SZKODLIWOŚĆ WAŻNIEJSZYCH AGROFAGÓW ROŚLIN UPRAWNYCH W POLSCE W ROKU 2006

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) 2007 SZKODLIWOŚĆ WAŻNIEJSZYCH AGROFAGÓW ROŚLIN UPRAWNYCH W POLSCE W ROKU 2006 FELICYTA WALCZAK 1, MACIEJ GAŁĘZEWSKI 1, MAGDALENA JAKUBOWSKA 1, ANNA SKORUPSKA 1, ANNA TRATWAL 1, ANDRZEJ WÓJTOWICZ 1, JAN ZŁOTKOWSKI 1, IRENA HERYNG 2, MARCIN GAJEWSKI 2 1 Instytut Ochrony Roślin Władysława Węgorka 20, Poznań F.Walczak@ior.poznan.pl 2 Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa Wspólna 30, Warszawa gi@iorin.gov.pl I. WSTĘP Wyniki obserwacji, przekazane w roku 2006 przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Roślin i Nasiennictwa i ich delegatury do Zakładu Metod Prognozowania i Rejestracji Agrofagów Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu (IOR), są materiałami źródłowymi tworzonej komputerowej bazy danych, uzupełnianej obserwacjami własnymi Zakładu. Wszystkie obserwacje wykonano według metodyk zawartych w instrukcjach dla służby ochrony roślin z zakresu prognoz, sygnalizacji i rejestracji oraz aneksach (1976, 1993, 1998) opracowanych w IOR. Po przetworzeniu bazy danych uzyskano tabele z procentami szkodliwości agrofagów, mapy obrazujące rejonizację i nasilenie ich występowania oraz wykresy, na których przedstawiono średnią dla Polski szkodliwość w poszczególnych latach, począwszy od roku 1991 do Przedstawione na mapach średnie procenty szkodliwości dla Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Roślin i Nasiennictwa i ich delegatur porównano z wynikami obserwacji, analogicznie przeprowadzonymi w roku 2005 i omówionymi w artykule pt.: Ocena stanu fitosanitarnego roślin uprawnych w Polsce w roku 2005 (2006) opracowanym przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Warszawie. Poniżej przedstawiono obraz szkodliwości wybranych agrofagów na roślinach zbożowych (w tym kukurydzy), okopowych (ziemniaka, buraka cukrowego), przemysłowych (rzepaku), motylkowatych (łubinu, grochu i peluszki), warzywnych (pomidora, ogórka, cebuli, kapusty, marchwi) i sadowniczych (jabłoni, śliwy, czereśni i wiśni, truskawki) w roku 2006.

2 156 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) 2007 Rośliny zbożowe II. CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Mączniak prawdziwy zbóż Blumeria graminis DC. Występowanie choroby w roku 2006 obserwowano powszechnie, odnotowując średnio w skali kraju 22,3% porażonych źdźbeł pszenicy ozimej. Od roku 2003, w którym stwierdzono małe nasilenie mączniaka, następuje systematyczne zwiększanie się procentu porażonych źdźbeł pszenicy ozimej, ale wartości te nie przekraczają średniej wieloletniej (27,1%). Na plantacjach pszenicy ozimej największe nasilenie choroby odnotowano głównie na północy Polski w województwach: pomorskim, gdzie objawy mączniaka prawdziwego zbóż obserwowano średnio na 40,6% źdźbeł, kujawskopomorskim 32,1%, warmińsko-mazurskim 30,6%, a lokalnie nawet do 100% porażonych źdźbeł pszenicy ozimej w miejscowości Upałty powiat Giżycko (Olsztyn) oraz w województwie opolskim 31,7%. Średnio ponad 20% porażonych źdźbeł pszenicy ozimej rejestrowano w województwach: lubelskim 24,9% (Zamość 35,2%), dolnośląskim 23,5% (Dzierżoniów 47,4%), śląskim 23,2% (Katowice 26,8%) oraz mazowieckim 22,6% (Ciechanów 38%). O występowaniu mączniaka prawdziwego w uprawach jęczmienia jarego informacje przekazano z 5 województw. Większe nasilenie choroby obserwowano w województwie pomorskim, gdzie średnio porażonych zostało 29,1% źdźbeł i wielkopolskim 16,8% (Poznań 22,7%). Ponadto chorobę rejestrowano w województwie łódzkim, gdzie obserwowano 5,5% porażonych źdźbeł (Skierniewice 7,5%) i podlaskim 2,5% (Łomża 4,3%), a ponadto na terenie województwa dolnośląskiego, gdzie choroba występowała lokalnie w powiecie Milicz (Wrocław), porażając do 35% źdźbeł jęczmienia jarego. Rdza brunatna pszenicy Puccinia recondita Rob. ex Desm. f. sp. tritici (Erikss.) C.O. Johnson Chorobę w kraju obserwowano powszechnie, odnotowując średnio 8,3% porażonych źdźbeł pszenicy ozimej. W porównaniu do roku ubiegłego stwierdzono zwiększenie się nasilenia występowania rdzy brunatnej (5,6%), jednak średni w skali kraju procent porażonych źdźbeł wciąż utrzymuje się poniżej wartości średniej wieloletniej (11,4%). Największe nasilenie rdzy brunatnej pszenicy, podobnie jak w latach ubiegłych, obserwowano głównie w województwach południowych i południowo-wschodnich, tj.: podkarpackim, gdzie notowano 17,5% porażonych źdźbeł pszenicy ozimej (Przemyśl 24,2%), opolskim 16,1%, małopolskim i świętokrzyskim około 12%, lubelskim 10%, a ponadto w pomorskim 18,2%. Większe nasilenie choroby obserwowano jedynie lokalnie na terenie województwa śląskiego (Bielsko-Biała i Katowice) oraz warmińsko-mazurskiego (Elbląg), gdzie porażonych zostało % źdźbeł pszenicy ozimej. Najmniej porażonych źdźbeł pszenicy ozimej odnotowano w województwie podlaskim średnio 0,4%. Septorioza plew pszenicy Septoria nodorum Berk. W roku 2006 septoriozę plew pszenicy ozimej rejestrowano powszechnie, jednak podobnie, jak w latach ubiegłych, nastąpiło dalsze zmniejszenie się jej nasilenia, co jest obserwowane od roku Średnio w skali kraju porażonych zostało 6,5% kłosów.

