Ocena atrakcyjności turystycznej fragmentu sieci szlaków pieszych w Karkonoskim Parku Narodowym

Transkrypt

1 Rogowski M. 2010: Ocena atrakcyjności turystycznej fragmentu sieci szlaków pieszych w Karkonoskim Parku Narodowym. Opera Corcontica 47/2010 Suppl. 1: Ocena atrakcyjności turystycznej fragmentu sieci szlaków pieszych w Karkonoskim Parku Narodowym The assessment to tourist trails attraction in the Karkonosze National Park Mateusz Rogowski Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Pl. Uniwersytecki 1, Wrocław, m.rogowski@geogr.uni.wroc.pl, mustagh@wp.pl Abstrakt Atrakcyjność turystyczna szlaków pieszych jest zjawiskiem niezaprzeczalnym, choć trudnym do jednoznacznego określenia. Z tego względu w literaturze podmiotu brakuje tego typu opracowań, a większośći z nich analizuje atrakcyjność środowiska geograficznego dla potrzeb turystyki. Celem niniejszego artykułu jest określenie atrakcyjności turystycznej fragmentu sieci szlaków pieszych zlokalizowanych w Karkonoszach, pomiędzy Karpaczem a Śnieżką. Całość analizy uwzględnia wszystkie elementy mające wpływ na turystyczną atrakcyjność szlaków, mianowicie wartość walorów turystycznych, dostępność komunikacyjną i stan zagospodarowania turystycznego. Metodą oceny jest bonitacja punktowa. Większość analizowanych odcinków szlaków jest atrakcyjna lub bardzo atrakcyjna, natomiast szlaki są atrakcyjne, gdyż analizowany obszar jest jednym z najatrakcyjniejszych regionów w Sudetach. Abstract High tourist attraction of mountain tourist trails is undeniable phenomenon and concurrently hard to measure. From this reason, there are not many examples of tourist attraction evaluation in geographical research. The majority of exist studies concern geographic environment for tourist attractiveness but lack of the research methods causes that there is no comprehensive research about tourist attracitveness of trails. The aim of presentation is to make evaluation of the trails system between Karpacz and Sniezka Mt. in the Karkonosze Mts. The analysis carries out all elements to making tourist attractive of trails: worth of tourist values, grade of communication access and condition of tourist development. The quality classes is a the method of evaluation. The majority of trails segments are attractive and very attractive and trails are attracitive, because this area as one of the most attractive in Sudety Mts. Słowa kluczowe: szlak pieszy, atrakcyjność turystyczna, bonitacja punktowa, Karkonoski Park Narodowy Keywords: tourist trails, tourist attractiveness, the points bonitation, Karkonosze National Park Wstęp W Karkonoskim Parku Narodowym piesze szlaki turystyczne decydują o możliwościach penetracyjnych tego obszaru, gdyż wyłącznie w ich obrębie może odbywać się ruch turystyczny. Z tego 303

2 Rogowski: Ocena atrakcyjności turystycznej fragmentu szlaków pieszych KPN względu ich atrakcyjność turystyczna jest istotnym zagadnieniem w udostępnianiu Karkonoszy dla turystów. Dlatego też, tak ważne jest aby na obszarach górskich szlaki turystyczne były wytyczone w sposób dający poczucie bezpieczeństwa turystom, umożliwiały poznanie walorów turystycznych, a także pełniły funkcje ochronne dla otaczającej przyrody. Celem opracowania jest ocena atrakcyjności turystycznej sieci szlaków pieszych zlokalizowanych pomiędzy Karpaczem a Śnieżką, co stanowi pierwszą tego typu próbę uwzględniającą kilka szlaków. Ocenie zostało poddanych 8 szlaków pieszych o łącznej długości około 50 kilometrów, których zestawienie przedstawia Tab. 1. Tab. 1. Zestawienie szlaków pieszych objętych oceną. The tourist trails estimated. Lp. Szlak turystyczny Przybliżona długość szlaku 1 szlak niebieski: Karpacz Biały Jar Droga Jubileuszowa 11 km 2 szlak zielony: Szeroki Most Karpacz Biały Jar Polana 6 km 3 szlak żółty: Karpacz Biały Jar Biały Jar 5 km 4 szlak czarny: Karpacz Biały Jar Przełęcz pod Śnieżką 6 km 5 szlak czerwony: Karpacz Biały Jar Przełęcz pod Śnieżką 7 km 6 szlak żółty: Karpacz Łomniczka schronisko Nad Łomniczką 4 km 7 szlak czarny: Karpacz stacja kolejowa Sowia Przełęcz 6 km 8 szlak czerwony: Sowia Przełęcz Przełęcz pod Śnieżką 5 km Obszarem na którym zlokalizowane są badane szlaki to fragment północnego skłonu Karkonoszy z grzbietem głównym pomiędzy Równią pod Śnieżką na zachodzie, a Sowią Przełęczą na wschodzie. Szlaki turystyczne w tym rejonie mają swój początek w Karpaczu i prowadzą w kierunku głównego grzbietu. Jak podaje Raj (2008), omawiany obszar z punktu widzenia geomorfologicznego jest unikatowy pod wieloma względami. Łączy on w sobie typowy krajobraz gór średnich z elementami rzeźby wysokogórskiej będącej dziedzictwem lokalnego zlodowacenia w przeszłości. Najbardziej charakterystyczne są rozległe płaskie obszary położne na grzbiecie, stanowiące relikty trzeciorzędowych zrównań wierzchowinowych (Równia pod Śnieżką), malowniczo położone skałki o fantastycznych kształtach (skałki Kotki i skałki w dolinie Pląsawy) oraz kotły polodowcowe (Mały Staw, kocioł Łomniczki) czy nisze niwalne (Biały Jar). Jak podaje Czerwiński (2009), pod względem geologicznym omawiany obszar należy do granitowego masywu karkonosko-izerskiego otoczonego skałami