Przejawy zachowań technologicznych ludzi u schyłku plejstocenu środkowego

Transkrypt

1 Andrzej Wiśniewski Przejawy zachowań technologicznych ludzi u schyłku plejstocenu środkowego Przykłady z Europy Środkowej Wrocław 2012 Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

2 SPIS TREŚCI Wstęp 9 Zakres terytorialny i chronologiczny opracowania 11 Układ pracy 15 Podziękowania 16 Rozdział I. Założenia teoretyczne Pojęcie technologii i mechanizmy jej działania Pojmowanie zjawisk technologicznych Transmisja informacji w perspektywie neodarwinowskiej Organizacja technologii Koncepcje strukturalne: łańcuchy operacji oraz sekwencje redukcji Próby ujęć liczebnych Aktywność technologiczna: pochodzenie i mechanizmy. Implikacje dla niniejszej pracy 55 Rozdział II. Człowiek 59 II. 1. Gatunki czy gatunek? Budowa ciała a zdolności adaptacyjne Czaszka Szkielet a przystosowanie oraz koncepcje dotyczące lokomocji Gesty i kończyny górne Wydatkowana energia Problem ochrony przed wpływem niskich temperatur Lokomocja i wielkość kontrolowanego terytorium Długość i tryb życia Dieta Podział pracy, demografia i wielkość terytorium Kwestia języka 91 Uwagi końcowe 93 Rozdział III. Stanowiska, środowisko i wiek 95 III.l. Stratygrafia i formowanie się stanowisk: przykłady Stanowiska w dolinach rzecznych 97 lll.l.l.a. Markkleeberg 97 Ill.l.l.b. Zwochau 104 III.l.l.c. Hórka-Ondrej Przykład stanowiska jeziornego: Neumark-Nord Dolna strefa brzegowa {die untere Uferzone) 119 Górna strefa brzegowa (die obere Uferzone) 124 Pozostałe znaleziska 125

3 6 Spis treści Stanowiska w strefie występowania ostańców: Bećov I, A-1II-6 (warstwy 7-8) Stanowiska jaskiniowe 131 III Jaskinia Biśnik 131 III Jaskinia Kulna Chronologia znalezisk a modele chronostratygraficzne schyłku plejstocenu środkowego w Europie Środkowej Podziały chronostratygraficzne 139 II Wiek stanowisk Okresy chłodne i ciepłe a pozycja śladów aktywności człowieka u schyłku plejstocenu środkowego 149 Uwagi końcowe 155 Rozdział IV. Surowiec kamienny, jego dystrybucja i przetwarzanie 157 IV. 1. Uwagi na temat podejścia do zagadnień surowcowych 158 IV Współczesne rozumienie zjawiska zaopatrywania się w surowce kamienne w paleolicie środkowym 158 IV Metody analizy zjawiska 160 1V.2. Charakterystyka geograficzna obszarów zaopatrzenia surowcowego 164 IV.2.1. Pojęcie krajobrazu i sposoby analizy jednostek regionalnych 164 IV.2.2. Zróżnicowanie geograficzne i surowce kamienne 166 IV.2.2.a. Geokompleksy północne 170 Południowa część Kotliny Turyńskiej 170 Geokompleksy kotlin i dolin środkowej oraz północnej części dorzecza Łaby 172 Kotlina Raciborska i tereny przyległe 172 Geokompleksy Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (Wyżyna Krakowska, Wyżyna Olkuska, Wyżyna Częstochowska i Brama Krakowska) 174 Geokompleks Przedgórza Iłżeckiego 175 IV.2.2.b. Geokompleksy południowe 177 Kotlina Mostecka i jej sąsiedztwo 177 Płyta Izerska (Jizerska tabule) 180 " Pozostała część Masywu Czeskiego 180 Geokompleksy położone na południe od pasma Tatr 181 1V.3. Uzyskiwanie i cyrkulacja surowców kamiennych 182 IV.4. Surowiec w zbliżeniu 202 IV.4.1. Przykład Zwochau i Markkleeberg 203 IV.4.2. Przykład Bećova, stanowisko I, A-III IV.4.3. Uwagi o pozostałych stanowiskach 216 Uwagi końcowe 223 Rozdział V. Zróżnicowanie metod wytwórczości półsurowca 227 V. 1. Podstawowa terminologia i metody analizy materiałów związanych z redukcją rdzenia 230 V2. Uwagi na temat rodzajów metod wytwórczości półsurowca w Europie Środkowej V2.1. System redukcji lewaluaskiej: metody preferencyjne oraz powrotne jcdnoi dwukierunkowe 235 V.2.1.a. Metoda preferencyjna (Pr) 244 V.2.1.b. Metoda jedno- i dwukierunkowa powrotna (JDP) 265 V.2.2. Metody redukcji dośrodkowej o różnym stopniu zaprawy 281 V Metoda dośrodkowa odłupkowa powrotna (DPL) 281 V System redukcji radialnej i dośrodkowej dyskoidalnej (RDD)

4 Spis treści 7 V.2.3. Redukcja jedno- i dwukierunkowa z umiarkowaną zaprawą lub kontrolą powierzchni odbić i oddzielenia odłupka (JD) 313 V Metody płaszczyznowa (facjalna) i protopryzmatyczna wykorzystywane do uzyskiwania odłupków, odłupków wydłużonych i wiórów 316 V.2.4. Inne metody redukcji 325 V Metody produkcji odłupków z odłupków (KN) 325 V Obróbka rdzeni wielościennych (RW) 330 V.2.5. Udział techniki bipolarnej w redukcji rdzeni 334 V.3. Zróżnicowanie metod redukcji rdzenia i jego podłoże 336 V.3.1. Zróżnicowanie liczebne i czasowo-przestrzenne 336 V.3.2. Metody, produkty i surowiec 343 V.3.3. Metody i mobilność 347 Uwagi końcowe 353 Rozdział VI. O narzędziach 355 VI.1. Koncepcje kulturowe i funkcjonalne 355 V1.2. W kierunku redukcji" 358 V1.3. Od modeli adaptacyjnych po wzorce mentalne 366 VI.3.1. Narzędzia jako element wyposażenia 367 VI.3.2. Narzędzia kamienne a wzorce mentalne" i formy narzucone 372 Uwagi końcowe 377 Rozdział VII. Wytwórczość i zmienność narzędzi oraz ich funkcja 379 VII.l. Półsurowiec a narzędzia 379 VII Półsurowiec 380 VII.1.2. Narzędzia 384 Podsumowanie 391 VI1.2. Narzędzia zwane zgrzebłami 392 VII.2.1. Metody analizy transformacji zgrzebeł 393 VII.2.2. Zróżnicowanie narzędzi 396 VII.2.3. Morfologia zgrzebeł i jej podłoże 401 Podsumowanie 411 VII.3. Narzędzia wnękowe i zębate 411 VII.3.1. Metody analizy 415 VII.3.2. Zróżnicowanie narzędzi wnękowych i zębatych 416 VII.3.3. Narzędzia zębate i wnękowe: sposoby wykonywania i modyfikowania Podsumowanie 424 VII.4. Narzędzia z uformowanym wierzchołkiem, tzw. ostrza 426 VII.4.1. Przegląd materiałów z Europy Środkowej 431 Podsumowanie 438 VII.5. Narzędzia z obróbką inwazyjną: formy dwustronne i jednostronne 439 VII.5.1. Pięściaki 443 VII Podstawowe atrybuty narzędzi 444 V Metody analizy 446 VII Materiały środkowoeuropejskie 450 Podsumowanie 465 VII.5.2. Pozostałe przykłady narzędzi z obróbką inwazyjną 465 VII Uwagi na temat definicji i metod analizy tzw. noży 466 VII Przykłady noży 469 VII Rzadkie kategorie narzędzi z obróbką inwazyjną 473 Podsumowanie 474