3 Szkodliwość ważniejszych agrofagów roślin Największe nasilenie występowania choroby odnotowano w rejonach Polski południowej i południowo-wschodniej tj. w województwach: podkarpackim, gdzie odnotowano średnio 19,5% porażonych kłosów (Przemyśl 34,6%), małopolskim 9,9%, dolnośląskim 7,6% (Lwówek Śl. 17,4%) oraz w województwach północnych, tj. warmińsko-mazurskim 14,3% (Olsztyn 19,8%) i pomorskim 14,2%. Najmniejsze nasilenie septoriozy plew odnotowano w województwie lubuskim, gdzie porażonych zostało 1,6% kłosów. W pozostałych województwach średnie porażenie kłosów nie przekroczyło 6,0%. Łamliwość podstawy źdźbła Molisia yallundae Wollwork et Spooner = Tapesia yallundae Wollwork, st. kon. Ramulispora herpotrichoides (Fron.) v. Arx = Pseudocercosporella herpotrichoides (Fron.) Deighton W roku 2006 łamliwość podstawy źdźbła, podobnie jak w latach ubiegłych, występowała powszechnie i w małym nasileniu. Średnio dla kraju obserwowano 3,8% porażonych źdźbeł pszenicy ozimej (średnia dla wielolecia 5,5%). W sezonie wegetacyjnym 2006 większe nasilenie choroby, przekraczające wartość średniej krajowej, odnotowano w województwach: opolskim, gdzie porażonych zostało 10,4% źdźbeł pszenicy ozimej, warmińsko-mazurskim 6,3%, lubelskim 5,4%, podkarpackim 5,1%, zachodniopomorskim 4,6% oraz dolnośląskim 4,2%. Na terenie województwa śląskiego i warmińsko-mazurskiego duże nasilenie choroby obserwowano tylko lokalnie (Katowice, gdzie porażonych zostało 80% źdźbeł, Olsztyn 52%). Najmniejsze nasilenie choroby około 1% porażonych źdźbeł odnotowano w woj. lubuskim i podlaskim. Zgorzel podstawy źdźbła Gaeumannomyces graminis (Sacc.) Arx et Olivier Informacje o występowaniu zgorzeli podstawy źdźbła nadesłano z terenu całego kraju. Średnio dla Polski odnotowano 3,2% porażonych roślin pszenicy ozimej. Większe nasilenie choroby rejestrowano w województwach: świętokrzyskim, gdzie porażonych zostało 7,3% roślin pszenicy ozimej, warmińsko-mazurskim 5,9% (lokalnie na terenie oddziału Olsztyn notowano 44% porażonych roślin), zachodniopomorskim 4,7%, opolskim 3,8%, dolnośląskim i podkarpackim około 3,5%. W pozostałych województwach procent porażonych roślin kształtował się poniżej wartości średniej krajowej. Od 2002 roku średnia w skali kraju szkodliwość zgorzeli podstawy źdźbła utrzymuje się poniżej wartości średniej wieloletniej, głównie ze względu na stosowanie odpowiednich zapraw nasiennych. Skrzypionki Oulema spp. W roku 2006 skrzypionki wystąpiły powszechnie. W skali ogólnokrajowej larwy i chrząszcze skrzypionek uszkodziły 7,8% źdźbeł pszenicy ozimej, tj. o 1,5% więcej aniżeli w roku Terenami największej szkodliwości skrzypionek były południowe, południowowschodnie, północne oraz częściowo środkowe rejony Polski. Większą liczebność szkodników obserwowano na terenach województw: dolnośląskiego, gdzie uszkodzonych zostało średnio 9,1% źdźbeł (Lwówek Śl. 16,6%, Dzierżoniów 9,5%), śląskiego 8,8% (Bielsko-Biała 12,5%), podkarpackiego 11,6% (Przemyśl 19,6%), lubels-

4 158 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) 2007 kiego 8,2% (Zamość 14,2%, Chełm 11,1%) pomorskiego 12,1%, warmińskomazurskiego 11,7% (Elbląg 12%), zachodniopomorskiego 8,4% i kujawsko-pomorskiego 11,2% oraz częściowo na terenie województwa łódzkiego (Sieradz 11%) i mazowieckiego (Płock 10%). Najniższe uszkodzenie źdźbeł pszenicy ozimej, średnio poniżej 4%, stwierdzono w województwie lubuskim i podlaskim. Informacje o szkodliwości skrzypionek na plantacjach pszenicy jarej przekazano z województwa podlaskiego, gdzie obserwowano średnio 4,2% uszkodzonych źdźbeł (Białystok 5,8%) i lubelskiego (Biała Podlaska 3,0%). Mszyca czeremchowo-zbożowa Rhopalosiphum padi L. W 2006 roku na terenie całego kraju mszyca czeremchowo-zbożowa uszkodziła 3,4% źdźbeł i w porównaniu ze średnią z 9 lat (spośród lat ) była to wartość niższa o około 4%. Największe nasilenie mszycy czeremchowo-zbożowej obserwowano w 2006 roku na terenie województwa dolnośląskiego, gdzie opanowanych zostało 9,4% źdźbeł (Dzierżoniów 14,7%) i warmińsko-mazurskiego 6,6% (Elbląg 7,2%). Najmniej opanowanych roślin przez mszyce tego gatunku obserwowano w województwach: lubuskim 1,3% (Gorzów Wlkp. 0,1%), podkarpackim 1,6% (Krosno 0,2%) oraz wielkopolskim 1,9%. W pozostałych województwach średni procent opanowanych źdźbeł pszenicy ozimej wyniósł od 2,5% (lubelskie) do 4,4% (zachodniopomorskie). Na podstawie obserwacji własnych wykonanych w Bąkowie koło Kluczborka w III dekadzie czerwca 2006 roku stwierdzono, że na polach pszenicy ozimej opanowanych zostało 1,4% roślin. Dla porównania w 2005 roku w Bąkowie obserwowano 4,4% opanowanych roślin. W badaniach nad migracją mszyc prowadzonych za pomocą aspiratora Johnsona w Winnej Górze koło Poznania stwierdzono w całym sezonie 2006 roku wzrost liczby migrantek R. padi o 7% w porównaniu do roku ubiegłego, a to głównie za sprawą bardzo intensywnych migracji w końcu lata i jesienią. Intensywna jesienna migracja mszycy czeremchowo-zbożowej spowodowała liczne występowanie mszyc na wschodzących oziminach, i tak np. lokalnie na terenie Winnej Góry obserwowano na polach ponad 50% opanowanych źdźbeł. Mszyce te przebywają na oziminach do nastania pierwszych mrozów. W pierwszych dniach listopada 2006 roku po spadku temperatury do około 10 C obserwowano na terenie województwa podlaskiego martwe uskrzydlone i bezskrzydłe osobniki R. padi na pszenżycie i pszenicy ozimej w miejscowości Jaworówko i Dobrzyniewo Duże. Mszyca zbożowa Sitobion avenae F. W 2006 roku występowanie mszycy zbożowej obserwowano średnio w skali kraju na 4,0% źdźbeł pszenicy. Wielkość ta jest w porównaniu z rokiem 2005 niższa o 2,1% i blisko o 4% niższa w stosunku do wartości średniej wieloletniej. Najliczniej mszyca zbożowa opanowała źdźbła pszenicy ozimej w województwach: dolnośląskim, gdzie odnotowano średnio 6,8% (Dzierżoniów 10,9%), pomorskim 6,0%, warmińsko-mazurskim 5,9%, zachodniopomorskim 5,4% (Koszalin 9,1%), lubuskim 5,2% (Gorzów Wlkp. 6,2%) i świętokrzyskim 5,1%.

