Współczesne obrączkowanie ptaków aspekt naukowy i etyczny

Transkrypt

1 Współczesne obrączkowanie ptaków aspekt naukowy i etyczny listopada ORGANIZATORZY: Gdańsk-Górki Wschodnie-2015

2 55 lat Akcji Bałtyckiej Współczesne obrączkowanie ptaków aspekt naukowy i etyczny Abstrakty referatów Organizatorzy: Fundacja Akcja Bałtycka ul. Śląska 78E/ Gdańsk Komitet organizacyjny: Justyna Szulc Jarosław K. Nowakowski Katarzyna Rosińska Stacja Badania Wędrówek Ptaków Wydział Biologii, Uniwersytet Gdański ul. Wita Stwosza Gdańsk Sponsorzy: Patroni medialni: ISBN

3 Spis treści: 55 lat Akcji Bałtyckiej... 2 Plan Konferencji... 4 Akcja Bałtycka od poczęcia, przez piękną rocznicę i dalej Przemysław Busse Historia badań nad wędrówkami ptaków Jarosław K. Nowakowski... 8 Dwadzieścia siedem lat obrączkowania ptaków na Obozie Ornitologicznym Jeziorsko Maciej Kamiński, Kamila Gach, Marta Leśniak... 9 Obrączkowanie ptaków - dlaczego coraz bardziej warto? Wojciech Kania...10 Dlaczego warto obrączkować jerzyka (Apus apus)? Piotr Piliczewski, Dawid Zyskowski, Marta Szurlej...11 Wykorzystanie plastikowych obrączek alfanumerycznych w badaniach czynników wpływających na wybór miejsc noclegowych u zimujących dziuplaków Jakub Typiak...12 Akcja Bałtycka 55 lat wiadomości powrotnych Michał Redlisiak...14 Testy klatkowe komplementarna metoda badań wędrówek ptaków Agnieszka Ożarowska...15 Strategia i fenologia migracji polskiej populacji dubelta Gallinago media - co pokazują nam geolokatory i loggery GPS Michał Korniluk, Tomasz Tumiel, Piotr Świętochowski, Marcin Wereszczuk, Paweł Białomyzy, Grzegorz Grygoruk, Daniel Piec, Lech Iliszko...17 Logery GPS-GSM jako narzędzie do badań nad krótko i dalekodystansowymi przemieszczeniami krzyżówek (Anas platyrhynchos) Włodzimierz Meissner...18 Alfabet formułkowy: co mówią a czego nie mówią wskaźniki kształtu skrzydła i ogona (uwagi przedwstępne) Roman B. Hołyński...20 Późnowiosenna wędrówka wybranych gatunków migrantów dalekodystansowych przez Mierzeję Wiślaną w latach Anna Kośmicka

4 Akcja Bałtycka - metody wczoraj, dziś i jutro Magdalena Remisiewicz, Jarosław K. Nowakowski, Aleksandra Niemc...22 Prawne aspekty obrączkowania ptaków - teoria a praktyka Joanna Jarosik...24 Edukacja na obozach ornitologicznych formą ochrony przyrody Katarzyna Rosińska, Krzysztof Stępniewski...25 Co oznacza termin etyka w kontekście ochrony przyrody? Jarosław K. Nowakowski, Wojciech K. Nowakowski...26 Aspekty etyczne przy obrączkowaniu ptaków jako istotny element pracy obrączkarza Tomasz Mokwa...27 O organizatorach

5 55 lat Akcji Bałtyckiej Dokładnie 11. września roku w Górkach Wschodnich grupa pasjonatów z Koła Naukowego Biologów Uniwersytetu Warszawskiego rozpoczęła swoje badania na wybrzeżu Bałtyku. Ten historyczny moment uznajemy za początek Akcji Bałtyckiej, jednego z największych na świecie i najdłużej działających programów badawczych, który zajmuje się wędrówkami ptaków. Wśród szóstki przyjaciół, którzy zrobili ten pierwszy krok na drodze zwanej obecnie Akcją Bałtycką, byli: Przemysław Busse (przewodniczący koła naukowego), Barbara Diehl, Bogumiła Szulc (potem Olech), Maciej Gromadzki, Roman Wojan (później Hołyński) i Bolesław Jabłoński. Akcja Bałtycka to piękna historia. Choć dzisiaj mamy rok 2015, to nie zapominamy o jej początkach. Z okazji jubileuszu 55. lat AB organizujemy w dniach listopada w Górkach Wschodnich w Gdańsku konferencję naukową pt. Współczesne obrączkowanie ptaków - aspekt naukowy i etyczny. W ten sposób chcemy przypomnieć, jak wieloletnią i bogatą historię ma Akcja Bałtycka i jak wiele osób było i jest w nią nadal zaangażowanych. Obchody urodzin AB są również formą podziękowania dla wszystkich Wolontariuszy za pomoc, zaangażowanie oraz wspieranie prac badawczych. Konferencja jest okazją do spotkania dzisiejszych i dawnych akcjonariuszy. 3

6 Plan Konferencji 28 XI :30 Rejestracja uczestników 9:00 Powitanie Sesja I: Historia obrączkowania ptaków i Akcji Bałtyckiej 9:45 Wykład plenarny: Przemysław Busse Akcja Bałtycka - od poczęcia, przez piękną rocznicę i dalej 10:25 Jarosław Nowakowski Historia badań nad wędrówkami ptaków 10:45 Maciej Kamiński, Kamila Gach, Marta Leśniak Dwadzieścia siedem lat obrączkowania ptaków na Obozie Ornitologicznym Jeziorsko 11:05 Przerwa kawowa Sesja II: Współczesne metody badania wędrówek ptaków nowe wyzwania (część pierwsza) 11:30 Wykład Plenarny: Wojciech Kania Obrączkowanie ptaków - dlaczego coraz bardziej warto? 12:10 Piotr Piliczewski Dlaczego warto obrączkować jerzyka (Apus apus)? 12:30 Jakub Typiak Wykorzystanie plastikowych obrączek alfanumerycznych w badaniach czynników wpływających na wybór miejsc noclegowych u zimujących dziuplaków 12:50 Michał Redlisiak Akcja Bałtycka - 55 lat wiadomości powrotnych 13:10 Agnieszka Ożarowska Testy klatkowe komplementarna metoda badań wędrówek ptaków 13:40 Obiad 4