5 8 Spis treści VII.6. Zagadnienie opraw i funkcji narzędzi 474 VI Oprawy, czyli nowe technologie 475 VI Funkcja narzędzi 480 Podsumowanie 489 Uwagi końcowe 490 Rozdział VIII. Podobieństwa i różnice między wyrobami kamiennymi 491 VIII.I. Z historii 491 V1I1.2. W kierunku modelu 495 VIII.2.1. Surowiec a zróżnicowanie 496 VIII.2.2. Zmiany klimatyczne i przyrodnicze 499 VIII.2.3. Taktyka i lokalizacja stanowisk 501 VIII.3. Zróżnicowanie w Europie Środkowej 503 VIII.3.1. Technokompleks aszelsko-mustierski (późnoaszelski) 507 VIII.3.2. Grupa stanowisk z wyrobami bifacjalnymi w typie noży 514 VIII.3.3. Grupa stanowisk z przewagą narzędzi jednostronnych 517 Uwagi końcowe 519 Rozdział IX. Aktywność technologiczna i zjawiska o charakterze społeczno-poznawczym IX. 1. Przykłady zróżnicowanych działań: różne oblicza przewidywania (antycypacji) i planowania 525 IX System przewidywania i planowania a odnowa wyposażenia 528 IX Transport 531 IX Różnorodność zachowań technicznych 534 IX.2. Problem narodzin zaawansowanych technologii 542 IX.2.1. Perspektywa archeologiczna 543 IX.2.2. Perspektywa społeczno-poznawcza 551 Uwagi końcowe 556 Rozdział X. Aktywność technologiczna człowieka schyłku mezoplejstocenu: kontynuacja czy przełom? 558 X. 1. Zaopatrzenie i wyposażenie 559 X.2. Wytwórczość półsurowca 565 X.3. Narzędzia 569 Zakończenie 575 Załączniki 578 Literatura 586 Summary 649 Indeks nazw geograficznych 664 Indeks rzeczowy 670 Spis rycin 676 Spis tabel 685

6 SPIS RYCIN Ryc. W-l. Ilustracja odmiennego miejsca technologii w życiu ludzi 10 Ryc. W-2. Lokalizacja terenu objętego studium na tle geologicznego i archeologiczno-ekologicznego modelu Europy 12 Ryc. W-3. Podział plejstocenu z oznaczeniem schyłkowej części plejstocenu środkowego oraz najważniejszych epizodów związanych z rozwojem zlodowaceń (według Ehlers, Gibbard 2007) -14 Ryc Ewolucja noża według A. Leroi-Gourhana (1993 (1964)) 21 Ryc Model technologii według P. Bleeda (1997) wzorowany na założeniach R.F.G. Spiera (1970) i akcentujący podejście ekologiczne 24 Ryc Próba ilustracji umiejętności jako obszaru, który jest położony na przecięciu się znajomości rzeczy oraz wiedzy praktycznej (według Bamforth, Finlay 2008) 27 Ryc S"-kształtny wykres ilustrujący zmianę zachowań w czasie (według Henrich 2001; Collard et al. 2007) 33 Ryc Teoretyczny model powstania narzędzia kamiennego w typie choppera według R. Cresswella(1983) 43 Ryc Fazy rdzenia lewaluaskiego Morjorie" ze stanowiska C, Maastricht-Belvedere, Holandia, które było przedmiotem badań W. Roebroeksa (1988) (według Schlanger 1996) 45 Ryc Schemat prezentujący odmienną perspektywę metodologiczną podejścia strukturalnego zwanego łańcuchami operacyjnymi i sekwencjami operacji 51 Ryc Ilustracja P. Laurenta, słynnego grafika francuskiego, przedstawiająca w ironiczny sposób metodologię nowych archeologów, za: (Binford 1983) 53 Ryc Porównanie rezultatu debitażu czterech niezależnych łupaczy wykorzystujących technikę bipolarną z uwzględnieniem znaczenia poszczególnych stopni wielkości produktów (według Andrefsky 2007) 55 Ryc Graficzna ilustracja głównych podejść teoretycznych z uwzględnieniem skali społecznej (P pojedyncza osoba) i wydarzeń (E pojedynczy epizod), przez co należy rozumieć aktywność technologiczną zapisaną w źródłach kultury materialnej 56 Ryc Cztery koncepcje ewolucji człowieka neandertalskiego i współczesnego anatomicznie: (a) późny środkowy plejstocen, (b) środkowa część środkowego plejstocenu, (c) wczesny środkowy plejstocen, (d) wczesny plejstocen. U góry wynik statystycznej analizy chronologii rozejścia się Homo neanderthalensis i Homo sapiens (według Endicott et al. 2010) 61 Ryc. II.2. Rozprzestrzenienie szczątków kranialnych (ciemnoszare pole) oraz zakres wyznaczony na podstawie badań DNA (jasnoszary) (według Krause et al. 2007b) 64 Ryc Schemat sekwencji kształtowania pięściaka owalnego skręconego według M. White (1998), ukazujący praworęczną obróbkę poszczególnych stref (ćwiartek) jednej ze stron (według N.T. Uotnini, za: Cashmore et al. 2008) 69 Ryc Umieralność przedstawicieli gatunku Homo heidelbergensis i Homo neanderthalensis na podstawie szczątków w porównaniu z umieralnością współczesnych ludzi z przyczyn katastroficznych lub w wyniku naturalnej selekcji (według Chamberlain 2006) 79

7 Spis rycin 677 Ryc Europa jako otwarty system, gdzie dochodzi do podziału i mieszania się populacji 88 Ryc. II.6. Hipotetyczne rozprzestrzenienie się grup neandertalczyków (według Fabre et al. 2009) 91 Ryc. lll.l. Wpływ szybkości sedymentacji na gęstości artefaktów i ich rozprzestrzenienie (według Brown 1997) 96 Ryc. II1.2. Położenie stanowiska Markkleeberg (1) oraz poszczególnych powierzchni badanych przez: (2) Jacob, Gabert 1914, (3) Mania, Baumann 1983 z oznaczeniem wykopów Schafera i kolegów nr 7, (4) Schafer et al Ryc. III.3. Sytuacja geologiczna w rejonie Markkleeberg 100 Ryc. III.4. Próba rekonstrukcji zmian rzeźby w rejonie stanowiska Markkleeberg: (a) okres odpowiadający Fdk. 1, tj. artefaktom pochodzącym z bruku rzecznego, (b) zlodowacenie Elstery, (c) wczesny plejstocen (Menap) (według Schafer et al. 2003; 2004) 102 Ryc Markkleeberg: profil nr Ryc. III.6. Położenie stanowiska Zwochau (1) oraz syntetyczny profil wyrobiska (2) (według Pasda 1996a; Wansa, Wimmer 1996) 105 Ryc. III.7. Rozprzestrzenienie zabytków w Zwochau (według Pasda 1996a) 108 Ryc Położenie i rozplanowanie wykopów stanowiska Hórka-Ondrej, Słowacja (według Kaminska et al. 2000) 110 Ryc Geologia stanowiska Hórka-Ondrej (według Kaminska et al. 2000; Kaminska 2005) 112 Ryc Rozprzestrzenienie znalezisk w wykopie D (według Kaminska et al. 2000) 113 Ryc Stanowisko Neumark-Nord 1, Niemcy. 1 lokalizacja stanowiska. 2 prezentacja trzech obniżeń jeziornych w rejonie kopalni odkrywkowej lignitu przy Neumark-Nord w dolinie rzeki Geissel (według D. Mani, za: Bruhl, Laurat 2010) 115 Ryc Geologia i rozprzestrzenienie znalezisk w Neumark-Nord Ryc Neumark-Nord 1, dolna strefa brzegowa 6.1, miejsce z turem" (według Mania 1990) 120 Ryc Neumark-Nord 1, dolna strefa brzegowa 6.1, Crabung. Częstość artefaktów kamiennych (według Bruhl 2000) 122 Ryc Neumark-Nord 1, dolna strefa brzegowa 6.1, Grabung 123 Ryc Bećov 1, Czechy 126 Ryc Geologia i chronologia stanowiska Bećov I (według Wiśniewski, Fridrich 2006) 128 Ryc Położenie i rozplanowanie jaskini Biśnik (według Cyrek 2010) 132 Ryc Geologia stanowiska, jaskinia Biśnik (według Cyrek 2010) 133 Ryc Położenie i geologia jaskini Kulna, Morawy (według Valoch 1988; Neruda 2011) 136 Ryc Zestawienie danych klimatycznych 138 Ryc Chronologia środkowego plejstocenu (według Siine et al. 2009); schemat wieku najważniejszych inwentarzy i znalezisk stratyfikowanych z Europy Środkowej 145 Ryc Rycina prezentująca rozkład temperatur na podstawie danych z Antarktyki (1) oraz (2) zasięgi lądolodu lodowców skandynawskich w Europie Środkowej. I według Jouzel et al. 2007; 2 według Litt et al. 2007; Marks Ryc. IV. 1. Strukturalne i dynamiczne komponenty neutralnego modelu zaopatrzenia się w surowiec kamienny według P.J. Branitigham 2003 (nieco zmienione) 162 Ryc. IV.2. Model transportu surowca według E.E. lngbara (1994) 163 Ryc. IV.3. Zróżnicowanie geograficzne obszaru z podziałem na strefy (I północną, II południową) i regiony (małe litery), w ramach których wyodrębniono zespoły geokompleksów (koła i owale) 167

8 678 Spis rycin Ryc. IV.4. Cechy podłoża geologicznego wybranych fragmentów regionów strefy północnej (I) 169 Ryc. IV.5. Surowce krzemienne w Niemczech Środkowych (według T. Weber 1996) 171 Ryc. 1V.6. Wybrane regiony strefy południowej (II) z oznaczeniem zasięgu występowania surowców skalnych (według Pfichystal 2009) 178 Ryc. IV.7. Rozprzestrzenienie surowców kamiennych odkrytych w jaskini Kulna, warstwa 14 (według Neruda 2003; 2005; 2011) 193 Ryc. 1V.8. Lokalizacja najbardziej odległych źródeł surowców kamiennych od wybranych stanowisk: (a) kwarcyt typu Skrśin, (b) radiolaryt, (c) krzemień czekoladowy (według Fridrich 1982; Kaminska et al. 2000; Kaminska 2001; Cyrek 2006; Cyrek, Sudoł 2008) 194 Ryc. IV.9. Wykres trójkątny (a) prezentujący udział surowców w poszczególnych inwentarzach oraz wykresy słupkowe przedstawiające udział procentowy surowców w wybranych inwentarzach: (b) jaskini Biśnik (w. 14, A3); (c) Bećova I, A-III-6; (d) jaskini Kulna, w Ryc. IV. 10. Hórka-Ondrej, wykop B, warstwa 2. Składanka rdzenia i odłupka z radiolarytu. Zbiory Słowackiej Akademii Nauk, Kośice 199 Ryc. IV. 11. Wykres liniowy prezentujący średnią długość i szerokość narzędzi wykonanych z surowców lokalnych i pozamiejscowych na podstawie prób: Bećov 1, A-III-6, lokalne 74, sprowadzone 6; jaskinia Biśnik, w. 14, z. A3, lokalne 23, sprowadzone 2; jaskinia Kulna, w. 14, lokalne 15, sprowadzone 8; Hórka-Ondrej, wykop B, w. 2, sprowadzone (radiolaryt) 7; Hórka-Ondrej, wykop D, w. 3, sprowadzone (kwarc) Ryc. IV. 12. Prezentacja udziału liczebnego skał w rejonie stanowiska w Zwochau (według Pasda 1996a) 204 Ryc. IV. 13. Wielkość rdzeni (a) i odłupków (b) w Zwochau (według Pasda 1996a nieco zmienione) 205 ' Ryc. IV. 14. Zwochau. Blok przedstawiający serię odłupków powstałych podczas zaprawy rdzenia (?) predeterminowanego: (a) i (b) według Pasda (1996a), (c) fotografia wykonana przez autora (dzięki uprzejmości Landesamt fur Archeologie w Dreźnie), (d) schemat kierunków i kolejności odbić na bryle 206 Ryc. IV. 15. Markkleeberg wybór zabytków ze śladami inicjalnej obróbki 207 Ryc. IV. 16. Markkleeberg, Fdk. 1. Wykresy skrzynkowe z oznaczeniem rozkładu i mediany podstawowych cech metrycznych rdzeni inicjalnych (a) i rdzeni z obróbką zaawansowaną (b) różnych kategorii (KTECH, Załącznik 1) 210 Ryc. IV. 17. Schemat pierwszych kroków podczas redukcji prowadzącej do eksploatacji jednokierunkowej, dwukierunkowej, dośrodkowej i wielokierunkowej (bez skali). Opracowano na przykładzie rdzeni z Markkleeberg Fdk Ryc. IV. 18. Bećov I, A-III-6. Makroskopowe zróżnicowanie kwarcytów typu Bećov: (a) odmiana drobnoziarnista, (b) odmiana średnioziarnista, (c) odmiana gruboziarnista 213 Ryc. IV. 19. Bećov 1, A-III-6. Wykresy skrzynkowe prezentujące podstawowe cechy metryczne próby odłupków: (a) odłupki z wczesnej fazy eksploatacji (II), n = 18; (b) odłupki z zaawansowanych etapów (III V), n= 164. Wykres przedstawia medianę 215 Ryc. IV.2O. Model form początkowych surowca i rodzaje redukcji. Opracowano na podstawie materiałów z Bećova I, A-III-6: A i B formy płytkowate, C formy wielościenne o wysokich ścianach, D oraz E formy o zaokrąglonych powierzchniach (bez skali) 216 Ryc. IV.21. Hórka-Ondrej. Wykresy skrzynkowe prezentujące podstawowe dane metryczne okruchów, rdzeni, odłupków i wiórów z oznaczeniem mediany: (a) materiały wykonane z radiolarytu (wykop B, warstwa 2); (b) materiał kwarcowy (wykop D, warstwa 3) 219 Ryc. IV.22. Jaskinia Kulna, warstwa 14: rdzeń/narzędzie z lokalnego kwarcu z charakterystyczną marginalną obróbką. Rycina według Neruda (2011), fot. autor. Materiały z badań K. Valocha przechowywane w zbiorach Moravske zemske muzeum w Brnie 221

9 Spis rycin 679 Ryc. IV.23. Jaskinia Kulna, warstwa 14, rdzeń/nacinak z lokalnego kwarcylu drahańskiego. Ryciny (a-b) według Neruda (2011), fot. autor. Materiały z badań K. Valocha przechowywane w zbiorach Moravske zemske muzeum w Brnie 222 Ryc. 1V.24. Przedstawienie relacji surowca kamiennego i aktywności 225 Ryc. V. 1. Schemat rdzenia lewaluaskiego klasycznego (według Schlanger 1996) 237 Ryc. V.2. Cechy górnej strony odłupków/wiórów: (a) uproszczony model przedstawiający związek między sposobem zaprawy odłupni (układem grani i negatywów) a kształtem i długością produktu (według Munday 1979); (b) schematyczne przedstawienie budowy górnej strony odłupka, które uwzględnia kierunek i nachylenie grani, a także układ negatywów 239 Ryc. V.3. Schematy ukazujące m.in. wypukłość dystalną: 1. rdzeń w rzucie podłużnym z oznaczeniem odłupka (szrafura), płaszczyzny 1-1, dzielącej odłupnię i piętę rdzenia, zasięgu wypukłości podłużnej i konfiguracji wypukłości dystalnej (według Boeda 1994); 2. rekonstrukcja rdzenia Marjorie (Maastricht Belvedere) według Schlangera (1996) 240 Ryc. V.4. Schematy rdzenia lewaluaskiego 242 Ryc. V.5. Markkleeberg, Fdk. 1. Przykład szczątkowego rdzenia redukowanego metodą klasyczną (Pr) 247 Ryc. V.6. Markkleeberg, Fdk. 1. Przykłady szczątkowych rdzeni redukowanych metodą klasyczną (Pr) z widocznym rozkładem negatywów zaprawiakowych na odłupni, determinujących kształt krawędzi produktów, rycina według Mania, Baumann (1983), fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 248 Ryc. V.7. Markkleeberg. Wykresy prezentujące podstawowe dane metryczne rdzeni (w mm) związanych z realizacją metod lewaluaskich (III.A.l.a.2, lil.b.l.a.2 i lll.b.l.a.3) oraz metod bez widocznych śladów zaawansowanej zaprawy (HI.A.l.a.l, III.B.l.a.l, i 1II.C) 249 Ryc. V.8. Markkleeberg. Wykresy rozrzutu próby odłupków lewaluaskich i pozostałych form (w mm): (a) porównanie długości i szerokości z oznaczeniem linii regresji; (b) porównanie grubości i powierzchni (długość x szerokość) z liniami regresji 254 Ryc. V.9. Markkleeberg, Fdk. 1. Przykłady odłupków preferencyjnych. Rycina według Mania, Baumann (1983). Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 256 Ryc. V. 10. Markkleeberg, Fdk. 2. Przykład odłupka preferencyjnego. Rycina według Mania, Baumann (1983), fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 257 Ryc. V. 11. Markkleeberg, Fdk. 2, blok Mark2 przedstawiający trzy odłupki z etapu zaprawy poprzedzonej oddzieleniem odłupka (?) preferencyjnego oraz wcześniejszą fazą zaprawy odłupni. Numeracja odbić (czarne trójkąty) w odwrotnej kolejności: od najmłodszego do najstarszego. Materiały z badań Mania i Baumann (1983). Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno. Fot. autor 258 Ryc. V. 12. Zwochau. Wybór rdzeni ze śladami stosowania zaprawy i odbić preferencyjnych. Rycina według Pasda (1996a), fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 260 Ryc. V. 13. Zwochau. Wykresy prezentujące podstawowe dane metryczne rdzeni (w mm) związanych z realizacją metod lewaluaskich (III.A.l.a.2, lll.b.l.a.2 i lll.b.l.a.3) oraz metod bez widocznych śladów zaawansowanej zaprawy (II-III) 261 Ryc. IV. 14. Jaskinia Kulna, warstwa 14. Przykłady wyrobów z kwarcytu drahańskiego (1) i spongolilu (2, 3), ilustrujące odmienny rozkład cech związanych z redukcją za pomocą metod lewaluaskich 263 Ryc. IV. 15. Schemat układu negatywów kształtujących wypukłość dystalną i boczne na rdzeniach z Bagarre według E. Boedy (1994) 264 Ryc. V. 16. Biache Saint-Vaast, schemat A produktów lewaluaskich według E. Boedy (1994) 266 Ryc. V. 17. Metoda powrotnajedno- i dwukierunkowa. Schemat według E. Boedy (1994; 1995) 267 Ryc. V. 18. Zasady wytwórczości serii produktów w oparciu o metodę jednokierunkową powrotną opracowane na podstawie stanowiska Abri Suard, warstwa 51 (według Delagnes 1995) 268

10 680 Spis rycin Ryc. V. 19. Markkleeberg, Fdk. 1. Przykłady rdzeni lewaluaskich (JDPL) redukowanych metodą jednokierunkową (1) i prawdopodobnie dwukierunkową (2) 271 Ryc. V.2O. Markkleeberg, Fdk. 1. Rdzeń redukowany za pomocą metody jednokierunkowej (a, cl, d) oraz metody predeterminowanej na drugiej stronie (b, c2, e) 272 Ryc. V.21. Markkleeberg, Fdk. I. Przykłady produktów metody jednokierunkowej (JDPL) 274 Ryc. V22. Markkleeberg, Fdk. 1:1 przykład formy lewaluaskiej oddzielonej zgodnie z osią wyznaczoną przez grań centralną. Długie negatywy pochodzą z wcześniejszej fazy redukcji powrotnej z kierunku ukośnego; 2 egzemplarz ilustrujący redukcję równoległą. Markkleeberg, Fdk. 2: 3 forma wióropodobna prezentująca redukcję z dwóch ukośnie usytuowanych względem siebie pięt 275 Ryc. V.23. Markkleeberg, Fdk. 2. Składanka odłupków (Mark 3) ilustrująca fragment sekwencji redukcji jednokierunkowej powrotnej. Fotografia (b) autor, ryc. (a): (Mania, Baumann 1981). Zbiory Landesamt tur Archaologie, Drezno 276 Ryc. V.24. Markkleeberg, Fdk. 2. Wióry nakładające się z facetowanymi piętkami. Fragment sekwencji redukcji jednokierunkowej powrotnej z uchwyconą wypukłością dystalną (d bez skali). Fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 277 Ryc. V.25. Zwochau, wykop IV. Blok złożony z rdzenia i odłupków/wiórów (składankę wykonał C. Pasda) 278 Ryc. V.26. Jaskinia Biśnik. Wybór artefaktów z poziomów środkowoplejstoceńskich, prezentujących redukcję jedno- lub dwukierunkowych rdzeni lewaluaskich według Cyrek (2002; 2006) 280 Ryc. V.27. Schemat redukcji powrotnej na podstawie rdzeni grup C i D z Corbehem (według Boeda 1994) 282 Ryc. V.28. Markkleeberg, Fdk. 1. Przykłady rdzeni powstałych w trakcie wykorzystania metody dośrodkowej powrotnej (DPL). Rycina według Mania, Baumann (1983), fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 287 Ryc. V.29. Schemat wytwórczości półsurowca z udziałem lewaluaskich metod redukcji na podstawie Markkleeberg, Fdk Ryc. V.30. Hórka-Ondrej, wykop B, warstwa 2. Artefakty z radiolarytu związane z redukcją dośrodkową 289 Ryc. V.31. Schematy różnych sposobów redukcji dyskoidalnej (według Terrades 2003) 296 Ryc. V32. Bećov I, A-III-6. Rdzeń dośrodkowy jednostronny, kwarcyt typu Bećov: (a-c) schemat, (d), (e) fotografia. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 300 Ryc. V.33. Bećov 1, A-lll-6. Rdzeń dośrodkowy jednostronny, kwarcyt typu Bećov: (a-c) schemat, (d), (e) fotografia. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 301 Ryc. V.34. Bećov I, A-lll-6. Rdzeń dośrodkowy jednostronny, kwarcyt typu Bećov: (a-c) schemat, (d), (e) fotografia. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 302 Ryc. V.35. Bećov 1, A-III-6. Rdzenie dośrodkowe jednostronne, kwarcyt typu Bećov. 1: (a-c) schemat; 2: (a), (b) schemat, (c) fotografia. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 303 Ryc. V36. Bećov I, A-III-6. Rdzeń eksploatowany w ostatniej fazie trójpłaszczyznowo schemat, kwarcyt typu Bećov. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 305 Ryc. V.37. Bećov I, A-III-6. Wykresy prezentujące podstawowe dane metryczne (w mm) odłupków i wiórów 306 Ryc. V.38. Neumark-Nord 1, Grabung. Przykłady rdzeni dośrodkowych dyskoidalnych jednostronnych. Rycina według Bruhl (2000), fot. autor. Zbiory Landesamt fur Denkmalpflege und Archaologie, Landesmuseum fur Vorgeschichte w Halle 308 Ryc. V.39. Modele rdzeni eksploatowanych za pomocą metod jedno- i dwukierunkowych 314 Ryc. V.4O. Markkleeberg, Fdk. 1. Rdzeń redukowany metodą jednokierunkową (?) w fazie inicjalnej. Rycina według Mania, Baumann (1983), fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 317

11 Spis rycin 681 Ryc. V.41. Markkleeberg, Fdk. 1. Rdzeń protopryzmatyczny" z wyraźnymi zawiasami znajdującymi się na wszystkich płaszczyznach odłupni 318 Ryc. V.42. Bećov 1, A-lll-6. Wykres trójkątny prezentujący średnie podstawowych parametrów rdzeni (w mm). Uwzględniono kategorie klasyfikacji technologicznej z minimalna liczbą 5 obserwacji 320 Ryc. V.43. Bećov I, A-III-6. Rdzeń eksploatowany jednokierunkowo. Z boku schemat obróbki (d). Ryc. autor. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 321 Ryc. V.44. Bećov I, A-lll-6. Rdzeń ze śladami redukcji dwukierunkowej i zaprawą pięty. Z boku schemat obróbki (d). Okaz nawiązuje do tzw. metody Quina. Ryc. i fot. autor. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 322 Ryc. V.45. Bećov I, A-lll-6. Składanka redukowanego marginalnie rdzenia/narzędzia, (c) schemat obróbki. Według Wiśniewski, Fridrich (2010). Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 323 Ryc. V.46. Bećov I, A-lll-6. Rdzeń eksploatowany jednokierunkowo, (c) schemat redukcji. Ryc. i fot. autor. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 324 Ryc. V.47. Markkleeberg, Fdk. 1. Przykład rdzenia typu Kombewa lub półproduktu narzędzia. Rycina według Mania, Baumann (1983), fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 328 Ryc. V.48. Markkleeberg, Fdk. 1. Przykład rdzenia typu Kombewa: (a) górna strona, (b) dolna strona, (c) ujęcie z boku. Fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 329 Ryc. V.49. Markkleeberg, Fdk. 2. Przykład rdzenia redukowanego z dwóch stron podobną metodą (a, b) według (Mania, Baumann 1981). Z boku schemat. Ryc. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 333 Ryc. V.5O. Mapy przedstawiające rozprzestrzenienie głównych metod redukcji rdzenia w inwentarzach stanowisk grupy głównej i wybranych stanowisk grupy uzupełniającej: (a) metody 0 wyższym stopniu zaprawy (lewaluaskie: DPL, JDP, PR); (b) metody proste (RDD i JD) 1 metoda z odłupków (KN) 337 Ryc. V.51. Udział procentowy formalnych i doraźnych rdzeni oraz rdzeni z odłupków i innych w inwentarzach strefy północnej (a) i południowej (b). Znakiem zapytania (?) oznaczono zbiory o niewielkich liczebnościach 351 Ryc. VI.I. Model H.L. Dibble'a (1995a) przedstawiający zmiany morfologii i wielkości wyrobu kamiennego (półsurowca) pod wpływem retuszowania 360 Ryc. VI.2. Przykłady modelu retuszowania krawędzi (O) i porzucenia (P) na podstawie wyidealizowanych odłupków według CM. Bartona (1990) 362 Ryc. VI.3. Model prezentujący wykorzystanie i redukcję od półsurowca po porzucone narzędzia, ukierunkowaną na narzędzia o zbiegających się krawędziach lub narzędzia o długich krawędziach, które mogą się zmieniać w inne formy (według Gordon 1993) 364 Ryc. V1.4. Model kontynuacji retuszu ukazujący zmiany kształtu narzędzia, opracowany na podstawie materiałów przemysłu ze stanowiska Capertee 3 w Australii (według Hiscock, Attenbrow 2003) 365 Ryc. VI.5. Przedstawienie sposobu kontroli kilku cech morfometrycznych określających przyszły produkt (według Gowlett 2006) 375 Ryc. VII. 1. Hipotetyczne przekroje poprzeczne krawędzi retuszowanych zgrzebeł z oznaczeniem pomiarów niezbędnych do obliczenia indeksu redukcji (IR) (według Kuhn 1990) 394 Ryc. VI1.2. Markkleeberg, Fdk. I. Wybór narzędzi retuszowanych (kategoria typologiczna zgrzebła) o różnym stopniu redukcji jednej krawędzi. Rycina według Mania, Baumann (1983), fot. autor. Zbiory Landesamt Ilir Archaologie, Drezno 397 Ryc. VII.3. Markkleeberg, Fdk. 1. Narzędzia retuszowane (kategoria typologiczna zgrzebła) retuszem obejmującym dwie krawędzie i tzw. lylec (1) oraz silną redukcją jednej krawędzi

12 682 Spis rycin (2). Rycina według Mania, Baumann (1983), fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 398 Ryc. VII.4. Bećov I, A-lll-6. Wybór narzędzi retuszowanych (kategoria typologiczna zgrzebła). Kwarcyt typu Bećov. Fot. autor. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 399 Ryc. VII.5. Bećov 1, A-III-6. Wybór narzędzi retuszowanych (kategoria typologiczna zgrzebła): 1-2 z retuszem na górną stronę, 3 z retuszem na stronę dolną. Kwarcyt typu Bećov. Fot. autor. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 400 Ryc. Vll.6. Mediana wartości indeksu redukcji zgrzebeł z Markkleeberg, Fdk. 1, i Bećova I, A-III Ryc. VII.7. Porównanie średnich wskaźnika zakrzywienia krawędzi (linia ciągła) oraz wskaźnika redukcji (linia przerywana) dla próby zgrzebeł z Markkleeberg, Fdk Ryc. VII.8. Model transformacji zgrzebeł z Markkleeberg, Fdk Ryc. V11.9. Porównanie średnich wskaźnika zakrzywienia krawędzi oraz wskaźnika redukcji dla próby zgrzebeł z Bećova 1, A-lll Ryc. VII. 10. Model transformacji zgrzebeł w Bećovie 1, A-III Ryc. VII. 11. Różne koncepcje rozumienia narzędzi wnękowych i zębatych w zespołach środkowego paleolitu. Narzędzie wnękowe z Rickson's Pit (Swanscombe według Bordes (1961 a) (1988)). Rys. A. Olech 412 Ryc. VII.12. Narzędzie wnękowe z Bećova I, A-lll-6 (według Fridrich 1982) i narzędzie zębate z Neumark-Nord 1, Grabung. Rycina według Bruhl (2000), fot. autor. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze oraz Landesamt fur Denkmalpflege und Archaologie, Landesmuseum fur Vorgeschichte w Halle 417 Ryc. VII. 13. Porównanie mediany długości, szerokości i grubości narzędzi wnękowych oraz zębatych i odłupków z Neumark-Nord I, Grabung 422 Ryc. VII.14. Porównanie mediany długości, szerokości i grubości narzędzi wnękowych oraz zębatych, odłupków i zgrzebeł z Bećova 1, A-III Ryc. VII. 15. Schemat powstania i transformacji narzędzi wnękowych i zębatych w Neumark-Nord 1, Grabung, oraz Bećov 1, A-III Ryc. VII. 16. Markkleeberg, Fdk. 1. Wybór narzędzi zaliczonych do kategorii ostrzy jednostronnie retuszowanych (według Mania, Baumann 1983), Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 432 Ryc. VII. 17. Wykres rozrzutu prezentujący długość i szerokość tzw. ostrzy i zgrzebeł z Markkleeberg, Fdk Ryc. VII. 18. Wybór narzędzi zaliczonych do grupy ostrzy: I jaskinia Biśnik, warstwa 19, zespół A 6, górny poziom (według Cyrek 2006); 2-3 Bećov 1, A-III-6 (według Fridrich 1982). Fot. autor. Zbiory Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 434 Ryc. VII.19. Bećov 1, A-lll-6. Przykład narzędzia odpowiadającego kategorii typologicznej zgrzebła podwójnego. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 435 Ryc. VII.20. Bećov I, A-11I-5. Narzędzie ostrowierzchołkowe wykonane z surowiaka. Zbiory Czeskiej Akademii Nauk w Pradze 436 Ryc. VII.21. Ehringsdorf, kamieniołom Fischera, dolny trawertyn. Wybór narzędzi z ostrymi wierzchołkami, retuszowanych jednostronnie (według Behm-Blancke 1960) 437 Ryc. VII.22. Schemat sposobów powstawania narzędzi z ostrym wierzchołkiem z odłupków/wiórów na podstawie inwentarzy wczesnośrodkowopaleolitycznych z Europy Środkowej 438 Ryc. VI1.23. Model ujmujący wszystkie sekwencje redukcji narzędzi dwustronnych (według Hallos 2005) 446 Ryc. Vll.24. Schemat przedstawiający sposób charakterystyki pięściaków wzorowany na pracy J. McNabba et al. (2004) 448

13 Spis rycin 683 Ryc. VII.25. Przedstawienie głównych typów powierzchni wyrobów bifacjalnych (według Boeda I995b) powstałych w wyniku obróbki płaskiej (1), wypukłej (2), ewentualnie ich połączenia (płasko-wypukłej). Typy podstawowe (a-e) rozbudowano o dalsze kategorie i warianty 449 Ryc. VII.26. Pięściak z Markkleebergu, Fdk. 1, wykonany z odłupka (odkrycia Mania, Baumann 1983). Fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 452 Ryc. VI Wybór pięściaków ze stanowiska Markkleeberg, Fdk. 1 (odkrycia Mania, Baumann 1983). Ryc. D. Mania. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 454 Ryc. VI Pięściaki ze stanowiska Hundisburg, odkryte w pierwszej połowie XX wieku (według Toepler 1961) 455 Ryc. VII.29. Średnie długości i szerokości zespołów pięściaków ze stanowisk dolnopaleolitycznych Afryki (1), Europy (2), Półwyspu Indyjskiego (3) i Bliskiego Wschodu (4) (według McPherron 2000), z uwzględnieniem średnich parametrów pięściaków ze stratyfikowanych stanowisk wczesnej fazy paleolitu środkowego Europy Środkowej 456 Ryc. VI1.30. Średnie długości i współczynnik wydłużenia (długość/szerokość (według Bordes 1961 a; 1988)) pięściaków ze stanowisk dolnopaleolitycznych Afryki (1), Europy (2), Półwyspu Indyjskiego (3) i Bliskiego Wschodu (4), (według McPherron 2000) z uwzględnieniem średnich parametrów pięściaków ze stratyfikowanych stanowisk wczesnej fazy paleolitu środkowego Europy Środkowej 457 Ryc. VI Schemat porównujący aszelskie (u góry) i mikockie (u dołu) narzędzia bifacjalne (według Gouedo 2001) 459 Ryc. VII.32. Przedstawienie pięściaków ze stanowisk Markkleeberg, Fdk. 1, Hundisburg i Pietraszyn 49, z oznaczeniem kierunków i zasięgu negatywów odłupków kształtujących narzędzia (strzałki różnej długości) oraz retuszu końcowych faz formowania lub utrzymywania narzędzia (linie przy krawędziach) 460 Ryc. VII.33. Markkleeberg, Fdk. 1. Odłupki pochodzące z opracowania krawędzi narzędzi bifacjalnych. Fot. autor. Zbiory Landesamt fur Archaologie, Drezno 463 Ryc. VI Schemat przedstawiający sposób charakterystyki zasięgu obróbki końcowej fazy (a) i zasięgu kształtowania (b) noży 469 Ryc. VII.35. Wybrane narzędzia (tzw. noże) z Markkleeberg (Fdk. 1) oraz jaskini Biśnik (wykop A3, warstwa 14) 472 Ryc. VII.36. Diagram pływający, prezentujący proces przygotowania, wykorzystania i porzucenia narzędzi oprawianych lub ich elementów (według Rots 2003) 477 Ryc. VII.37. Narzędzie z rezyduum organicznym z Nci:mark-Nord 1: (a) rycina zabytku, (b) rekonstrukcja oprawy (według Mania, Mania 2008) 479 Ryc. VII.38. Porównanie kategorii artefaktów z Neumark-Nord 1 z rodzajami modyfikacji krawędzi (według Steguweil 2003) 482 Ryc. VII.39. Porównanie kierunku i sposobu pracy z kątem krawędzi narzędzi z Neumark-Nord 1 (według Steguweit 2003) 483 Ryc. VI1.40. Przykład narzędzi retuszowanych ze zmianami w partii wierzchołkowej 488 Ryc. VIII. 1. Dendrogramy przedstawiające skupienia cech technologicznych dotyczących produkcji półsurowca i narzędzi 505 Ryc. VIII.2. Lokalizacja najważniejszych stanowisk, które włącza się do technokompleksu aszelskiego 508 Ryc. VIII.3. Przegląd koncepcji zasięgu znalezisk pięściakowych 511 Ryc. VI11.4. Zmiany geologiczne i klimatyczne u schyłku plejstocenu środkowego (6 O1S) 512 Ryc. VIII.5. Lokalizacja stanowisk z narzędziami bifacjalnymi w typie noży (tzw. wschodni mikokien) 515 Ryc. VIII.6. Lokalizacja najważniejszych stanowisk, które dostarczyły narzędzi jednostronnych 518

14 684 Spis rycin Ryc. VI11.7. Strefy występowania zespołów aszelsko-mustierskich (postaszelskich), stanowisk z narzędziami bifacjalnymi w formie noży oraz stanowisk z zespołami odłupkowymi u schyłku plejstocenu środkowego na tle stref klimatycznych i przyrodniczych oraz sytuacji paleodemograficznej w interstadiałach i w interglacjale 520 Ryc. VIII.8. Zróżnicowanie i wiek jednostek taksonomicznych na tle krzywej izotopu tlenu oraz gęstości zespołów archeologicznych 522 Ryc. IX. 1. Sekwencja redukcji surowca krzemionkowego w Zwochau na podstawie materiałów z prac wykopaliskowych C. Pasdy (1996a) 529 Ryc. 1X.2. Sekwencja redukcji surowca kamiennego na podstawie materiałów z Markkleeberg, Fdk. 1, uzyskanych podczas prac wykopaliskowych D. Mani i W. Baumanna (1983) 535 Ryc. IX.3. Sekwencja redukcji surowca kamiennego ze stanowiska Becov I (A-III-6) na podstawie materiałów z prac wykopaliskowych J. Fridricha (1982) 539 Ryc. IX.4. Koncepcja redukcji rdzeni i produkcji narzędzi w okolicach zbiornika jeziornego odkrytego w Neumark-Nord 1 (według Bruhl 2005, uzupełnienia autor). Model ten zakłada równoczasowość struktur, w których produkowano narzędzia, i miejsc uboju lub nekrofagii zwierząt łownych 541 Ryc. IX.5. Mapy ukazujące rozprzestrzenienie się modusów technologicznych w środkowym plejstocenie (według Foley, Lahr 1997) 546 Ryc. IX.6. Mapa Europy z wybranymi stanowiskami datowanymi na okres przed 8 OIS lub na przełom 9/8 OIS, które dostarczyły śladów stosowania technologii predeterminowanych 547 Ryc. IX.7. Schemat ukazujący okres dwustopniowego wprowadzania technologii predeterminowanej 551 Ryc. IX.8. Prezentacja za pomocą diagramów trójkątnych różnych koncepcji, które mają na celu wyjaśnienie wprowadzenia i upowszechnienia się koncepcji predeterminowanych u schyłku plejstocenu środkowego 553 Ryc. IX.9. Sposoby transmisji kulturowej według Cavalli-Sforzy i Feldmana (za: Guglielmino et al. 1995) z uwzględnieniem zmian technologicznych według Lycetta i Gowletta (2008) oraz autora 555 Ryc. X.l. Schemat ukazujący na osi czasu zachowania związane z transportem surowców, wytwórczością półsurowca i narzędzi 561

15 SPIS TABEL Tabela 1.1. Wybór najważniejszych ograniczeń wpływających na technologię (według Hayden et al. 1996; Carr 1995; Bleed 1986; Nelson 1991; Shott 1986) 36 Tabela II.I. Zestawienie najważniejszych cech ilustrujących mobilność społeczności etnologicznych (według Kelly 2007(1995)) 75 Tabela III.l. Wybrane cechy dotyczące formowania się stanowisk schyłku środkowego plejstocenu w Europie Środkowej 107 Tabela III.2. Uproszczone zestawienie poglądów na geochronologię obszaru Saksonii i Turyngii (według Eissmann 2002; Mania 2004a; 2004b; Mania, Mania 2008) 141 Tabela III.3. Chronostratygrafia jaskini Biśnik (według Cyrek 2010; datowania TL według J. Kusiaka) 142 Tabela IV.la. Zestawienie jednostek geograficznych oraz podstawowych cech surowcowych 168 Tabela IV. I b. Główne surowce skalne wykorzystywane w paleolicie środkowym 183 Tabela IV.2. Zestawienie inwentarzy najważniejszych stanowisk (grupa główna), ilustrujące zróżnicowanie surowcowe 185 Tabela IV.3. Zróżnicowanie surowcowe inwentarzy z grupy stanowisk uzupełniających 188 Tabela IV.4. Zestawienie głównych stanowisk stref 1 i II z importami surowców z odległości minimum 5 km (dane według Cyrek, Sudoł 2008; Neruda 2003, 2011; Wiśniewski, Fridrich 2006; Kaminska 2001) 197 Tabela IV.5. Udział surowców lokalnych i sprowadzonych na przykładzie wybranych inwentarzy datowanych na schyłek plejstocenu środkowego 198 Tabela 1V.6. Podstawowe dane statystyczne próby rdzeni z Markkleeberg Fdk. 1 (pomiary w mm) 209 Tabela 1V.7. Podstawowe dane statystyczne wielkości rdzeni z Bećova I, A-lll-6 (pomiary w mm) 214 Tabela IV,8. Podstawowe dane statystyczne próby odłupków z Bećova I, A-III-6 (pomiary w mm) 215 Tabela IV.9. Długość wyrobów rdzeniowych w Neumark-Nord 1, Grabung (według Bruhl 2000) 218 'Tabela IV. 10. Zróżnicowanie surowcowe i metryczne próby artefaktów kamiennych z warstwy 14 jaskini Kulna. Dane w mm (według Neruda 2003; 2011 i autor oznaczono gwiazdką) 220 Tabela V. 1. Zestawienie składanek artefaktów z inwentarzy grupy głównej, datowanych na schyłek plejstocenu środkowego 232 Tabela V.2. Podstawowe dane eksperymentalnej redukcji rdzeni lewaluaskich: metoda klasyczna (B1-B3), i dyskoidalnych (B4-B6). Ciężar w gramach (według Wiśniewski et al. 2011) 233 Tabela V.3. Zestawienie metod redukcji na podstawie rdzeni z inwentarzy grupy zasadniczej i uzupełniającej (Bećov I, A-lll-5). Ujęto tylko formy spełniające kryteria klasyfikacji technologicznej, bez okazów niecharakterystycznych lub źle zachowanych 250

16 686 Spis tabel Tabela V4. Zestawienie metod redukcji na podstawie odłupków i wiórów inwentarzy grupy zasadniczej i uzupełniającej (Bećov I, A-III-5). Ujęto tylko formy spełniające kryteria klasyfikacji technologicznej, bez okazów niecharakterystycznych lub źle zachowanych 251 Tabela V.5. Dane statystyczne dla próby rdzeni z Markkleeberg, Fdk. 1 i Fdk. 2. Pomiary w mm 252 Tabela V6. Podstawowe dane metryczne (w mm) dla próby odłupków z Markkleeberg, Fdk. 1 i Fdk Tabela V.7. Podstawowe dane metryczne (w mm) próby rdzeni z Zwochau 259 Tabela V8. Długość (w mm) produktów lewaluaskich z Zwochau (według Pasda 1996a) 262 'Tabela V.9. Zestawienie sześciu kryteriów różniących koncepcję dyskoidalną od dośrodkowej powrotnej (według Boeda 1993; 1994; 1995b), uzupełnione o podobieństwa obu metod uchwycone przez M. Lenoira i A. Turqa (1995) 283 Tabela V. 10. Schematy C i D (według Boeda 1994, s. 179), prezentujące zmiany rdzenia i produkcję odłupków podczas eksploatacji powrotnej 284 Tabela V.II. Zestawienie metod produkcji półsurowca odłupkowego/wiórowego na podstawie inwentarzy grupy uzupełniającej 290 Tabela V. 12. Cechy metryczne rdzeni z Bećova 1, A-lll Tabela V. 13. Podstawowe dane statystyczne dla próby odłupków z Bećova I, A-III Tabela V.14. Bećov I, A-III-6. Zestawienie odłupków i wiórów wielokierunkowych z oceną wyglądu piętek 307 Tabela V. 15. Neumark-Nord 1, Grabung. Długość rdzeni i wyrobów rdzeniowych w interwałach 5 mm. Według (Bruhl 2000) 309 Tabela V. 16. Główne cechy metryczne odłupków/wiórów z Neumark-Nord 1, Grabung 310 Tabela V.17. Strefy geograficzne i główne metody redukcji rdzenia 338 Tabela V.18. Udział procentowy pozostałości wykorzystywanych metod w inwentarzach grupy głównej na podstawie rdzeni 339 Tabela V. 19. Zestawienie podstawowych inwentarzy z uwzględnieniem metod redukcji rdzenia na podstawie rdzeni i odłupków/wiórów 340 Tabela V.2O. Chronologia i zmiany klimatyczne oraz pozostałości metod redukcji w poszczególnych strefach 341 Tabela V21. Szacunkowy udział metod redukcji w inwentarzach grupy głównej i uzupełniającej (bez danych z Woltersdorf) 342 Tabela V.22. Zestawienie stref i czołowych metod redukcji 345 Tabela V.23. Udział śladów stosowania metod określanych jako formalne, doraźne i na odłupkach" w inwentarzach strefy północnej i południowej 353 'Tabela VII. 1. Podstawowe dane metryczne odłupków/wiórów (w mm) wybranych inwentarzy z Europy Środkowej 381 Tabela V11.2. Liczebności odłupków/wiórów w wybranych inwentarzach 383 Tabela VII.3. Liczebności podstawowych kategorii wyrobów i wskaźnik redukcji rdzeni z wybranych inwentarzy grupy głównej i uzupełniającej 384 Tabela VII.4. Podstawowe parametry oraz układ negatywów stron górnych kategorii zgrzebeł 385 Tabela VII.5. Zestawienie podstawowych cech metrycznych narzędzi wnękowych i zębatych z Neumark-Nord 1, Grabung, wykonanych z odłupków lub wiórów 385 Tabela VII.6. Test / dla prób niezależnych odłupków/wiórów (182 egzemplarze) oraz narzędzi wnękowych i zębatych wykonanych z odłupków (26 egzemplarzy) dla inwentarza z Neumark- Nord 1, Grabung 386 Tabela VII.7. Test t dla prób niezależnych odłupków/wiórów (225 egzemplarzy) oraz narzędzi w typie zgrzebeł wykonanych z odłupków (26 egzemplarzy) dla inwentarza z Bećova I, A-III Tabela VII.8. Porównanie parametrów (średnie) podstawowych kategorii zgrzebeł odłupkowych z Bećova 1, A-III-6 i Markkleeberg, Fdk

17 Spis tabel 687 Tabela VII.9. Rozkład powierzchni naturalnych na zgrzebłach odłupkowych z Bećova I, A-III Tabela VII. 10. Rozkład powierzchni naturalnych na zgrzebłach odłupkowych/wiórowych z Markkleeberg, Fdk Tabela VI Liczebność podstawowych kategorii zgrzebeł oraz odłupków, wiórów i okruchów retuszowanych z wybranych inwentarzy grupy głównej (inwentarze, w których liczebność zgrzebeł jest > 5) 396 Tabela VII.12. Udział subkategorii zgrzebeł w wybranych inwentarzach 401 Tabela VII.13. Bećov 1, A-lll-6. Forma zgrzebeł retuszowanych jednostronnie 402 Tabela VI Markkleeberg, Fdk. 1. Forma zgrzebeł retuszowanych jednostronnie 402 Tabela VII.15. Zestawienie podstawowych cech metrycznych (średnie w mm), indeksu redukcji (GIUR) oraz współczynnika krzywizny krawędzi retuszowanej dla zgrzebeł z Markkleeberg (Fdk. 1) i Bećova I (A-III-6) 403 Tabela VI Liczebność tzw. narzędzi wnękowych i zębatych w inwentarzach grupy głównej 418 Tabela VII. 17. Wybrane cechy metryczne i technologiczne narzędzi wnękowych (W) i zębatych (Z) z. inwentarza z Neumark-Nord 1, jaskini Biśnik (zespół A 3, w. 14) i Bećova I, A-lll Tabela VII.18. Ostrza jedno- i dwustronne (T Tayac, Q Quinson) (według Toepfer 1961; Valoch 1988; Fridrich 1982; Mania, Baumann 1983) 428 Tabela VII.19. Wybrane cechy metryczne i technologiczne narzędzi zwanych ostrzami jednostronnie retuszowanymi 429 Tabela VI Cechy metryczne i technologiczne pięściaków z wybranych stanowisk 453 Tabela VII.21. Podstawowe cechy metryczne i technologiczne narzędzi w typie noży. Dane według Foltyn et al. (2000); Fridrichova-Sykorova (archiwum: Archeologicky ustav AV ĆR, Praga) (2007); Fąjeref al. (2001 a); Cyrek (2006) 470 Tabela VII.22. Zestawienie narzędzi retuszowanych bifacjalnie (z wyłączeniem pięściaków, ostrzy i noży) z inwentarzy stanowisk grupy głównej i uzupełniającej 473 Tabela VII.23. Zestawienie form z negatywami w partii wierzchołkowej 487 Tabela VII 1.1. Zestawienie cech surowcowych inwentarzy stanowisk grupy głównej i wybranych inwentarzy grupy uzupełniającej 497 Tabela VI1I.2. Zestawienie danych klimalyczno-przyrodniczych oraz informacji dotyczących charakteru pozostałości na podstawie inwentarzy stanowisk grupy głównej i wybranych inwentarzy grupy uzupełniającej 500 Tabela VIII.3. Zestawienie danych klimatyczno-przyrodniczych oraz dotyczących charakteru pozostałości na podstawie inwentarzy stanowisk grupy głównej i wybranych inwentarzy grupy uzupełniającej 502 Tabela V Podstawowe cechy dotyczące produkcji półsurowca 504 Tabela VIII.5. Podstawowe cechy dotyczące produkcji narzędzi 506 Tabela IX. 1. Języki kopalne" R. Jackendoffa oraz zmiany natury technologicznej według I. Davidsona, z uwagami autora 527