5 Szkodliwość ważniejszych agrofagów roślin Najmniej licznie mszyce występowały w województwie podlaskim, gdzie opanowanych zostało 1,6% źdźbeł i wielkopolskim 1,9%. Na terenie pozostałych województw obserwowano od 3,1% do 4,9% źdźbeł opanowanych przez mszycę zbożową. Z własnych obserwacji wykonywanych w 2006 roku w Bąkowie koło Kluczborka i Winnej Górze koło Poznania wynika, że mszyca zbożowa występowała latem w nasileniu odpowiednio: 2,5% i 1,7% i jej nasilenie w porównaniu do roku 2005 było niższe w Bąkowie o 6,1% i Winnej Górze o 1,2%. W badaniach nad migracją mszyc, na podstawie odłowów aspiratorem Johnsona, w Winnej Górze stwierdzono w 2006 roku mniejszą liczbę odłowionych osobników mszycy zbożowej o 2,9% w porównaniu z rokiem ubiegłym. W warunkach ciepłej jesieni obserwowano w bieżącym roku na oziminach w Winnej Górze i Bąkowie liczne kolonie mszyc. Mszyce te zginęły z nastaniem pierwszych mrozów poniżej 5 C. Pryszczarek zbożowiec Haplodiplosis equestris Wagn. Ocenę szkodliwości pryszczarka zbożowca przeprowadzono w roku 2006 na terenie całego kraju. Średnia dla Polski szkodliwość wynosiła 1,5% uszkodzonych źdźbeł pszenicy ozimej i była tylko o 0,7% wyższa niż w roku Należy pamiętać, że liczniejsze występowanie tego szkodnika ma charakter lokalny i związane jest od lat z określonymi stałymi rejonami Polski, które determinuje odpowiednia temperatura, wilgotność powietrza i typ gleby (południowa Polska i rejony Żuław Wiślanych). W roku 2006 większą aktywność szkodnika na plantacjach pszenicy ozimej zaobserwowano na terenie województw: zachodniopomorskiego, gdzie średnio uszkodzonych zostało 5,7% źdźbeł (Koszalin 10,9%), pomorskiego 2,3%, i warmińsko-mazurskiego 2% (Elbląg 2,3%) oraz na południu na terenie województw: dolnośląskiego (Dzierżoniów 2,6%, Wrocław 2,4%), opolskiego średnio 2,2%, śląskiego (Katowice 3,2%), świętokrzyskiego średnio 2,4%, a ponadto łódzkiego (Piotrków 3%) i mazowieckiego (Radom 2,1%). Najmniej licznie pryszczarek wystąpił, uszkadzając średnio poniżej 1% źdźbeł pszenicy ozimej, na terenie województw: kujawsko-pomorskiego, lubelskiego (natomiast na pszenicy jarej, obserwowano 2% uszkodzonych źdźbeł Biała Podlaska), lubuskiego, podkarpackiego, podlaskiego i wielkopolskiego. K u k u r y d z a Ploniarka zbożówka Oscinella frit L. i Oscinella puzilla Meig. W związku z coraz powszechniejszą uprawą kukurydzy w monokulturze, na dużych areałach, wzrasta znaczenie gospodarcze ploniarki zbożówki. Po 10-letniej przerwie w monitoringu szkodliwości wznowiono obserwacje. W roku 2006 w skali kraju ploniarka uszkodziła 2,6% roślin kukurydzy. Do rejonów większej szkodliwości, gdzie średnio uszkodzonych zostało ponad 3% roślin należały województwa: kujawsko-pomorskie 5,9%, warmińsko-mazurskie 3,8% (Olsztyn 6,3%), mazowieckie 3,7% (Ciechanów 5,8%, Płock 4%, Siedlce 3,4%), dolnośląskie 3,6% (Wrocław 5,7%, Legnica 4,1%, Lwówek Śl. 3,5%), łódzkie 3,3% (Sieradz 5%). Lokalnie większą liczebność szkodnika obserwowano na terenie województwa zachodniopomorskiego, w miejscowości Suliszewo powiat Drawsko Pomorskie, gdzie notowano 10% uszkodzonych roślin.

6 160 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) 2007 Omacnica prosowianka Ostrinia nubilalis Hbn. W roku 2006 wzrosła szkodliwość omacnicy prosowianki i zasięg jej występowania na terenie Polski, co związane jest ze zwiększeniem się areału uprawy kukurydzy. Na przestrzeni lat monitoring szkodliwości prowadzony był w 6 latach. Po wielu przerwach w obserwacjach wznowiono ocenę szkodliwości w bieżącym roku. Wyraźne zwiększenie się szkodliwości omacnicy w porównaniu z rokiem 2005 stwierdzono w województwach: podkarpackim z 15,8% uszkodzonych roślin do 26,7% (Przemyśl 34,5%, lokalnie do 80%, Rzeszów 30%), małopolskim z 6,5% do 12,5%, lokalnie do 90%, śląskim z 2,8% do 10,1% (Katowice 16%, Bielsko-Biała 10,8%). Ponadto w roku 2006 dużą szkodliwość odnotowano na terenie województw: opolskiego, tj. średnio 36,9% roślin (lokalnie Głubczyce 100%), lubuskiego 13,5%, dolnośląskiego 11,8% (Legnica 18,3%). W skali kraju omacnica prosowianka uszkodziła 8,9% roślin kukurydzy. Rośliny okopowe Z i e m n i a k Zaraza ziemniaka Phytophthora infestans (Mont.) de Bary Zaraza ziemniaka w roku 2006 wystąpiła w niewielkim nasileniu. Średnia w skali kraju liczba porażonych roślin wynosiła 17,6% i była znacznie niższa od wartości średniej wieloletniej, która kształtuje się na poziomie około 49%. Najwięcej porażonych roślin stwierdzono w województwach: podkarpackim średnio 51,5% (Krosno 76%), małopolskim 44,2%, pomorskim 35,6% i warmińskomazurskim 30,9% (Elbląg 40,8%). Średnio 16 17% porażonych roślin ziemniaka obserwowano w województwach: śląskim, świętokrzyskim, lubelskim i dolnośląskim. Na terenie kujawsko-pomorskiego odnotowano średnio 13,6% porażonych roślin, a w pozostałych województwach liczba roślin z objawami zarazy ziemniaka nie przekroczyła 10%. Najmniejsze zagrożenie dla ziemniaka przez zarazę ziemniaka, stwierdzono w województwach: opolskim, gdzie liczba roślin z objawami tej choroby nie przekroczyła średnio 2%, lubuskim i podlaskim, gdzie stwierdzono odpowiednio 4,7% i 4,8%, a w wielkopolskim odnotowano 5,7% roślin porażonych. Stonka ziemniaczana Leptinotarsa decemlineata Say Zimna wiosna nie sprzyjała intensywnemu rozwojowi populacji stonki ziemniaczanej. Średnia liczba roślin ziemniaka z objawami żerowania szkodnika wynosiła w skali kraju 12,4% i była prawie o połowę mniejsza od wartości średniej wieloletniej. Najwięcej uszkodzonych roślin odnotowano w województwach: świętokrzyskim średnio 24,9%, warmińsko-mazurskim 15,6% (lokalnie 35% na terenie oddziału Giżycko), podkarpackim 15%, opolskim 14,9% i kujawsko-pomorskim 13,6%. W województwach: dolnośląskim, łódzkim, zachodniopomorskim i małopolskim liczba uszkodzonych przez stonkę ziemniaczaną roślin była bliska 12%. Średnio około 11% roślin uszkodzonych przez szkodnika stwierdzono w województwie lubelskim i śląskim, a w pomorskim i lubuskim 10%.

