Akademia Spawacza Bezpieczeństwo spawania

Transkrypt

1 Akademia Spawacza Bezpieczeństwo spawania Pasja spawania Chronimy Twój Świat

2 AKADEMIA SPAWACZA 2

3 Spis treści Wstęp dr inż. G. Owczarek 4 1. Ochrona wzroku dr inż. G. Owczarek 6 2. Ochrona układu oddechowego dr inż. K. Majchrzycka Ochrony słuchu dr inż. E. Kozłowski Odzież ochronna mgr inż. A. Stefko Obuwie i rękawice ochronne mgr inż. A. Stefko Ochrona głowy dr inż. M. Jachowicz Prąd elektryczny mgr inż. T. Strawiński Pola elektromagnetyczne dr inż. J. Karpowicz 49 Materiał pomocniczy do programu Akademia Spawacza. Przygotowany dla ośrodków szkolenia spawaczy. Opracowany przez autorów z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy Państwowego Instytutu Badawczego. 3

4 4 Wstęp

5 Wstęp Proces spawania ma stosunkowo krótką historię, gdyż rozpoczyna się ona dopiero z początkiem XIX wieku. Dynamiczny rozwój technologii związanych z budową konstrukcji stalowych doprowadził do szybkiego rozwoju technik spawalniczych. Aktualnie mimo nowoczesnego sprzętu i zaawansowanych technologii ciecia i spawania, nadal pozostały problemy związane z eliminacją zagrożeń generowanych w procesach spawalniczych i pokrewnych spawaniu. Najważniejszymi z nich są promieniowanie optyczne, dymy spawalnicze, porażenie prądem oraz zagrożenia wynikające z zastosowanie gazów spawalniczych. Do zagrożeń występujących na stanowiskach spawalniczych zaliczyć należy również pole elektromagnetyczne oraz hałas. Praktycznie we wszystkich rodzajach wykonywanych prac spawalniczych wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej. Do podstawowego wyposażenia spawacza należą: spawalnicze środki ochrony oczu i twarzy, odzież ochronna, ochronne obuwie i rękawice. Spawacze prowadzący prace montażowe muszą być również wyposażeni w przemysłowe hełmy ochronne, natomiast podczas prac na wysokości niezbędne jest stosowanie sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości. Problem ochrony dróg oddechowych przed szkodliwymi dymami spawalniczymi można rozwiązać poprzez zastosowanie środków ochrony zbiorowej (np. zastosowanie urządzeń wentylacyjnych i odpowiednich wyciągów na stacjonarnych stanowiskach montażowych) lub przyłbic spawalniczych wyposażonych w układy z wymuszonymi przepływem powietrza lub aparaty wężowe sprężonego powietrza. Wszystkie środki ochrony indywidualnej, aby być dopuszczone do stosowania, muszą spełniać wymagania dyrektywy europejskiej 89/686/EWG (Dyrektywa Rady nr 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. o minimalnych wymaganiach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej w miejscu pracy, Dyrektywy EWG dotyczące ochrony pracy, Tom II, Warszawa, dotyczącej środków ochrony indywidualnej) oraz odpowiednich norm. Niniejsze opracowanie zawiera najważniejsze informacje z na temat zagrożeń występujących na spawalniczych stanowiskach pracy w kontekście koniecznych do zastosowania środków ochrony indywidualnej. Omówione zostały zagadnienia ochrony wzroku, głowy, słuchu i układu oddechowego, rodzaje użytkowanej przez spawaczy odzieży ochronnej oraz obuwia i rękawic. Zaprezentowano również środki bezpieczeństwa zmniejszające ryzyko porażenia prądem elektrycznym oraz narażenia na pola magnetyczne w pracach spawalniczych. 5

6 Rozdział 1 6

7 1. Ochrona wzroku Przykładem występowania wielu zagrożeń oczu i twarzy, których nie można wyeliminować poprzez zastosowanie innych rozwiązań, jak tylko poprzez zastosowanie środków ochrony indywidualnej jest proces spawania. Łuki spawalnicze oraz promieniowanie palników gazowych stanowią źródło zagrożeń promieniowaniem optycznym. Promieniowanie ich składa się z: intensywnego promieniowania widzialnego, promieniowania nadfi oletowego, linii lub pasm promieniowania charakterystycznego dla pierwiastków wchodzących w skład spawanych lub ciętych materiałów (z zakresu od około 300 nm do 700 nm). promieniowania termicznego rozgrzanych do wysokiej temperatury gazów spawalniczych. Do ochrony wzroku, a więc oczu, jak również twarzy przed zagrożeniami występującymi podczas spawania przeznaczone są osłony spawalnicze. Wymagania, jakie muszą spełniać osłony spawalnicze określone są w normie PN-EN 175 [1]. Do osłon spawalniczych zaliczamy: przyłbice spawalnicze osłony spawalnicze noszone na głowie, na wprost twarzy, utrzymywane zwykle we właściwej pozycji przez nagłowie; tarcze spawalnicze osłony spawalnicze trzymane w ręku; przyłbice spawalnicze montowane na hełmie ochronnym osłony spawalnicze montowane na dostosowanym do tego celu hełmie ochronnym; gogle spawalnicze mają budowę typowych gogli. Są utrzymywane we właściwej pozycji za pomocą taśmy i osłaniają jedynie oczy i obszar najbliżej je otaczający; okulary spawalnicze mają budowę typowych okularów ochronnych (koniecznie z osłonkami bocznymi). Podobnie jak gogle osłaniają jedynie oczy i obszar najbliżej je otaczający. 7

8 Rozdział 1 Ochrona wzroku Do spawalniczych środków ochrony oczu należy zaliczyć również kaptury spawalnicze, w których zamontowana jest ramka z fi ltrem spawalniczym. Przyłbice i tarcze są stosowane głównie podczas spawania łukowego. Gogle stosuje się głównie w procesie spawania gazowego. Okulary mogą być stosowane tylko przez pracowników wykonujących prace pomocnicze, tzw. pomocników spawacza. Kaptury spawalnicze mają zastosowanie podczas prac, w których istnieje duże ryzyko urazu twarzy przez odpryski obrabianego materiału. Na przedstawionych poniżej fotografi ach (rys. 1.1) przedstawiono: tarczę spawalniczą, przyłbicę spawalniczą z automatycznym fi ltrem spawalniczym, gogle spawalnicze. (C) (B) (A) Rys Osłony spawalnicze. (A) tarcza spawalnicza, (B) przyłbica spawalnicza z automatycznym fi ltrem spawalniczym, (C) gogle spawalnicze. 8

9 Rozdział 1 Technologiczny postęp w konstrukcji przyłbic spawalniczych był możliwy dzięki wynalezieniu automatycznego fi ltra spawalniczego przez fi rmę Speedglas ze Szwecji. Od opracowania pierwszych prototypów automatycznych fi ltrów spawalniczych minęło już ponad trzydzieści lat. Zasada działania automatycznych fi ltrów spawalniczych opiera się na zmianie kierunku direktora substancji ciekłokrystalicznej szczelnie zamkniętej w szklanej obudowie. Zmiana ta sprawia, że substancja ciekłokrystaliczna z jasnej staje się ciemna. O fi ltrze mówimy, że zmienia swój stan z jasnego w ciemny. Aby w ciekłych kryształach wywołać taką zmianę należy do powierzchni substancji ciekłokrystalicznej przyłożyć odpowiednio spolaryzowane pole elektryczne. W konstrukcji automatycznego fi ltra spawalniczego za wytworzenie takiego pola odpowiadają czujniki, które reagują na promieniowanie elektromagnetyczne emitowane w procesie spawania. Pomimo, że zasada działania wydaje się bardzo prosta ciecz ciekłokrystaliczną zamykamy w szklanej obudowie i podłączamy do niej czujnik reagujący na pole elektromagnetyczne wytwarzane w procesie spawania, to technologia wytworzenia takiego fi ltru wymaga zaawansowanych metod z zakresu optyki i elektroniki. Współcześnie produkowane automatyczne fi ltry spawalnicze pozwalają na ręczny lub automatyczny (w zależności od zmieniających się warunków spawania) dobór oznaczenia fi ltra oraz zmianę czułości detektorów promieniowania IR. Z uwagi na konieczność zainstalowania wraz z ekranem ciekłokrystalicznym układu elektronicznego, automatyczne fi ltry spawalnicze komercyjnie produkowane są głównie w kształcie prostokątnym z przeznaczeniem do przyłbic spawalniczych Nowością rynkową są automatyczne fi ltry spawalnicze o panoramicznym kształcie (rys. 1.2). Rys Automatyczny fi ltr spawalniczy o panoramicznym kształcie 9

10 Rozdział 1 Ochrona wzroku Filtr spawalniczy jest podstawą zabezpieczenia oczu spawacza. Każdy z fi ltrów jest oznaczony liczbą, która odpowiada w jakim stopniu blokuje on niebezpieczne promieniowanie optyczne emitowane podczas spawania. Liczba ta określana jest jako oznaczenie filtra spawalniczego. Wymagania określające jakie oznaczenie powinny mieć pasywne lub automatyczne fi ltry spawalnicze znajdują się w normach PN-EN 169: 2005 [2] i PN-EN 379: 2005 [4]. Na wybór parametrów fi ltru, odpowiedniego do spawania lub technik pokrewnych, mają wpływ następujące czynniki: Dla spawania gazowego i technik pokrewnych, takich jak lutospawanie i cięcie strumieniem plazmy, niniejsza broszura odwołuje się do natężenia przepływu przez palniki; Dla spawania łukiem elektrycznym, żłobienia elektropowietrznego i cięcia strumieniem plazmy zasadniczym czynnikiem branym pod uwagę przy dokonywaniu właściwego doboru jest natężenie prądu. W przypadku spawania łukowego brane są także pod uwagę rodzaj łuku i rodzaj metalu rodzimego. Inne czynniki mają również istotne znaczenie, trudno jest jednak ocenić ich wpływ. Są nimi w szczególności: Ustawienie operatora względem płomienia lub łuku. Naprzykład w zależności od tego, czy operator pochyla się nad przedmiotem spawanym, czy przyjmuje pozycję z wyciągniętymi rękoma, może być konieczna zmiana o co najmniej jedno oznaczenie fi ltru; Lokalne oświetlenie; Czynnik ludzki. 10