metamorficznymi. Na ich kontakcie skały uległy dalszemu przeobrażeniu w wyniku czego powstały bardzo odporne hornfelsy, z których zbudowany jest Czarny Grzbiet ze Śnieżką. Omawiane szlaki zlokalizowane są we wszystkich piętrach roślinnych Karkonoszy, począwszy od piętra pogórza, przez regiel dolny i górny, po piętro subalpejskie i alpejskie. Dotychczasowe doświadczenia w ocenie szlaków turystycznych były podejmowane dość rzadko. Istnieją tradycyjne metody oceny szlaków pieszych, w których ocenie poddawane są różne komponenty środowiska geograficznego (Sewerniak 1979, Sewerniak 1984, Drobniak 1979, Danilkiewicz 1999, Kurczewski 1999). Pierwsze założenia niniejszej metody oceny szlaków turystycznych zostały już opublikowane (Rogowski 2008). W niektórych ocenach uwzględniono również walory pozaprzyrodnicze (Deja 1982, Kucharska 2006). Osobną grupę prac stanowią oceny wyłącznie walorów widokowych krajobrazu na szlaku turystycznym (Skarżyński 1991, Pietrzak et al. 1999, Borkowski 2003, Matuszewska 2008, Rogowski 2009). Ponadto powstała również kompleksowa metoda oceny atrakcyjności turystycznej dróg samochodowych (Werner 1978), którą z powodzeniem można zastosować do oceny szlaków pieszych. 304

3 Opera Corcontica 47/2010 suppl. 1 Założenia metody oceny atrakcyjności turystycznej szlaków pieszych Metoda oceny atrakcyjności turystycznej uwzględnia szereg czynników decydujących o turystycznej wartości szlaku i jego otoczenia, które zostały podzielone na trzy grupy: walory turystyczne, dostępność komunikacyjną i zagospodarowanie turystyczne. Istotą metody jest ocena walorów turystycznych w obrębie transektu szlaku pieszego (walory krajobrazowe, walory widokowe krajobrazu oraz wartość i nasycenie atrakcji turystycznych), dostępności komunikacyjnej odcinków w oparciu o punkty węzłowe oraz stanu jego zagospodarowania wraz z oceną nawierzchni szlaku. Metodą oceny jest bonitacja punktowa stosowana najczęściej ocenie środowiska geograficznego dla potrzeb turystyki (Warszyńska & Jackowski 1978, Bartkowski 1986, Sołowiej 1992, Lijewski et al. 2002). Każdy analizowany szlak został podzielony na 1 kilometrowe odcinki badawcze. Wszystkie kryteria oceny, prócz zagospodarowania turystycznego zostały podzielone na cztery klasy, w przypadku których punktacja waha się od 1 do 4. Dla oceny zagospodarowania turystycznego uwzględniono trzy klasy, punktowane od 1 do 3. Dalszym etapem jest zsumowanie małych punktów i podział na cztery przedziały, za które przydzielane są tzw. duże punkty (od I do IV) decydujące o ocenie walorów krajobrazowych i widokowych, punktowych atrakcji turystycznych, dostępności komunikacyjnej i zagospodarowania turystycznego odcinka. W dalszej kolejności następuje zsumowanie dużych punktów dla trzech pierwszych kategorii, które są składowymi oceny walorów turystycznych. Analogicznie również następuje wyróżnienie czterech przedziałów, za które przydzielane są ponownie tzw. duże punkty (od I do IV) decydujące o ocenie walorów turystycznych. Ostatnim etapem jest przemnożenie dużych punktów dla walorów turystycznych, dostępności komunikacyjnej i zagospodarowania turystycznego odcinka przez roboczo oszacowany wskaźnik wartości wynoszący 4 dla walorów turystycznych, 3 dla zagospodarowania turystycznego i 2 dla dostępności komunikacyjnej. Wskaźnik ten został ustalony intuicyjnie na podstawie wyników badań pilotażowych pośród turystów, które miały miejsce wiosną 2009 roku i zostanie zweryfikowany w oparciu o wyniki badań ankietowych pośród turystów i przewodników terenowych i górskich, które aktualnie trwają. Ponadto cała procedura oceny jest możliwa do wykonania w oparciu o narzędzia GIS pod warunkiem zebrania odpowiedniej ilości danych wejściowych. Walory krajobrazowe zostały ocenione na podstawie pięciu równoważnych kryteriów. Pierwszym z nich jest typ form rzeźby terenu, w obrębie którego poprowadzony został oceniany odcinek. Najwyżej oceniane są odcinki prowadzące grzbietem górskim, w dalszej kolejności stokiem czy dnem kotła polodowcowego lub niszy niwalnej. Kolejną grupę tworzą dna dolin i kotlin śródgórskich, natomiast najniższą punktację uzyskują odcinki poprowadzone płaskim dnem dolin i kotlin podgórskich. Drugim kryterium jest wskaźnik dynamiki rzeźby szlaku określający sumę zejść i podejść wyrażoną w metrach na odcinek szlaku. Przedziały wysokościowe w obrębie odcinków są następujące: 0 50 m, m, m i powyżej 200 m. Trzecim kryterium oceny walorów krajobrazowych jest waloryzacja dominującego typu pokrycia terenu. Najniżej ocenione zostały odcinki poprowadzone pośród zabudowań, w dalszej kolejności są grunty orne, trzecią grupę tworzy pokrycie leśne, kosodrzewina i łąki, natomiast najwyższą wartość posiada otoczenie wód powierzchniowych. Kolejnym kryterium jest ocena zmienności pokrycia terenu wzdłuż transektu odcinka. W tym przypadku uwzględniane są zmiany pokrycia występujące jednocześnie po jednej (strefy ekotonowe) oraz po obu stronach szlaku. Małe zróżnicowanie pokrycia ma miejsce wówczas, gdy wzdłuż odcinka szlaku występują maksymalnie 2 wydzielenia, średnie, gdy jest ich 3 4, duże 5 6, natomiast bardzo duże, powyżej 6 zmian pokrycia terenu. Ostatnim kryterium jest przebieg szlaku w obrębie powierzchniowych form ochrony przyrody, gdyż zgodnie z ustawą o ochronie przyrody mają one na celu ochronę przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu. Maksymalną liczbę punktów uzyskuje odcinek szlaku prowadzący w obrębie parku narodowego, w dalszej kolejności jest park krajobrazowy, następnie obszar chronionego krajobrazu, a najniższa punktacja związana jest z obszarem Natura