7 Szkodliwość ważniejszych agrofagów roślin Najmniejsze zagrożenie upraw ziemniaka ze strony szkodnika odnotowano w województwie wielkopolskim, gdzie rośliny z objawami żerowania stonki stanowiły mniej niż 7%. Ocena uszkodzeń bulw ziemniaka przez szkodniki glebowe w okresie zbiorów w roku 2006 Drutowce (larwy sprężykowatych) Elateridae Informacje o szkodach wyrządzonych w 2006 roku przez drutowce nadesłano z 7 województw. Średnia liczba uszkodzonych bulw ziemniaka wynosiła 2,4% i była wyższa od wartości średniej wieloletniej, która wynosi 2,1%. Najwięcej bulw ziemniaka z objawami żerowania drutowców odnotowano w województwie łódzkim średnio 3,7% (Piotrków Tryb. 8%, Łódź 4%) i pomorskim 3,3%. W kujawsko-pomorskim liczba uszkodzonych przez drutowce bulw wynosiła średnio 2,6%, w mazowieckim 2,5% (Radom 4,5%), natomiast w dolnośląskim i wielkopolskim około 1,5%, a w podlaskim średnio 1,3% i jedynie lokalnie (Białystok) obserwowano 5 20% bulw z objawami żerowania drutowców. Pędraki (larwy chrabąszczowatych) Melolonthinae Informacje o szkodliwości pędraków w uprawach ziemniaka w roku 2006 nadesłano z 7 województw. Średnia liczba uszkodzonych przez pędraki bulw ziemniaka wynosiła 3% i była dwukrotnie wyższa od wartości średniej wieloletniej. Najwięcej bulw z objawami żerowania pędraków odnotowano w województwach: pomorskim średnio 5,5%, mazowieckim 5% (Radom 13,3%) i łódzkim 3,9% (Piotrków Tryb. 8%). W województwie kujawsko-pomorskim liczba uszkodzonych przez pędraki bulw wynosiła średnio 3,2%, a w wielkopolskim 1,7%. Około 1% bulw z objawami żerowania pędraków stwierdzono w województwie dolnośląskim i podlaskim. Rolnice Noctuinae W roku 2006 uszkodzenia bulw ziemniaka spowodowane przez gąsienice rolnic stwierdzono na terenie 7 województw. Liczba bulw ziemniaka z objawami żerowania rolnic w tych województwach wynosiła średnio 6,6% i była wyższa od średniej wieloletniej o 4,4%. Najwięcej uszkodzonych bulw stwierdzono w województwach: mazowieckim średnio 13,2% (Radom 22%), łódzkim 11,3% (Piotrków Tryb. 24%) i kujawskopomorskim 10,5%. W Wielkopolsce liczba bulw uszkodzonych przez gąsienice rolnic była średnio mniejsza i wynosiła 5,4% (Konin 7,3%), a jedynie lokalnie większa (powiat Września) do 15%. Najmniej uszkodzonych przez rolnice bulw ziemniaka stwierdzono w: pomorskim średnio 3%, dolnośląskim 2,3% i podlaskim 0,6%. B u r a k c u k r o w y Chwościk buraka Cercospora beticola Sacc. Średnia w skali kraju liczba roślin buraka cukrowego, porażonych chwościkiem, w 2006 roku wyniosła 6,0% i wartość ta była o 0,8% mniejsza w porównaniu do roku

8 162 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) (6,8%). Rok 2006 charakteryzował się późniejszym okresem infekcji roślin niż w innych latach. Większe nasilenie choroby odnotowano na terenie województw lubelskiego (Zamość, gdzie porażonych zostało 30,7% roślin) i podkarpackiego (Przemyśl 27,5%). W pozostałych województwach: zachodniopomorskim, opolskim, świętokrzyskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim i dolnośląskim średnia liczba porażonych roślin mieściła się w przedziale od 5 do 12%. Większy procent zainfekowanych roślin buraka cukrowego obserwowano lokalnie na obszarze województw: wielkopolskiego (Oborniki 80), podlaskiego (Białystok 50), śląskiego (Katowice 25), warmińskomazurskiego (Kętrzyn 20). Najmniejsze nasilenie chwościka odnotowano w województwach: lubuskim, wielkopolskim, łódzkim, podlaskim, pomorskim, mazowieckim i śląskim, w których średnie porażenie roślin buraka cukrowego wynosiło 1,6 4,7%. Śmietka ćwiklanka Pegomyia hyoscyami Panz. W 2006 roku szkodnik wystąpił liczniej niż w roku 2005, uszkadzając lokalnie nawet do 68% roślin. Średnia w skali kraju liczba uszkodzonych roślin buraka cukrowego wyniosła 6,0% i była wyższa od wartości średniej wieloletniej, wynoszącej około 5%. Większą liczbę uszkodzonych roślin odnotowano w województwie świętokrzyskim, gdzie uszkodzonych zostało średnio 15,6% roślin buraka cukrowego oraz na terenie: zachodniopomorskiego (Koszalin 15%), lubelskiego (Lublin 14%), warmińskomazurskiego (Olsztyn 13,9%), podkarpackiego (Przemyśl 11,5%), kujawsko-pomorskiego średnio 9,4%, dolnośląskiego (Wałbrzych 8,9% i Wrocław 7,2%). Lokalnie większą szkodliwość śmietki ćwiklanki stwierdzono w powiecie Węgorzewo (województwo warmińsko-mazurskie), gdzie uszkodzonych zostało 68% roślin oraz na terenie województwa podlaskiego (Białystok 34%). Na terenie pozostałych województw liczba roślin uszkodzonych przez śmietkę ćwiklankę wyniosła średnio od 0,5 do 5,5%. Mszyca trzmielinowo-burakowa Aphis fabae Scop. W roku 2006, w porównaniu z rokiem ubiegłym, zaobserwowano w kraju na terenie większości województw nieznaczne zmniejszenie się liczebności mszycy trzmielinowoburakowej, występującej na buraku cukrowym. Średnio w skali kraju opanowanych zostało w 2006 roku 4,6% roślin i w porównaniu do roku 2005 szkodliwość zmniejszyła się o 0,6%, a około 6% w porównaniu z wartością średnią wieloletnią. Najliczniejsze występowanie mszycy trzmielinowo-burakowej stwierdzono na terenach województw: świętokrzyskiego średnio 12,2% opanowanych roślin, dolnośląskiego (Dzierżoniów 10,1%), łódzkiego (Sieradz 8%) oraz lubuskiego (Zielona Góra 7,5%) i zachodniopomorskiego (Koszalin 7%). Najmniej opanowanych roślin przez mszyce obserwowano w województwie podlaskim średnio 0,7% i podkarpackim 1,9%. W pozostałych województwach średni procent zasiedlonych roślin wyniósł od 3% (mazowieckie) do 5,8% (śląskie). Prowadzone w 2006 roku w Wielkopolsce obserwacje rozwoju mszyc na burakach cukrowych wykazały ich obecność dość wcześnie, już 22 maja w Winnej Górze stwierdzono pierwsze uskrzydlone osobniki A. fabae, a w pierwszych dniach czerwca pierwsze kolonie liczące po kilkanaście mszyc bezskrzydłych. Prowadzone dla Wielkopolski