11 Rozdział 1 Poniżej podano tylko te oznaczenia fi ltrów, które potwierdzone w praktyce okazały się odpowiednie do ochrony wzroku spawaczy, wykonujących prace określonego typu. Oznaczenie fi ltru, który jest zalecany podczas wykonywania określonych prac spawalniczych należy odczytać z tablic (tablice 1, 2 i 3), na przecięciu kolumny odpowiadającej natężeniu przepływu gazu lub natężeniu prądu oraz wiersza określającego czynność, która ma być wykonywana. Wartości w tablicach 1 i 2 są odpowiednie dla uśrednionych warunków pracy, w których odległość oczu spawacza od jeziorka spawalniczego wynosi około 50 cm, a średnie natężenie oświetlenia wynosi w przybliżeniu 100 lx. Oznaczenia filtrów stosowane przy spawaniu gazowym i lutospawaniu Czynność q < q < q 800 q > 800 Spawanie i lutospawanie UWAGA q oznacza natężenie przepływu acetylenu w litrach na godzinę. a W zależności od warunków stosowania może być użyte kolejno większe lub mniejsze oznaczenie. Tablica 1. Oznaczenia a stosowane przy spawaniu gazowym i lutospawaniu (C) gogle spawalnicze. Oznaczenia stosowane przy cięciu tlenem Czynność 900 q < q q 8000 Cięcie tlenem UWAGA q oznacza natężenie przepływu tlenu w litrach na godzinę. a W zależności od warunków stosowania może być użyte kolejno większe lub mniejsze oznaczenie. Tablica 2. Oznaczenia a stosowane przy cięciu tlenem. Oznaczenia stosowane przy cięciu strumieniem plazmy Oznaczenia stosowane przy cięciu strumieniem plazmy wzdłuż linii na przecinanym przedmiocie podane są w tablicy 3. 11

12 Rozdział 1 Ochrona wzroku Oznaczenia filtrów stosowane przy spawaniu łukiem elektrycznym lub żłobieniu elektropowietrznym Oznaczenia stosowane przy spawaniu łukiem elektrycznym i żłobieniu elektropowietrznym podane są w tablicy 3. Użyto następujących skrótów: Spawanie elektrodą otuloną wchodzi w skład MMA (ręczne spawanie elektryczne metalu); Symbol MAG odpowiada spawaniu elektrodą topliwą w osłonie gazu aktywnego chemicznie; Symbol TIG odpowiada spawaniu elektrodą wolframową w osłonie gazu obojętnego; Symbol MIG odpowiada spawaniu elektrodą topliwą w osłonie gazu obojętnego; Żłobienie elektropowietrzne odpowiada użyciu elektrody węglowej i sprężonego powietrza stosowanego do wydmuchiwania stopionego metalu. Proces spawania Prąd spawania w A MMAW (elektroda otulona) MAG TIG MIG MIG z lekkimi stopami Elektrożłobienie powietrzne Cięcie plazmą Mikroplazmowe spawanie łukowe Tabela rekomenduje najlepsze stopnie zaciemnienia filtra spawalniczego dla różnych metod spawania. W zależności od warunków spawania może być zastosowany następny większy lub poprzedni niższy stopień zaciemnienia. UWAGA Termin metale ciężkie stosuje się do stali, stopów stali, miedzi, stopów miedzi, itp. Tablica 3. Oznaczenia fi ltrów stosowanych przy spawaniu łukiem elektrycznym, cięciu strumieniem plazmy lub żłobieniu elektropowietrznym 12

13 Rozdział 1 Oznaczenia filtrów używanych przez pomocników spawaczy Konieczna jest ochrona pomocników spawaczy i innych osób znajdujących się w pobliżu miejsc, w których wykonywane są operacje spawalnicze. Do tego celu zaleca się stosować fi ltry o oznaczeniach od 1,2 do 4. Jednakże, jeżeli poziomy ryzyka tego wymagają, zaleca się stosować fi ltry o wyższych oznaczeniach. Jeżeli pomocnik spawacza jest w tej samej odległości co spawacz, obaj powinni stosować fi ltry o tych samych oznaczeniach. Filtry zapewniające lepsze rozpoznawanie kolorów Dla procesów spawalniczych, w których ważne jest rozpoznawanie kolorów, zalecane są fi ltry zapewniające lepsze rozpoznawanie kolorów. Filtry o podwyższonym współczynniku odbicia w podczerwieni Dla procesów spawalniczych, w których emitowana jest znaczna ilość ciepła, aby poprawić komfort użytkownika, zalecane są fi ltry zapewniające wyższy współczynnik odbicia w podczerwieni. Uwagi dodatkowe donoszące się do doboru filtrów spawalniczych Ochrona w zakresach nadfi oletu i podczerwieni jest wystarczająca dla oznaczenia fi ltru odpowiadającego warunkom pracy podanym w tablicach 1, 2 i 3. Oznaczenia fi ltrów w tablicy 1 zostały tak dobrane, aby odpowiadały tym warunkom pracy. Użycie wyższych oznaczeń niekoniecznie zapewniłoby lepszą ochronę, co jednocześnie mogłoby być związane z brakiem komfortu obserwacji procesu spawania. Jeżeli stosowanie fi ltrów wybranych z tablic daje uczucie dyskomfortu, zaleca się sprawdzenie środowiska pracy i wzroku operatora. Stosowanie fi ltrów o zbyt wysokim oznaczeniu (zbyt ciemnych) może być szkodliwe, gdyż zmusza operatora do zbytniego przybliżania się do źródła promieniowania i wdychania szkodliwych dymów. Podczas pracy na wolnym powietrzu przy silnym naturalnym oświetleniu, możliwe jest stosowanie fi ltrów ochronnych o oznaczeniu wyższym o jeden. Literatura do rozdziału 1. PN-EN 175:1999 Ochrona indywidualna oczu. Środki ochrony oczu i twarzy stosowane podczas spawania i w technikach pokrewnych 2. PN-EN 169:2005 Filtry spawalnicze i fi ltry dla technik pokrewnych. Wymagania dotyczące współczynnika przepuszczania i zalecane stosowanie 3. PN-EN 379+A1:2010 Ochrona indywidualna oczu. Automatyczne fi ltry spawalnicze 13

14 Rozdział 2 14

15 2. Ochrona układu oddechowego Sprzęt ochrony układu oddechowego zabezpiecza organizm przed wchłanianiem z atmosfery substancji niebezpiecznych i szkodliwych, stanowiących grupę czynników wysokiego ryzyka. Chroni przed zagrożeniami, które mogą spowodować poważne i nieodwracalne uszkodzenia zdrowia, a także utratę życia. Dlatego tak istotne jest dobranie sprzętu zarówno o właściwym zakresie ochrony jak i najbardziej optymalnej skuteczności. Stosowanie sprzętu ochrony układu oddechowego jest związane z występowaniem czynników chemicznych w postaci aerozoli (w tym bioaerozoli), gazów oraz par substancji chemicznych, a także niedoborem tlenu. Z punktu widzenia zasad funkcjonowania sprzętu należy wyróżnić dwie podstawowe grupy sprzętu ochrony kładu oddechowego: sprzęt oczyszczający zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych czynników chemicznych w postaci: aerozoli, gazów lub par substancji chemicznych), sprzęt izolujący niedobór tlenu (zawartość poniżej 19%). Zasada działania sprzętu oczyszczającego polega na oczyszczaniu powietrza w strefi e oddychania pracownika, ze szkodliwych substancji występujących w atmosferze środowiska pracy. Podstawowy podział sprzętu oczyszczającego przedstawiono w tablicy 1. Rodzaj zanieczyszczenia Aerozole Gazy i pary substancji chemicznych Mieszanina aerozoli, gazy i pary substancji chemicznych Typ sprzętu oczyszczającego Filtr i część twarzowa lub Filtrująca część twarzowa Pochłaniacz i część twarzowa lub Pochłaniająca część twarzowa Filtropochłaniacz i część twarzowa lub Filtrującopochłaniająca część twarzowa Tablica 1. Oczyszczający sprzęt ochrony układu oddechowego 15

16 Rozdział 2 Ochrona układu oddechowego Elementy oczyszczające (fi ltry, pochłaniacze lub fi ltropochłaniacze) samodzielnie nie stanowią sprzętu ochrony układu oddechowego. Dopiero po połączeniu z odpowiednią częścią twarzową w postaci: ustnika, ćwierćmaski, półmaski, maski, kaptura lub hełmu stanowią sprzęt o odpowiednim stopniu skuteczności. Wyjątkiem są półmaski fi ltrujące (rys. 2.1) lub fi ltrująco-pochłaniające, które nie wymagają kompletowania z innym wyposażeniem, gdyż stanowią sprzętu funkcjonujący samodzielnie. Półmaski fi ltrujące o konstrukcji składanej Półmaski fi ltrujące o konstrukcji kopułkowej Rys Półmaski fi ltrujące 16