4 Rogowski: Ocena atrakcyjności turystycznej fragmentu szlaków pieszych KPN W ocenie walorów widokowych krajobrazu analizie zostaje poddany jeden stożek widokowy (panorama z punktu widokowego) w obrębie odcinka o najdalszym zasięgu widzialności i największym rozwinięciu horyzontalnym. Panoramy te oceniane są w oparciu o waloryzację sześciu równoważnych cech: zasięgu widzialności, rozwinięcia horyzontalnego, rozwinięcia wertykalnego, ilości planów w krajobrazie, mozaikowości krajobrazu oraz istnienia dominant w krajobrazie. Dla zasięgu widzialności wyróżnione zostały następujące przedziały: 0 3 km, 3 6 km, 6 12 km i powyżej 12 km widzialności. Przedziały dla rozwinięcia horyzontalnego wyglądają następująco: 0 60, , i powyżej 240, natomiast do rozwinięcia wertykalnego: 0 25, 25 50, i powyżej 75. Każdy plan w panoramie uzyskuje kolejny punkt, a w przypadku co najmniej 4 planów ustalono najwyższą ocenę. Podobne postępowanie ma miejsce w przypadku mozaikowości krajobrazu w stożku widokowych. Występowanie dominant w panoramie jest kryterium dodatkowym, w przypadku którego każda dominanta uzyskuje 1 pkt. W ocena punktowych atrakcji turystycznych uwzględnia cztery równoważne kryteria. Pierwszym z nich jest ranga atrakcji turystycznych uwzględniająca atrakcje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze. Do grupy o najniższej punktacji należą pojedyncze skały, drzewa, kaskady i pomniki. Drugą grupę tworzą przełęcze, grupy skał, polany i potoki które przecina analizowany odcinek, ponadto muzea regionalne, schroniska turystyczne, skocznie narciarskie i cmentarze. Do trzeciej grupy zaliczono wodospady i wyższe szczyty oraz kościoły i wyciągi krzesełkowe. Grupę najwyższej rangi atrakcji turystycznych na omawianym obszarze tworzą kotły polodowcowe ze stawami, nisze niwalne oraz najwyższy szczyt jakim jest Śnieżka. Następnym kryterium oceny jest unikatowość atrakcji, w przypadku której wyróżnione została skala lokalna, regionalna, krajowa i międzynarodowa. Sposób opisu atrakcji turystycznej w reprezentatywnym przewodniku po regionie i na mapie turystycznej jest kolejnym kryterium oceny. Najniższą punktację uzyskuje walor który został wyłącznie oznaczony na mapie turystycznej. Wyżej punktowane jest istnienie opisu atrakcji w przewodniku lub na awersie mapy. Kolejną grupą są atrakcje posiadające szeroki opis w przewodniku nie stosującym klasyfikacji gwiazdkowej lub oznaczenie * lub ** w przewodniku stosującym taką klasyfikację. Najwyższą punktację uzyskuje atrakcja posiadająca bardzo szeroki opis w przewodniku lub gdy została oznaczona maksymalną ilością gwiazdek. Dostępność komunikacyjna szlaku jest pochodną dostępności punktów węzłowych zlokalizowanych wzdłuż analizowanego szlaku. Za punkt węzłowy uznano skrzyżowanie badanego szlaku z innym szlakiem pieszym, a uzupełnieniem są punkty, w których znajduje się przystanek autobusowy lub stacja kolejowa. Dostępność komunikacyjna węzłów szlaku została wykonana po wcześniejszym przeanalizowaniu połączeń szlakami pieszymi, kierunków połączeń drogowych, a także możliwości dojazdu środkami komunikacji drogowej i kolejowej. Ilość połączeń szlaku określa rangę węzła. Klasa techniczna drogi decyduje o możliwości dojazdu do szlaku własnym środkiem transportu droga gruntową, utwardzoną o podłożu afaltowym, drugorzędną (wojewódzką) i główną (krajową). Dojazd do węzła za pomocą środków komunikacji publicznej uwzględnia ilość połączeń (mniej/więcej niż 5 i 10 dziennie) oraz ich rodzaj (osobowe, pospieszne). Wyższą wartość posiadają połączenia pospieszne, gdyż są one relacji dalekobieżnej. Ponadto w ocenie uwzględniono również wyciągi krzesełkowe skracające czas dotarcia w górne partie Karkonoszy. Ocena stanu zagospodarowania turystycznego uwzględnia nasycenie obiektami noclegowymi, gastronomicznymi i towarzyszącymi oraz stan nawierzchni szlaku. W przypadku bazy noclegowej i gastronomicznej najwyżej ocenione są odcinki wzdłuż których zlokalizowane są obiekty poza obszarem zabudowanym, gdyż wówczas obsługują one niemal wyłącznie użytkowników szlaków pieszych. Niżej ocenione są odcinki w obszarze zabudowanym ponieważ te obiekty służą wszystkim odwiedzającym, a nie tylko turystom wybierającym się na analizowane szlaki, natomiast najniżej, obiekty w obszarze zabudowanym poza szlakiem. Obiekty towarzyszące zostały pogrupowane w zależności od ich zdolności obsługowej. Najniższą wartość posiadają ławy, stoły i ławostoły, średnią drogowskazy, tablice informacyjne i wiaty turystyczne, a najwyższą zagospodarowane miejsca odpoczynku przy schroniskach i najważniejszych atrakcjach turystycznych oraz wyciągi krzesełkowe, 306