9 Szkodliwość ważniejszych agrofagów roślin badania migracji mszyc aspiratorem Johnsona zainstalowanym w Winnej Górze koło Poznania wykazały w sezonie 2006 wielokrotny wzrost ogólnej liczby odławianych mszyc w porównaniu do roku 2005, natomiast zmniejszył się procentowy udział mszycy trzmielinowo-burakowej w tych odłowach z 3,6% w 2005 roku do 1,2% w 2006 roku. Rośliny przemysłowe R z e p a k Sucha zgnilizna krzyżowych Phoma lingam (Tode ex Fr.) Desm. Objawy choroby w roku 2006 obserwowane były niemal na terenie całego kraju, ale w porównaniu do roku 2005 w mniejszym nasileniu. Średnio dla Polski procent porażonych roślin wynosił 2,5 (w 2005 roku 3,4%) i był to kolejny 8 rok, w którym odnotowano porażenie roślin kształtujące się poniżej wartości średniej wieloletniej. Były jednak takie rejony Polski, na terenie których obserwowano większe nasilenie suchej zgnilizny krzyżowych na rzepaku ozimym. Najwięcej porażonych roślin stwierdzono w województwie warmińsko-mazurskim, tj. średnio 5,2% (Olsztyn 8%, lokalnie do 40% miejscowość Skop, powiat Giżycko), kujawsko-pomorskim 4,9%, zachodniopomorskim 4,3% (Koszalin 5,6%, lokalnie do 15% miejscowość Smardzko, powiat Świdwin), a ponadto na terenie województwa lubuskiego (Gorzów Wlkp. 4,6%) i podkarpackiego (Rzeszów 5,1%). W pozostałych województwach porażenie roślin wynosiło od średnio 0,4% w podlaskim do 3,2% w opolskim. Słodyszek rzepakowy Meligethes aeneus F. W Polsce w roku 2006 słodyszek rzepakowy spowodował w skali kraju uszkodzenie 10,6% pąków kwiatowych (w 2005 roku 11,4%). Największe szkody wyrządził na plantacjach rzepaku w rejonie województw: zachodnich zachodniopomorskie, gdzie obserwowano średnio 15% uszkodzonych pąków kwiatowych (Koszalin 17,2%, a lokalnie do 60%, Szczecin 12,8%, a lokalnie nawet do 100%), lubuskie 17,2% (Gorzów Wlkp. 22%), dolnośląskie 13,2% (Wrocław 15,5%, Lwówek Śl. 14,5%, Dzierżoniów 12,8%), południowowschodnich podkarpackie średnio 20,3% (Przemyśl 35,5%, Rzeszów 15,7%), lubelskie (Zamość 12,7%), a ponadto na terenie województw: warmińsko-mazurskiego (Olsztyn 11,1%), śląskiego (Katowice 16,6%), łódzkiego średnio 18,7% (Sieradz 40%, Łódź 19%), mazowieckiego (Ostrołęka 14,5%). Najmniej (około 4%) uszkodzonych pąków kwiatowych stwierdzono średnio w województwie małopolskim i świętokrzyskim. Chowacz czterozębny Ceutorhynchus quadridens Panz. Chowacz czterozębny w roku 2006 uszkodził w skali kraju 6,6% roślin rzepaku (w 2005 roku 7,2%). Największą liczebność tego gatunku odnotowano w rejonie południowo-wschodnim, na terenie województw: podkarpackiego, gdzie uszkodzonych zostało średnio 20,4% roślin (Przemyśl 30,3%, Rzeszów 27,5%), lubelskiego 10,2% (Zamość 22,6%), a ponadto warmińsko-mazurskiego średnio 14,4% (Olsztyn 16,8%, a lokalnie nawet

10 164 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) 2007 do 96%), dolnośląskiego (Dzierżoniów 13,1%). Lokalnie większą liczebność chowacza czterozębnego stwierdzono także na terenie województwa zachodniopomorskiego, gdzie notowano 10 53% uszkodzonych roślin. W pozostałych województwach uszkodzenie roślin mieściło się w przedziale 2 7%. Chowacz brukwiaczek Ceutorhynchus napi Gyll. Średnie w skali kraju uszkodzenie roślin rzepaku, spowodowane przez chowacza brukwiaczka w roku 2006 zmniejszyło się, ale nieznacznie i wynosiło 3,5% (w 2005 roku 3,8%). Największą liczebność szkodnika stwierdzono w pasie województw północnych, tj.: warmińsko-mazurskim, gdzie średnio uszkodzonych zostało 7% roślin (Elbląg 9,3%, Olsztyn lokalnie do 20% miejscowość Dąbrówka Nowa, powiat Węgorzewo), pomorskim 5,1% i zachodniopomorskim 5,3% (Szczecin 7,3%, lokalnie do 56% miejscowość Dąbrowa, powiat Goleniów), południowo-zachodnich, tj. na terenie województwa dolnośląskiego, gdzie notowano średnio 6,3% uszkodzonych roślin (Dzierżoniów 10,3%, Wrocław 7,2% i Lwówek Śl. 5,0%) i lubuskiego 4,5% (Gorzów Wlkp. 5,1%), a ponadto w południowo-wschodnich rejonach kraju, tj. w województwie podkarpackim średnio 4,4% (Przemyśl 10,7%) i częściowo na terenie województwa lubelskiego (Zamość 5,9%). Najmniejszą liczbę uszkodzonych roślin, nie przekraczającą średnio 2%, odnotowano w opolskim (1,3%) i podlaskim (1,8%). Chowacz podobnik Ceutorhynchus assimilis Payk. W roku 2006 chowacz podobnik średnio w skali kraju uszkodził 3,3% łuszczyn rzepaku (w 2005 roku 3,2%). Od roku 1999 (2%) jego średni procent uszkodzonych łuszczyn stopniowo zwiększa się. Większą liczebność szkodnika (powyżej poziomu średniej wieloletniej 4%) stwierdzono w województwach, w których średnio uszkodzonych zostało od 4,1% łuszczyn, tj. w podkarpackim (Przemyśl 6,9%) i śląskim (Bielsko-Biała 5,4%, Katowice 5,1%), a do 4,4% w kujawsko-pomorskim. Do województw, na terenie których szkodnik wystąpił liczniej, należały ponadto łódzkie (Sieradz 6% uszkodzonych łuszczyn) i mazowieckie (Ciechanów 5,8%). W pozostałych województwach średnio uszkodzonych zostało mniej niż 4% łuszczyn rzepaku, a najmniej obserwowano w województwie małopolskim 1,8%. Pryszczarek kapustnik Dasyneura brassicae Winn. W roku 2006 średnia krajowa uszkodzeń spowodowanych przez pryszczarka kapustnika wynosiła 3,6% łuszczyn rzepaku (w 2005 roku około 3%). Największą liczebność szkodnika stwierdzono w województwie pomorskim, gdzie odnotowano średnio 6% uszkodzonych łuszczyn. Ponadto większą liczbę uszkodzonych łuszczyn stwierdzono w województwach: warmińsko-mazurskim, tj. 4,6%, kujawskopomorskim 4,2%, łódzkim 4,9% (Sieradz 7%, Łódź 5%) i dolnośląskim 4,4% (Lwówek Śl. 6,1%). W pozostałych województwach obserwowano średnie uszkodzenie łuszczyn od 2 4%, poniżej 2% jedynie w województwie opolskim (1,8%).

11 Szkodliwość ważniejszych agrofagów roślin Rośliny motylkowate Ł u b i n Antraknoza łubinu Colletotrichum gloeosporioides (Penzig) Sacc. W roku 2006 informacje o porażeniu łubinów przez antraknozę nadesłano z trzech województw, na terenie których choroba wystąpiła w zróżnicowanym nasileniu. Na podstawie uzyskanych informacji oceniono, że porażonych zostało średnio 1,3% roślin. Większe zagrożenie dla łubinów choroba stanowiła na terenie województwa łódzkiego, gdzie porażonych zostało średnio 3% roślin (Sieradz 8,0% oraz jedynie lokalnie na terenie delegatury Skierniewice 3,5%). Większe nasilenie choroby obserwowano ponadto na terenie województwa podlaskiego, ale tylko lokalnie (Białystok, gdzie porażonych zostało 5% roślin). Na terenach pozostałych województw, z których nadesłano informacje, średnie porażenie roślin łubinów przez antraknozę kształtowało się poniżej 1,0%. G r o c h i p e l u s z k a Pachówka strąkóweczka Laspeyresia nigricana F. Od wielu lat pachówka strąkóweczka nie stanowi dużego zagrożenia dla upraw roślin motylkowatych. W roku 2006 o występowaniu szkodnika informowano jedynie z województwa wielkopolskiego (Poznań, gdzie odnotowano 4% uszkodzonych strąków, co kształtowało się niemal na poziomie średniej z wielolecia, która wynosi 4,1%). Rośliny warzywne P o m i d o r Zaraza ziemniaka Phytophthora infestans (Mont.) de Bary Informacje o wystąpieniu zarazy ziemniaka na pomidorze w roku 2006 nadesłano z 9 województw. Choroba wystąpiła na plantacjach w mniejszym nasileniu w porównaniu z poprzednimi latami. Średnio w skali kraju porażonych zostało 7,9% owoców pomidora i była to wartość kształtująca się poniżej poziomu średniej wieloletniej, wynoszącej obecnie 18% porażonych owoców. Większe zagrożenie ze strony patogena obserwowano na terenie województw: mazowieckiego (Radom, gdzie zaraza spowodowała porażenie 26,5% owoców), pomorskiego średnio 14%, lubelskiego (Biała Podlaska 12,4%), kujawsko-pomorskiego średnio 10,2%, śląskiego (Bielsko-Biała 10%) i łódzkiego (Sieradz 10%). Na pozostałym obszarze kraju średni procent porażonych owoców wahał się od 1,0 w województwie wielkopolskim (Kalisz) do średnio 8 w świętokrzyskim. O g ó r e k Mączniak rzekomy dyniowatych Pseudoperonospora cubensis (Berk. et Curt.) Rostovzev Mączniak rzekomy dyniowatych w polowej uprawie ogórków spowodował porażenie, średnio w skali kraju, około 8,8% roślin i było to o 11,2% mniej w porównaniu do roku 2005.

12 166 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) 2007 Podobnie, jak w latach minionych, objawy chorobowe na ogórku obserwowano w większym nasileniu w południowo-wschodniej i środkowej Polsce, tj. w województwach: lubelskim (Lublin, gdzie porażonych zostało 35% roślin), świętokrzyskim średnio 17,3%, małopolskim 15,3%, łódzkim (Sieradz 13%) oraz częściowo na zachodzie Polski na terenie województwa dolnośląskiego (Legnica 20,6%) i zachodniopomorskiego 10,0%. Ponadto większe zagrożenie plantacji ogórków przez mączniak rzekomy, ale kształtujące się poniżej średniej krajowej, obserwowano na terenach następujących województw: lubuskiego (Zielona Góra, gdzie porażonych zostało średnio 8,3% roślin), lubelskiego (Biała Podlaska 8%), dolnośląskiego (Wrocław 7,3% i Dzierżoniów 4,6%), kujawsko-pomorskiego średnio 6,7%, łódzkiego (Łódź, Piotrków Tryb. 6%), mazowieckiego (Płock 4,8%), a także pomorskiego średnio 4,3%. Kanciasta plamistość liści ogórka Pseudomonas syringae pv. lachrymans (Sm. et B.) Young O objawach porażenia liści ogórka kanciastą plamistością w roku 2006 informowano z 12 województw, a średnie w skali kraju porażenie liści ogórka wynosiło 9,7%. Był to kolejny rok, w którym w skali kraju porażenie liści ogórka nie przekraczało poziomu wartości średniej wieloletniej, wynoszącej około 15%. Do województw, w których obserwowano największe nasilenie choroby należały: zachodniopomorskie, gdzie odnotowano średnio 22% porażonych liści ogórka, pomorskie 16,4%, kujawsko-pomorskie 12,4%, mazowieckie 11,9% (Płock 31,3% i Siedlce 14%), świętokrzyskie 10,9%, podkarpackie 10,8%, dolnośląskie 9,7% (Dzierżoniów 11,6% i Legnica 11,2%). Lokalnie duże nasilenie występowania choroby obserwowano na terenie województwa mazowieckiego w oddziale terenowym Grodzisk Mazowiecki, gdzie odnotowano 56% porażonych liści. Najmniejsze nasilenie choroby odnotowano na terenie województwa lubuskiego, gdzie średnio porażonych zostało 2% liści oraz na terenie lubelskiego (Lublin 2,0%). C e b u l a Mączniak rzekomy cebuli Peronospora destructor (Berk.) Fr. Mączniak rzekomy cebuli obserwowany był w roku 2006 w zróżnicowanym nasileniu na terenie 11 województw. Warunki pogodowe nie sprzyjały infekcjom, co przyczyniło się do zmniejszenia nasilenia patogena. Choroba opanowała średnio w skali kraju 5,3% roślin cebuli. Wartość ta kształtowała się poniżej poziomu średniej wieloletniej, która wynosi obecnie około 16%. Mączniak rzekomy stanowił większe zagrożenie w następujących województwach: częściowo lubelskim (Lublin, gdzie średnio porażonych zostało 12,5% roślin cebuli), małopolskim i śląskim, gdzie obserwowano średnio 9,4% porażonych roślin, kujawskopomorskim 8,4% i świętokrzyskim 6,0%. Mniejsze nasilenie choroby (średnio około 2 5% porażonych roślin) rejestrowano w województwach: lubuskim 5,3%, łódzkim 4,4%, lubelskim 4,2%, pomorskim 3,7%, mazowieckim 2,8%, wielkopolskim 2,5% i dolnośląskim 2,2%.

13 Szkodliwość ważniejszych agrofagów roślin K a p u s t a Bielinek kapustnik Pieris brassicae L. Bielinek kapustnik obserwowany jest w kraju rokrocznie i powszechnie. W roku 2006 średnio dla Polski odnotowano 5,6% uszkodzonych roślin kapustnych. W porównaniu do roku poprzedniego zwiększyła się szkodliwość tego gatunku (w 2005 roku 3,9%) ale nadal kształtuje się poniżej wartości średniej wieloletniej (13,9%). Większą liczebność szkodnika obserwowano głównie w województwach południowo-wschodnich, tj.: świętokrzyskim, gdzie uszkodzonych zostało średnio 9,8% roślin kapustnych, podkarpackim 10%, a ponadto kujawsko-pomorskim 8,1%. Dużą liczebność szkodnika, obserwowano także na terenie województwa śląskiego (Katowice, gdzie odnotowano lokalnie 45% uszkodzonych roślin). Piętnówka kapustnica Barathra brassicae L Podobnie jak w latach ubiegłych piętnówkę kapustnicę notowano powszechnie na terenie kraju, ale liczebność szkodnika była mała i jego szkodliwość wynosiła średnio w skali kraju 5,3% uszkodzonych roślin kapustnych. Od roku 2002 znaczenie gospodarcze tego szkodnika systematycznie maleje (średnia wieloletnia 10,8%). W roku 2006 większe zagrożenie dla roślin kapustnych (powyżej wartości średniej krajowej), szkodnik stanowił w województwach: podkarpackim (Rzeszów gdzie odnotowano 15% uszkodzonych roślin kapustnych), mazowieckim 7% (Płock 10,5% i Radom 12,2%) i małopolskim średnio 5,9%. Mszyca kapuściana Brevicoryne brassicae L. Rok 2006 jest pierwszym rokiem, po dziesięcioletniej przerwie, w którym mszyca kapuściana na roślinach kapustnych została objęta monitoringiem szkodliwości agrofagów. Informacje o występowaniu mszycy kapuścianej na plantacjach roślin kapustnych nadesłano z terenu 11 województw. Średnio w kraju odnotowano 12,4% opanowanych roślin kapustnych. Największą liczebność szkodnika notowano w województwach: dolnośląskim, gdzie średnio opanowanych zostało 21,6% roślin (Dzierżoniów 48,1%), świętokrzyskim 19,8%, lubelskim 19,7% (Biała Podlaska 36,4%) oraz na terenie województwa podkarpackiego (Rzeszów 20%). W dalszych latach znaczenie gospodarcze mszyc, w tym kapuścianej, może wzrastać, głównie ze względu na coraz częściej występujące korzystne warunki klimatyczne dla ich rozwoju (ciepłe i suche lata). M a r c h e w Połyśnica marchwianka Psila rosae Fabr. W roku 2006 zmniejszyła się liczebność szkodnika w uprawach marchwi. Średnio w kraju notowano 3,3% uszkodzonych korzeni (średnia wieloletnia 5,5%). Liczniejsze uszkodzenia korzeni spowodowane żerowaniem larw połyśnicy marchwianki rejestrowano na terenie województw: pomorskiego średnio 5,5%, kujawsko-