17 Rozdział 2 Sprzętem ochrony układu oddechowego przed aerozolami jest sprzęt fi ltrujący. Może on występować w wersji bez dodatkowego wspomagania przepływu powietrza, a także w wersji ze wspomaganiem lub wymuszonym przepływem powietrza przez układ elemntów oczyszczających. Jednakże w każdym z wymienionych typów podstawowym elementem, zapewniającym oczyszczanie powietrza oddechowego jest włóknina fi ltracyjna, o odpowiedniej charakterystyce. W zależności od skuteczności fi ltracji, czyli ilości cząstek (w tym także mikroorganizmów) wychwytywanych ze strugi powietrza w odniesieniu do ilości napływających cząstek, sprzęt fi ltrujący zaliczany jest do jednej z trzech klas ochronnych: 1, 2, 3. [1] Pochłaniający sprzęt ochrony układu oddechowego stosujemy wówczas, jeżeli w atmosferze środowiska pracy występują zanieczyszczenia w postaci gazów i/lub par substancji chemicznych. Pochłaniacz składa się z puszki wypełnionej masą chłonną, wiążącą znajdujące się w powietrzu zanieczyszczenia na zasadzie adsorpcji, chemisorpcji lub katalizy. Wszystkie elementy pochłaniające dzieli się na typy i klasy zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 14387:2006 [2]. Według tej normy oznaczenie pochłaniaczy przeznaczonych do ochrony przed poszczególnymi substancjami polega na przypisaniu poszczególnym typom pochłaniaczy symboli literowych oraz barwy wyróżniającej (rys. 2.2). pochłaniach typu K pochłaniach typu A pochłaniach typu ABEK pochłaniach typu ABE fi ltropochłaniach typu HgP fi ltropochłaniach typu ABEKP Rys Przykłady pochłaniaczy i fi ltropochłaniaczy do sprzętu ochrony układu oddechowego. 17

18 18

19 Rozdział 2 Ciekawym rozwiązaniem jest sprzęt oczyszczający z dodatkowym źródłem zasilania przepływu powietrza. Wprowadzenie do sprzętu oczyszczającego dodatkowego wspomagania przepływu powietrza, uzyskane na skutek wmontowania dmuchawy w obieg powietrza oddechowego, rozszerza możliwości stosowania części twarzowych o kaptury i hełmy określane jako części twarzowe luźno dopasowane. Wiąże się to jednakże z wyraźnym podziałem tej grupy sprzętu oczyszczającego na dwie kategorie: sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza wyposażony w maski, półmaski lub ćwierćmaski, sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza wyposażony w hełmy lub w kaptury (rys. 2.3). Rys Sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza. Do grupy sprzętu izolującego zalicza się wiele typów i odmian, które odpowiadają różnym potrzebom stanowisk pracy, na których warunki środowiskowe wymuszają stosowanie tego typu zabezpieczeń. Duża różnorodność rozwiązań sprzętu izolującego stanowi potwierdzenie potrzeby dążenia do udoskonalania tego sprzętu, szczególnie pod względem poprawy komfortu ich użytkowania. Ogólnie sprzęt ten dzielimy na dwie grupy: stacjonarny sprzęt izolujący, autonomiczny sprzęt izolujący. 19

20 Rozdział 2 Ochrona układu oddechowego Do pierwszej z wymienionych grup zaliczamy wszystkie rodzaje sprzętu, w których powietrze do oddychania jest doprowadzane za pomocą przewodu spoza strefy skażenia. Są to: aparaty wężowe świeżego powietrza (w wersji: z maską, półmaską, zespołem ustnika lub kapturem), aparaty wężowe sprężonego powietrza (w wersji: z maską z automatem oddechowym, z półmaską z automatem oddechowym nadciśnieniowym, o przepływie ciągłym). Grupę autonomicznego sprzętu izolującego tworzą dwie podstawowe kategorie: aparaty powietrzne butlowe (w wersji: ze sprężonym powietrzem); aparaty regeneracyjne (w wersji: ze sprężonym tlenem, z ciekłym tlenem i z tlenem chemicznie związanym). W celu zapewnienia bezpiecznego używania każdego z powyżej wymienionych typów sprzętu ochrony układu oddechowego konieczne jest dokonanie przez pracodawcę właściwego wyboru rozwiązania konstrukcyjnego sprzętu kierując się postanowieniami dyrektywy 89/656/EWG [3,4]. Sprzęt powinien: spełniać zasadnicze wymagania dyrektywy 89/686/EWG [5,6], być odpowiednio dobrany do istniejącego zagrożenia, nie powodować sam z siebie zwiększenia zagrożenia, być odpowiednio dobrany do warunków panujących na danym stanowisku pracy, uwzględniać wymaganiom ergonomicznym i stan zdrowia pracownika. 20

21 Rozdział 2 Potwierdzanie, że wyrób spełnia zasadnicze wymagania dyrektywy 89/686/EWG na etapie projektowania i wytwarzania oznacza, że sprzęt musi być oznakowany znakiem CE [5,6]. z tym konieczności zastosowania więcej niż jednego środka ochrony indywidualnej, muszą one być tak skonstruowane, aby istniała możliwość dopasowania ich bez zmniejszenia właściwości ochronnych. Przed przystąpieniem do doboru sprzętu należy przeprowadzić identyfikację wszystkich zagrożeń występujących w środowisku pracy oraz dokonać oceny ryzyka zawodowego. W miarę potrzeb należy dokonać pomiaru stężeń czynników niebezpiecznych i szkodliwych, a następnie porównać je z wartościami normatywów higienicznych. Krotność przekroczenia wartości dopuszczalnych będzie wskazówką przy doborze klasy ochronnej, a wiedza na temat działania tych czynników wskaże konieczny zakres ochrony. W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia, i w związku Na pracodawcy spoczywa także obowiązek określenia warunków używania sprzętu ochrony układu oddechowego [3,4]. Przy ustalaniu tych warunków należy uwzględnić stopień zagrożenia, częstość narażenia na zagrożenie, cechy stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczność działania sprzętu. Konieczne jest także organizowanie szkoleń pokazów, dotyczących dopasowania, noszenia i konserwacji sprzętu [3,4]. Szkolenia powinny być organizowane na koszt pracodawcy, w godzinach pracy, a także uwzględniać nowe lub zmieniające się zagrożenia i być okresowo powtarzane. Literatura do rozdziału 1. PN-EN 143:2004/A1:2007 Sprzęt ochrony układu oddechowego. Filtry. Wymagani, badanie, znakowanie. 2. PN-EN 14387: 2006 Sprzęt ochrony układu oddechowego. Pochłaniacze i fi ltropochłaniacze. Wymagania, badanie, znakowanie. 3. Rozporządzenie MPiPS z dania 11 czerwca 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 169, poz. Obwieszczenie MGPiPS z dnia 28 sierpnia 2003 r.). 4. Dyrektywa Rady nr 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. o minimalnych wymaganiach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej w miejscu pracy, Dyrektywy EWG dotyczące ochrony pracy, Tom II, Warszawa, Dyrektywa Rady nr 89/686/EWG z 21 grudnia 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących środków ochrony indywidualnej, Offi cial Journal of the European Communities, L399, Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. Nr 259, poz ). 21

22 Rozdział 3 22

23 3. Ochrona słuchu Praca w hałasie powyżej 80 db może uszkodzić słuch. Na stanowiskach pracy spawaczy poziom ten jest bardzo często przekraczany. Z tego względu hałas, z którym mamy do czynienia na spawalniczych stanowiskach pracy powinien być ograniczany Bardzo często jedynym sposobem na efektywne ograniczenie hałasu jest stosowanie ochronników słuchu. Spawacze narażeni na hałas powinni więc stosować prawidłowo dobrane, dopasowane oraz noszone przez cały czas narażenia na działanie czynnika szkodliwego ochronniki słuchu. Wymagania, jakie muszą spełniać ochronniki słuchu znajdują się w normach PN-EN [1], PN-EN [2] i PN-EN [3]. Należy jednak pamiętać, że pomimo że ochronniki słuchu są najprostszymi i najłatwiejszymi do zastosowania technicznymi środkami ochrony pracowników przed hałasem, powinny być stosowane dopiero po wyczerpaniu innych możliwości ograniczających zagrożenie na stanowisku pracy. Wkładki przeciwhałasowe wielokrotnego użytku Wkładki przeciwhałasowe jednorazowe Nauszniki z pałąkiem nahełmowym Nauszniki z pałąkiem nagłownym 23

24 Rozdział 3 Ochrona słuchu Podstawowym założeniem właściwego doboru ochronników słuchu jest zagwarantowanie pod ochronnikiem słuchu wartości poziomu dźwięku A (parametr określający hałas) niższej niż wartość 80 db. Oprócz ograniczenia od góry, istnieje także ograniczenie od dołu, związane z komfortem i bezpieczeństwem pracy w ochronnikach. Zbyt duże stłumienie dźwięku może powodować u pracownika uczucie izolacji akustycznej. Tworzy to dyskomfort pracy i w efekcie może spowodować odrzucenie przez pracownika (choćby chwilowe) ochronnika słuchu. Pracownik stosujący zbyt mocno tłumiące ochronniki może nie usłyszeć sygnału ostrzegawczego co może doprowadzić do wypadku. Z tych względów zaleca się, aby dobór ochronnika słuchu zapewniał poziom dźwięku A pod ochronnikiem słuchu był nie mniejszy niż 70 db. istotnym czynnikiem warunkującym skuteczność działania ochronników słuchu jest prawidłowe ich zakładanie i używanie. Każdy dopuszczony do użytkowania ochronnik słuchu jest sprzedawany razem z pisemną informacją dla użytkownika, która zawiera instrukcje niezbędne do jego prawidłowego założenia. Zalecane jest, aby podczas zakładania ochronników słuchu użytkownicy mieli czyste ręce, zwłaszcza, gdy wkładają wkładki przeciwhałasowe. Podczas zakładania nauszników (rys. 3.2) należy wyregulować sprężynę dociskową tak, aby była tak samo ustawiona po obu stronach głowy. Po założeniu nauszników niezbędne jest upewnienie się, że przyjęty sposób ich noszenia zapewnia: zakrycie czaszami tłumiącymi małżowin usznych, najlepsze przyleganie poduszek uszczelniających do powierzchni około usznych oraz uzyskanie największego możliwego tłumienia. Należy pamiętać, aby ochronniki słuchu były stosowane przez cały czas przebywania w hałaśliwym środowisku. Wystarczy, że ochronniki słuchu nie będą używane przez pół godziny podczas ośmiogodzinnej zmiany, a ich skuteczność ochrony zmaleje o połowę. Innym bardzo Należy pamiętać, aby w trakcie zakładania czasz nauszników odgarnąć włosy. W przypadku wkładek przeciwhałasowych niezwykle istotny jest prawidłowy, zgodny z instrukcją producenta, sposób wkładania ich do przewodu słuchowego. 24

25 Rozdział 3 x Rys Sposób zakładania nauszników. Pracownik, który stosuje piankowe wkładki przeciwhałasowe (rys. 3.3) powinien je ukształtować, następnie powinien odciągnąć małżowinę uszną w celu wyprostowania przewodu słuchowego, tak aby wkładka łatwo się wsunęła do środka. Kolejnym krokiem jest puszczenie małżowiny i przytrzymanie wkładki, aż do momentu jej całkowitego rozprężenia. x Rys Sposób zakładania wkładek przeciwhałasowych. 25

26 Rozdział 3 Ochrona słuchu W przypadku wkładek jednorazowego użytku niezbędne jest przestrzeganie zasady jednorazowego ich stosowania. Zaleca się przy tym nielimitowaną ich dostępność dla pracowników. Po wyjęciu wkładki z przewodu słuchowego nie należy jej drugi raz stosować, niezależnie od czasu, przez jaki była używana. W sytuacjach, gdy oprócz stosowania indywidualnych ochron słuchu niezbędne jest użycie przez pracownika innych środków ochrony indywidualnej, co w przypadku spawacza jest praktyką dość częstą (ochrona oczu, twarzy, układu oddechowego) najlepiej upewnić się, czy noszenie różnych ochron jednocześnie nie spowoduje zmniejszenia lub ograniczenia skuteczności wybranych ochronników słuchu oraz pozostałych ochron. Najlepiej stosować zintegrowane środki ochrony indywidualnej. Spawacze mogą stosować przyłbice wraz z przystosowanymi do nich nausznikami przeciwhałasowymi (rys. 3.4). W przypadku braku pasujących do przyłbicy spawalniczej nauszników należy wtedy stosować wkładki przeciwhałasowe. Rys Przyłbica spawalnicza wraz z ochronnikami słuchu. 26

27 Rozdział 3 Zaleca się częste kontrolowanie ochronników słuchu przez służby bhp lub osoby odpowiedzialne w celu sprawdzenia, czy nie uległy uszkodzeniu lub zniszczeniu w wyniku czynnika mechanicznego lub starzenia się. Najprostszym sposobem kontroli jest dokładne ich obejrzenie. Ponadto każdy użytkownik ochronników słuchu powinien być świadomy, że właściwości ochronne uszkodzonego ochronnika słuchu są pogorszone i sam powinien zgłaszać jakiekolwiek problemy ze stanem technicznym ochronników. W przypadku nauszników należy zwracać szczególną uwagę na szybko niszczące się poduszki uszczelniające i sprężyny dociskowe. W celu utrzymania ochronników słuchu w dobrym stanie technicznym należy je, z wyjątkiem wkładek jednorazowego użytku, regularnie konserwować i czyścić. Ochronniki słuchu powinny być magazynowane w czystym, suchym i niezanieczyszczonym miejscu. Dodatkowo wkładki przeciwhałasowe należy przechowywać w dostarczonym przez producenta opakowaniu. Literatura do rozdziału 1. PN-EN 352-1:2005 Ochronniki słuchu. Wymagania ogólne. Część 1: Nauszniki przeciwhałasowe. 2. PN-EN 352-2:2005 Ochronniki słuchu. Wymagania ogólne. Część 2: Wkładki przeciwhałasowe. 3. PN-EN 352-3:2005 Ochronniki słuchu. Wymagania ogólne. Część 3:Nauszniki przeciwhałasowe mocowane do przemysłowego hełmu ochronnego. 27

28 Rozdział 4 28

29 4. Odzież ochronna Odzież ochronna (rys. 4.1) przeznaczona do stosowania podczas spawania i w procesach pokrewnych (np. cięcie, żłobienie elektropowietrzne, natryskiwanie) należy do środków ochrony indywidualnej kategorii II. Do oceny odzieży dla spawaczy pod kątem spełnienia zasadniczych wymagań dyrektywy stosuje się normę europejską EN ISO 11611:2007 [1]. Odzież dla spawacza oceniona zgodnie z ww. normą zapewnia ochronę przed: rozpryskami drobnych kropli stopionego metalu, krótkotrwałym kontaktem z płomieniem, promieniowaniem cieplnym pochodzącym od łuku elektrycznego. Rys Odzież ochronna dla spawaczy. Stosowanie odzieży ochronnej minimalizuje również możliwość porażenia prądem elektrycznym w wyniku przypadkowego, krótkotrwałego kontaktu z przewodami elektrycznymi pod napięciem do 100 V prądu stałego w tzw. normalnych warunkach spawania. 29

30 Rozdział 4 Odzież ochronna W zależności od zapewnianej skuteczności ochrony odzież spawalnicza dzieli się na dwie klasy: klasa 1 należy do niej odzież dla spawaczy, która zapewnia ochronę podczas pracy przy wykorzystaniu mniej niebezpiecznych technik spawania oraz w warunkach narażenia na niższe poziomy oddziaływania drobnych rozprysków stopionych metali i promieniowania cieplnego, klasa 2 odzież przeznaczona do stosowania przy niebezpiecznych technikach spawania oraz w warunkach narażenia na wyższe poziomy oddziaływania drobnych rozprysków stopionych metali i promieniowania cieplnego. Odzież spawalnicza klasy 2 charakteryzuje się wyższymi poziomami właściwości ochronnych. Odzież spawalniczą klasy 1 zaleca się stosować do ręcznych technik spawania, przy których występują mniejsze ilości drobnych rozprysków stopionych metali, np.: spawanie gazowe, TIG, MIG, MMA z elektrodą w otulinie rutylowej, mikroplazmowe, lutowanie, spawanie punktowe oraz do obsługi maszyn tnących przy użyciu tlenu i plazmy, spawarek oporowych, maszyn do natryskiwania cieplnego, spawarek warsztatowych. Natomiast odzież spawalniczą klasy 2 poleca się do obsługi maszyn w ograniczonych przestrzeniach, przy spawaniu i cięciu nad głową lub w innych pozycjach wymuszonych oraz przy zastosowaniu ręcznych technik spawania, podczas których występują większe ilości rozprysków stopionych metali, jak np.: spawanie MMA z elektrodą w otulinie zwykłej lub z celulozy, spawanie MAG w osłonie dwutlenku węgla lub mieszanin gazowych, spawanie MIG przy wysokim natężeniu prądu, spawanie samoosłonowe drutami rdzeniowymi, a także cięcie plazmą, tlenem, żłobienie, natryskiwanie cieplne [1]. Odzież ochronna dla spawaczy może być wykonana jako: jednoczęściowy wyrób odzieżowy (kombinezon lub ubranie), dwuczęściowy wyrób odzieżowy (bluza i spodnie), inne wyroby odzieżowe (np. fartuchy, kaptury, rękawy, getry, osłony szyi) przeznaczone do stosowania wraz z jednym z ww. wyrobów. Wyrób odzieżowy jedno- lub dwuczęściowy zapewnia ochronę przed zagrożeniami całej górnej i dolnej części tułowia, szyi, ramion oraz nóg. Natomiast pozostałe wymienione wyroby odzieżowe zapewniają tylko ochronę części ciała tej, którą przykrywają. Odzież dla spawaczy jest wykonywana głównie ze skór licowych bydlęcych, dwoin bydlęcych lub tkanin bawełnianych impregnowanych niepalnie. Bluza wyrobu odzieżowego dwuczęściowego powinna zachodzić na spodnie tak, aby odzież zapewniała ciągłość ochrony ciała pracownika podczas wykonywania wszelkich ruchów w trakcie spawania oraz w różnych pozycjach pracy. Bluza może być zakończona kołnierzem lub stójką, może być zapinana na guziki zatrzaskowe, napy lub zamek błyskawiczny. Może też być ona wyposażona w paski do regulacji obwodu na wysokości bioder, zapinane na taśmę samosczepną. Spodnie ubrania mogą być wykonane w wersji z bawetem, zapinane z boku na guziki lub napy, wyposażone w szelki zapinane z przodu na klamry lub w wersji do pasa z paskiem z podtrzymywaczami, umożliwiającym regulację obwodu. Fartuchy powinny zapewniać pokrycie przodu ciała użytkownika co najmniej od jednego do drugiego szwu bocznego. Fartuchy utrzymywane są na szelce szyjnej, zapinane są z tyłu za pomocą paska. 30

31 Rozdział 4 Getry osłaniają podudzie i stopę, zapinane są za pomocą pasków i sprzączek, które umożliwiają ich dopasowanie do użytkownika. Istotnym wymaganiem konstrukcyjnym stawianym wyrobom odzieżowym dla spawaczy jest zapewnienie, aby nie następowało przewodzenie prądu elektrycznego z zewnątrz do wewnątrz np. poprzez metalowe zapięcia, co oznacza, że powinny być one, o ile są stosowane w konstrukcji, odpowiednio zabezpieczone. W znakowaniu odzieży ochronnej dla spawaczy poza ogólnymi informacjami umożliwiającymi identyfi kację wyrobu i jego producenta, umieszcza się m.in. znak grafi czny oznaczający ochronę przed zagrożeniami podczas spawania oraz informację na temat klasyfi kacji wyrobu tj. klasa 1 lub klasa 2 (w odniesieniu do odporności na działanie rozprysków stopionych metali i odporności na promieniowanie cieplne), A1 lub A2 albo A1 + A2 (w odniesieniu do odporności na płomień). Umieszczony w znakowaniu wyrobu odzieżowego numer normy EN ISO 11611:2007 oznacza, że wyrób ten spełnia wymagania tej normy. Dla celów zapewnienia bezpieczeństwa pracownika istotny jest nie tylko prawidłowy dobór odzieży ochronnej, ale również stosowanie jej zgodnie ze wskazówkami producenta oraz każdorazowa kontrola wyrobu mająca na celu wyeliminowanie ze stosowania odzieży, która została w jakikolwiek sposób uszkodzona. Należy pamiętać, że w trakcie użytkowania odzieży na skutek stopniowego zużywania się materiału, z którego jest ona wykonana, następuje pogorszenie ochrony przed zagrożeniami. W szczególności może to mieć miejsce w przypadku spawania łukiem elektrycznym (głównie MIG/MAG). W przypadku odzieży wykonanej z tkanin zaleca się dodatkowo rutynową kontrolę ciągłości ochrony przed promieniowaniem nadfi oletowym (UV) z zastosowaniem żarówki wolframowej o mocy 100 W, pod którą należy umieścić odzież podlegająca sprawdzeniu w odległości około 1 m [1]. Jeżeli w trakcie tej oceny przez tkaninę będzie widoczne światło, będzie to wskazywało na fakt, że utraciła ona swoje właściwości ochronne i albo powinna ona zostać naprawiona albo wycofana z użytkowania i zastąpiona nowym wyrobem. Właściwości ochronne odzieży zmniejszają się również w przypadku, gdy zostanie ona zabrudzona smarami, substancjami palnymi, zawilgocona (np. pot) lub w inny sposób zanieczyszczona. Należy zachować szczególną ostrożność, gdy odzież jest stosowana do spawania w małych pomieszczeniach, gdy jest możliwe, że atmosfera zostanie wzbogacona w tlen. Wzrost zawartości tlenu obniża właściwości ochronne odzieży przed działaniem płomienia. Literatura do rozdziału 1. EN ISO 11611:2007 (PN-EN ISO 11611:2009) Odzież ochronna do stosowania podczas spawania i w procesach pokrewnych. 31

32 Rozdział 5 32

33 5. Rękawice i obuwie ochronne Z uwagi na zagrożenia występujące podczas spawania i czynności pokrewnych pracownicy powinni stosować odpowiednie rękawice i obuwie, zaliczane do środków ochrony indywidualnej. Przy doborze rękawic i obuwia do celów ochrony pracownika przed zagrożeniami występującymi podczas spawania należy pamiętać, że nie każdy typ rękawic czy obuwia, które przeznaczone są do ochrony przed czynnikami gorącymi będzie odpowiednie do prac spawalniczych. Tej grupie wyrobów stawiane są określone wymagania, które są opisane w normach europejskich. W przypadku rękawic i obuwia bardzo istotna jest znajomość oznaczeń, które umieszczane są na tego typu wyrobach. Znajomość znaczenia tych oznaczeń pomaga w dokonaniu właściwego wyboru rękawic i obuwia, które można stosować podczas spawania. W znakowaniu rękawic dla spawaczy powinny znaleźć się również znaki grafi czne oznaczające: ochronę przed czynnikami termicznymi (gorąco i płomień) i ochronę przed czynnikami mechanicznymi (ścieranie, przecięcie, przekłucie) wraz z odpowiednimi kodami cyfrowymi oznaczającymi poziomy skuteczności w zakresie parametrów ochronnych. Ponadto każda rękawica powinna być identyfi kowalna (symbol lub nazwa rękawicy, logo lub nazwa producenta). Rękawice spawalnicze dzieli się na dwa podstawowe typy (rys. 5.1): rękawice spawalnicze typu A, rękawice spawalnicze typu B. Rękawice ochronne są oceniane zgodnie z normą europejską EN 12477:2001, EN 12477:2001/A1:2005 [1]. W związku z tym w znakowaniu wyrobu podany jest numer normy EN 12477:2001. Z kolei numer zmiany do normy, czyli EN 12477:2001/A1:2005 nanoszony jest na rękawicach, które spełniają wymaganie dotyczące rezystancji elektrycznej skrośnej (> 105 Ω) i są przeznaczone do spawania łukowego. Jeśli producent nie powołuje się na ww. zmianę do normy, wskazuje to na fakt, że rękawice nie zapewniają minimalnej rezystancji elektrycznej do 100 V prądu stałego i nie należy ich stosować podczas spawania łukowego. Umieszczenie w znakowaniu rękawic numeru normy EN 12477:2001 oznacza, ze rękawice spełniają wymagania zawarte w tej normie m.in. dotyczące odporności na działanie czynników mechanicznych oraz termicznych. Rys Rękawice spawalnicze. 33

34 Rozdział 5 Obuwie i rękawice ochronne Rękawice ochronne dla spawaczy chronią ręce przed rozpryskami stopionego metalu, krótkotrwałym działaniem płomienia, ciepłem kontaktowym i konwekcyjnym (w przypadku rękawic typu A) oraz promieniowaniem nadfi oletowym (UV) pochodzącym od łuku spawalniczego, jak również przed zagrożeniami mechanicznymi, takimi jak obtarcia, przecięcia lub przekłucia. W przypadku rękawic przeznaczonych do spawania łukowego należy pamiętać, że rękawice przeznaczone do tego celu nie zapewniają ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym w wyniku kontaktu z wadliwym sprzętem lub pracy pod napięciem. Inną ważną wskazówką dotyczącą użytkowania rękawic spawalniczych, istotną z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa jest zapewnienie, aby użytkowane rękawice nie były mokre, brudne, nasiąknięte potem, gdyż może to powodować utratę właściwości ochronnych i tym samych wpływać na obniżenie bezpieczeństwa pracy. Rękawice spawalnicze są wykonane ze skór: dwoin bydlęcych, skór licowych (świńskich, kozich), z podszewką lub bez niej. Wymagania dla obuwia przeznaczonego dla spawaczy są zawarte w normie europejskiej EN ISO 20349:2010 [2]. Zgodnie z postanowieniami tej normy obuwie dla spawaczy jest obuwiem bezpiecznym należącym do jednej z dwóch niżej wymienionych klas: klasy I (obuwie wykonane ze skóry i innych materiałów), klasy II (obuwie całogumowe lub całotworzywowe). Obuwie powinno spełniać szereg wymagań z grupy podstawowych, zgodnych z normą europejską dla obuwia bezpiecznego tj. EN ISO [3] oraz wymagania dotyczące właściwości ochronnych odpowiednich do tego rodzaju przeznaczenia: odporność na rozpryski stopionego metalu, zachowanie się podczas palenia (w odniesieniu do wierzchu), izolacja spodu od ciepła (wymaganie dodatkowe). Obuwie dla spawaczy (rys. 5.2) powinno również spełniać wymagania dotyczące konstrukcji (np. brak elementów konstrukcyjnych na powierzchni zewnętrznej, w które mógłby wpadać stopiony metal, przyszwa powinna składać się z jednego elementu), co wiąże się ze specyfi ką zagrożeń, przed którymi ma ono zapewniać ochronę. Poniżej podano możliwe modele konstrukcyjne obuwia spawalniczego, różniące się m.in. wysokością wierzchu tj.: model B (trzewik), model C (but do połowy łydki), model D (but do kolana), model E (but z przedłużoną cholewką). 34

35 Rozdział 5 Rys Obuwie dla spawaczy. Każdy egzemplarz obuwia dla spawaczy powinien być oznakowany zgodnie z normą EN ISO 20349:2010 [2]. Podobnie jak w przypadku rękawic, poza ogólnymi informacjami (m.in. identyfi kującymi producenta i typ obuwia, jego wielkość), na każdym egzemplarzu obuwia podaje się w znakowaniu numer normy, której wymagania zostały uwzględnione przy ocenie wyrobu (w tym przypadku EN ISO 20349:2010), oznaczenie właściwości ochronnych obuwia według EN ISO oraz dodatkowo: symbol WG oznaczający, że obuwie spełnia wymagania określone dla obuwia spawalniczego i piktogram oznaczający ochronę przed gorącem i płomieniem. Obuwie dla spawaczy dostępne na rynku środków ochrony indywidualnej jest wykonane głównie w wersji konstrukcyjnej model B, tj. trzewik lub trzewik z przedłużoną cholewką. Wierzch wykonany jest najczęściej ze skór licowych o wyprawie termoodpornej, wodoodpornej a podeszwa dwuwarstwowa np. poliuretan/poliuretan lub poliuretan/guma lub poliuretan/nitryl. Tego typu obuwie może być wyposażone w klapę zapinaną z boku najczęściej na jeden lub dwa paski z tzw. szybko-otwieralną sprzączką, co umożliwia szybkie zdjęcie obuwia w razie konieczności. Podszewki i wyściółki stosowane w obuwiu wykonane są z materiałów o dobrych właściwościach higienicznych (przepuszczają parę wodną). Literatura do rozdziału 1. EN 12477:2001, EN 12477:2001/A1:2005 (PN-EN 12477:2005, EN 12477:2005/A1:2007) Rękawice ochronne dla spawaczy. 2. EN ISO 20349:2010 (PN-EN ISO 20349:2011) Środki ochrony indywidualnej. Obuwie chroniące przed cząstkami roztopionego metalu. Wymagania i metody badania. 3. EN ISO 20345:2011 (PN-EN ISO 20345:2012) Środki ochrony indywidualnej. Obuwie bezpieczne. 35

36 Rozdział 6 36

37 6. Ochrona głowy Na wielu stanowiskach spawalniczych występują również zagrożenia mogące skutkować urazami głowy pracownika. Najpoważniejsze z tych zagrożeń są urazy mechaniczne, które mogą być skutkiem uderzenia przez spadające przedmioty lub uderzenia głową o nieruchome, niebezpieczne obiekty pozostające w obrębie stanowiska pracy. Ze względu na specyfi kę czynności wykonywanych na różnych stanowiskach pracy nie zawsze istnieje możliwość wyeliminowania takiego zagrożenia za pomocą odpowiednich działań organizacyjnych lub środków ochrony zbiorowej. W takiej sytuacji jedyną możliwością zabezpieczenia pracowników jest zastosowanie hełmów ochronnych. Dobór odpowiedniego rodzaju hełmu zależy od specyfi ki zagrożenia czynnikami mechanicznymi. W wypadku zagrożenia głowy uderzeniem o twarde, nieruchome przedmioty, które może wywołać powierzchniowe urazy skóry głowy, wystarczające jest zastosowanie przemysłowego hełmu lekkiego (rys. 6.1). Hełm taki musi spełniać wymagania zawarte normie PN-EN 812:2012 [1]. Rys Przykładowe konstrukcje przemysłowych hełmów lekkich. 37

38 Rozdział 6 Ochrona głowy W przypadku, kiedy pracownik jest zagrożony przez spadające przedmioty, które mogą uderzając w część ciemieniową głowy spowodować np. poważne uszkodzenia czaszki, mózgu lub kręgów szyjnych, powinien zostać wyposażony w przemysłowy hełm ochronny (rys. 6.2) spełniający wymagania normy PN-EN 397+A1:2013 [2]. Rys Przykładowe konstrukcje przemysłowych hełmów ochronnych. Na stanowisku pracy, gdzie występuje zagrożenie uderzeniem w głowę przez spadające przedmioty o dużej energii także w pozaciemieniową część głowy oraz uderzeniem o niebezpieczne obiekty, pracownik powinien być wyposażony w wysokoskuteczny przemysłowy hełm ochronny (rys. 6.3) spełniający wymagania normy PN-EN A1:2013 [3]. Rys Przykładowe konstrukcje wysokoskutecznych przemysłowych hełmów ochronnych. 38

39 Rozdział 6 Hełmy ochronne, w zależności od rodzaju oraz typu, mogą dodatkowo chronić głowę użytkownika przed takimi niebezpiecznymi czynnikami, jak: porażenie prądem elektrycznym, poprzecznymi siłami ściskającymi, odpryskami stopionego metalu, a także mogą być dopuszczone do użytkowania w podwyższonej lub bardzo niskiej temperaturze. Informacje na ten temat są umieszczone, w postaci trwałego oznakowania, na hełmie oraz w jego instrukcji użytkowania dołączanej przez producenta. Hełmy mogą również stanowić konstrukcję bazową do instalacji innych środków ochrony indywidualnej, np. osłon oczu i twarzy, ochronników słuchu, środków ochrony układu oddechowego, osłon karku oraz sprzętu pomocniczego (np. lamp górniczych). Warunkiem skutecznego zabezpieczenia głowy pracownika jest odpowiednio dobrany hełm. Aby dobór był prawidłowy, należy uwzględnić: zagrożenia występujące na stanowisku pracy (np. spadające przedmioty o ostrych krawędziach, odpryski stopionego metalu), warunki atmosferyczne, w jakich ma być stosowany hełm (ze szczególnym uwzględnieniem zakresu temperatur), możliwości regulacji pozwalające na dopasowanie do głowy konkretnego użytkownika, cechy użytkowe niezbędne do zastosowania na danym stanowisku pracy. W przypadku hełmów ochronnych stosowanych na stanowiskach spawalniczych kluczową kwestią jest możliwość integracji osłony spawalniczej wraz z hełmem (rys. 6.4). Rys Hełm ochronny z przyłbicą spawalniczą Literatura do rozdziału 1. PN-EN 812:2012 Przemysłowe hełmy lekkie. 2. PN-EN 397+A1:2013 Przemysłowe hełmy ochronne. 3. PN-EN A1:2013 Wysokoskuteczne przemysłowe hełmy ochronne. 39

40 Rozdział 7 40

41 7. Prąd elektryczny Podczas spawania elektrycznego do stopienia łączonych ze sobą metali wykorzystywany jest łuk elektryczny będący swoistą formą wyładowania elektrycznego ciągłego. W obszarze łuku elektrycznego znajduje się silnie zjonizowany gaz (plazma) o wysokiej temperaturze umożliwiającej spawanie. Do wytworzenia i podtrzymania łuku elektrycznego spawania niezbędny jest przepływ prądu o wysokim natężeniu. Prąd spawania o wartości od ok. 1,5 A do nawet 600 A wytwarzany jest w elektrycznym urządzeniu spawalniczym (spawarce) będącym odpowiednio zbudowanym regulowanym źródłem prądowym. Przy spawaniu elektrycznym stosuje się elektrodę topliwą lub nietopliwą. W przypadku elektrody topliwej jest ona jednocześnie elementem zapewniającym dodawanie spoiwa spawalniczego, tj. stapiającego się wraz z materiałem rodzimym dodatkowego materiału wypełniającego spoinę. Elektrody topliwe szybko się zużywają i z tego względu muszą być mocowane w uchwycie umożliwiającym ich szybką wymianę (np. przy elektrodach otulonych). Przy stosowaniu elektrody nietopliwej materiał dodatkowy podawany jest bezpośrednio w obszar łuku elektrycznego poprzez otwór w elektrodzie. Materiały dodatkowe mają określone właściwości i przeznaczenie przedstawione w karcie charakterystyk materiałów dodatkowych do spawania. W celu prowadzenia spawania elektrycznego niezbędne jest utworzenie obwodu elektrycznego umożliwiającego przepływ odpowiednio wysokiego prądu spawania. Obwód spawania stanowią: elektryczne urządzenie spawalnicze (źródło prądowe), uchwyt z elektrodą topliwą lub z elektrodą nietopliwą i systemem podawania materiału dodatkowego łącznie z izolowanym przewodem elektrody, uchwyt masowy łącznie z izolowanym przewodem masowym, masa metalowa spawanego przedmiotu oraz szczelina pomiędzy elektrodą i spawanym przedmiotem stanowiąca przestrzeń łuku elektrycznego (rys. 7.1). W obwodzie elektrycznym spawania łukowego może być stosowany prąd przemienny lub stały (obecnie preferowany ze względu na większą stabilność łuku elektrycznego i mniejsze ryzyko porażenia). Prąd w obwodzie spawania nie jest prądem ciągłym i o stałej wartości (zmienia się od 0 do nastawianej wartości maksymalnej). Jego przepływ uzależniony jest od spawacza, który odpowiednio manipulując elektrodą inicjuje i podtrzymuje łuk elektryczny. Z tego względu pomiędzy przedmiotem spawanym i elektrodą występuje zmienne napięcie o wartościach zależnych od budowy spawarki, przy czym największe napięcie występuje podczas tzw. biegu jałowego, czyli wtedy, gdy nie ma łuku. Napięcie biegu jałowego nie powinno przekraczać wymagań normatywnych dla spawarek, lecz szczególnie ono może być przyczyną porażenia elektrycznego, ponieważ zarówno przedmiot spawany, jak i końcówka elektrody nie mogą być izolowane. Zasadniczo obwód spawania nie powinien być uziemiony (uziemianie jest dopuszczalne tylko w przypadku spawania przedmiotów, które są uziemione i nie można tego uziemienia usunąć na czas spawania). Elektryczne urządzenie spawalnicze zazwyczaj wymaga zasilania z sieci jednofazowej lub trójfazowej niskiego napięcia (230 V/400 V). Napięcie zasilania jest również czynnikiem zagrażającym porażeniem elektrycznym. Elektryczne urządzenia spawalnicze powinny spełniać wymagania przepisów i/lub Polskich Norm. 41

42 Rozdział 7 Prąd elektryczny Łuk elektryczny Materiał spawany Uchwyt spawalniczy z elektrodą Uchwyt masowy Przewód spawalniczy elektrody Przewód spawalniczy masowy Elektryczne urządzenie spawalnicze Rys Obwód spawania. Podstawowymi zagrożeniami związanymi z przepływem prądu elektrycznego występującym w obwodzie spawania i obwodzie zasilania spawarki są: porażenie prądem elektrycznym, poparzenie odpryskami stopionego metalu lub żużla, związane z kompatybilnością elektromagnetyczną. Spawanie powinno być wykonywane zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych (Dz. U. Nr 40, poz. 470) przez spawaczy z odpowiednimi uprawnieniami. Zagrożenia związane z porażeniem prądem elektrycznym przy spawaniu elektrycznym Napięcie i prąd w obwodzie spawania oraz napięcie zasilające spawarkę są czynnikami stwarzającymi ryzyko porażenia prądem elektrycznym. Stosowanych jest szereg środków bezpieczeństwa zmniejszających ryzyko związane z tym zagrożeniem. Środki te dotyczą: rozwiązań technicznych w urządzeniach spawalniczych (skuteczność ochrony wymaga właściwego ich zaprojektowania, a następnie utrzymania w sprawności), indywidualnego wyposażenia pracownika (skuteczność ochrony związana jest z dostarczeniem tego wyposażenia i jego stosowaniem przez pracownika) oraz organizacyjnym (związanym z ustanowieniem zasad bezpieczeństwa, przekazania ich w drodze szkolenia i egzekwowania w toku wykonywanej pracy). Podstawowymi czynnikami wpływającym na poziom bezpieczeństwa w warunkach zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym podczas prowadzenia prac spawalniczych jest stan techniczny urządzeń spawalniczych i energetycznej sieci zasilającej, a także przestrzeganie szeregu prostych zaleceń odnośnie sposobu i warunków wykonywania pracy. 42

43 Rozdział 7 Stosowane są następujące środki bezpieczeństwa zmniejszające ryzyko porażenia prądem elektrycznym w pracach spawalniczych: należy stosować czystą i suchą odzież roboczą, obuwie, rękawice i czapkę (hełm) wilgotne lub brudne od opiłków metali części ubioru spawacza będą dobrym przewodnikiem prądu elektrycznego zwiększającym ryzyko porażenia prądem elektrycznym; podczas spawania nie należy dotykać, szczególnie gołymi rękoma, do przedmiotów, do których dołączony jest przewód masowy, ani do innych części aparatury spawalniczej znajdujących się pod napięciem; nie należy uziemiać przedmiotu spawanego urządzenie spawalnicze powinno zapewnić izolację galwaniczną obwodu spawania od obwodu zasilania energią elektryczną, co jest jednym ze środków bezpieczeństwa w przypadku zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym wyjątkiem jest trwałe uziemienie spawanego przedmiotu; zabronione jest zawieszanie przewodów spawalniczych na ramionach lub kolanach oraz prowadzenia ich bezpośrednio przy innych częściach ciała; przed załączeniem urządzenia spawalniczego do pracy należy sprawdzić połączenia elektrody i uchwytu masowego, a przy załączaniu napięcia spawania należy kontrolować położenie elektrody po zakończeniu spawania należy niezwłocznie wyłączyć napięcie spawania; ile to możliwe powinien być zapewniony swobodny dostęp do miejsca spawania elektrycznego oraz do urządzenia spawalniczego, a także do miejsca, w którym można odłączyć zasilanie - możliwość szybkiego dostępu do tych miejsc jest warunkiem udzielenia skutecznej pomocy w przypadku porażenia prądem elektrycznym; należy unikać spawania w warunkach podwyższonej wilgotności pomieszczeń lub na otwartej przestrzeni, szczególnie podczas opadów atmosferycznych i silnego nasłonecznienia jeżeli konieczne jest spawanie w takich warunkach, to, stanowisko spawalnicze powinno być zabezpieczone przed działaniem czynników atmosferycznych, a urządzenie spawalnicze umieszczone poza wilgotnym pomieszczeniem wymagane jest stosowanie urządzeń spawalniczych spełniających wymagania dotyczące dopuszczalnej wartości napięcia bez obciążenia (napięcia biegu jałowego) i oznakowanych przez producenta zgodnie z Polską Normą zalecane jest stosowanie urządzeń spawalniczych o stopniu ochrony obudowy co najmniej IP23; w przypadku zawilgocenia urządzenia spawalniczego należy je wysuszyć i sprawdzić jego izolację poprzez pomiar rezystancji ponowne użycie urządzenia jest możliwe tylko po potwierdzeniu jego sprawności; w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza spawacze powinni stosować rękawice i obuwie elektroizolacyjne; 43

44 Rozdział 7 Prąd elektryczny należy również unikać spawania w środowisku gazów żrących i kurzu tego typu środowisko ogranicza skuteczność izolacji i sprzyja porażeniu prądem elektrycznym w warunkach dużych zanieczyszczeń należy regularnie czyścić urządzenie spawalnicze sprężonym powietrzem oraz czyścić połączenia przewodów spawalniczych za pomocą papieru ściernego i ponownie je dokręcać odpowiednim momentem; podczas prowadzenia prac spawalniczych należy unikać przegrzewania urządzenia spawalniczego i elementów obwodu spawania odpowiednio dostosowując rytm pracy przegrzewanie elementów obwodu spawania powoduje degradację zastosowanych materiałów izolacyjnych i zwiększa ryzyko porażenia prądem elektrycznym w tym celu również zaleca się sytuowanie urządzenia spawalniczego w pewnej odległości od innych obiektów (min. 0,3 m), dbałość o to by jego otwory wentylacyjne nie były przesłonięte oraz systematyczne sprawdzanie poprawności chłodzenia urządzenia przez spawacza; należy stosować urządzenia spawalnicze mające udokumentowane spełnienie wymagań przepisów (rozporządzenie MG w sprawie BHP przy pracach spawalniczych) [1] i Polskich Norm (np. PN-EN [2,3]); należy używać sprawnych urządzeń spawalniczych, które przeszły z wynikiem pozytywnym badanie okresowe (kontrolę okresową) przeprowadzone przez osoby o odpowiednich kwalifi kacjach w ramach kontroli okresowej powinny być wykonywane pomiary rezystancji izolacji oprzewodowania urządzenia spawalniczego oraz ciągłości jego przewodu ochronnego; należy zasilać urządzenie spawalnicze z zastosowaniem obwodów zasilania wyposażonych we właściwe zabezpieczenia nadprądowe i różnicowo-prądowe w warunkach zasilania tymczasowego (plac budowy, spawanie u zleceniodawcy) należy korzystać z odpowiednio wyposażonych rozdzielnic własnych; należy dążyć do odizolowania stanowiska spawania od ziemi poprzez zastosowanie mat elektroizolacyjnych lub podestów drewnianych jest to szczególnie ważne przy spawaniu elektrycznym w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza maty i podesty powinny być trudnozapalne; urządzenia spawalnicze należy podłączać do źródeł zasilania o napięciu zgodnym ze specyfi kacją producenta stosowanie wyższych napięć zasilających może spowodować uszkodzenie (przebicie) izolacji, natomiast niższe napięcia zasilające będą powodowały przeciążenie urządzenia w obu przypadkach możliwe jest przegrzewanie się urządzenia spawalniczego, postępująca degradacja izolacji i wzrost ryzyka porażenia prądem elektrycznym; 44

45 Rozdział 7 należy podłączać elektryczne urządzenia spawalnicze do sieci zasilającej w sposób zapewniający połączenie z przewodem ochronnym (np. do gniazdka sieciowego z bolcem ) należy upewnić się, że takie połączenie jest skuteczne; należy prowadzić doraźne kontrole stanu technicznego i funkcjonowania elektrycznych urządzeń spawalniczych, w szczególności w zakresie występowania uszkodzeń przewodów spawalniczych i ich izolacji (lokalne zmniejszenie przekroju żyły przewodu i/lub uszkodzenie albo częściowy brak izolacji), poprawności działania i prawidłowości izolacji uchwytu elektrody oraz poprawności zamocowania uchwytu masowego, poprawności funkcjonowania układu chłodzenia urządzenia spawalniczego (praca wentylatora i/lub cieczowego układu chłodzenia); należy sprawdzać połączenia przewodów spawalniczych z urządzeniem spawalniczym, elektrodą i uchwytem masowym istotne jest, aby połączenia przewodów masowych nie były obluzowane lub zabrudzone, co prowadziłoby do miejscowego przegrzewania się połączeń; należy stosować przewody spawalnicze o długości i przekroju odpowiednich do odległości stanowiska spawania od urządzenia spawalniczego, wykorzystywanych prądów spawania i ograniczeń producenta urządzenia spawalniczego w tym zakresie przewody spawalnicze powinny być prowadzone od źródła energii bezpośrednio do spawanego przedmiotu lub oprzyrządowania spawalniczego i jak najbliżej miejsca spawania jeżeli przewody spawalnicze muszą być długie, to w celu zwiększenia ich przekroju można stosować połączenia przewodami podwójnymi; przy łączeniu kilku spawalniczych źródeł energii należy zapewnić, aby w stanie bez obciążenia nie spowodować przekroczenia dopuszczalnych wartości napięcia między obwodami wyjściowymi; prace związane z instalowaniem, podłączaniem do zasilania, naprawami, demontażem i przeglądami okresowymi elektrycznych urządzeń spawalniczych powinni wykonywać pracownicy mający odpowiednie uprawnienia. 45

46 Rozdział 7 Prąd elektryczny Zagrożenia poparzeniem odpryskami stopionego metalu lub żużla przy spawaniu elektrycznym Występowanie odprysków stopionego metalu lub żużla przy spawaniu elektrycznym jest zjawiskiem normalnym, o ile ograniczonym do względnie niskiego poziomu. Nadmierne odpryski stopionego metalu lub żużla są istotnym czynnikiem ryzyka poparzenia i powinny być redukowane poprzez prawidłowy dobór pomocniczych materiałów spawalniczych i nastawioną maksymalną wartość prądu spawania. Środkami bezpieczeństwa zmniejszającymi ryzyko związane z zagrożeniem poparzeniem odpryskami stopionego metalu lub żużla są: stosowanie indywidualnych środków ochronnych takich jak: maska spawalnicza, robocza odzież ochronna, kask lub czapka, odpowiednie obuwie robocze i rękawice ochronne, fartuch spawalniczy; stosowanie odpowiednich materiałów dodatkowych (elektrody otulone, drut spawalniczy), tzn. takich, dla których przeznaczenie i parametry spawania przedstawione w karcie charakterystyk materiałów dodatkowych do spawania są zgodne z zakresem prowadzonych prac spawalniczych; stosowanie zalecanych natężeń prądu spawania (wartość minimalna i maksymalna) przy wybranej średnicy elektrody; stosowanie zalecanej biegunowości podłączenia elektrody spawalniczej do spawarki (najczęściej korzysta się z biegunowości dodatniej, lecz niektóre prace spawalnicze wykonuje się z biegunowością ujemną); stosowanie się do ograniczeń dotyczących pozycji spawania; stosowanie odpowiednio wysuszonych elektrod otulonych. Zagrożenia związane z kompatybilnością elektromagnetyczną przy spawaniu elektrycznym Stosowanie nowoczesnych spawarek invertorowych (prądu stałego z przemianą częstotliwości) jest bardzo praktyczne (niska masa urządzenia) poprawia jakość spawania i zmniejsza ryzyko porażenia prądem elektrycznym lecz jest przyczyną emisji zakłóceń promieniowanych (w postaci fali elektromagnetycznej) i przewodzonych (w postaci zaburzeń przenoszących się po sieci zasilającej). Inne rodzaje spawarek są również źródłem emisji zaburzeń 46

47 Rozdział 7 elektromagnetycznych. Wymagania w tym zakresie (np. norma PN-EN :2010) dopuszczają wyższe poziomy zakłóceń niż obowiązujące w przypadku zwykłych urządzeń elektrycznych stosowanych w środowisku przemysłowym lub handlowym (także lekko przemysłowym i mieszkalnym). Szczególnie przerywany rytm pracy spawarki powodujący skokowe zmiany obciążenia sieci, przy znacznych mocach stosowanych w spawaniu może być przyczyną powstawania przepięć i zapadów napięcia. W środowisku przemysłowym możliwe jest zakłócanie pracy elektronicznych urządzeń sterowniczych, w tym wyposażenia związanego z bezpieczeństwem użytkowania maszyn. Zakłócenia pracy tych urządzeń są szczególnie krytyczne, ponieważ mogą powodować znaczny wzrost ryzyka użytkowania maszyn. W środowisku handlowym prace spawalnicze mogą powodować zakłócenia w pracy urządzeń elektronicznych (komputery, kasy, urządzenia biurowe, odbiorniki radiowe i telewizyjne) polegające np. na resetowaniu lub nawet ich uszkodzenie. Natomiast po stronie użytkownika tych urządzeń można i należy zmniejszać to ryzyko następującymi organizacyjnymi środkami bezpieczeństwa: podłączanie urządzeń spawalniczych do obwodu zasilania możliwie odległego (odseparowanego) od obwodów zasilających urządzenia elektroniczne, w środowisku przemysłowym wyłączanie z użytkowania maszyn (a także bliskich urządzeń biurowych) znajdujących się w pobliżu prowadzonych prac spawalniczych lub zasilanych z tych samych obwodów, które zostaną wykorzystane do zasilania urządzeń spawalniczych, w środowisku handlowym wyłączanie urządzeń elektronicznych na czas prowadzenia prac spawalniczych (ekipa spawająca powinna uprzedzić pracowników lub mieszkańców), Obowiązek ograniczania ryzyka wynikającego z zagrożeń związanych z kompatybilnością elektromagnetyczną przede wszystkim dotyczy producentów urządzeń spawalniczych. jeżeli wyłączenie maszyn lub urządzeń nie jest możliwe w związku z prowadzeniem prac spawalniczych, należy dodatkowo monitorować pracę maszyn i urządzeń przez niezależne osoby w celu niezwłocznego reagowania w przypadku istotnego zaburzenia ich działania. Literatura do rozdziału 1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych (Dz. U. Nr 40, poz. 470) 2. PN-EN : Sprzęt do spawania łukowego Część 1: Spawalnicze źródła energii 3. PN-EN :2010 Sprzęt do spawania łukowego Część 10: Wymagania dotyczące kompatybilności elektromagnetycznej (EMC) 4. Instrukcje użytkowania spawarek elektrycznych 47

48 Rozdział 8 48

49 8. Pola elektromagnetyczne Prąd elektryczny, wykorzystywany w procesie spawania elektrycznego, przepływający w obwodzie tworzonym przez: agregat spawalniczy, kabel zasilający elektrodę, elektrodę, spawane materiały i kabel powrotny, jest przyczyną emisji pola elektromagnetycznego z tego obwodu (rys. 8.1). I H Rys Schematyczna reprezentacja, występującego podczas spawania elektrycznego, zjawiska emisji pola magnetycznego (H) z obwodu zasilającego elektrodę prądem elektrycznym (I) W związku z tym, że proces spawania elektrycznego przebiega przy wykorzystaniu prądów o wysokich natężeniach, przy niskich napięciach elektrycznych w obwodzie wyjściowym agregatu spawalniczego, podczas spawania emitowane jest pole elektromagnetyczne o dominującej składowej magnetycznej. W dalszej części opracowania będzie ono skrótowo określane terminem pole magnetyczne. Źródłem pola magnetycznego podczas spawania (gdy zapalony jest łuk elektryczny) są: kable łączące agregat spawalniczy z elektrodami elektroda spawalnicza (topliwa lub nietopliwa) agregat spawalniczy (w mniejszym stopniu niż wymienione powyżej kable i elektroda). 49

50 Rozdział 8 Pola elektromagnetyczne Natężenie pola magnetycznego zmniejsza się przy oddalaniu od źródła pola (rys. 9.2). Przykładowo, jeśli przyjmiemy, że w odległości 5 cm natężenie pola ma wartość, którą określimy jako 100 %, to w różnych odległościach od wyprostowanego kabla względne natężenia pola magnetycznego wynosi: 10 cm 50% 25 cm 20% 50 cm 10%. Rys Zależność względnej wartości natężenia pola magnetycznego od odległości od kabla. Przy kablach zwiniętych w pętle natężenie pola magnetycznego jest wielokrotnie większe niż przy pojedynczym wyprostowanym kablu. Ponadto przy różnych procesach spawalniczych (takich jak MMA, MIG/MAG, TIG) wykorzystywane są prądy o różnych częstotliwościach, a także zarówno przemienne (AC), jak i prostowane (tzw. prądy stałe DC). Ze względu na zagrożenie zdrowia i bezpieczeństwa, wynikające z oddziaływania pól elektromagnetycznych na pracowników i materialne elementy środowiska pracy, pole elektromagnetyczne zaliczane jest do szkodliwych czynników środowiska. Badania naukowe sugerują m.in. zwiększoną podatność na choroby nowotworowe ludzi przewlekle narażonych na pola elektromagnetyczne. Ponadto oddziaływanie pola elektromagnetycznego może powodować zakłócenia w pracy elektronicznych implantów medycznych (np. elektrostymulatorów serca), a także zakłócenia w pracy urządzeń kontrolno-pomiarowych eksploatowanych w pobliżu spawarek. Z tego powodu poziom ekspozycji na pole magnetyczne w środowisku pracy podlega ocenie i powinien być ograniczany. 50

51 Rozdział 8 Miarą zagrożenia na stanowisku pracy jest natężenia pola magnetycznego (oznaczane symbolem H i wyrażane w amperach na metr (A/m)). Poziom ekspozycji spawacza zależy od natężenia pola magnetycznego emitowane podczas spawania i od organizacji stanowiska pracy i sposobu wykonywania spawania. Limity narażenia stanowione przez prawo pracy są zależne od częstotliwości pola. Z tego powodu względna ocena poziomu narażenia spawaczy, wykonujących prace z wykorzystaniem różnych procesów spawalniczych, może się znacznie różnić pomimo stosowania prądu o podobnym natężeniu. Zależnie od charakteru wykonywanych spawów, pracownicy wykonują je w bardzo różnej pozycji ciała (pochylony, klęczący, wyprostowany z ręką wyciągniętą nad głową itp.) i przy bardzo różnych ułożeniach kabli. Proces spawania powszechnie wykonywany jest ręcznie - elektrodą trzymaną w specjalnym uchwycie w dłoni, gdy kable ułożone są swobodnie tuż przy ciele pracownika, a czasami wręcz ułożone na kolanach czy ramieniu. W takim przypadku bardzo mała odległość omówionego źródła pola magnetycznego od pracownika skutkuje stosunkowo silnym oddziaływaniem pola na ciało pracownika. Ograniczaniu ekspozycji spawaczy sprzyja: odsuwanie pracownika na od kabli zasilających elektrody organizacja stanowiska pracy, tak aby kable nie znajdowały się bezpośrednio przy ciele pracownika uświadomienie pracowników charakteru zagrożeń elektromagnetycznych i sposobów ich ograniczania oznakowanie stanowisk prac spawania elektrycznego jako miejsc, gdzie występują pola elektromagnetyczne i zagrożenia dla użytkowników implantów medycznych. Dostępne obecnie ubiory ochronne przeznaczone do ochrony spawaczy przed innymi, omówionymi wcześniej zagrożeniami zawodowymi, nie chronią przed oddziaływaniem pola elektromagnetycznego. Brak również specjalistycznych ubiorów chroniących przed oddziaływaniem pola magnetycznego. Ochronę pracowników należy więc zapewnić wspomnianymi metodami organizacyjnymi. Literatura do rozdziału 1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [DzU nr 0, poz. 817, 2014]. 2. Norma PN-T-06580:2002: Ochrona pracy w polach i promieniowaniu elektromagnetycznym w zakresie częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz 3. Karpowicz J, Gryz K.: Ograniczanie ryzyka zawodowego przy źródłach pól elektromagnetycznych (1) środki ochrony zbiorowej i indywidualnej. Bezpieczeństwo Pracy, 2009, nr 1(448), s Karpowicz J, Gryz K.: Ograniczanie ryzyka zawodowego przy źródłach pól elektromagnetycznych (2) wybrane źródła pól i charakterystyka odzieży ochronnej. Bezpieczeństwo Pracy, 2009, nr 2(449), s

52 Dzielimy się wiedzą i doświadczeniem. Poszukujemy innowacji. 3M Poland Sp. Z o. o. Dział Bezpieczeństwa Pracy Al. Katowicka 117, Kajetany Nadarzyn Tel CIOP-PIB ul. Czerniakowska Warszawa Tel Poddać recyklingowi 3M Wszystkie prawa zastrzeżone. 3M i Speedglas są znakami towarowymi fi rmy 3M.