5 Opera Corcontica 47/2010 suppl. 1 koleje linowe, parkingi i punkty informacji turystycznej. Ostatnim czynnikiem była ocena wpływu nawierzchni szlaku na komfort marszu. W tym wypadku uwzględniany był największy udział danej nawierzchni wzdłuż odcinka szlaku. Na potrzeby analiz przestrzennych pozyskano z Pracowni GIS Karkonoskiego Parku Narodowego numeryczny model terenu w postaci TIN oraz warstwy pokrycia terenu, szlaków turystycznych i zagospodarowania turystycznego. Ponadto uzupełnieniem były zdjęcia satelitarne z witryny Google Earth oraz poszczególne warstwy tematyczne (walory turystyczne, elementy zagospodarowania turystycznego). Ponadto dokonano ocen stożków widokowych w oparciu o ich zdjęcia wykonane w terenie. Walory krajoznawcze były oceniane przy wykorzystaniu mapy turystycznej Karkonoszy i reprezentatywnego przewodnika turystycznego po regionie, w którym zastosowano klasyfikację gwiazdkową. Wyniki oceny atrakcyjności turystycznej szlaków Analizowane szlaki zostały podzielone na 1-kilometrowe odcinki w obrębie których następowała ocena składowych atrakcyjności turystycznej jak i końcowa ocena. Najbardziej rozwinięta jest ocena walorów turystycznych, na którą składają się oceny walorów krajobrazowych, widokowych krajobrazu oraz wartości i nasycenia atrakcji turystycznych. Atrakcyjne walory krajobrazowe analizowanych szlaków związane są z dużym zróżnicowaniem rzeźby i pokrycia terenu Karkonoszy. Oceniane szlaki prowadzą przeważnie północnymi stokami, które w trzech miejscach zostały podcięte przez kotły polodowcowe Małego Stawu i Łomniczki oraz niszę niwalną Białego Jaru, co stanowi spore urozmaicenie krajobrazowe. Szlaki poprowadzone w obrębie tych form oraz po wierzchowinie Karkonoszy zostały ocenione najwyżej. Wskaźnik dynamiki rzeźby dla poszczególnych odcinków jest zróżnicowany, gdyż szlaki prowadzą słabo nachylonymi podnóżami Karkonoszy, mocno nachylonymi stokami oraz niemalże płaskim grzbietem głównym. Z tego względu wskaźnik dynamiki rzeźby oscyluje pomiędzy 24 a 208 m/km szlaku. Najwyższe wartości wskaźnika ( m/km szlaku) charakteryzują odcinki podejściowe na główny grzbiet z maksymalną wartością dla odcinka szlaku czerwonego prowadzącego na szczyt Śnieżki od strony Czarnego Grzbietu (208 m/km szlaku). Natomiast najwyższy wskaźnik dla całego szlaku osiąga średnią wartość 143 m/km, dla czerwono znakowanej ścieżki prowadzącej grzbietem głównym Karkonoszy pomiędzy Sowią Przełęczą, Śnieżką a Przełęczą pod Śnieżką. Najniższe wartości dynamiki rzeźby na szlaku występują w obrębie Równi pod Śnieżką (24 50 m/km szlaku). Pokrycie terenu jest bardzo zróżnicowane z racji dobrze wykształconej piętrowości roślinnej. Z racji braku znaczących zbiorników wodnych, najwyżej oceniono odcinki prowadzące pośród lasów reglowych, kosodrzewiny piętra subalpejskiego i muraw wysokogórskich piętra alpejskiego, natomiast najniżej pośród zabudawań Karpacza. Urozmaicone pokrycie terenu w obrębie grzbietu głównego sprawia, że szlaki poprowadzone na wierzchowinie są atrakcyjniejsze pod tym względem od szlaków podejściowych. Jest to również spowodowane otwartością krajobrazu, w wyniku którego pokrycie roślinne wierzchowiny umożliwia obserwację widoków. Największa zmienność pokrycia (>6 wydzieleń wzdłuż odcinka) ma miejsce w kotle Małego Stawu i na Równi pod Śnieżką na szlaku niebieskim, w górnej części doliny i kotle Łomniczki na szlaku czerwonym oraz wzdłuż całego grzbietowego fragmentu szlaku czerwonego pomiędzy Sowią Przełęczą a Przełęczą pod Śnieżką. Najmniejszą zmiennością charakteryzuje się szlak żółty prowadzący doliną Łomniczki. Ponadto też spore fragmenty szlaków prowadzą w obrębie Karkonoskiego Parku Narodowego, co znacznie podnosi ich wartość punktową. Atrakcyjność walorów krajobrazowych wszystkich omawianych szlaków jest dość znaczna z racji ich lokalizacji w bardzo wartościowym pod względem przyrodniczym obszarze jakim są Karkonosze. Jedynie dwa szlaki posiadają średnioatrakcyjne walory krajobrazowe, kolejnych pięć atrakcyjne, natomiast jeden bardzo atrakcyjne. Wyniki tych analiz ukazuje Ryc. 1. W ocenie walorów widokowych najwyżej oceniono punkty widokowe zlokalizowane zarówno na wierzchowinie Karkonoszy jak również w jej sąsiedztwie, gdyż z tych miejsc rozciągają się panoramy na Kotlinę Jeleniogórską, Góry Izerskie, Kaczawskie i Rudawy Janowickie. Niekiedy 307

6 Rogowski: Ocena atrakcyjności turystycznej fragmentu szlaków pieszych KPN Ryc. 1. Składowe oceny atrakcyjności turystycznej szlaków pieszych. Fig. 1 The tourist trails attraction evaluation components. również przy dobrej widoczności możliwa jest obserwacja Pogórza Izerskiego i Kaczawskiego z Ostrzycą i Wilkołakiem oddalonymi o przeszło 50 km. Z głównego grzbietu rozciągają się także widoki na czeską część Karkonoszy w łączności z Podgórzem Karkonoskim. Najatrakcyjniejsze walory widokowe posiadają punkty widokowe zlokalizowane na szczycie Śnieżki, Czarnego Grzbietu, Kopy i na Polanie Złotówka. Wszystkie panoramy posiadają największy zasięg widzialności (>12 km) co związane jest z wyniosłością Karkonoszy i sprzyjającym układem grzbietów sudeckich, największym rozwinięciem horyzontalnym (>240 ), dużą ilością planów w krajobrazie (do 8) i sporą mozaikowością (do 7 elementów). Punkty widokowe