cechy glonów, przedstawia znaczenie glonów w przyrodzie. wymienia i krótko charakteryzuje grupy glonów, omawia wykorzystanie glonów przez człowieka, wykazuje różnorodność glonów. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacje makroskopowych i mikroskopowych preparatów glonów. Lekcja 17. Poznaj grzyby i porosty Charakterystyczne cechy grzybów. Grzyby kapeluszowe. Drożdże. Grzyby pleśniowe. Znaczenie grzybów. Porosty jako organizmy symbiotyczne. omawia budowę i rolę owocnika grzyba kapeluszowego, grzybów, które nie wytwarzają owocników, odróżnia porosty od innych organizmów. wyjaśnia, co to jest strzępka, określa rolę grzybów w przyrodzie, omawia znaczenie drożdży i grzybów pleśniowych dla człowieka, wyjaśnia sposób funkcjonowania porostów, podaje, co to jest skala porostowa i do czego jest wykorzystywana. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacja pieczarki. Obserwacje mikroskopowe pleśniaka i drożdży. Obserwacje okazów porostów.

6 Zakres treści Lekcja 18. Jeszcze raz o czynnikach, które mogą wywoływać choroby Budowa i czynności życiowe bakterii. Znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka. Wirusy jako struktury bezkomórkowe. Choroby bakteryjne i wirusowe człowieka. przedstawia znaczenie bakterii dla człowieka, przedstawia znaczenie bakterii w przyrodzie, chorób człowieka wywoływanych przez bakterie, chorób człowieka wywoływanych przez wirusy. przedstawia budowę komórki bakterii, kształtów komórek bakterii, omawia sposób odżywiania się i rozmnażania się bakterii, omawia sposób funkcjonowania wirusów. Ćwiczenia i doświadczenia: Obserwacje mikroskopowe bakterii. Lekcja 19. Powtórzenie działu Różnorodność organizmów Porównanie poznanych grup organizmów. określa środowiska życia i sposoby odżywiania się roślin, zwierząt, grzybów, glonów, pierwotniaków i bakterii, bezkręgowców i kręgowców należących do poszczególnych poznanych grup. krótko charakteryzuje rośliny, zwierzęta, grzyby, glony, pierwotniaki i bakterie, przedstawia charakterystyczne cechy budowy poznanych grup bezkręgowców i kręgowców, wskazuje organy występujące u poznanych grup roślin. Ćwiczenia i doświadczenia: Klasyfikowanie organizmów do różnych grup.

7 Czynniki warunkujące życie na Ziemi. Skład i rola powietrza. Globus modelem Ziemi. Dział 2. Planeta Ziemia Lekcja 20. Ziemia planeta, na której żyjemy wymienia czynniki, które zadecydowały o tym, że na Ziemi rozwinęło się życie, podaje skład powietrza atmosferycznego, uzasadnia, że skład powietrza atmosferycznego umożliwia życie organizmów, wskazuje na globusie bieguny oraz oś ziemską, wymienia rodzaje globusów i rozpoznaje je. omawia czynniki, które zadecydowały o tym, że na Ziemi rozwinęło się życie, przedstawia za pomocą diagramu skład procentowy powietrza, uzasadnia, że globus jest odpowiednim modelem naszej planety, podaje argumenty uzasadniające, dlaczego na innych planetach Układu Słonecznego nie rozwinęło się życie. Ćwiczenia i doświadczenia: Odczytywanie informacji z różnych globusów, analizowanie i wnioskowanie na podstawie diagramu i prostych schematów diagram prezentujący skład procentowy powietrza, schemat rozmieszczenia planet w Układzie Słonecznym (Atlas. Przyroda. Szkoła podstawowa. s. 73). Lekcja 21. Co to są współrzędne geograficzne? Siatka geograficzna układ linii zwanych południkami i równoleżnikami. Odczytywanie współrzędnych geograficznych dowolnego miejsca na kuli ziemskiej. wskazuje na globusie: bieguny, oś ziemską, półkulę wschodnią, zachodnią, północną i południową, odczytuje współrzędne geograficzne na globusie z dokładnością do 10, podaje cechy południków i równoleżników. wyjaśnia pojęcia: siatka geograficzna i współrzędne geograficzne, odczytuje współrzędne geograficzne na różnych mapach. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia w odczytywaniu współrzędnych geograficznych na globusie i na ściennej mapie świata oraz mapach w atlasie. Lekcja 22. Ruch obrotowy Ziemi powoduje, że po nocy jest dzień. Zjawisko dnia i nocy jako wynik ruchu obrotowego Ziemi. Czas słoneczny, strefowy, urzędowy. definiuje ruch obrotowy Ziemi, wymienia dzień i noc jako skutek ruchu obrotowego Ziemi, wyjaśnia, że na Ziemi występują strefy czasowe oraz czas urzędowy. wyjaśnia zjawisko powstawania dnia i nocy, wyjaśnia znaczenie utworzenia stref czasowych oraz uzasadnia wprowadzenie w niektórych państwach czasu urzędowego, posługuje się strefami czasowymi, przy podawaniu godziny w różnych rejonach świata. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenie globusem i lampą, demonstracja ruchu obrotowego Ziemi oraz zmian oświetlenia Ziemi w ciągu doby (dzień i noc).

8 Zakres treści Lekcja 23. Ruch obiegowy Ziemi powoduje, że występują pory roku Ruch obiegowy Ziemi. Występowanie pór roku. definiuje ruch obiegowy Ziemi i podaje czas jego trwania, wymienia najważniejszy skutek ruchu obiegowego Ziemi występowanie pór roku, wymienia daty rozpoczynające pory roku, wyjaśnia pojęcie równonoc. posługuje się pojęciami: zwrotnik Raka, zwrotnik Koziorożca, koła podbiegunowe oraz wskazuje je na globusie, rysuje rysunki przedstawiające położenie Ziemi w stosunku do Słońca w dniach rozpoczynających pory roku. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z tellurium lub globusem i lampą, demonstracja ruchu obiegowego Ziemi i oświetlenia w różnych porach roku. Ćwiczenia z przystawkami do globusa. Lekcja 24. Na Ziemi wyznaczono strefy różniące się oświetleniem Strefy oświetlenia Ziemi. Zależność między życiem człowieka w określonych strefach oświetlenia Ziemi, a jego działalnością. wymienia i wskazuje na mapie strefy oświetlenia Ziemi, wpływu ruchów Ziemi na życie i pracę ludzi. wyjaśnia przyczyny różnic w oświetleniu różnych obszarów Ziemi, charakteryzuje poszczególne strefy oświetlenia Ziemi. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z przystawkami do globusa, wskazywanie kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi. Lekcja 25. Poznaj lądy i oceany na Ziemi Kontynenty i oceany Ziemi. Budowa dna oceanicznego. Rodzaje linii brzegowej. nazywa i wskazuje na globusie i mapie kontynenty i oceany, wyjaśnia pojęcia: linia brzegowa rozwinięta i nierozwinięta, wskazuje na mapie świata przykładową wyspę, półwysep, archipelag wysp, rozpoznaje linię brzegową i określa czy jest ona rozwinięta czy nie. wyjaśnia pojecie wszechocean, opisuje budowę dna oceanicznego, definiując równocześnie następujące pojęcia: szelf, stok kontynentalny i rów oceaniczny, wyjaśnia pojęcia: wyspa, półwysep, przylądek, zatoka i cieśnina. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z różnymi mapami ściennymi i mapami w atlasie. Wskazywanie wysp, półwyspów, cieśnin, zatok oraz ocenianie, czy linia brzegowa kontynentu jest rozwinięta czy nierozwinięta.

9 Przystosowania organizmów do życia w oceanie. Zależności pokarmowe występujące w oceanie. Plankton i jego znaczenie. Lekcja 26. Poznaj życie w oceanach wymienia czynniki niezbędne do zachodzenia procesu fotosyntezy, morskich organizmów samożywnych i cudzożywnych, omawia przystosowania zwierząt do życia w głębinach oceanicznych, wyjaśnia, co to jest plankton, zależności pokarmowych w oceanie. wyjaśnia różnice w sposobie odżywiania się fitoplanktonu i zooplanktonu, omawia przystosowania organizmów do życia w strefie przybrzeżnej i toni wodnej, układa prosty łańcuch pokarmowy występujący w głębinach oceanicznych, porównuje warunki panujące w poszczególnych strefach życia w morzu. Ćwiczenia i doświadczenia: Określanie przystosowań zwierząt do życia w danej strefie oceanicznej. Prezentowanie zależności pokarmowych. Prezentowanie informacji na podstawie dostępnych źródeł. Lekcja 27. Z czego jest zbudowana Ziemia? Warstwowa budowa Ziemi. Pierwiastki chemiczne budujące Ziemię metale i niemetale. Przewodnictwo cieplne metali i niemetali. wymienia warstwy budujące Ziemię, podaje podstawowe cechy metali i niemetali, odróżnia metale od niemetali na podstawie ich właściwości, omawia praktyczne zastosowanie metali. charakteryzuje warstwy budujące Ziemię, uzasadnia określenie: pierwiastki główne budujące skorupę ziemską, formułuje wnioski z doświadczeń. Ćwiczenia i doświadczenia: Doświadczenie (1.) badanie właściwości niektórych pierwiastków metali i niemetali ciał stałych, jak połysk, barwa, kowalność. Doświadczenie (2.) badanie przewodnictwa metali. Lekcja 28. Istnieją różne rodzaje skał Podział skał ze względu na spoistość i genezę. Skały twarde, miękkie i sypkie oraz magmowe, osadowe i przeobrażone. Skały użyteczne surowce mineralne. podaje podział skał ze względu na ich spoistość, skał twardych, miękkich i sypkich, odróżnia w praktyce skałę osadową od magmowej, omawia znaczenie gospodarcze podstawowych surowców mineralnych. podaje różnice miedzy skałą a minerałem, omawia różne sposoby powstawania skał, skał magmowych, osadowych i przeobrażonych, wyjaśnia pojęcie surowce mineralne, podaje podział surowców mineralnych i przykład surowca należącego do danej grupy. Ćwiczenia i doświadczenia: Rozpoznawanie skał ze szkolnych zbiorów lub podczas zajęć terenowych.

10 Sposoby wyznaczenia masy substancji, jednostki masy, przeliczanie jednostek. Sposoby obliczania objętości substancji, jednostki objętości. Obliczanie gęstości substancji, jednostki gęstości. Lekcja 29. Co to jest masa, objętość i gęstość? wymienia jednostki masy i objętości, wyznacza masę i objętość wybranych ciał, przelicza jednostki masy, przelicza jednostki objętości. wyjaśnia pojęcia: masa, objętość i gęstość, oblicza gęstość substancji, znając jej masę i objętość. Ćwiczenia i doświadczenia: Ważenie ciał na wadze laboratoryjnej. Wyznaczanie objętości ciał za pomocą wzorów na objętość brył i przez mierzenie ilości wypartej wody po wrzuceniu ciała. Lekcja 30. Poznaj tajemnicę magnesów Pole magnetyczne wokół magnesów. Oznaczanie biegunów magnetycznych, oddziaływanie biegunów magnetycznych. Budowa i zasada działania elektromagnesów. wymienia rodzaje magnesów, wyjaśnia pojęcie bieguny magnetyczne, nazywa bieguny magnetyczne, rozróżnia bieguny magnetyczne i określa je za pomocą symbolu i koloru, wymienia oddziaływania miedzy biegunami dwóch magnesów. opisuje zasadę działania elektromagnesu, zastosowania elektromagnesów, rysuje linie pola magnetycznego wokół magnesów. Ćwiczenia i doświadczenia: Obrazowanie linii pola magnetycznego wokół magnesów za pomocą opiłków żelaza. Badanie oddziaływań biegunów magnetycznych dwóch różnych magnesów. Lekcja 31. Nasza planeta wykazuje magnetyzm Igła magnetyczna magnesem. Pole magnetyczne Ziemi. Bieguny magnetyczne, a bieguny geograficzne Ziemi. Wpływ pola magnetycznego na organizmy. potrafi wyznaczyć bieguny magnetyczne Ziemi za pomocą igły magnetycznej, rozróżnia pojęcie biegunów magnetycznych i geograficznych Ziemi, wymienia przykłady znaczenia obecności ziemskiego pola magnetycznego dla niektórych zwierząt. buduje własną igłę magnetyczną, wyjaśnia, co pokazuje igła magnetyczna, opisuje powstawanie zorzy polarnej. Ćwiczenia i doświadczenia: Określanie biegunów magnetycznych Ziemi za pomocą igły magnetycznej. Badanie zachowania igły magnetycznej w sąsiedztwie innych magnesów.

11 Globus modelem Ziemi. Ruch obiegowy, a ruch obrotowy Ziemi. Strefy czasowe. Pory roku a oświetlenie Ziemi. Kontynenty i oceany na kuli ziemskiej. Podział pierwiastków na metale i niemetale. Podział skał. Obliczanie gęstości ciał. Lekcja 32. Powtórzenie działu Planeta Ziemia wymienia różnice między południkami, a równoleżnikami, opisuje ruch obrotowy i obiegowy Ziemi, wyjaśnia występowanie pór roku na półkuli północnej i południowej, wymienia nazwy wszystkich kontynentów i oceanów na kuli ziemskiej, wymienia i przelicza jednostki masy i objętości, dzieli pierwiastki chemiczne na metale i niemetale, umie podać ich przykłady, opisuje własności magnesów i pole magnetyczne Ziemi. opisuje strefy czasowe na kuli ziemskiej, opisuje strefy oświetlenia na kuli ziemskiej, dzieli skały ze względu na ich spoistość i sposób powstania, oblicza gęstość wybranej substancji znając jej masę i objętość, odczytuje współrzędne geograficzne podanych punktów na Ziemi.

12 Położenie Azji na kuli ziemskiej. Krainy geograficzne Azji. Rzeki i jeziora Azji. Ludność Azji na tle ludności świata. Dział 3. Nasz świat Lekcja 33. Azja jest kontynentem kontrastów wskazuje Azję na globusie i mapie świata, wskazuje i odczytuje z mapy nazwy większych wysp, półwyspów, cieśnin i mórz przybrzeżnych Azji, wskazuje na mapie większe krainy geograficzne oraz rzeki i jeziora Azji, rozpoznaje rodzaj linii brzegowej Azji i uzasadnia swój wybór, podaje wielkość powierzchni Azji. charakteryzuje na podstawie mapy ukształtowanie powierzchni Azji, charakteryzuje wody lądowe Azji, omawia rozmieszczenie ludności Azji, podaje przykłady obszarów o małej i dużej gęstości zaludnienia, charakteryzuje kontynent Azji, na podstawie map tematycznych zamieszczonych w atlasie do przyrody. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy, podanych przez nauczyciela. Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką. Lekcja 34. Afryka leży po obu stronach równika Położenie Afryki na kuli ziemskiej. Ukształtowanie powierzchni Afryki. Zróżnicowanie ludności w Afryce. wskazuje Afrykę na globusie i mapie świata, wymienia i wskazuje na mapie oceany i morza oblewające Afrykę, charakteryzuje linię brzegową Afryki, omawia granice między Afryką a Europą i Afryką a Azją, wskazuje je na mapie, podaje wielkość powierzchni Afryki. charakteryzuje Afrykę na podstawie map tematycznych z atlasu do przyrody, omawia zróżnicowanie ludności Afryki. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy, podanych przez nauczyciela, Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką.

13 Położenie Ameryki Północnej na kuli ziemskiej. Zróżnicowanie ludności Ameryki Północnej. Lekcja 35. Poznaj Amerykę Północną wskazuje Amerykę Północną na globusie i mapie świata, omawia położenie Ameryki Północnej na kuli ziemskiej, uzasadnia określenie, że linia brzegowa Ameryki Północnej jest dobrze rozwinięta, wymienia i wskazuje na mapie największe wyspy i półwyspy Ameryki Północnej, podaje wielkość powierzchni Ameryki Północnej. omawia ukształtowanie powierzchni Ameryki Północnej, podaje przyczyny dużego zróżnicowania ludności w Ameryce Północnej, wymienia większe państwa Ameryki Północnej. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy, podanych przez nauczyciela, Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką. Lekcja 36. Ameryka Południowa kontynent, gdzie znajdują się płuca Ziemi Położenie Ameryki Południowej na kuli ziemskiej. Ukształtowanie powierzchni i krainy geograficzne Ameryki Południowej. Problem dewastacji lasów równikowych. wskazuje Amerykę Południową na globusie i mapie świata, charakteryzuje linię brzegową Ameryki Południowej, odczytuje z mapy nazwy krain geograficznych Ameryki Południowej, określa, w której części Ameryki Południowej jest położona dana kraina, podaje wielkość powierzchni Ameryki Południowej. odczytuje z mapy współrzędne skrajnych punktów Ameryki Południowej, omawia ukształtowanie powierzchni i krainy geograficzne Ameryki Południowej, podaje przyczyny zróżnicowania ludności w Ameryce Południowej, podaje przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów Amazonii, ocenia skutki dewastacji lasów równikowych. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy, podanych przez nauczyciela, Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką.

14 Zakres treści Lekcja 37. Australia jest najmniejszym kontynentem świata Położenie Australii na kuli ziemskiej. Odmienność flory i fauny australijskiej osobliwości. Państwo w Australii Związek Australijski. wskazuje Australię na globusie i mapie świata, omawia położenie Australii w stosunku do innych kontynentów, wymienia nazwy krain geograficznych Australii na podstawie mapy, podaje nazwę państwa leżącego na kontynencie australijskim, podaje wielkość powierzchni Australii. wyjaśnia pojęcia: relikt i endemit, wyjaśnia przyczyny występowania w Australii reliktów i endemitów, osobliwości występujących w Australii, w tym reliktów i endemitów, charakteryzuje ludność Australii. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy, podanych przez nauczyciela, Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką. Lekcja 38. Antarktyda jest pustynią lodową Położenie Antarktydy na kuli ziemskiej. Klimat Antarktydy. Flora i fauna Antarktydy. Antarktyda kontynent pokoju. wskazuje Antarktydę na globusie i mapie świata, omawia położenie Antarktydy na kuli ziemskiej, podaje wielkość powierzchni Antarktydy. wyjaśnia, dlaczego Antarktyda jest najzimniejszym kontynentem na Ziemi, charakteryzuje klimat Antarktydy, wyjaśnia, dlaczego Antarktyda jest kontynentem pokoju, i jakie jest znaczenie Układu Antarktycznego, charakteryzuje faunę i florę Antarktydy. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy, podanych przez nauczyciela, Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką. Lekcja 39. Klimaty na Ziemi układają się strefowo Strefy klimatyczne Ziemi. Strefy roślinne Ziemi. wymienia czynniki, od których zależy występowanie stref klimatycznych na Ziemi, wskazuje na mapie i krótko charakteryzuje poszczególne strefy klimatyczne świata. uzasadnia symetryczność występowania stref klimatycznych, wyjaśnia, dlaczego wraz ze zmianą klimatu zmienia się roślinność, omawia klimat i roślinność poszczególnych stref klimatycznych świata. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy, podanych przez nauczyciela, Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką.

15 Zakres treści Lekcja 40. W pobliżu równika rośnie wilgotny las równikowy Cechy klimatu strefy równikowej. Warunki życia w wilgotnym lesie równikowym. Zależności pokarmowe w wilgotnym lesie równikowym. wskazuje na mapie świata obszary występowania wilgotnych lasów równikowych, wymienia cechy klimatu strefy równikowej, prezentuje prostą zależność pokarmową występującą w wilgotnym lesie równikowym, organizmów żyjących w wilgotnym lesie równikowym. opisuje klimat wilgotnych lasów równikowych i związane z nim warunki życia organizmów, przedstawia piętra lasu równikowego, prezentuje bogactwo roślin i zwierząt żyjących w wilgotnych lasach równikowych różnych kontynentów. Ćwiczenia i doświadczenia: Odczytywanie informacji z różnych map, analizowanie i wnioskowanie na podstawie wykresów klimatycznych. Prezentowanie zależności pokarmowych. Prezentowanie informacji na podstawie dostępnych źródeł. Lekcja 41. Na Ziemi są morza traw sawanny i stepy Cechy klimatu strefy podrównikowej. Warunki życia na sawannie i w stepie. Przystosowania organizmów do życia na sawannie i w stepie. Zależności pokarmowe na sawannie i w stepie. podaje nazwy obszarów trawiastych różnych kontynentów i wskazuje je na mapie, wymienia charakterystyczne cechy klimatu sawann i klimatu stepów, organizmów zamieszkujących obszary trawiaste, omawia przystosowania organizmów do życia wśród traw, prezentuje prostą zależność pokarmową występującą na obszarze trawiastym. interpretuje dane dotyczące średnich miesięcznych opadów i temperatury powietrza przestawione na wykresie, opisuje klimat obszarów trawiastych sawann i stepów oraz związane z nim warunki życia organizmów, prezentuje różnorodność organizmów żyjących na obszarach trawiastych różnych kontynentów, wyjaśnia, dlaczego obecnie obszary trawiaste są nazywane spichlerzem świata. Ćwiczenia i doświadczenia: Odczytywanie informacji z różnych map, analizowanie i wnioskowanie na podstawie wykresów klimatycznych. Prezentowanie zależności pokarmowych. Prezentowanie informacji na podstawie dostępnych źródeł.

16 Cechy klimatu obszarów pustynnych. Warunki życia na pustyni. Przystosowania organizmów do życia na pustyni. Zależności pokarmowe występujące na pustyni. Lekcja 42. Poznaj wielkie pustynie świata wskazuje obszary pustynne na mapie świata, organizmów zamieszkujących pustynie, wymienia cechy klimatu obszarów pustynnych na podstawie interpretacji wykresu klimatycznego, omawia przystosowania organizmów do życia na pustyni. rozpoznaje na ilustracjach i nazywa rodzaje pustyń, opisuje klimat pustyń i związane z nim warunki życia organizmów, prezentuje fragmenty literatury lub informacje z innych źródeł opisujące krajobraz i warunki życia na pustyniach różnych kontynentów. Ćwiczenia i doświadczenia: Odczytywanie informacji z różnych map, analizowanie i wnioskowanie na podstawie wykresów klimatycznych. Prezentowanie informacji na podstawie dostępnych źródeł. Lekcja 43. Okolice Morza Śródziemnego mają charakterystyczny klimat i krajobraz Naturalny i przekształcony przez człowieka krajobraz śródziemnomorski. Formacje roślinne klimatu śródziemnomorskiego. Znaczenie turystyki dla regionu Morza Śródziemnego. wskazuje na mapie obszar basenu Morza Śródziemnego, wyjaśnia pojęcie makia, wymienia ważniejsze miasta leżące w rejonie Morza Śródziemnego, wyjaśnia, dlaczego jest to rejon atrakcyjny dla turystów. analizuje wykresy klimatyczne i charakteryzuje klimat śródziemnomorski, wyjaśnia, jakie zmiany zaszły w roślinności tego regionu na przestrzeni wieków, ocenia zmiany krajobrazu naturalnego w basenie Morza Śródziemnego w kontekście szybkiego rozwoju turystyki powodującego zagrożenie dla środowiska. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy, podanych przez nauczyciela. Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką. Analizowanie wykresów klimatycznych.

17 Cechy klimatu umiarkowanego chłodnego oraz cechy klimatu strefy okołobiegunowej. Warunki życia w tajdze i tundrze. Przystosowania organizmów do życia w tajdze i tundrze. Lekcja 44. Poznaj życie w tajdze i tundrze wskazuje na mapie świata obszary porośnięte tajgą oraz tundrą, organizmów zamieszkujących tajgę i tundrę, wymienia, na podstawie interpretacji wykresu klimatycznego, cechy klimatu umiarkowanego chłodnego oraz cechy klimatu strefy okołobiegunowej, omawia przystosowania organizmów do życia w tajdze i tundrze. opisuje klimat umiarkowany chłodny i związane z nim warunki życia organizmów w tajdze, opisuje klimat strefy okołobiegunowej i związane z nim warunki życia w tundrze, wyjaśnia pojęcie wieloletnia zmarzlina, wyjaśnia dlaczego w tundrze nie mogą rosnąć drzewa, prezentuje fragmenty literatury lub informacje z innych źródeł opisujące obszary porośnięte przez tajgę i tundrę. Ćwiczenia i doświadczenia: Odczytywanie informacji z różnych map, analizowanie i wnioskowanie na podstawie wykresów klimatycznych. Prezentowanie przystosowań organizmów do życia w tajdze i tundrze. Prezentowanie informacji na podstawie dostępnych źródeł. Lekcja 45. Czy w okolicach biegunów istnieje życie? Cechy klimatu strefy okołobiegunowej. Warunki życia i przystosowania organizmów do życia na obszarach polarnych. wskazuje na mapie świata obszary zaliczane do strefy okołobiegunowej, podaje cechy klimatu obszarów położonych w strefie okołobiegunowej, na podstawie interpretacji wykresu klimatycznego, organizmów zamieszkujących obszary polarne, wskazuje przystosowania organizmów do życia na obszarach Arktyki i Antarktydy. charakteryzuje warunki życia na obszarach okołobiegunowych, wykazuje różnorodność organizmów zamieszkujących obszary Arktyki i Antarktydy, prezentuje fragmenty literatury lub informacje z innych źródeł opisujące obszary okołobiegunowe. Ćwiczenia i doświadczenia: Odczytywanie informacji z różnych map, analizowanie i wnioskowanie na podstawie wykresów klimatycznych. Prezentowanie informacji na podstawie dostępnych źródeł.

18 Położenie Japonii. Wpływ budowy geologicznej Ziemi na występowanie trzęsień Ziemi. Japonia kraj tradycji i nowoczesności. Lekcja 46. Japonia poznaj życie na wyspach wskazuje Japonię na mapie świata i wymienia jej stolicę, opisuje sposoby zabezpieczania się przed skutkami trzęsień Ziemi, wymienia charakterystyczne zwyczaje Japończyków, wymienia charakterystyczne symbole tego kraju. opisuje warunki geograficzne występujące w Japonii, wyjaśnia pojęcie gęstość zaludnienia, wyjaśnia przyczyny występowania trzęsień Ziemi w Japonii, podaje związki między tradycją a nowoczesnością życia ludzi w Japonii. Ćwiczenia i doświadczenia: Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką. Prezentowanie informacji na podstawie dostępnych źródeł. Lekcja 47. Hawaje są wyspami pochodzenia wulkanicznego Położenie i klimat Hawajów. Walory krajobrazowe Hawajów. Hawaje jako region turystyczny. wskazuje Hawaje na mapie świata, opisuje położenie Hawajów, w stosunku do kontynentów, wyjaśnia, dlaczego Hawaje nazywamy rajem dla turystów. charakteryzuje klimat Hawajów, wyjaśnia przyczyny wybuchów wulkanów oraz proces erupcji wulkanicznej, ocenia skutki wybuchów wulkanów na świecie, wyszukuje informacje, z różnych źródeł dotyczące wulkanów. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy, podanych przez nauczyciela, Analizowanie map tematycznych i wyciąganie wniosków dotyczących zależności między środowiskiem naturalnym a gospodarką. Lekcja 48. Parki narodowe chronią najcenniejsze fragmenty przyrody Środowiska i organizmy chronione na przykładzie wybranych parków narodowych. Rola parków narodowych w zachowaniu różnorodności biologicznej planety. wymienia nazwy wybranych parków narodowych, wskazuje na mapie kontynent, na którym znajduje się dany park narodowy, wskazuje na mapie orientacyjne położenie danego parku narodowego, charakteryzuje zasoby najstarszego parku narodowego Yellowstone. charakteryzuje krajobrazy wybranych parków narodowych, wymienia niektóre organizmy chronione w parkach narodowych, uzasadnia znaczenie parków narodowych w zachowaniu różnorodności biologicznej. Edukacja ekologiczna: treść nr 5. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapą wskazywanie położenia omawianych parków narodowych na mapie. Projekcja filmu o wybranym parku narodowym świata.

19 Przegląd kontynentów na Ziemi oraz najważniejsze informacje o tych kontynentach. Przegląd wszystkich krajobrazów na Ziemi. Charakterystyka krajobrazów na Ziemi. Lekcja 49. Powtórzenie działu Nasz świat wymienia kontynenty kuli ziemskiej i wskazuje je na mapie świata i globusie, podaje powierzchnię poszczególnych kontynentów, omawia, na podstawie mapy, położenie każdego kontynentu, ocenia, na podstawie mapy, czy linia brzegowa danego kontynentu jest rozwinięta, czy nierozwinięta, charakteryzuje ukształtowanie powierzchni danego kontynentu na podstawie mapy ogólnogeograficznej świata, wymienia najważniejsze krainy geograficzne każdego kontynentu, wymienia i wskazuje na mapie ważniejsze rzeki i jeziora na każdym kontynencie, wymienia i wskazuje na mapie położenie charakterystycznych krajobrazów świata. charakteryzuje ludność poszczególnych kontynentów, wymienia i charakteryzuje strefy klimatyczne kuli ziemskiej, dopasowuje formację roślinną do danej strefy klimatycznej, charakteryzuje warunki klimatyczne każdego kontynentu na podstawie mapy klimatycznej świata, przyporządkowuje klimatogram danej strefie klimatycznej świata, wymienia i wskazuje na mapie większe państwa leżące na każdym kontynencie, charakteryzuje faunę i florę danego kontynentu, posługuje się nowymi pojęciami zawartymi w dziale.

20 Znaczenie Słońca w Układzie Słonecznym. Powstanie i budowa Układu Słonecznego. Zaćmienie Słońca. Dział 4. Ziemia we wszechświecie Lekcja 50. Słońce jest gwiazdą, dzięki której istniejemy opisuje hipotezę dotyczącą powstania Układu Słonecznego, wymienia planety Układu Słonecznego, wymienia przyczyny powstawania zaćmienia Słońca. uzasadnia, że dzięki Słońcu może istnieć życie na Ziemi, wymienia cechy fizyczne budowy Układu Słonecznego, rysuje schemat zaćmienia Słońca. Ćwiczenia i doświadczenia: Odczytywanie informacji ze schematów. Lekcja 51. Poznaj planety Układu Słonecznego Rozmieszczenie planet w Układzie Słonecznym. Charakterystyka planet Układu Słonecznego. Pluton jako planeta karłowata. wymienia planety Układu Słonecznego, wskazuje na schemacie układ planet, wymienia cechy klimatu wybranej planety i wyjaśnia, dlaczego nie rozwinęło się na niej życie, omawia wybraną planetę Układu Słonecznego. charakteryzuje trzy wybrane planety Układu Słonecznego, porównuje cechy klimatu wybranej planety i Ziemi oraz wyjaśnia, dlaczego panują na niej warunki niesprzyjające istnieniu życia, wymienia planety zaliczane do gazowych olbrzymów i uzasadnia swój wybór. Ćwiczenia i doświadczenia: Odczytywanie informacji ze schematów schemat rozmieszczenia planet w Układzie Słonecznym (Atlas. Przyroda. Szkoła podstawowa. s. 73) Lekcja 52. Księżyc jest naturalnym satelitą Ziemi Fazy Księżyca. Własności fizyczne Księżyca. Księżyc jedynym obiektem astronomicznym, oprócz Ziemi, na którym stanął człowiek. wyjaśnia, że Księżyc nie świeci, a jedynie odbija promienie słoneczne, wskazuje, że Księżyc jest jedynym naturalnym satelitą Ziemi, wymienia nazwiska astronautów, którzy jako pierwsi stanęli na powierzchni Księżyca. Ćwiczenia i doświadczenia: Odczytywanie informacji ze schematów. wyjaśnia powstawanie poszczególnych faz Księżyca, opisuje cechy fizyczne Księżyca.

21 Zakres treści Lekcja 53. Na niebie są widoczne różne obiekty astronomiczne Barwa i wielkość gwiazd. Uporządkowanie gwiazd w gwiazdozbiory. Gwiazdozbiory zodiakalne. Inne obiekty astronomiczne: komety i meteory. uzasadnia, że w dzień światło innych gwiazd jest niewidoczne ze względu na światło Słońca, wymienia nazwy przykładowych gwiazdozbiorów, wyjaśnia pojęcie spadająca gwiazda, podaje cechy komet i meteorów. wyjaśnia, dlaczego światło różnych gwiazd różni się od siebie, wymienia nazwy gwiazdozbiorów zodiakalnych i wyjaśnia przyczynę ich powstania, odnajduje na mapie nieba Wielką i Małą Niedźwiedzicę. Ćwiczenia i doświadczenia: Analizowanie mapy nieba. Rozpoznawanie gwiazdozbiorów. Lekcja 54. W jaki sposób ludzie poznają wszechświat? Era lotów kosmicznych. Ważne wydarzenia związane z podbojem kosmosu. wymienia nazwy przyrządów służących do badania kosmosu i określa ich zastosowanie, wymienia ważne wydarzenia związane z podbojem kosmosu, podaje powody, dla których ludzie chcą poznawać kosmos. szereguje chronologicznie wydarzenia związane z podbojem kosmosu, wymienia powody, dla których ludzie wysyłają w kosmos promy kosmiczne. Ćwiczenia i doświadczenia: Prezentowanie informacji na podstawie dostępnych źródeł. Lekcja 55. Powtórzenie działu Ziemia we wszechświecie Budowa Układu Słonecznego. Słońce jako gwiazda. Fazy Księżyca. Gwiazdozbiory nieba. Podbój kosmosu. wyjaśnia przyczyny emisji energii przez Słońce, wymienia planety Układu Słonecznego, wymienia nazwy co najmniej dwóch gwiazdozbiorów. wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do zaćmienia Słońca, wyjaśnia występowanie różnych faz Księżyca, omawia chronologicznie wydarzenia związane z podbojem kosmosu, podaje cechy wybranej przez siebie planety.

22 Odkrycia, które przyczyniły się do zmiany sposobu postrzegania Ziemi. Era wielkich odkryć geograficznych. Odkrycia geograficzne w XX wieku. Polacy w odkrywaniu białych plam na Ziemi. Dział 5. Osiągnięcia człowieka Lekcja 56. Podróże pozwalały coraz lepiej poznawać świat wymienia najdawniejsze odkrycia geograficzne, które przyczyniły się do zmiany sposobu myślenia o Ziemi, podaje najważniejsze fakty dotyczące wypraw Kolumba i Magellana, wymienia nazwiska dwóch Polaków, którzy przyczynili się do poznawania białych plam na Ziemi. ocenia znaczenie podróży Kolumba i Magellana dla rozwoju myśli geograficznej, podaje informacje o zdobywcach biegunów ziemskich, podaje ich nazwiska, ocenia znaczenie odkryć geograficznych dla rozwoju świata. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenia z mapami ściennymi, globusem i mapami w atlasie. Wskazywanie na mapach elementów treści mapy podanych przez nauczyciela. Lekcja 57. Odkrycia i wynalazki zmieniały życie ludzi Pierwsze narzędzia. Skutki ujarzmienia ognia przez człowieka. Pierwsze naczynia. Rozwój rzemiosła. Przełomowe wynalazki w dziejach ludzkości. wymienia nazwy prostych narzędzia stosowanych przez ludzi pierwotnych, wymienia nazwy surowców stosowanych w dawnych czasach do wyrobu narzędzi, przedstawia przełomowe wydarzenia w dziejach ludzkości, opisuje sposoby wytwarzania pierwszych naczyń używanych przez człowieka. wyjaśnia znaczenie opanowania metod posługiwania się ogniem, wyjaśnia znaczenie przełomowych odkryć dla rozwoju ludzkości. Ćwiczenia i doświadczenia: Prezentowanie informacji na podstawie dostępnych źródeł. Lekcja 58. Przemysł rozwijał się od bardzo dawnych czasów Etapy rozwoju przemysłu. Mechanizacja i automatyzacja w codziennym życiu. wymienia etapy rozwoju przemysłu, sytuuje w czasie etapy rozwoju przemysłu, mechanizacji i automatyzacji w życiu codziennym. łączy początek rewolucji przemysłowej ze skonstruowaniem maszyny parowej, charakteryzuje okres manufaktury, rewolucji przemysłowej, rewolucji naukowo-technicznej, omawia skutki społeczne rewolucji przemysłowej i naukowo-technicznej. Ćwiczenia i doświadczenia: Wskazanie korelacji między trzema sposobami wykonywania różnych prac w życiu codziennym, a etapami rozwoju przemysłu. Praca z podręcznikiem.

23 Zakres treści Lekcja 59. Środki transportu zmieniały się na przestrzeni lat Podział środków transportu na lądowe, wodne i powietrzne. Rola napędu w historycznym rozwoju środków transportu. dzieli środki transportu na wodne, lądowe, powietrzne, wymienia środki transportu z każdej grupy, omawia wybrane środki transportu. przedstawia historyczny rozwój środków transportu, wskazuje na zależność rozwoju środków transportu od rodzaju stosowanego napędu. Ćwiczenia i doświadczenia: Praca w grupach wodne, lądowe i powietrzne środki transportu; historyczny rozwój środków transportu. Lekcja 60. Co nazywamy prądem elektrycznym? Wytwarzanie prądu elektrycznego. Podział substancji ze względu na przewodnictwo elektryczne. Moc prądu elektrycznego cechą charakteryzującą odbiornik energii elektrycznej. ciał, które można naelektryzować, rozróżnia ciała ze względu na przewodnictwo elektryczne, wymienia nazwę urządzenia, w którym wytwarza się prąd elektryczny, wymienia przykłady przewodników prądu i izolatorów. buduje prosty obwód elektryczny, wyjaśnia pojęcia: przewodnik i izolator, interpretuje moc urządzeń elektrycznych jako wielkość fizyczną charakteryzującą odbiornik energii elektrycznej. Ćwiczenia i doświadczenia: Badanie przewodnictwa metali i niemetali. Lekcja 61. Gdzie jest wykorzystywany prąd elektryczny? Budowanie prostych obwodów elektrycznych. Rola schematów obwodów elektrycznych. Zasada działania kuchenki elektrycznej. Wykorzystanie prądu elektrycznego w przemyśle. opisuje za pomocą symboli elementy prostego obwodu elektrycznego, wymienia warunki przepływu prądu elektrycznego w obwodzie, wymienia przykłady wykorzystania prądu elektrycznego w codziennym życiu. wyjaśnia zasadę działania kuchenki elektrycznej, wyjaśnia zasadę świecenia żarówki, wymienia niebezpieczeństwa związane z nieumiejętnym korzystaniem z urządzeń elektrycznych. Ćwiczenia i doświadczenia: Budowanie prostych obwodów elektrycznych składających się z żarówki, wyłącznika i baterii.

24 Zakres treści Lekcja 62. Dlaczego ludzie poszukują nowych źródeł energii? Odnawialne i nieodnawialne źródła energii. Porównanie zalet i wad różnych źródeł energii. wymienia nieodnawialne i odnawialne źródła energii, omawia sposoby wykorzystania odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii. podaje zalety i wady wykorzystania odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii, porównuje zalety i wady wykorzystania odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii, podaje przyczyny poszukiwania nowych źródeł energii. Edukacja ekologiczna: treść nr 4. Ćwiczenia i doświadczenia: Dyskusja nad zaletami i wadami wykorzystania odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii. Lekcja 63. Jak działają środki przekazu informacji? Rola sieci telekomunikacyjnej. Składniki sieci telekomunikacyjnej. Budowa i zasada działania telefonu, radia i telewizora. Budowa komputera. wymienia składniki sieci telekomunikacyjnej, uzasadnia wady i zalety szybkiego dostępu do wiadomości. opisuje budowę i zasadę działania środków przekazu informacji (telefonu, radia, telewizora, komputera). Ćwiczenia i doświadczenia: Omówienie budowy radia, telewizora, telefonu i komputera. Lekcja 64. Osiągnięcia medycyny są ogromne Najważniejsze odkrycia w historii medycyny. Choroby układu krążenia. Choroby nowotworowe. Przeszczepianie narządów. wymienia najważniejsze odkrycia w dziedzinie zwalczania chorób zakaźnych, wymienia autorów tych odkryć oraz określa, kiedy miały one miejsce, wymienia zasady profilaktyki chorób układu krążenia. wyjaśnia, na czym polega miażdżyca, wyjaśnia istotę chorób nowotworowych, narządów, które można przeszczepiać człowiekowi. Ćwiczenia i doświadczenia: Dyskusja na temat przyszłości medycyny. Lekcja 65. Polacy przyczynili się do rozwoju nauki Prezentacja wybranych sylwetek sławnych geografów, astronomów, biologów, matematyków i fizyków. wymienia co najmniej pięć nazwisk sławnych Polaków, łączy osobę z odkryciem, wynalazkiem, dokonaniem, prezentuje sylwetki wybranych sławnych Polaków. kojarzy nazwiska sławnych Polaków z dziedziną wiedzy i okresem działalności, przedstawia znaczenie tych dokonań dla rozwoju nauki. Ćwiczenia i doświadczenia: Wykonanie plakatów prezentujących sylwetki sławnych Polaków. Edukacja prozdrowotna: treść nr 5. Wychowanie patriotyczne i obywatelskie: treść nr 4.

25 Wpływ odkryć geograficznych na rozwój naszej cywilizacji. Od najstarszych wynalazków do mechanizacji i automatyzacji życia. Rozwój środków transportu i przekazu informacji. Początki wiedzy o elektryczności, przewodniki i izolatory. Odnawialne i nieodnawialne źródła energii. Osiągnięcia medycyny. Sylwetki sławnych Polaków. Lekcja 66. Powtórzenie działu Osiągnięcia człowieka przedstawia zastosowanie ognia i koła, mechanizacji i automatyzacji z życiu codziennym, przedstawia rodzaje transportu, wymienia odnawialne i nieodnawialne źródła energii, odróżnia przewodniki elektryczności od izolatorów. uzasadnia znaczenie odkryć i badań geograficznych, omawia etapy rozwoju przemysłu, wyjaśnia powszechność korzystania z energii elektrycznej, omawia zastosowanie przewodników elektryczności, porównuje wykorzystanie odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii, omawia osiągnięcia medycyny, prezentuje sylwetki wybranych sławnych Polaków.

26 Antropogeniczne zanieczyszczenia środowiska i ich wpływ na życie organizmów. Zależność między eksploatacją bogactw mineralnych i rozwojem przemysłu a zanieczyszczeniem środowiska. Możliwości ochrony środowiska przez ucznia klasy 6. w trakcie codziennych czynności. Dział 6. Problemy współczesności Lekcja 67. Zanieczyszczenia środowiska zagrażają wszystkim organizmom wyjaśnia pojęcie zanieczyszczenia antropogeniczne, wymienia różne rodzaje zanieczyszczeń środowiska i podaje ich źródła, wskazuje na wybranych przykładach swojej okolicy źródła zanieczyszczenia wody, gleby i powietrza, określa swoją rolę w ochronie środowiska przyrodniczego. wyjaśnia, w jaki sposób zanieczyszczenia gazowe, ciekłe i stałe wpływają na środowisko, omawia mechanizm powstawania kwaśnych opadów i ich wpływ na środowisko, proponuje sposoby wyeliminowania źródeł zanieczyszczających środowisko w najbliższej okolicy. Edukacja ekologiczna: treść nr 1, 3, 4. Ćwiczenia i doświadczenia: Ćwiczenie (1.) obrazujące skażenie gleby przez substancje pochodzące z nieprawidłowo składowanych odpadów; ćwiczenie (2.) uświadamiające uczniom zagrożenia, jakie stwarzają dla zwierząt bezmyślnie wyrzucone śmieci (opis w scenariuszu lekcji). Ćwiczenia dotyczące analizowania, porównywania i wnioskowania na podstawie map tematycznych. Lekcja 68. Czy klimat Ziemi zmienia się pod wpływem działalności człowieka? Naturalne i antropogeniczne czynniki kształtujące klimat. Efekt cieplarniany. Skutki ocieplenia klimatu Ziemi. wymienia czynniki kształtujące klimat, odróżnia czynniki naturalne kształtujące klimat od antropogenicznych, wymienia gazy cieplarniane i podaje ich źródła. omawia mechanizm powstawania efektu cieplarnianego, dostrzega korelację między zjawiskiem efektu cieplarnianego i życiem na Ziemi, przedstawia przypuszczalne skutki globalnego ocieplenia, przedstawia sposoby ograniczania emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Ćwiczenia i doświadczenia: Demonstracja interakcji znajdującej się na płycie CD dla ucznia. Edukacja ekologiczna: treść nr 4.

27 Zakres treści Lekcja 69. Niedożywienie i choroby dotykają miliardów ludzi Głód i niedożywienie na świecie. Przyczyny występowania głodu i niedożywienia. Choroby zakaźne i pasożytnicze rejonów tropikalnych. określa różnicę między niedożywieniem a głodem, wskazuje obszary świata, w których problem niedożywienia i głodu dotyka największy odsetek ludności, chorób zakaźnych i pasożytniczych dotykających bardzo dużą liczbę ludzi. wymienia główne przyczyny głodu i niedożywienia, omawia sposoby zakażenia HIV. Ćwiczenia i doświadczenia: Dyskusja na temat przyczyn występowania głodu i sposobów walki z tym zjawiskiem. Lekcja 70. Ludzie szukają recepty na naprawę świata Organizacje międzynarodowe w walce z problemami ludzkości. ONZ i jej agendy. Organizacje charytatywne. Rozwój zrównoważony. wymienia trzy agendy ONZ i określa ich główne zadania, polskich organizacji charytatywnych i zakres ich działalności, codziennych działań ludzi, które mogą przyczynić się do ochrony środowiska. wymienia odnawialne źródła energii i uzasadnia celowość ich poszukiwania, przedstawia ideę rozwoju zrównoważonego. Ćwiczenia i doświadczenia: Dyskusja na temat roli organizacji charytatywnych. Edukacja prozdrowotna: treść nr 9. Edukacja ekologiczna: treść nr 1.