7 Sesja II: Współczesne metody badania wędrówek ptaków nowe wyzwania (część druga) 14:20 Michał Korniluk Strategia i fenologia migracji polskiej populacji dubelta Gallinago media - co pokazują nam geolokatory i loggery GPS 14:40 Włodzimierz Meissner Logery GPS-GSM jako narzędzie do badań nad krótko i dalekodystansowymi przemieszczeniami krzyżówek (Anas platyrhynchos) 15:00 Roman Hołyński Alfabet formułkowy: co mówią a czego nie mówią wskaźniki kształtu skrzydła i ogona (uwagi przedwstępne) 15:20 Anna Kośmicka Późnowiosenna migracja ptaków wróblowych przez Mierzeję Wiślaną w latach :40 Magdalena Remisiewicz, Jarosław K. Nowakowski, Aleksandra Niemc Akcja Bałtycka - metody wczoraj, dziś i jutro 16:00 Przerwa Kawowa Sesja III: Aspekt etyczny obrączkowania 16:30 Wykład plenarny: Joanna Jarosik Prawne aspekty obrączkowania ptaków teoria a praktyka 17:10 Katarzyna Rosińska, Krzysztof Stępniewski Edukacja na obozach ornitologicznych formą ochrony przyrody 17:30 Jarosław Nowakowski, Wojciech Nowakowski Co oznacza termin etyka w kontekście ochrony przyrody? 17:50 Tomasz Mokwa Aspekty etyczne przy obrączkowaniu ptaków jako istotny element pracy obrączkarza 18:10 Panel dyskusyjny: Etyka przy obrączkowaniu ptaków (prowadzą Wojciech Kania i Jarosław K. Nowakowski) 20:00 Przyjęcie urodzinowe Akcji Bałtyckiej 29 XI :00 10:00 Śniadanie 10:30 Wycieczka do rezerwatu Ptasi Raj 5

8 Akcja Bałtycka od poczęcia, przez piękną rocznicę i dalej... Przemysław Busse Fundacja Wspierania Badań Nad Wędrówkami Ptaków, Przebendowo 3, Choczewo fundacja@wbwp-fund.eu Na początku był chaos bodajże w 1957 lub 1958 roku w Polsce, jako pierwszym kraju w Europie, wyprodukowano nylonowe siatki do chwytania ptaków, rozpowszechniające się na świecie jako mist-net. Oglądaliśmy je na zjeździe założycielskim Sekcji Ornitologicznej PTZool. I co? - I nic: siatki dalej leżały w magazynie Stacji Ornitologicznej, bo nikt nie wiedział jak ich używać. W 1959 roku student III roku Uniwersytetu Warszawskiego wyjechał fuksem (takie to były czasy) do Wielkiej Brytanii. Jako polski obrączkarz (całe terenowe doświadczenie to obrączkowanie piskląt ot tak, standardowo: bociany, jaskółki, śmieszki i przypadkowo różności w gniazdach) został zaproszony przez Szefa Brytyjskiej Centrali Obrączkowania Ptaków Roberta Spencera na ornitologiczny weekend do Stacji Ornitologicznej w Bradwell, na wschodnim wybrzeżu Anglii. I tam, po szaleńczym dniu chwytania (najlepszy dzień w sezonie 163 ptaki!), w zacisznej izbie wiejskiego brytyjskiego domku powstał pomysł: jeśli w Anglii mogą łapać tyle ptaków, to co? - a w Polsce tak nie można? - Można! - i to lepiej.... Pomysł, rzucony potem na zebraniu Koła Naukowego Biologów UW chwycił i już następnej jesieni było wstępne ćwiczenie nowej umiejętności miesięczne chwytanie w Górkach Wschodnich (ok schwytanych ptaków), a rok później już praca w 6 (!) miejscach na naszym Wybrzeżu. Coś nowego się narodziło i zostało później nazwane Akcją Bałtycką (znaną na świecie jako Operation Baltic ). Zaraza ta rozprzestrzeniła się na inne kraje socjalistyczne - Łotwę, Estonię, NRD (tzw. Międzynarodowa Akcja Bałtycka ) i dalej od Bałtyku w Czechosłowacji (Akce Balt) i na Węgrzech (Akcja Hungarica ). Akcja Bałtycka wprowadziła do praktyki ornitologicznej Europy pojęcie Sieci Badawczej, jako zespołu stacji prowadzących prace nad wędrówkami ptaków z użyciem ściśle standardyzowanych metod i w obrębie wspólnego zespołu organizacyjnego. Idea ta stała się podstawą do utworzenia w 1996 roku międzynarodowej sieci SEEN (SE European Bird Migration Network). W kraju Akcja Bałtycka miała burzliwą historię kilku kolejnych Opiekunów Naukowych (prof. Zdzisław Raabe prof. Władysław Rydzewski znów prof. Raabe 6

9 doc. Stefan Strawiński). W tym czasie lokalizacja Zespołu Organizacyjnego wędrowała z Warszawy (Uniwersytet Warszawski), przez Wrocław (Uniwersytet Wrocławski), Siemionki (Uniwersytet Toruński) do Przebendowa (specjalnie powołana dla Akcji Bałtyckiej Stacja Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego) i obecnie Gdańsk-Oliwa w kampusie Uniwersytetu Gdańskiego. W ciągu 50 lat swego istnienia Akcja Bałtycka pączkowała zarażając coraz to większą liczbę jej uczestników bakcylem tworzenia nowych punktów, jak zwyczajowo nazywano terenowe obozy obrączkarskie. Szereg takich obozów nazywano nawet Akcjami - np. Akcja Carpatica czy Akcja Siemianówka. Jak wynika z kalendarza, Akcja Bałtycka to program wieloletni, zbierający dane w sposób ciągły, standardowy, a przez to unikalny w ornitologii oby trwał wiecznie, jak sieć stacji meteorologicznych naziemnych i satelitarnych, umożliwiających coraz trafniejsze prognozy pogody, a w naszym przypadku prognozy zmian populacyjnych różnych gatunków ptaków. I na koniec smutna refleksja w obecnym systemie finansowania nauki: krótkoterminowe granty, punkty, punkty, punkty... - Akcja Bałtycka nigdy by nie powstała i nie przeżyła pół wieku. A tak, dzięki jednemu światłemu człowiekowi prof. Zdzisławowi Raabe który, choć był protozoologiem, dostrzegł wartość idei budowy sieci, pracującej standardowo przez wiele lat (wtedy nie myśleliśmy jeszcze w kategoriach dziesięcioleci) i zapewnił długoletnie bezpośrednie finansowanie przez Ministerstwo Nauki, Akcja Bałtycka wciąż istnieje. 7

10 Historia badań nad wędrówkami ptaków Jarosław K. Nowakowski Stacja Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 59, Gdańsk Fundacja Akcja Bałtycka, ul. Śląska 78E/8, Gdańsk Pierwsze naukowe zainteresowanie wędrówkami ptaków odnajdujemy u Arystotelesa w jego Zoologii. Sformułował on kilka podstawowych hipotez, które przetłumaczone na język współczesny okazują się zaskakująco trafne jeśli chodzi o ogólne idee, choć czasami bardzo naiwne co do szczegółowych opisów i podanych przykładów. Przez następne z górą dwa tysiące lat postęp naszej wiedzy dotyczącej wędrówek ptaków był mało znaczący, a domysły i fantazje na ten temat często miały jeszcze mniej wspólnego z rzeczywistością niż stwierdzenia Arystotelesa. Właściwie wszystko co wiemy o wędrówkach ptaków odkryto w ciągu ostatnich 120 lat. Nasza wiedza poszerzała się w tym czasie skokowo wraz z postępem w metodach badań. Pierwszego przełomu dokonał duński nauczyciel gimnazjalny Hans Christian Cornelius Mortensen, który 6 czerwca 1890 r. rozpoczął obrączkowanie ptaków. W roku 1924 pracujący na Uniwersytecie Alberta w Kanadzie młody pracownik naukowy William Rowan wymyślił eksperyment, który miał za zadanie wyjaśnić co steruje wędrówką u ptaków. W serii doświadczeń na junko i na wronach amerykańskich wykazał, że sztucznie wydłużając dzień, można już w grudniu, w środku zimy, doprowadzić ptaki do podjęcia wędrówki powrotnej na lęgowisko. Tym samym Rowan rozpoczął epokę eksperymentu w badaniach wędrówek. Ostatni przełom metodyczny rozpoczął się w latach 80 dwudziestego wieku, ale związany z nim skok naszej wiedzy datuje się na początek trzeciego tysiąclecia. Wtedy to udoskonalenie technik telemetrycznych, w szczególności miniaturyzacja nadajników pozwoliła na skuteczne śledzenie historii życiowej poszczególnych osobników odbywających dalekodystansowe wędrówki. W tej chwili wydaje się, że mamy wszystkie narzędzia jakich potrzebujemy, żeby odkrywać tajemnice ptasich wędrowców. Ale kto wie, czy za kilka lat nie zrodzi się nowy śmiały pomysł badawczy, który pozwoli nam zobaczyć ten fascynujący fenomen przyrody w jeszcze innym świetle. 8

11 Dwadzieścia siedem lat obrączkowania ptaków na Obozie Ornitologicznym Jeziorsko Maciej Kamiński 1, Kamila Gach 2, Marta Leśniak 1 1Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców, ul. Banacha 12/16, Łódź. 2Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Zakład Dydaktyki Biologii i Badania Różnorodności Biologicznej, ul. Banacha 1/3, Łódź. makam@biol.uni.lodz.pl Obóz ornitologiczny nad Zbiornikiem Jeziorsko organizowany jest przez Sekcję Ornitologiczną Studenckiego Koła Naukowego Biologów Uniwersytetu Łódzkiego co roku od 27 lat. Jego głównym celem jest badanie migracji ptaków siewkowych Charadriiformes na terenie śródlądzia Polski, skupiając się szczególnie na kszyku i łęczaku. Zbiornik Jeziorsko, utworzony na rzece Warcie w roku 1986, jest ważną ostoją lęgowych i migrujących ptaków wodno-błotnych, objętą ochroną w ramach programu NATURA 2000, zaś w jego południowej części znajduje się rezerwat przyrody. Obóz odbywa się podczas jesiennej migracji ptaków i zlokalizowany jest w południowej części zbiornika. Od kilku lat obóz położony jest przy wsi Glinno na wschodnim brzegu Jeziorska. Ptaki chwytane są w pułapki tunelowe oraz sieci ornitologiczne. Od początku istnienia obozu zaobrączkowano ponad siewkowców, w tym łęczaków oraz kszyków. Dane zebrane podczas prac obozu dostarczają informacji na temat strategii migracyjnych a analizy parametrów biochemicznych krwi dostarczają informacji o kondycji obrączkowanych ptaków. W roku 2005 obóz trwał od do 13.10, zaobrączkowano 577 ptaków wodno-błotnych w tym 344 kszyków i 172 łęczków. 9

12 Obrączkowanie ptaków dlaczego coraz bardziej warto? Wojciech Kania Stacja Ornitologiczna, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, ul. Nadwislańska 108, Gdańsk wkania@stornit.gda.pl Zaczynającą się w 1899 roku historię masowego znakowania ptaków w celach naukowych można podzielić na 3 okresy, w których dołączano nowe metody: (a) znakowanie obrączkami możliwymi do odczytania tylko u ptaków trzymanych w ręku; (b) znakowanie ptaków, głownie obrączkami, umożliwiające ich identyfikowanie z oddali; (c) zaopatrywanie ptaków w urządzenia, pozwalające na zautomatyzowanie zdalnego i ciągłego śledzenie ich zachowania, parametrów fizjologicznych i czynników środowiskowych. Równolegle ze zmianami w technologii znakowania ptaków rozwijało się podejście do analizowania jego wyników, obecnie sięgające po najnowsze techniki statystyczne i narzucające stosowanym znacznikom, głównie obrączkom, dawniej nieuwzględniane wymogi. Z czasem zmieniały się także główne szczegółowe cele obrączkowania. Obrączkowanie stanowi zapewne pierwszą metodę badawczą opartą na idei nauki obywatelskiej. Pozwala na gromadzenie danych na przestrzeni dziesięcioleci standardowymi metodami przez wysoko kwalifikowanych amatorów. Równocześnie jest metodą badawczą wykorzystywaną przez zawodowych uczonych do rozwiązywania problemów badawczych wymagających indywidualnego znakowania osobników. Wychodząc ze streszczonych wyżej cech obrączkowania i obecnego stanu jego rozwoju, przedstawię nowe wyzwania i nowe możliwości tej metody badawczej. 10