zlokalizowane są przeważnie w lokalnych wyniesieniach na szlaku, powyżej górnej granicy lasu, co powoduje że panoramy z nich nie są niczym zasłonięte. Najniżej ocenione zostały walory widokowe odcinków prowadzących pośród zabudowań oraz lasów reglowych, które stanowią krajobraz zamknięty w kontekście fizjonomicznym. Atrakcyjność walorów widokowych krajobrazu wszystkich analizowanych szlaków jest również duża. Jedynie jeden z nich posiada mało atrakcyjne walory widokowe, kolejny średnio atrakcyjne, cztery atrakcyjne i dwa bardzo atrakcyjne. Wyniki tych analiz ukazuje Ryc. 2. Wzdłuż analizowanych szlaków znajduje się duża ilość różnorodnych atrakcji turystycznych, spośród których najwyżej oceniono szczyt Śnieżki, Czarnej Kopy oraz Mały Staw (walory krajoznawcze przyrodnicze) oraz Świątynię Wang, kaplicę św. Wawrzyńca, Symboliczny Cmentarz Ofiar Gór w dolinie Łomniczki oraz schronisko turystyczne Samotnia (walory krajoznawcze pozaprzyrodnicze). Tab. 2 przedstawia zestawienie odcinków z najważniejszymi atrakcjami krajoznawczymi. Wzdłuż czerwonego szlaku grzbietowego zlokalizowane są najważniejsze atrakcje turystyczne jakimi są szczyt Śnieżki, Czarny Grzbiet z Czarną Kopa, kaplica św. Wawrzyńca i schronisko Śląski Dom. Ponadto szlak niebieski posiada równie wartościowe i różnorodne atrakcje turystyczne, którymi są Muzeum Zabawek, Świątynia Wang, Mały Staw i schroniska Samotnia oraz Strzecha Akademicka. Zestawienie ocen walorów krajobrazowych, widokowych krajobrazu i atrakcji krajoznawczych przedstawia Ryc. 2. Oceny te są składowymi oceny walorów turystycznych szlaków pieszych, które ukazuje Ryc. 3. Porównując ze sobą wyżej przedstawione wyniki można zauważyć, że istnieje duża zależność pomiędzy oceną walorów krajobrazowych i atrakcji turystycznych (0,93), ponieważ występowanie 308

7 Opera Corcontica 47/2010 suppl Ocena walorów krajobrazowych Ocena walorów widokowych Ocena wartości i nasycenia atrakcji turystycznych Ryc. 2. Ocena walorów krajobrazowych, widokowych krajobrazu oraz wartości i nasycenia atrakcji turystycznych badanych szlaków. Fig. 2 The assessment of landscapes values, scenic values and sightseeing values in tourist trails. Numery szlaków: 1. szlak niebieski: Karpacz Biały Jar Droga Jubileuszowa; 2. szlak zielony: Szeroki Most Karpacz Biały Jar Polana; 3. szlak żółty: Karpacz Biały Jar Biały Jar; 4. szlak czarny: Karpacz Biały Jar Przełęcz pod Śnieżką; 5. szlak czerwony: Karpacz Biały Jar dolina Łomniczki Przełęcz pod Śnieżką; 6. szlak żółty: Karpacz stacja kolejowa schronisko Nad Łomniczką ; 7. szlak czarny: Karpacz stacja kolejowa Sowia Przełęcz; 8. szlak czerwony: Sowia Przełęcz Śnieżka Przełęcz pod Śnieżką./The footpaths: 1. blue: Karpacz Biały Jar Jubieluszowa Road; 2. green: Szeroki Bridge Karpacz Biały Jar Polana; 3. yellow: Karpacz Biały Jar Biały Jar; 4. black: Karpacz Biały Jar Śnieżka Pass; 5. red: Karpacz Biały Jar Łomniczka Valley Śnieżka Pass; 6. yellow: Karpacz train station Nad Łomniczką Refuge; 7. black: Karpacz train station Sowia Pass; 8. red: Sowia Pass Śnieżka Mt. Śnieżka Pass. Legenda: 1,00 1,75: mało atrakcyjne walory krajobrazowe, walory widokowe krajobrazu i atrakcje krajoznawcze/ little values 1,76 2,50: średnio atrakcyjne walory krajobrazowe, walory widokowe krajobrazu i atrakcje krajoznawcze/ average values 2,51 3,15: atrakcyjne walory krajobrazowe, walory widokowe krajobrazu i atrakcje krajoznawcze/ attractive values 3,16 4,00: bardzo atrakcyjne walory krajobrazowe, walory widokowe krajobrazu i atrakcje krajoznawcze/ most attractive values. atrakcji przyrodniczych w Karkonoszach jest bardzo silnie uzależnione od istnienia wartościowych walorów krajobrazowych. Z tego względu im bardziej wartościowe walory krajobrazowe tym bardziej wartościowe są atrakcje turystyczne. Ocena dostępności komunikacyjnej odcinków analizowanych szlaków jest pochodną oceny węzłów komunikacyjnych. Na analizowanym obszarze znajduje się 19 węzłów, stanowiących skrzyżowania od dwóch do pięciu szlaków. Węzłami o najwyższej randze są Karpacz Biały Jar, Przełęcz pod Śnieżką oraz węzeł szlaków przy czeskim schronisku Jelenka, które decydują o dostępności aż 11 odcinków. Natomiast węzły o najlepszej dostępności komunikacyjnej to Karpacz Biały Jar, Karpacz świątynia Wang i Karpacz stacja kolejowa, gdzie krzyżują się przynajmniej 3 szlaki piesze oraz możliwy jest dojazd własnym środkiem transportu i komunikacją autobusową. W obrębie szlaków czarnego i czerwonego prowadzących z Karpacza Białego Jaru do Przełęczy pod Śnieżką zlokalizowno węzły o najwyższej 309