14 168 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) pomorskiego i łódzkiego 5,1%, śląskiego 4,5%, lubelskiego i świętokrzyskiego około 4%. Rośliny sadownicze J a b ł o ń Parch jabłoni Venturia inaequalis (Cooke) Aderh. W roku 2006 nasilenie występowania parcha jabłoni kształtowało się na nieco niższym poziomie niż w roku Średnio w skali kraju stwierdzono 5,6% porażonych owoców (6,7% w 2005 roku). Średni dla Polski procent porażonych owoców od około 7 lat kształtuje się poniżej poziomu wartości średniej wieloletniej, która wynosi 14,8. Najbardziej zagrożone były sady położone w tych samych rejonach, w których parch jabłoni wystąpił w większym nasileniu w roku Średnio najwięcej porażonych owoców odnotowano w województwach: dolnośląskim 9,3% (w 2005 roku 15,1%) (Lwówek Śląski 13,9%), świętokrzyskim 8,9% (w 2005 roku 7,9%) i pomorskim 11,4% (w 2005 roku 9,0%). Województwo śląskie częściowo także należało do terenów, na których parch jabłoni wystąpił w większym nasileniu w roku 2005, zwłaszcza Bielsko-Biała, gdzie w roku 2006 porażonych zostało 13,7% owoców, a średnio 6,8% (w 2005 roku 17,4%). Najmniejsze nasilenie choroby stwierdzono we wschodniej części kraju na terenach województwa lubelskiego, gdzie porażonych zostało średnio 3% owoców i podlaskiego 3,6%, na zachodzie w województwie lubuskim 2,5% i wielkopolskim 3,5%, a ponadto w województwie małopolskim 3,3%. Owocnica jabłkowa Hoplocampa testudinea Klug. W roku 2006 procent zawiązków uszkodzonych przez owocnicę w większości województw nie był duży i średnio w skali kraju wyniósł 2,7% (ostatnie dane z 2003 roku 4,4%). Większą liczebność szkodnika stwierdzono w województwach: dolnośląskim, gdzie średnio spowodował uszkodzenie 8,3% zawiązków owoców, (Dzierżoniów 11,3%), łódzkim 5,0% (Sieradz 9,0%) i pomorskim 5,1%. W pozostałych województwach, z których nadesłano informacje, uszkodzenie zawiązków nie przekraczało średnio 3%. Owocówka jabłkóweczka Laspeyresia pomonella L. Szkodliwość owocówki jabłkóweczki w ciągu ostatnich kilkunastu lat, pomimo liczniejszego występowania co 3 4 lata, ogólnie systematycznie się zmniejsza. W 2006 roku owocówka jabłkóweczka uszkodziła średnio w skali kraju 3,1% owoców (w 2005 roku 4,3%). Najwięcej uszkodzonych owoców odnotowano w południowo-zachodniej Polsce, gdzie szkodnik ten od wielu lat występuje najliczniej. W województwie dolnośląskim owocówka jabłkóweczka uszkodziła średnio 5,5% owoców (w 2005 roku 7,9%), a w Lwówku Śląskim 9,3%. Stosunkowo dużą liczebność szkodnika obserwowano również w województwie pomorskim, gdzie spowodował uszkodzenie średnio 5,6% owoców jabłoni.

15 Szkodliwość ważniejszych agrofagów roślin Najmniej liczne uszkodzenie owoców stwierdzono we wschodniej Polsce, tj. w województwach: lubelskim średnio 2,0%, podlaskim 2,8% i podkarpackim 1,5%, a ponadto w: wielkopolskim 1,8%, mazowieckim 2,8%, śląskim 1,6% i warmińsko-mazurskim 2,0%. Ś l i w a Owocnice śliwowe Hoplocampa spp. Średnio w skali kraju uszkodzenie zawiązków śliw spowodowane w 2006 roku przez owocnice wynosiło 4,2% i jest to najniższa odnotowana wartość od ponad 16 lat. Ostatnie dostępne dane o szkodliwości owocnic śliwowych pochodzą z roku 2003, w którym procent uszkodzonych zawiązków śliw średnio dla kraju wyniósł 11,4. Główne rejony występowania szkodników w 2006 roku są zbliżone do tych, na których obserwowano owocnice śliwowe przed trzema laty. Średnio najwięcej uszkodzonych zawiązków stwierdzono w województwach: świętokrzyskim, tj. 8,6%, łódzkim 6,1% (Sieradz 11,0%) i śląskim 5% (Bielsko-Biała 10%) oraz na terenie województwa wielkopolskiego (Leszno 8,2%). Większą szkodliwość stwierdzono ponadto lokalnie (ponad 9% uszkodzonych zawiązków śliw) na terenie województwa dolnośląskiego (Środa Śląska i Trzebnica 9,4%). Owocówka śliwkóweczka Laspeyresia funebrana Tr. W roku 2006 owocówka śliwkóweczka, od co najmniej kilkunastu lat, wyrządziła najmniejsze szkody w sadach. Średni w skali kraju procent uszkodzonych owoców wyniósł 3,1% i był prawie dwukrotnie niższy w porównaniu z jej szkodliwością w roku 2005 (6,4%) i trzykrotnie niższy od wartości średniej wieloletniej. Średni procent uszkodzonych owoców w poszczególnych województwach mieścił się w przedziale 1,8 4,6. Najliczniej szkodnik wystąpił w województwach: świętokrzyskim, gdzie stwierdzono średnio 4,6% uszkodzonych owoców śliw (13,6% w roku 2005), śląskim 3,7% (Bielsko-Biała 7,4%), lubuskim i łódzkim po 3,6%. Lokalnie większe zagrożenie owocówka śliwkóweczka stanowiła na terenie województwa dolnośląskiego (Środa Śląska i Trzebnica, gdzie uszkodzonych zostało do 11,3% owoców). Najmniej średnio uszkodzonych owoców stwierdzono w województwie podkarpackim 1,6% oraz dolnośląskim 1,8% (pomimo większych szkód wyrządzonych lokalnie) dla porównania w roku 2005 średnie uszkodzenie owoców w tym województwie wynosiło 10,0%. C z e r e ś n i a i w i ś n i a Brunatna zgnilizna drzew pestkowych Monilinia laxa (Aderh. et Ruhl.) Honey Rok 2006 był kolejnym, drugim rokiem monitoringu szkodliwości brunatnej zgnilizny drzew pestkowych, a ponadto jej szkodliwość oceniano jeszcze w roku W 2006 roku stanowiła ona znacznie mniejsze zagrożenie dla czereśni i wiśni niż w roku 2005, kiedy to w niektórych rejonach Polski choroba wystąpiła lokalnie w bardzo dużym nasile-

16 170 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) 2007 niu (np. na terenie województwa łódzkiego, gdzie stwierdzano do 80% porażonych owoców). Średnio w skali kraju porażonych zostało 4,0% owoców (w 2005 roku 11,4%). Największe porażenie owoców brunatną zgnilizną obserwowano na terenie województwa łódzkiego, gdzie odnotowano średnio 13,3% porażonych owoców, (Sieradz 32,0%). Porażenie owoców powyżej wartości średniej krajowej odnotowano ponadto w województwie śląskim średnio 5,7%. Najmniejsze zagrożenie w 2006 roku brunatna zgnilizna drzew pestkowych stanowiła w województwach: warmińsko-mazurskim, gdzie stwierdzono średnio 1,0% porażonych owoców czereśni i wiśni, kujawsko-pomorskim 2,5%, lubelskim 2,8% i wielkopolskim 2,9%. Nasionnica trześniówka Rhagoletis cerasi L. Nasionnica trześniówka w roku 2006 została uwzględniona w monitoringu szkodliwości agrofagów. Uszkodzenie owoców w województwach, z których napłynęły informacje, wynosiło średnio 3,2%. Najwięcej uszkodzonych owoców czereśni i wiśni odnotowano w województwie łódzkim, gdzie stwierdzono średnio 6,4% i lubelskim 5,8% oraz częściowo śląskim (Bielsko-Biała 9,1%). W niektórych sadach w województwie dolnośląskim (Wrocław, Środa Śląska i Trzebnica) odnotowano lokalnie do 14,5% uszkodzonych owoców. Jednak w kilku województwach średnia liczba uszkodzonych owoców nie przekroczyła 1% (dolnośląskie, mazowieckie, podkarpackie, pomorskie). T r u s k a w k a Szara pleśń truskawek Botrytinia fuckeliana (De Bary) Whetzel. Nasilenie występowania szarej pleśni na owocach truskawek od roku 2005 utrzymuje się na podobnym poziomie. Średnio w skali kraju odnotowano 3,7% uszkodzonych owoców (w 2005 roku 3,9%). Średnio najwięcej uszkodzonych owoców stwierdzono w województwach: zachodniopomorskim 8,7%, świętokrzyskim 6,3% oraz kujawsko-pomorskim i małopolskim 5,9% oraz częściowo na terenie województwa podlaskiego (Łomża, gdzie odnotowano 12,5% porażonych owoców). Najmniej uszkodzeń odnotowano w województwach: wielkopolskim 1,4% owoców (w 2005 roku 2,6%), lubuskim 1,9%, opolskim 1,9% oraz lubelskim 1,7%. Ślimaki Gastropoda Najczęściej rejestrowanym ślimakiem w uprawach roślin rolniczych, warzywnych i sadowniczych jest pomrowik plamisty (Deroceras reticulatum Muller.) i ślinik luzytański (Arion lusitanicus Mabille). W roku 2006, na skutek niekorzystnych dla rozwoju ślimaków warunków meteorologicznych (długa, chłodna wiosna, a następnie upalny i suchy lipiec), odnotowano niewielką liczebność szkodników w kraju. Informacje o szkodliwości ślimaków na plantacjach zbóż nadesłano jedynie z województwa dolnośląskiego, gdzie odnotowano średnio 0,3% uszkodzonych roślin, a lokalnie do 10% w oddziale terenowym Kłodzko.

17 Szkodliwość ważniejszych agrofagów roślin Z terenu województwa dolnośląskiego nadesłano także informacje o uszkodzeniach roślin ziemniaka (Lwówek Śl. 0,7% roślin) i jedynie lokalnie rzepaku (do 20% Kłodzko). O uszkodzeniach roślin buraków informowano z województwa dolnośląskiego (Lwówek Śl. 0,8%) i pomorskiego, gdzie średnio uszkodzonych zostało 2% roślin. Uszkodzenia warzyw, spowodowane przez ślimaki obserwowano w 3 województwach: pomorskim, gdzie notowano 10% uszkodzonych roślin, wielkopolskim 2% i dolnośląskim 0,9% (Lwówek Śl. 2,8%). Na roślinach sadowniczych uszkodzenia nie przekraczały 2% i szkodniki rejestrowano jedynie w województwie dolnośląskim i wielkopolskim. Gryzonie polne nornik polny Microtus arvalis Pall. W roku 2006 wyniki obserwacji, dotyczące liczby czynnych nor nornika polanego na ha, nadesłano z 6 województw. Na terenach objętych obserwacjami stwierdzono bardzo duży spadek liczby czynnych nor nornika polnego w porównaniu z latami W roku 2006 (na podstawie przesłanych informacji) liczba nor nornika polnego na terenie całego kraju była najniższa ze wszystkich badanych lat. Średnie zagęszczenie nor w całym sezonie wegetacyjnym stwierdzono tylko w województwie opolskim (160, 128, 181/ha) i dolnośląskim (108, 64, 84/ha). W porównaniu z okresem wiosennym, latem i jesienią, stwierdzono niewielki wzrost liczby czynnych nor w województwach: łódzkim (40, 54, 80/ha), mazowieckim (69, 80, 92/ha) i pomorskim (40, 51, 72/ha). Najniższą liczbę czynnych nor nornika polnego zaobserwowano w województwie wielkopolskim (45, 10, 30/ha). W pozostałych województwach liczba czynnych nor nornika polnego utrzymywała się na niskim poziomie przez cały sezon wegetacyjny. Autorzy dziękują pracownikom Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa z terenu całej Polski za przeprowadzenie ogólnokrajowego monitoringu szkodliwości gospodarczo ważnych agrofagów, dzięki któremu możliwe jest opracowanie dotyczące szkodliwości agrofagów roślin uprawnych w Polsce. III. LITERATURA Ocena stanu fitosanitarnego roślin uprawnych w Polsce w roku Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Warszawie. Ochrona Roślin nr 5: Instrukcja dla służby ochrony roślin z zakresu prognoz, sygnalizacji i rejestracji Wyd. IV, cz. III, Inst. Ochr. Roślin, Poznań. Instrukcja dla służby ochrony roślin z zakresu prognoz, sygnalizacji i rejestracji Wyd. VI, cz. II, t. I i II, Inst. Ochr. Roślin, Poznań. Instrukcja dla służby ochrony roślin z zakresu prognoz, sygnalizacji i rejestracji. Aneksy do cz. II, t. I i II Metody sygnalizacji prognozowania pojawu chorób i szkodników oraz cz. III Rejestracja ogólna i szczegółowa chorób i szkodników roślin uprawnych Inst. Ochr. Roślin, Poznań.

18 172 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (1) 2007 FELICYTA WALCZAK, MACIEJ GAŁĘZEWSKI, MAGDALENA JAKUBOWSKA, ANNA SKORUPSKA, ANNA TRATWAL, ANDRZEJ WÓJTOWICZ, JAN ZŁOTKOWSKI, IRENA HERYNG, MARCIN GAJEWSKI HARMFULLNES OF MOST IMPORTANT AGROPHAGES OF CROP PLANTS IN POLAND IN 2006 SUMMARY The report presents estimation of the harmfulness of the most important diseases and agricultural pests occurring on the main farm and horticultural crops in The sources of information were observations conducted by inspectors of Plant Protection Service. In 2006, more harmful than usually were: Puccinia recondita Rob. ex Desm., Molisia yallundae Wollwork et Spooner, Haplodiplosis equestris Wagn. on wheat, Ostrinia nubilalis Hbn. on maize, Melolonthinae, Elateridae, Noctuinae on potato, Pegomyia hyoscyami Panz. on sugar beet, Dasyneura brassicae Winn. on rape; Pseudomonas syringae pv. Lachrymans (Sm. et B.) Young, Barathra brassicae L., Pieris brassicae L, Brevicoryne brassicae L on vegetable crops. Key words: pests, diseases, harmfulness, forecast