13 Dlaczego warto obrączkować jerzyka (Apus apus)? Piotr Piliczewski 1, Dawid Zyskowski 1, Marta Szurlej 2 1Katedra Anatomii i Zoologii Kręgowców, Uniwersytet Szczeciński, ul. Wąska 13, Szczecin 2 Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców, Uniwersytet Gdański, ul. Wita Stwosza 59, Gdańsk epicrates@wp.pl Jerzyk (Apus apus) jest słabo poznanym i nielicznie obrączkowanym gatunkiem, pomimo relatywnie częstego występowania i synantropijności. W zasadzie nie jest chwytany podczas typowych akcji obrączkowania. Wymaga metod i działań ukierunkowanych na ten gatunek. Wiadomo też, że należy do gatunków szczególnie wrażliwych na niepokojenie i stosunkowo łatwo w porównaniu np. z wróblowymi porzuca lęg. Liczba informacji powrotnych z zimowisk i szlaków wędrówki jest skrajnie niska. Równocześnie w ostatnich latach poznano (dzięki zastosowaniu geolokatorów) szlaki migracji i miejsca zimowisk jerzyka. Wskutek tego obecnie często kwestionuje się zasadność obrączkowania tego ptaka. Równocześnie jednak wiele aspektów biologii i ekologii jerzyka (takich jak struktura wiekowa populacji, zależność sukcesu lęgowego od różnych czynników, przeżywalność, znaczenie gniazdowania kolonijnego i przejmowania gniazd w rywalizacji z innymi osobnikami, przyczyny spadku liczebności, itp.) pozostają słabo poznane lub całkowicie nieznane. W niniejszej prezentacji zamierzam omówić znaczenie obrączkowania jako metody poznania jerzyka, zachęcić słuchaczy do zajęcia się nim oraz przedstawić techniki postępowania z tym gatunkiem. 11

14 Wykorzystanie plastikowych obrączek alfanumerycznych w badaniach czynników wpływających na wybór miejsc noclegowych u zimujących dziuplaków Jakub Typiak Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku, ul. Nadwiślańska 108 (80-680), kubat@miiz.waw.pl, tel W badaniach zjawiska nocowania u zimujących dziuplaków poważnym problemem jest fakt, że ptaki po schwytaniu prawie zawsze zmieniają miejsce noclegowe. Zjawisko to uniemożliwia stwierdzenie czy dany osobnik konsekwentnie zajmuje raz wybrane miejsce noclegu czy je regularnie zmienia. W celu zbadania konsekwencji w wyborze miejsc nocowania u zimujących bogatek Parus major, wykorzystano zatem alfanumeryczne obrączki plastikowe. Obrączki te rejestrowano za pomocą kamer bez potrzeby chwytania ptaków. Rozwiązanie to jest znacznie tańsze i prostsze w użyciu niż chipy umożliwiające elektroniczny odczyt danych. Ponadto duża liczba kombinacji kodów umożliwiła wyznakowanie całego zimującego stada, co nie było by możliwe w przypadku stosowania kombinacji obrączek kolorowych bez kodu alfanumerycznego. Badania prowadzono w sezonach zimowych w latach , w kolonii 50. skrzynek lęgowych, ustawionych parami na terenie Stacji Ornitologicznej MiIZ PAN w Gdańsku. Ptaki z zimującego stada oznakowano chwytając je w sieci ornitologiczne przy karmniku pod koniec listopada każdego roku. Łącznie w ciągu trzech sezonów oznakowano 405 bogatek. W trakcie badań wykazano, że para skrzynek lęgowych wykorzystywana jest jako miejsce nocowania tylko przez jednego ptaka (87,5 % przypadków). Czas zajmowania danej skrzynki lęgowej ustalono na podstawie dziennych kontroli, podczas których stwierdzano obecność odchodów świadczących o nocowaniu. Dodatkowo, przynajmniej dwukrotnie w sezonie, chwytano ptaki w skrzynkach lęgowych, by dokonać odczytu obrączki oraz wymusić kolejny wybór miejsca nocowania. Ponadto dokonywano rejestracji poszczególnych osobników przy otworach wlotowych do skrzynek z użyciem kamer, o zmierzchu, na kilka kilkanaście dni przed chwytaniem. Metoda ta pozwoliła zidentyfikować wszystkie osobniki posiadające plastikowe obrączki alfanumeryczne. W czasie trwania eksperymentu stwierdzono 32 osobniki nocujące w budkach (42,67 % zajęcia skrzynek w ciągu 3 sezonów badań), w tym 19 (59,38 %) odczytano przynajmniej 12

15 raz, za pomocą kamery, podczas wchodzenia do skrzynki. Wszystkie sikory zarejestrowane kamerą zostały po pewnym czasie schwytane w tych samych skrzynkach lęgowych. Na podstawie analizy danych z chwytania, rejestracji kamerą oraz obecności odchodów ustalono, że pojedynczy osobnik nocował w jednej budce przeciętnie 34 dni (3-73) ± 21,15 i opuszczał ją dopiero na skutek zaniepokojenia wywołanego chwytaniem, bądź inną formą niepokojenia w miejscu nocowania. Badania zostały sfinansowane w ramach grantu badawczego pn. Czynniki wpływające na wybór miejsc noclegowych u zimujących dziuplaków, finansowanego z Narodowego Centrum Nauki, nr umowy UMO-2011/01/N/NZ8/

16 Akcja Bałtycka 55 lat wiadomości powrotnych Michał Redlisiak Stacja Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 59, Gdańsk Fundacja Akcja Bałtycka, ul. Śląska 78E/8, Gdańsk Poznanie miejsc zimowania, obszarów lęgowych oraz tras wędrówki ptaków migrujących przez polskie wybrzeże Bałtyku było i jest jednym z najważniejszych celów naukowych Akcji Bałtyckiej. Podstawowym narzędziem umożliwiającym badanie tych zagadnień jest analiza informacji o ponownych stwierdzeniach ptaków obrączkowanych na Akcji (wiadomości powrotnych) oraz miejscach obrączkowania stwierdzonych na Akcji ptaków z obcymi obrączkami. W ciągu 55 lat działalności Akcji Bałtyckiej uzyskano jak dotąd 4383 dalekodystansowych wiadomości powrotnych (powyżej 25 km od miejsca zaobrączkowania). Ponowne stwierdzenia dotyczyły ptaków z 88 gatunków i pochodziły z 43 krajów. Dodatkowo podczas dotychczasowej działalności Akcji Bałtyckiej na jej stacjach terenowych stwierdzono łącznie 4171 ptaków z obcymi obrączkami w tym 4093 ptaki z obrączkami zagranicznymi. Ptaki te były wcześniej obrączkowane w 24 krajach i należały do 57 gatunków. Ze wszystkich ponownych stwierdzeń ptaków obrączkowanych na stacjach terenowych Akcji Bałtyckiej jedynie 4 miały miejsce w na południe od Sahary. Najdalsze z nich dotyczy gąsiorka Lanius collurio stwierdzonego w Demokratycznej Republice Konga w odległości 7420 km od miejsca zaobrączkowania. Największą długość życia odnotowaną u ptaka obrączkowanego na Akcji stwierdzono w przypadku osobnika rudzika Erithacus rubecula, który został stwierdzony po ponad 17 latach od momentu zaobrączkowania. W prezentacji przedstawione są te oraz inne statystyki dotyczące wiadomości powrotnych z ptaków obrączkowanych na Akcji Bałtyckiej oraz dokonanych na Akcji stwierdzeń ptaków z obcymi obrączkami a także mapy ponownych stwierdzeń dla wybranych gatunków ptaków obrączkowanych w 55-cio letniej historii Akcji Bałtyckiej. 14

17 Testy klatkowe komplementarna metoda badań wędrówek ptaków Agnieszka Ożarowska Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców, Pracownia Ekofizjologii Ptaków, Uniwersytet Gdański, Wita Stwosza 59, Gdańsk; Stacja Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 59, Gdańsk agnieszka.ozarowska@biol.ug.edu.pl W ornitologii, podobnie, jak i w innych dziedzinach nauki, wciąż poszukuje się nowych metod, które uzupełniłyby zgromadzoną dotychczas wiedzę i byłyby narzędziem komplementarnym do metod już stosowanych. Szczególnie trudne jest opracowanie metody terenowej, która poza wymogami stawianymi każdej metodzie badań musi być jednocześnie wystarczająco prosta do stosowania w takich warunkach. W 1995 roku Busse zaproponował nową technikę badania preferencji kierunkowych nocnych migrantów. Technika ta nawiązuje do metody powszechnie stosowanej w badaniach mechanizmów orientacji i nawigacji ptaków testów w klatkach orientacyjnych. Zaproponowano również nową metodę opracowania wyników testów, która później została rozwinięta i obecnie analiza prowadzona jest w oparciu o statystykę Bayesa (modelowanie). Dzięki nowatorskiemu podejściu udało się, między innymi, wykazać, że zachowanie migrantów testowanych w klatkach orientacyjnych jest najczęściej dwumodalne (Ożarowska et al. 2013). Wykorzystanie klatek orientacyjnych w badaniach preferencji kierunkowych nocnych migrantów umożliwia uzyskanie wiarygodnych szacunków, co do kierunków wybieranych przez migranty i to w znacznie krótszym czasie niż obrączkowanie, a wyniki nie są tak silnie obarczone zróżnicowaną wykrywalnością zaobrączkowanych ptaków. Co więcej zakres analiz z wykorzystaniem danych zebranych przy jej pomocy jest szeroki, między innymi, możliwe jest badanie zróżnicowania kierunków migracji: przestrzennego, międzygatunkowego oraz populacyjnego. Wyniki uzyskane tą metodą nie tylko są zgodne z dotychczasową wiedzą, ale przede wszystkim dostarczają nowych informacji na temat systemu wędrówki na danym obszarze. Potwierdzają one istnienie i stosunkowo silną reprezentację kierunków wędrówki, które do tej pory, w przypadku niektórych gatunków, uznawano za hipotetyczne. Na przykład, badania prowadzone podczas wiosennej wędrówki na piegżach schwytanych na izraelskiej stacji badawczej (Eilat) wskazały dwa główne kierunki migracji tego gatunku: północno-zachodni oraz 15

18 północno-wschodni. Pierwszy z nich prowadzi na lęgowiska do Europy, jest dominujący i potwierdzony przez wiadomości powrotne. Drugi natomiast wskazuje na wędrówkę w kierunku obszarów, z których takich wiadomości w ogóle brak. Wyniki dziesięciu lat badań (Morgan i Shirihai 1997) wykazały jednak, że na stacji Eilat chwytane są osobniki należące do różnych populacji. Szczegółowa analiza wyników testów orientacyjnych przeprowadzonych na piegży potwierdziła istnienie dwu głównych kierunków wędrówki, które dominują w różnych okresach migracji tego gatunku na badanym obszarze. 16

19 Strategia i fenologia migracji polskiej populacji dubelta Gallinago media co pokazują nam geolokatory i loggery GPS Michał Korniluk 1, 2, Tomasz Tumiel 3, Piotr Świętochowski 3, Marcin Wereszczuk 3, Paweł Białomyzy 3, Grzegorz Grygoruk 3, Daniel Piec 2, Lech Iliszko 4 1Natura International Polska, Elbląg 3Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków 2Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, ul. Wilcza 64, Warszawa 4Uniwersytet Gdański, Pracownia Ekologii i Etologii Kręgowców, ul. Jana Bażyńskiego 8, Gdańsk michal.korniluk@gmail.com Strategie migracji mogą być różne w obrębie jednego gatunku, w szczególności gdy mamy do czynienia z izolowanymi populacjami. W ostatnich latach w oparciu o dane z geolokatorów poznano strategię migracji zachodniej populacji dubelta gniazdującej w górach Szwecji (Klaassen et al Biol. Lett. 7: , Lindström et al Journal of Avian Biology 46: ). Wciąż jednak zagadką było to czy dubelty ze wschodniej populacji, gniazdujące na nizinach, powielają ten sam schemat migracji co ptaki z populacji Skandynawskiej oraz to jaka jest dokładna trasa przelotu dubeltów i rodzaje siedlisk jakie wykorzystują poza okresem lęgowy. Podczas badań prowadzonych w NE Polsce w dolinie Biebrzy i Narwi uzyskano w latach dane z migracji 6 samców dubelta wyposażonych w geolokatory oraz w latach po raz pierwszy dla tego gatunku dane z 4 loggerów GPS. Zaprezentowane będą wyniki wskazujące na odmienną fenologię, strategię i zbieżność migracji (migratory connectivity) dubelta w stosunku do populacji Skandynawskiej oraz nieznane dotychczas szczegóły z okresu poza lęgowego uzyskane dzięki zastopowaniu technologii GPS. 17

20 Logery GPS-GSM jako narzędzie do badań nad krótko i dalekodystansowymi przemieszczeniami krzyżówek (Anas platyrhynchos) Włodzimierz Meissner Pracownia Ekofizjologii Ptaków, Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców, Uniwersytet Gdański ul. Wita Stwosza 59, Gdańsk w.meissner@ug.edu.pl Krzyżówka (Anas platyrhynchos) jest najliczniej zimującym ptakiem wodnym w miastach Europy. Zimą na terenach zurbanizowanych przebywają razem ptaki osiadłe z lokalnej populacji lęgowej oraz osobniki odbywające regularne wędrówki, które pojawiają się w miastach tylko zimą. Celem projektu była weryfikacja hipotezy zakładającej, że ptaki z populacji wędrownej przed rozpoczęciem wędrówki korzystają nocą z żerowisk położonych poza terenami miejskimi. Dzięki takiemu zachowaniu ptaki te wydłużyłyby czas żerowania, co ułatwiłoby im gromadzenie zapasów energetycznych koniecznych do odbycia migracji. Regularne przeloty między dziennymi i nocnymi żerowiskami opisano dla krzyżówek zimujących w Ameryce Północnej, jednak nie badano tam populacji przebywających w miastach. W latach założono 38 logerów GPS-GSM na krzyżówki zimujące w Trójmieście. Dziesięć z tych ptaków w marcu lub w kwietniu odleciało z Trójmiasta, jednak ich miejsca lęgowe zlokalizowane były w niewielkiej odległości od zimowiska, w krajach nadbałtyckich (Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia) oraz w Obwodzie Kaliningradzkim. Tempo ich migracji było niskie, a jednorazowe przeloty wynosiły około 100 km. W każdym z przypadków najdłuższy dystans przelotu odnotowano pierwszego dnia, gdy ptaki przekraczały Zatokę Gdańską. Maksymalnie wyniósł on 382 km. Krzyżówki podejmujące wędrówkę odbywały regularne przemieszczenia odwiedzając nocą tereny podmiejskich pól uprawnych. Ptaki miejscowe wykazywały takie zachowania tylko sporadycznie. Krzyżówki zimujące w miastach w ciągu dnia korzystają z pokarmu antropogenicznego najliczniej gromadząc się w miejscach, gdzie są dokarmiane przez ludzi. W nocy, gdy dokarmianie przez ludzi ustaje ptaki z populacji wędrownej szukają innych źródeł pokarmu. 18

21 19

22 Alfabet formułkowy: co mówią a czego nie mówią wskaźniki kształtu skrzydła i ogona (uwagi przedwstępne) Roman B. Hołyński PL Milanówek, ul. Graniczna 35, skr. poczt. 65, POLAND rholynski@o2.pl Celem mojego wystąpienia jest sformułowanie podstawy wyjściowej do badań nad funkcjonalnym znaczeniem poszczególnych aspektów kształtu skrzydła i ogona i ich mierzalnymi relacjami do parametrów (szybkość, manewrowość, wytrwałość itp.) lotu małych ptaków (Passeriformes i grupy tradycjonalnie uważane za pokrewne), w szczególności w odniesieniu do sezonowych wędrówek. Nie mam więc ani zamiaru ani (na obecnym etapie) możliwości przedstawienia tu jakichś nowych, nieznanych słuchaczom faktów, mam tylko nadzieję że uporządkowanie dzisiejszego stanu wiedzy (ściślej: stanu mojej wiedzy, włącznie z niesprawdzonymi wyobrażeniami i pomysłami) na temat współzależności różnych wskaźników kształtu aparatu lotnego pomoże, nie tylko mnie samemu, zaprojektować i przeprowadzić konkretne badania. 20

23 Późnowiosenna wędrówka wybranych gatunków migrantów dalekodystansowych przez Mierzeję Wiślaną w latach Anna Kośmicka Pracownia Ekofizjologii Ptaków, Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców UG, Wita Stwosza 59, Gdańsk Stowarzyszenie Obserwatorów Ptaków Wędrownych, Niedźwiedzica 1F, Stegna ania.kosmicka@gmail.com Dotychczasowa krajowa wiedza na temat migracji ptaków wróblowych oparta była o badania rozpoczynane wczesną wiosną i kończące się najpóźniej w trzeciej dekadzie maja. Brak danych dotyczących późnych migrantów powodował, że nie do końca wiadomo było jak wygląda przebieg tego zjawiska na tym etapie wędrówki. Niniejsze wystąpienie ukazuje wstępne wyniki badań prowadzonych późną wiosną w terminie w Krynicy Morskiej na Mierzei Wiślanej w dwóch sezonach: 2014 (sezon pilotażowy) i Ptaki chwytano w 30 sieci ornitologicznych zlokalizowanych na dystansie ok. 2 km. W trakcie dwóch sezonów zaobrączkowano 5648 ptaków z 90 gatunków. Celem prowadzonych prac było poznanie wędrówki gatunków z następujących rodzin: Acrocephalidae, Sylviidae, Laniidae, Locustelliidae. Liczebność i udziały procentowe zaobrączkowanych ptaków z najliczniejszych gatunków wynosiły: trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus (19,17%; 1081os.), rudzik Erithacus rubecula (6,97%; 393os.), łozówka Acrocephalus palustris (6,85%; 386os.), cierniówka Sylvia communis (6,74%; 380os.), piegża Sylvia curruca (4,91%; 277os.), kapturka Sylvia atricapilla (4,58%; 258os.), piecuszek Phylloscopus trochilus (3,69%; 208os.), trzciniak Acrocephalus arundinaceus (3,30%; 186os.), rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus (3,21%; 181os.), gąsiorek Lanius collurio (3,12%; 176os.). Pozostałe ptaki stanowiły w sumie poniżej trzech procent. W przypadku większości badanych gatunków z rodzin Acrocephalidae oraz Sylviidae, największe nasilenie wędrówki przypada na okres od drugiej dekady maja (szczyt ok ) do połowy czerwca (szczyt ok 5.06). 21

24 Akcja Bałtycka metody wczoraj, dziś i jutro Magdalena Remisiewicz, Jarosław K. Nowakowski, Aleksandra Niemc, Stacja Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 59, Gdańsk. Fundacja Akcja Bałtycka, ul. Śląska 78E/8, Gdańsk magdalena.remisiewicz@biol.ug.edu.pl Główny standard metod badań ptaków wędrownych w ramach Akcji Bałtyckiej został ustalony w roku 1963 i jest konsekwentnie stosowany do dziś. Dzięki codziennym zestandaryzowanym odłowom w okresie migracji, Akcja Bałtycka posiada jedne z najdłuższych w Europie dane o liczebnościach i terminach wędrówek ptaków wróblowych. Pomiary morfologii (długość skrzydła, ogona, formuła skrzydła, stopień otłuszczenia, ciężar) wykonywane przez kolejne pokolenia obrączkarzy, tworzą największą na świecie biometryczną bazę danych ptaków, zawierającą ponad 10 mln pomiarów ponad 1,6 mln osobników z 219 gatunków. Obrączkowanie na AB przyniosło kilka tysięcy wiadomości powrotnych z 140 gatunków ptaków. Digitalizacja wszystkich tych danych jest bliska ukończenia. Ale Akcja Bałtycka nie jest tylko reliktem z lat 60-tych. Oprócz podstawowego standardu metodycznego wprowadzamy systematycznie nowe metody. To na Akcji po raz pierwszy wprowadzono masowe testowanie ptaków w klatkach orientacyjnych w warunkach terenowych. Zaowocowało to unikalną bazą danych liczącą testów wykonanych na 49 stacjach zlokalizowanych w 15 krajach na trzech kontynentach. Molekularne oznaczanie płci migrantów o niewielkim dymorfizmie płciowym, które prowadzimy od dwóch lat, ma na celu określenie różnic w strategiach wędrówki samców i samic. Od 2014 prowadzimy pilotażowy projekt całodobowego monitoringu intensywności przelotu migrantów za pomocą rejestracji aktywności wokalnej ptaków. W tym roku zaczęliśmy przygotowania do badań tras ptasich wędrówek z wykorzystaniem geolokatorów. Karty pierzenia migrantów w okresie polęgowym, wypełniane od kilku lat na stacjach AB i KSSOP, służą do określenia terminów i przebiegu wymiany upierzenia, które są związane z terminami migracji. Do tych danych zbieranych "wczoraj, dziś i jutro", zastosowaliśmy "dzisiejsze" modele statystyczne. Dzięki tym różnorodnym elementom uzyskujemy barwny, złożony, a często zaskakujący obraz biologii i ewolucji fenomenu ptasich wędrówek. 22

25 23

26 Prawne aspekty obrączkowania ptaków teoria a praktyka Joanna Jarosik Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gdańsku, ul. Chmielna 54/57, Gdańsk sekretariat@gda.rdos.gov.pl Badania naukowe z wykorzystaniem dziko występujących żywych zwierząt, w tym ich chwytanie i obrączkowanie, w polskim systemie prawnym podlega szeregu regulacjom. Dotyczy to zarówno aspektu humanitarnego prac z żywym dzikim zwierzęciem, jak i ograniczeń wynikających z potrzeb ochrony przyrody. Szczegółowo omówione zostały kwestie ochrony gatunków łownych i podlegających ochronie gatunkowej, wskazano też na prawne uwarunkowania wynikające z lokalizacji miejsca badań terenowych. W tym kontekście przedstawiono zakres wymaganych zezwoleń i właściwe kompetencyjnie organy. W oparciu o wybrane przypadki wskazano, co wynika z wydawanych zezwoleń, jakie są prawa i obowiązki posiadaczy takiego zezwolenia, oraz jak jest ono w praktyce stosowane. Wskazano na najczęściej pojawiające się problemy w zakresie wymogów ochrony gatunków i obszarów poddanych po ochronę. W podsumowaniu omówiono, w jakim zakresie organizacja obrączkowania ptaków w Polsce zapewnia w praktyce realizację zapisów ustawy o ochronie przyrody i co powinno się poprawić. 24

27 Edukacja na obozach ornitologicznych formą ochrony przyrody Katarzyna Rosińska 1, Krzysztof Stępniewski 2 1Fundacja Akcja Bałtycka, ul. Śląska 78E/8, Gdańsk k.rosina@gmail.com 2Stacja Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 59, Gdańsk k.k.stepniewski@gmail.com Edukacja przyrodnicza jest skuteczniejsza, gdy osoby edukowane maja możliwość bezpośredniego obcowania z przedmiotem ochrony. Dzięki temu buduje się emocjonalny stosunek do przyrody, co u osób edukowanych przekłada się na poczucie odpowiedzialności za nią i włączanie się w działania mające na celu jej czynną ochronę. Dogodne warunki do bezpośredniej formy edukacji stwarzają obozy ornitologiczne, na których prowadzone są badania naukowe. W ten sposób do edukacji wykorzystywane są ptaki wcześniej schwytane, dzięki czemu możliwa jest selekcja osobników wybieranych do edukacji zarówno pod katem gatunków jak i stanu zdrowotnego konkretnego osobnika, a czynność dłuższego przetrzymywania odbywa się pod kontrolą ornitologa-obrączkarza. Dzięki temu na obozach ornitologicznych można realizować ochronę dzikich gatunków ptaków występujących w Polsce polegająca na edukacji społeczeństwa w zakresie rozpoznawania gatunków objętych ochroną i sposobów ich ochrony zgodnie z 10 pkt. 10 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6. października 2014 w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (Dz. U nr 92 poz. 880 z późn. zm.) Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska lub Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska mogą zezwolić na odstępstwo od zakazu przetrzymywania okazów dziko występujących zwierząt należących do gatunków objętych ochroną ścisłą i częściową. Fundacja Akcja Bałtycka jest pierwszą organizacją, która otrzymała zezwolenie na przetrzymywanie osobników ptaków w celu prowadzenia edukacji przyrodniczej. 25

28 Co oznacza termin etyka w kontekście ochrony przyrody? Jarosław K. Nowakowski 1,2, Wojciech K. Nowakowski 3 1Stacja Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 59, Gdańsk 2Fundacja Akcja Bałtycka, ul. Śląska 78E/8, Gdańsk 3BIOEXPERTS, ul. I Poprzeczna 18j/1, Warszawa, tel.: j.k.nowakowski@gmail.com Żeby racjonalnie chronić środowisko naturalne w szczególności przyrodę musimy zdać sobie sprawę po co mamy to robić. Czy nasze zainteresowanie ochroną przyrody wynika z pobudek etycznych, estetycznych, a może ekonomicznych? Jakie są nasze motywacje, jaką cenę jesteśmy skłonni zapłacić za to, żeby w Afryce żyły dzikie słonie, żeby Puszcza Białowieska zachowała swój pierwotny charakter, żeby wiosną móc cieszyć się śpiewem ptaków. Ponieważ wszystko na tym świecie kosztuje, pieniądze wydane na ochronę przyrody można by spożytkować inaczej, może sensowniej? Czy mamy prawo chronić żubry, kiedy na terenie Sahelu umierają z głodu dzieci? Czy ochrona przyrody powinna przegrać z antropocentrycznym humanizmem? Jeśli nie, to co właściwie chcemy chronić: gatunki czy osobniki? W tej prezentacji zadamy wiele takich pytań i zastanowimy się co wynika z możliwych odpowiedzi. 26

29 Aspekty etyczne przy obrączkowaniu ptaków jako istotny element pracy obrączkarza Tomasz Mokwa Centrala Obrączkowania Ptaków, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Nadwislańska 108, Gdańsk tomok@miiz.waw.pl Praca z dzikimi żywymi zwierzętami wymaga od ludzi szczególnej wrażliwości. Chwytanie ptaków, będących dla wielu osób symbolem wolności i przestrzeni bywa postrzegane jak akt barbarzyństwa, a założenie obrączki czy innego znacznika (np. obroży szyjnej) wśród wielu wzbudza negatywne odczucia. Pracując w Centrali Obrączkowania Ptaków, regularnie otrzymujemy informacje o szkodliwości obrączkowania. Większość z zarzutów dotyczących źle założonych obrączek, nadmiernej liczby obrączek czy duszących ptaki obróż szyjnych jest bezzasadna, cieszy jednak fakt, że ludzie nie są obojętni wobec ptasiej doli. Bardziej niepokojące są doniesienia o nieprawidłowościach związanych z pracą obrączkarzy, w tym o przypadkach śmierci ptaków wynikających z ludzkich zaniedbań. Tutaj jako Centrala Obrączkowania musimy działać i działamy zdecydowanie. Aspekty etyczne przy obrączkowaniu nie dotyczą wyłącznie bezpieczeństwa ptaków. W trakcie prac obrączkarz ponosi odpowiedzialność za osoby pomagające mu w obrączkowaniu, bardzo istotna jest więc umiejętność współpracy z ludźmi i zarządzania nimi. Nie bez znaczenia jest też edukacja i umiejętne przekazywanie wiedzy o ptakach osobom przypadkowym. Etyka obrączkowania to także bezwzględne przestrzeganie zapisów prawa, ale też świadomość dzieła, które może przyczynić się do ochrony ptaków wiele lat po zakończeniu każdych akcji obrączkarskich. Dlatego tak ważne jest deponowanie danych w centralnych bazach danych. 27

30 O organizatorach Fundacja Akcja Bałtycka 55 lat temu grupa pasjonatów zaczęła obrączkować ptaki na wybrzeżu Bałtyku co dało początek Akcji Bałtyckiej, jednemu z największych na świecie i najdłużej działających programów badawczych, który zajmuje się wędrówkami ptaków. Wiele lat później, już inna grupa osób, ale z tą samą pasją i zaangażowaniem, powołała do życia Fundację Akcja Bałtycka, aby wspierać i rozwijać to wielkie dzieło. Poza badaniami naukowymi, równie ważną gałęzią działalności Fundacji jest prowadzenie i rozwój szeroko pojętej edukacji przyrodniczej. Dzięki tym działaniom chcemy zwrócić uwagę na przyrodę i podkreślić, iż człowiek jest jej nierozerwalną częścią. Wierzymy, że w ten sposób zachęcimy społeczeństwo do wspólnego dbania o naszą planetę. fundacja-ab.org.pl Stacja Badania Wędrówek Ptaków Stacja Badania Wędrówek Ptaków jest uniwersytecką jednostką badawczą i dydaktyczną w randze katedry. Prace badawcze Zespołu skupiają się wokół zjawiska migracji ptaków. Ich celem jest poznanie różnych aspektów biologii, ekologii i morfologii ptaków w okresie pozalęgowym, szczególnie w trakcie migracji, powiązania z innymi elementami cyklu życiowego oraz monitoringu populacji. Badania Stacjikoncentrują się wokół ptaków z rzędu wróblowych (Passeriformes), które stanowią modelowy obiekt badań zjawisk związanych z wędrówkami ptaków, ale wędrówki ptaków z innych grup stanowią nie mniej ciekawy przedmiot naszych prac. Najdłuższym i kluczowym programem badawczym i monitoringowym Stacji jest Akcja Bałtycka, prowadzona nieprzerwanie od roku 1960 na polskim wybrzeżu Bałtyku. Ważny element naszych prac stanowi modelowanie długoterminowych trendów liczebności ptaków oraz zmian w charakterze i terminach ich wędrówki pod wpływem zmian środowiska, w tym długoterminowych zmian klimatu. Prowadzimy także projekty naukowe w Polsce i za granicą, dotyczące innych aspektów migracji ptaków wzdłuż głównych szlaków ich wędrówek. Prace badawcze prowadzone są przez specjalistów przy wsparciu studentów i wolontariuszy. Podczas nich przekazujemy wiedzę o ptakach wielu miłośnikom przyrody ze wszystkich grup wiekowych z różnych zakątków świata. sbwp.ug.edu.pl 28