8 Rogowski: Ocena atrakcyjności turystycznej fragmentu szlaków pieszych KPN Tab. 2. Odcinki z najważniejszymi atrakcjami krajoznawczymi. The trails segments with sightseeing values. Punktacja Odcinek szlaku turystycznego Atrakcje krajoznawcze odcinek szlaku czerwonego: Sowia Przełęcz Przełęcz pod Śnieżką 6 odcinek szlaku niebieskiego: Karpacz Biały Jar Droga Jubileuszowa 23 1 odcinek szlak czarnego: Karpacz stacja kolejowa Sowia Dolina odcinek szlaku żółtego Karpacz Biały Jar Biały Jar 6 odcinek szlaku czerwonego: Karpacz Biały Jar Przełęcz pod Śnieżką 7 odcinek szlaku czerwonego: Karpacz Biały Jar Przełęcz pod Śnieżką 2 odcinek szlaku czerwonego: Sowia Przełęcz Śnieżka Przełęcz pod Śnieżką 1. szczyt Śnieżki 2. kaplica św. Wawrzyńca 3. obserwatorium meteorologiczne 4. budynek poczty czeskiej 5. wyciąg krzesełkowy na Śnieżkę 1. skała Owcze Żebro, 2. skała Grzęda, 3. Mały Staw, 4. schronisko Samotnia 1. budynek stacji kolejowej w Karpaczu, 2. kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, 3. Muzeum Sportu i Turystyki Regionu- Karkonoszy 1. Hala Złotówka, 2. schronisko Strzecha Akademicka, 3. Biały Jar 1. potok Łomniczka, 2. wodospad Kaskady Łomniczki, 3. kocioł polodowcowy Łomniczki 1. Symboliczny Cmentarz Ofiar, 2. Przełęcz pod Śnieżką, 3. schronisko Śląski Dom 1. Czarna Kopa, 2. Czarny Grzbiet odcinek szlaku czerwonego: Sowia Przełęcz Śnieżka Przełęcz pod Śnieżką 6 odcinek szlaku zielonego: Szeroki Most Karpacz Biały Jar Polana 6 odcinek szlaku czarnego: Karpacz Biały Jar Przełęcz pod Śnieżką 1. tablica pamiątkowa na stoku Śnieżki, 2. Przełęcz pod Śnieżką, 3. schronisko Śląski Dom 1. skalna brama Pląsawy, 2. skałka przy szlaku, 3. Polana 1. Przełęcz pod Śnieżką, 2. schronisko Śląski Dom randze, w których również krzyżują się średnio 3 szlaki piesze. Związane jest to zapewne z najkrótszą odległością jaką trzeba pokonać tymi szlakami do Przełęczy pod Śnieżką, a także z istnieniem wyciągu krzesełkowego na Kopę, umożliwiającego sporą wariantowość wyboru trasy wycieczki. Ponadto też, do początkowych odcinków szlaków prowadzących z Karpacza można dostać się własnym środkiem transportu po drodze utwardzonej o podłożu asfaltowym. Jest to główna arteria komunikacyjna miasta 310

9 Opera Corcontica 47/2010 suppl Ocena walorów turystycznych Ocena dostępności komunikacyjnej Ocena zagospodarowania turystycznego Ryc. 3. Ocena walorów turystycznych, dostępności komunikacyjnej i zagospodarowania turystycznego szlaków. Fig. 3 The assessment of tourist values, communication access and condition of tourist development tourist trails. Numery szlaków: 1. szlak niebieski: Karpacz Biały Jar Droga Jubileuszowa; 2. szlak zielony: Szeroki Most Karpacz Biały Jar Polana; 3. szlak żółty: Karpacz Biały Jar Biały Jar; 4. szlak czarny: Karpacz Biały Jar Przełęcz pod Śnieżką; 5. szlak czerwony: Karpacz Biały Jar dolina Łomniczki Przełęcz pod Śnieżką; 6. szlak żółty: Karpacz stacja kolejowa schronisko Nad Łomniczką ; 7. szlak czarny: Karpacz stacja kolejowa Sowia Przełęcz; 8. szlak czerwony: Sowia Przełęcz Śnieżka Przełęcz pod Śnieżką/ The footpaths: 1. blue: Karpacz Biały Jar Jubieluszowa Road; 2. green: Szeoki Bridge Karpacz Biały Jar Polana; 3. yellow: Karpacz Biały Jar Biały Jar; 4. black: Karpacz Biały Jar Śnieżka Pass; 5. red: Karpacz Biały Jar Łomniczka Valley Śnieżka Pass; 6. yellow: Karpacz train station Nad Łomniczką Refuge; 7. black: Karpacz train station Sowia Pass; 8. red: Sowia Pass Śnieżka Mt. Śnieżka Pass Legenda: 1,00 1,75: mało atrakcyjne walory turystyczne, słaba dostępność komunikacyjna, słabe zagospodarowanie turystyczne/ little values 1,76 2,50: średnio atrakcyjne walory turystyczne, średnia dostęność komunikacyjna, średnie zagospodarowanie turystyczne/ average values 2,51 3,15: atrakcyjne walory turystyczne, dobra dostępność komunikacyjna, dobre zagospodarowanie turystyczne/ attractive values 3,16 4,00: bardzo atrakcyjne walory krajobrazowe, bardzo dobra dostępność komunikacyjna, bardzo dobre zagospodarowanie turystyczne/ most attractive values (ul. Konstytucji 3 Maja), wzdłuż której zlokalizowane są 4 przystanki autobusowe (Karpacz dworzec kolejowy, Karpacz Urząd Miejski, Karpacz Biały Jar oraz Karpacz Górny). Do tych przystanków dojeżdża całość komunikacji autobusowej Karpacza w liczbie kilkunastu autobusów pospiesznych (dalekobieżnych) i normalnych dziennie. Z tego względu, szlaki rozpoczynające się w Karpaczu posiadają bardzo dobrą dostępność własnym środkiem transportu oraz za pomocą komunikacji autobusowej, które w sytuacji braku połączeń kolejowych istotnie rzutują na całkowitą dostępność komunikacyjną. Stopień dostępności komunikacyjnej spada wraz ze wzrostem odległości od miasta, 311

10 Rogowski: Ocena atrakcyjności turystycznej fragmentu szlaków pieszych KPN ze względu na brak sieci drogowej i objęcie górnych partii Karkonoszy parkiem narodowym, w obrębie którego ruch turystyczny jest dozwolony wyłącznie szlakami turystycznymi. Szlakiem o najlepszej dostępności komunikacyjnej jest szlak zielony prowadzący od Szerokiego Mostu przez Karpacz Biały Jar na Polanę, ponieważ zlokalizowany jest w samym Karpaczu lub w jego okolicy. Ocenę dostępności komunikacyjnej dla badanych szlaków przedstawia Ryc. 3. Zagospodarowanie turystyczne analizowanych szlaków jest na ogół dobre ze względu na konieczność obsługi jednocześnie dużej ilości turystów. W przypadku oceny bazy noclegowej i gastronomicznej analizowane było położenie tych obiektów w stosunku do szlaku. Najwyżej oceniono odcinki poza obszarem zabudowanym wzdłuż których zlokalizowane były te obiekty, przy czym schroniska górskie traktowane są jako obiekty noclegowo-gastronomiczne i dlatego też uwzględniane są w obu typach bazy. Z tego względu najwyższą punktację uzyskały wszystkie odcinki ze schroniskami górskimi. W dalszej kolejności były odcinki prowadzące w Karpaczu i jego najbliższej okolicy. Ocenę urzędzeń towarzyszących poprzedziła ich inwentaryzacja na analizowanych szlakach. Najlepiej zagospodarowane odcinki posiadają przeszło 10 urządzeń towarzyszących, począwszy od wyciągu krzesełkowego czy punktu informacji turystycznej po drogowskazy czy ławy. W miarę duże nasycenie urządzeniami towarzyszącymi posiadają odcinki zlokalizowane w Karpaczu. W dalszej odległości od miasta stopień zagopodarowania jest znacznie niższy, za wyjątkiem odcinków przy których znajdują się schroniska turystyczne, gdzie zlokalizowane są liczne tablice informacyjne, drogowskazy oraz zagopospodarowane miejsca odpoczynku. Ponadto dobrze zagopodarowane są również odcinki grzbietowe wzdłuż których znajdują się dwa schroniska turystyczne oraz liczne tablice informacyjne i kilka zagopodarowanych miejsc odpoczynku (Sowia Przełęcz, Śnieżka i Przełęcz pod Śnieżką). Grzbietowy szlak czerwony, szlak niebieski z Karpacza Białego Jaru do Drogi Jubieluszowej i czarny z Karpacza Białego Jaru do Przełęczy pod Śnieżką posiadają najwięcej urządzeń towarzyszących o największej zdolności obsługowej, co związane z ich bardzo dużą popularnością pośród turystów. Analiza rodzaju nawierzchni szlaku była ostatnim elementem składowym oceny zagospodarowania turystycznego. Najwięcej, 21 analizowanych odcinków posiada podłoże brukowe, 14 kamienne a 11 szurowe. Odcinki grzbietowe posiadają w przewadze nawierzchnię brukową i szutrową natomiast podejściowe brukową i kamienną. Najwyżej oceniana z punktu widzania komfortu marszu jest nawierzchnia naturalna, która na omawianym obszarze występuje w formie znikomej, co związane było z dużym natężeniem ruchu turystycznego i potrzebą przebudowy nawierzchni szlaków. Z tego względu większość odcinków posiada nawierzchnię sztuczną gładką, do której zalicza się podłoże brukowe, szutrowe, drewniane i chodnik. Najlepiej zagospodarowanym jest szlak niebieski Kapracz Biały Jar Droga Jubileuszowa oraz dwa szlaki czerwone podejściowy i grzbietowy. Ocenę zagospodarowania turystycznego dla badanych szlaków przedstawia Ryc. 3. Całkowita atrakcyjność turystyczna odcinków szlaków jest sumą punktów za walory turystyczne, dostępność komunikacyjną i zagospodarowanie turystyczne które zostały wcześniej przeliczone przez wskaźnik wartości. Cztery najatrakcyjniejsze turystycznie odcinki szlaków posiadają bardzo atrakcyjne walory turystyczne, bardzo dobre zagospodarowanie turystyczne i dobrą lub średnią dostępność komunikacyjną, a są to: 7 odcinek szlaku czerwonego z Karpacza Białego Jaru do Przełęczy pod Śnieżką zlokalizowany w kotle Łomniczki (32 pkt) 5 odcinek szlaku czerwonego z Sowiej Przełęczy do Przełęczy pod Śnieżką zlokalizowany pomiędzy Śnieżką a Przełęczą pod Śnieżką ze względu na bardzo atrakcyjne walory turystyczne i bardzo dobre zagospodarowanie turystyczne (32 pkt) 5 odcinek szlaku żółtego z Karpacza Białego Jaru do Białego Jaru zlokalizowany pomiędzy schroniskiem Strzecha Akademicka a Biały Jarem (30 pkt) 6 odcinek szlaku niebieskiego z Karpacza Białego Jaru do Drogi Jubileuszowej zlokalizowany w kotle Małego Stawu (30 pkt). 1 odcinek szlaku szlaku czarnego z Karpacza Białego Jaru do Przełęczy pod Śnieżką, zlokalizowany pomiędzy Karpaczem Biały Jar a Rozdrożem Łomnickim, ze względu 312

11 Opera Corcontica 47/2010 suppl. 1 na bardzo dobrą dostępność komunikacyjną i dobre zagospodarowanie turystyczne (29 pkt). 4 odcinek szlaku czerwonego z Sowiej Przełęczy do Przełęczy pod Śnieżką prowadzący przez szczyt Śnieżki, posiada bardzo atrakcyjne walory turystyczne i dobre zagospodarowanie turystyczne (29 pkt). Lokalizacja tych odcinków jest ściśle związana z istnieniem najważniejszych atrakcji turystycznych jak Śnieżka, Mały Staw i kocioł Łomniczki w obrębie których istnieją bardzo atrakcyjne walory krajobrazowe i walory widokowe krajobrazu. Ponadto odcinki te posiadają bardzo dobre zagospodarowanie związane z istnieniem w ich obrębie schronisk górskich pełniących funkcję noclegowo-gastronomiczną i zagopodarowanych miejsc odpoczynku. Nieco niższą punktację uzyskały pozostałe odcinki prowadzące głównym grzbietem Karkonoszy oraz wprowadzające na niego. W tym obszarze zlokalizowane są Sowia Przełęcz i Czarny Grzbiet z Czarną Kopą, Równia pod Śnieżką, górna stacja wyciągu na Kopę, Biały Jar i Polana. Najniższą punktację uzyskały odcinki prowadzące pośród lasów reglowych, ponieważ w tym obszarze brakuje znaczących atrakcji turystycznych. Natomiast odcinki w obrębie Karpacza uzyskały nieco wyższą punktację, co było spowodowane zarówno istnieniem znaczących atrakcji turystycznych jak Świątynia Wang, Muzeum Zabawek, kościół Najświętszego Serca Jezusowego oraz Muzeum Sportu i Turystyki, jak również najlepszą dostępność komunikacyjną oraz dobrym zagospodarowaniem turystycznym. Ocena całego szlaku jest średnią wartością punktacji odcinków, co uwzględnia proporcjonalny udział poszczególnych klas atrakcyjności na przestrzeni całego szlaku. W ten sposób najatrakcyjniejszym na omawianym obszarze jest szlak czerwony prowadzący z Sowiej Przełęczy przez Czarny Grzbiet i Śnieżkę do Przełęczy pod Śnieżką, ponieważ prowadzi on w jednym z najciekawszych rejonów Karkonoszy z Czarnym Grzbietem i Śnieżką posiadającym wybitne walory krajobrazowe i widokowe. Drugim jest szlak niebieski prowadzący z Karpacza Białego Jaru do Drogi Jubieluszowej, prowadzący w okolicy Muzeum Zabawek, świątyni Wang oraz dnem kotła Małego Stawu. W dalszej kolejności jest szlak czarny z Karpacza Białego Jaru do Przełęczy pod Śnieżką,prowadzącyw pobliżu Białego Jaru i wyciągu na Kopę, szlak zielony od Szerokiego Mostu przez Karpacz Biały Jar do Polany, szlak czerwony prowadzący doliną Łomniczki, szlak żółty z Karpacza Białego Jaru do Białego Jaru oraz szlak czarny prowadzący Sowią Doliną. Najmniej atrakcyjnym jest szlak żółty prowadzący doliną Łomniczki z Karpacza do schroniska Nad Łomniczką. Atrakcyjność turystyczna szlaków pieszych wyrażona określoną punktacją ma ogromne znaczenie dla turystów wybierających trasę wycieczki, organizatorów turystyki i przewodników górskich organizującym i prowadzącym wycieczki po Karkonoszach. Posiłkując się tymi danym można zorganizować wycieczki dla określonej grupy odbiorców turystyki specjalistycznej, w tym modnej w ostatnim czasie ekoturystyki, geoturystyki i turystyki kulturowej. Informacje te mogą być również przydatne działom udostępniania turystycznego obszarów chronionych, gdyż dzięki nim można reorganizować ruch turystyczny w celu ochrony najbardziej wartościowych obszarów parku, przenosząc największy ciężar na bardziej odporne odcinki szlaków. Projekt finansowany w ramach grantu promotorskiego z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr 4213/PB/IGRR/09. Literatura: Bartkowski T. 1986: Zastosowania geografii fizycznej. PWN. Warszawa. 398 str. Borkowski Z. 2003: Ocena atrakcyjności wizualnej ciągu pieszego doliny Marianki. In: Pietrzak M., (ed), Krajobraz Turystyka Ekologia. Problemy Ekologii Krajobrazu. t. 11, PWSZ Leszno: Czerwiński J. 2009: Dolny Śląsk, przewodnik. Wydawnictwo kartograficzne Eko-Graf. Wrocław. 528 str. Danilkiewicz M. 1999: Ocena krajobrazu turystycznego szlaku dla potrzeb wypoczynku i dydaktyki. In: Geoekologiczne podstawy badania i planowania krajobrazu rekreacyjnego. Materiały Konferencyjne AWF Poznań: Deja W. 1982: Metoda oceny atrakcyjności turystycznej pieszych szlaków turystycznych na przykładzie województwa koszalińskiego. Jantarowe Szlaki. XXV nr 3 (185):

12 Rogowski: Ocena atrakcyjności turystycznej fragmentu szlaków pieszych KPN Drobniak J. 1979: Ocena środowiska geograficznego wyspy Wolin dla potrzeb turystyki pieszej. In: Ocena atrakcyjności środowiska geograficznego dla potrzeb turystyki i rekreacji na różnych poziomach i etapach planowania materiały z konferencji. Serie i Monografie nr 116. AWF Poznań: Kucharska M. 2006: Nowa metoda oceny atrakcyjności turystycznej szlaków pieszych na przykładzie szlaków pieszych oddziału Łódzkiego PTTK. Turystyka i Hotelarstwo 10 (2006): Kurczewski R. 1999: Rola waloryzacji zoologicznej w projektowaniu pieszych tras turystycznych, In: Pietrzak M. (ed), Geoekologiczne podstawy badania i planowania krajobrazu rekreacyjnego, Problemy Ekologii Krajobrazu. t.5. Poznań, Materiały Konferencyjne AWF Poznań, s Lijewski T., Mikułowski B. & Wyrzykowski J. 2002: Geografia turystyki Polski. PWE. Warszawa. 380 str. Matuszewska D. 2008: Atrakcyjność krajobrazu Słowińskiego Parku Narodowego dla potrzeb turystyki pieszej. In: Zaręba A., Chylińska D. (eds), Studia krajobrazowe jako podstawa właściwego gospodarowania przestrzenią. Wrocław: Pietrzak M., Miedzińska I. & Styperek J. 1999: Rzeczywista atrakcyjność wizualna krajobrazu szlaków turystycznych (na przykładzie szlaku im. Cyryla Ratajskiego w Wielkopolskim Parku Narodowym). In: Geoekologiczne podstawy badania i planowania krajobrazu rekreacyjnego. Problemy Ekologii Krajobrazu. vol.5. AWF Poznań: Raj A. 2008: Karkonoski Park Narodowy. Jelenia Góra. 96 str. Rogowski M. 2008: Próba określenia założeń oceny atrakcyjności turystycznej szlaków pieszych. In: Wyrzykowski J. (ed), Uwarunkowania rozwoju turystyki zagranicznej w Europie Środkowej i Wschodniej. Tom X: Turystyki w środowisku geograficznym. Uniwersytet Wrocławski. Wrocław: Rogowski M. 2009: Ocena walorów widokowych szlaków turystycznych na wybranych przykładach z Dolnego Śląska. In: Piechota S. (ed), Turystyka a ochrona środowiska przyrodniczego stan i perspektywy badań. Problemy Ekologii Krajobrazu. tom XXV: Sewerniak J. 1979: Metoda oceny i projektowania turystycznych szlaków pieszych w strefie podmiejskiej (na przykładzie Torunia). Problemy Turystyki nr 3/5: Sewerniak J. 1984: Nizinne szlaki turystyki pieszej i ich przebieg w krajobrazie. Ruch Turystyczny 1 2 (53 54): Skarżyński Z. 1991: Ocena walorów estetycznych krajobrazu okolic Piecek na Pojezierzu Mrągowskim, In: Metody oceny środowiska przyrodniczego. Gea nr 2. Warszawa Płock Murzynowo: Sołowiej D. 1992: Podstawy metodyki oceny środowiska przyrodniczego człowieka. PWN. Warszawa. 172 str. Warszyńska J. & Jackowski A. 1978: Podstawy geografii turyzmu. PWN. Warszawa. 334 str. Werner Z. 1978: Metoda oceny turystycznej wartości dróg samochodowych na przykładzie Sudetów Kłodzkich. Zeszyty Naukowe Instytutu Turystyki: