EUGENIUSZ R. GRELA*, EDYTA KOWALCZUK-VASILEV, WIOLETTA SEMENIUK /4(2010) Uniwersytet Przyrodniczy, Lublin

Transkrypt

1 EUGENUSZ R. GRELA*, EDYTA KOWALCZUK-VASLEV, WOLETTA SEMENUK Uniwersytet Przyrodniczy, Lublin Wpływ zastąpienia węglanu wapnia chlorkiem i/lub zastosowania kwasu benzoesowego w mieszankach dla tuczników na profil metaboliczny krwi oraz ograniczenie wydalania azotu do środowiska Effect of substituting calcium carbonate for calcium chloride with or without benzoic acid in pig growing-finishing mixtures on blood metabolic profile and reduction of nitrogen emission to environment Określono wpływ zastąpienia węglanu wapnia chlorkiem wapnia i/lub zastosowania kwasu benzoesowego na efekty produkcyjne, wskaźniki przemiany białkowej krwi oraz bilans azotu u tuczników. Stwierdzono, że dodatek do mieszanek kwasu benzoesowego (2 lub 1%) pozwala na skuteczne ograniczanie wydalania azotu do środowiska przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej produkcyjności. was replaced with 2 or 2 /PhCOOH mixt. in feed of 120 growing-finishing pigs to study the changes in blood (proteins, uric acid, creatinine, urea) of the pigs, their daily gains and N balance. The replacement of with 2 did not result in any important changes except for a decrease of ph of urine. The addn. of PhCOOH resulted in a decrease in N emission to the environment without any substantial losses of meat productivity. Dodatki pochodzenia chemicznego i biotechnologicznego stanowi mog istotny sk adnik post powania ywieniowego w celu ograniczenia nadmiernego wydalania azotu do rodowiska z produkcji zwierz cej. Do najcz ciej stosowanych dodatków nale enzymy paszowe, kwasy organiczne, probiotyki, prebiotyki, synbiotyki i fitobiotyki. ch zastosowanie w produkcji zwierz cej stale zwi ksza si, gdy spe niaj wiele wa nych funkcji w regulacji trawienia i metabolizmu sk adników pokarmowych. Stabilizuj funkcje przewodu pokarmowego, stymuluj rozwój po danej mikroflory jelitowej i zwi kszaj wykorzystanie sk adników pokarmowych zmniejszaj c tym samym wydalanie wielu biogenów do rodowiska 1 ). Badania niektórych autorów 4, 5) wskazuj, e ograniczenie wydalania azotu w postaci amoniaku mo na uzyska poprzez zakwaszenie tre ci przewodu pokarmowego, wprowadzaj c do paszy sole wapnia o charakterze zakwaszaj cym, takie jak Prof. dr hab. inż. Eugeniusz R. GRELA w roku 1977 ukończył studia na Akademii Rolniczej w Lublinie. Jest profesorem zwyczajnym w Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie oraz dyrektorem nstytutu Żywienia Zwierząt i kierownikiem Zakładu Bromatologii i Fizjologii Żywienia tej uczelni. Specjalność żywienie zwierząt i towaroznawstwo pasz oraz fizjologia żywienia. * Autor do korespondencji: nstytut Żywienia Zwierząt, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 1, Lublin, tel.: (81) , fax: (81) , ergrela@interia.pl Mgr inż. Edyta KOWALCZUK-VASLEV w roku 2006 ukończyła studia na Akademii Rolniczej w Lublinie, kierunek Ochrona Środowiska. Jest asystentem w nstytucie Żywienia Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Specjalność fizjologia i żywienie zwierząt, paszoznawstwo /4(2010)

2 Tabela 1. Schemat doświadczenia Table 1. Experimental design Wyszczególnienie V ród o wapnia 2 ½ Dodatek, % Liczba tuczników (loszki + wieprzki) Tabela 2. Wskaźniki biochemiczne krwi tuczników Table 2. Biochemical parameters of blood in pigs Wska niki Bia ko ca kowite, g/l Kwas moczowy, mol/l Kreatynina, mol/l Mocznik, mmol/l Azot mocznikowy, mmol/l Masa cia a, kg ,02 69,84 68,79 68,6 V ½ ,44 75,89 71,15 72, ,79 b 76,08 b 70,71 a 7,05 ab 50,15 b 24,65 a 27,57 ab 2,85 a 80 1,62 b 2,5 a 2,5 a 22,06 a ,59 b 24,26 b 22,06 ab 20,59 a 50 16,7 19,6 140, 10, ,8 a 168,9 ab 17,6 b 166,1 ab ,6 a 184,6 b 184,9 b 178,7 b 50 5,99 5,88 5,40 5, ,6 5,57 5,17 5, ,58 5,71 4,99 5, ,78 2,7 2,51 2, ,61 2,59 2,40 2, ,59 2,65 2,2 2,51 a, b ma e ró ne litery oznaczaj ró nice statystycznie istotne mi dzy grupami przy p 0,05 CaSO 4 lub 2 albo kwasy organiczne lub ich sole, np. kwas benzoesowy () lub benzoesan wapnia. Dodatek kwasów lub ich soli, przyczyniaj c si do obni enia ph moczu, mo e skutecznie ograniczy dzia anie ureazy bakteryjnej, a tym samym zmniejszy emisj amoniaku 6). Celem bada by o okre lenie wp ywu zast pienia w glanu wapnia chlorkiem wapnia i/lub zastosowanie do mieszanek pe nodawkowych w okresie tuczu na wska niki produkcyjne, profil metaboliczny krwi tuczników oraz zawarto azotu w odchodach. Dr inż. Wioletta SEMENUK w roku 1997 ukończyła studia na Akademii Rolniczej w Lublinie, kierunku Ochrona Środowiska. Jest adiunktem w nstytucie Żywienia Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. W 2001 r. uzyskała stopień doktora nauk rolniczych w zakresie zootechniki. Specjalność zawodowa żywienie zwierząt. Część doświadczalna Zwierzęta i żywienie Do wiadczenie przeprowadzono na 120 tucznikach obu p ci (loszki i wieprzki), miesza cach rasy (pbz x wbp) x Duroc, podzielonych na 4 grupy do wiadczalne po 0 sztuk w ka dej (tabela 1). Tuczniki przebywa y po 5 sztuk w kojcu ze swobodnym dost pem do paszy i wody. Zwierz ta grupy kontrolnej i z grup do wiadczalnych ywione by y standardow mieszank pe nodawkow typu PT-1 i PT-2 o zalecanej w stosunku do norm polskich 7) zawarto ci bia ka i aminokwasów, za ród em wapnia by (tabela 1). W grupie zwierz ta ywione by y mieszankami pe nodawkowymi, jak w grupie, przy dodatku 2 zamiast. W grupie zastosowano mieszank jak w kontroli, przy czym wprowadzono dodatek kwasu benzoesowego w ilo ci 2%. W mieszankach dla tuczników grupy V wprowadzono dodatek 2 w ilo ci 50% oraz 50% dawki, jaki zastosowano w grupie (tabela 1). W sk adzie recepturowym mieszanek znajdowa y si ruty zbo owe (pszenica, j czmie i pszen yto), poekstrakcyjna ruta sojowa i rzepakowa, olej sojowy, aminokwasy krystaliczne oraz premiks mineralno-witaminowy. 89/4(2010) 67

3 Tabela. Przyrosty dobowe i zużycie paszy w tuczu świń Table. Daily gains and feed conversion ratio in growing-finishing pigs Cecha Przyrosty dobowe masy cia a, g + V ½ kg kg 921 a 1012 b 1047 b 101 b kg 905 a 951 ab 975 b 955 ab Wykorzystanie paszy, kg/kg 0 70 kg 2,19 b 1,99 a 2,09 ab 2,22 b kg,66 b,06 a,12 a,10 a kg 2,84 b 2,65 ab 2,57 a 2,65 ab Wska niki poubojowe tuszy Mi sno, % 52,8 52,9 51,7 5,2 rednia grubo s oniny, mm 20,5 20,1 20,9 19,4 Masa w troby, kg 1519 a 1511 a 155 b 1516 a Masa nerki, g 68 b 7 a 65 b 42 a a, b ma e ró ne litery oznaczaj ró nice statystycznie istotne mi dzy grupami przy p 0,05 Czynności doświadczalne Przed rozpocz ciem bada ywieniowych tuczniki zosta y odrobaczone i poddane stosownym szczepieniom ochronnym. Wszystkie zwierz ta zosta y indywidualnie oznaczone kolczykami plastykowymi. Warunki zoohigieniczne (temperatura, wilgotno wzgl dna, och adzanie) odpowiada y stosownym zaleceniom 8). W do wiadczeniu zwierz ta wa ono na pocz tku bada, nast pnie przy zmianie mieszanki z grower na finiszer (ok. 70 kg masy cia a wi ) oraz przed ubojem (ok. 110 kg). Spo ycie mieszanki kontrolowane by o przez cis e nawa anie porcji do automatów paszowych. W czasie trwania do wiadczenia wykonano badania strawno ciowo-bilansowe na 4 wieprzkach o masie cia a 0±2,0; 50±2,0; 75±,0 i 100±,0 kg, umieszczanych na czas bada w klatkach metabolicznych. Ca odobow kolekcj ka u i moczu prowadzono przez 5 dni, po wcze niejszych 4 dniach adaptacji do nowych warunków utrzymania. Oznaczenia zawarto ci podstawowych sk adników pokarmowych w paszy oraz azotu w kale i moczu wykonano wg procedur podanych w AOAC 9). W osoczu krwi pobranej od 6 zwierz t z grupy, przy masie cia a ok. 50 kg, 80 kg i 110 kg oznaczono metod kolorymetryczn zawarto wybranych wska ników przemiany bia kowej (bia ko ca kowite, kwas moczowy, mocznik, kreatynina). Na podstawie oznaczonej zawarto ci mocznika wyliczono azot mocznika BUN (blood urea nitrogen). Po osi gni ciu masy ko cowej wybrano po 4 6 tuczników z ka dej grupy i poddano je ubojowi, a nast pnie skróconej analizie rze nej wg SKURzTCh 10). Uzyskane dane liczbowe zosta y poddane analizie wariancji (ANOVA), za istotno ró nic mi dzy rednimi warto ciami analizowanych cech wyznaczona zosta a testem Duncana 11). Omówienie wyników Poziom wybranych wska ników biochemicznych krwi (tabela 2) w badanych okresach tuczu mie ci si w granicach warto ci referencyjnych 12 14). Udzia dodatków paszowych o charakterze zakwaszaj cym w mieszankach dla wi wp yn istotnie na zmiany w poziomie wska ników przemiany bia kowej krwi tuczników. W grupie i V odnotowano obni enie poziomu kwasu moczowego w osoczu w pierwszym okresie tuczu, za w grupie V równie w ko cowym okresie tuczu w porównaniu do grupy kontrolnej (p 0,05). W ko cowym okresie tuczu odnotowano w grupach do wiadczalnych (, i V) odwrotn zale no dotycz c st enia kreatyniny, czyli zwi kszenie zawarto ci w krwi w odniesieniu do tuczników grupy, co mo e by zwi zane z wy szymi przyrostami masy cia a tuczników w tych grupach. Podobne wyniki odnotowa Doornenbal i wspó pr. 15) obserwuj c dodatni korelacj pomi dzy wzrostem poziomu kreatyniny a ich przyrostami dziennymi i mi sno ci tusz. Zawarto mocznika i azotu mocznikowego (BUN) we krwi nie ró ni a si istotnie mi dzy grupami, ale po zastosowaniu odnotowano tendencj do ni szego poziomu tych wska ników w porównaniu do zwierz t grupy kontrolnej (tabela 2). Podobn zale no obserwowano przy zawarto ci bia ka ca kowitego w osoczu krwi tuczników grup i V (przy masie cia a 50 i 80 kg). lo bia ka ca kowitego w grupie tuczników w ko cowym okresie tuczu by a istotnie (p 0,05) ni sza w porównaniu do grup i. W badaniach Patience i Chaplin 16), w których porównano wp yw udzia u w glanu wapnia (1,5 g/kg paszy) oraz chlorku wapnia (14,2 g/kg), nie stwierdzono ró nic w poziomie bia ka ca kowitego we krwi. W grupie zwierz t ywionych pasz z dodatkiem chlorku wapnia odnotowano istotne zmniejszenie st enia mocznika w osoczu krwi o 19,6% w porównaniu do grupy z w glanem wapnia. Zbli one tendencje zaobserwowano w badaniach w asnych. Ca kowite lub cz ciowe zast pienie w glanu wapnia chlorkiem wapnia i/lub wprowadzenie do mieszanek wp yn o korzystnie na wska niki produkcyjne, jakimi by y przyrosty i wykorzystanie paszy (tabela ). W ca ym okresie tuczu odnotowano bardziej intensywny wzrost tuczników z grup, i V w porównaniu do grupy kontrolnej (odpowiednio 951, 975 i 955 g/dzie wobec 905 g/dzie ). Szczególnie widoczny by ich wp yw w drugim okresie tuczu ( kg). Najwy sze przyrosty masy cia a osi ga y zwierz ta ywione paszami z udzia em (grupa i V). Równie w grupie z dodatkiem chlorku wapnia otrzymano istotnie wy sze przyrosty u tuczników w odniesieniu do grupy kontrolnej /4(2010)

4 Tabela 4. Bilans azotu rosnących świń Table 4. Nitrogen balance of growing-finishing pigs Cecha Pobranie N w paszy, g/d N wydalony w moczu, g/d N wydalony w kale, g/d N wydalony w odchodach, g/d N zatrzymany, g/d N zatrzymany, % N pobranego ph moczu Masa cia a, kg V ½CaCO + + ½ ,72 47,81 48,12 47, ,45 52,27 52,96 52, ,29 61,0 61,45 61, ,82 68,57 68,89 68,9 rednia 57,57 57,42 57,86 57, ,66 c 18,89 b 18,6 a 18,2 a 50 24,79 c 2,82 b 22,79 a 22,47 a 75 28,88 c 27,92 b 26,81 a 27,01 a 100 2,82 c 1,47 b 0,89 a 0,1 a rednia 26,54 c 25,5 b 24,71 a 24,5 a 0 7,24 7,12 7,08 7, ,78 7,56 7,66 7, ,89 7,91 7,98 7, ,95 8,68 8,48 8,59 rednia 7,97 7,82 7,80 7, ,90 b 26,01 ab 25,44 a 25,46 a 50 2,57 b 1,8 ab 0,45 a 0,15 a 75 6,77 b 5,8 ab 4,79 a 4,8 a ,77 b 40,15 ab 9,7 a 8,90 a rednia 4,51 b,4 ab 2,51 a 2,4 a 0 20,82 a 21,80 ab 22,68 b 22,51 b 50 19,88 a 20,89 ab 22,51 b 22,40 b 75 24,52 a 25,20 ab 26,66 b 26,56 b ,05 a 28,42 b 29,52 c 0,0 c rednia 2,07 a 24,08 b 25,4 c 25,8 c 0 4,6 a 45,60 b 47,1 c 46,9 c 50 7,90 a 9,97 b 42,50 c 42,6 c 75 40,01 a 41,29 b 4,8 c 4,26 c 100 9,1 a 41,45 b 42,85 c 4,57 c rednia 40,21 a 42,08 b 4,97 c 44,10 c ,17 c 5,6 a 6,1 b 5,89 ab ,01 b 5,84 a 6,10 a 6,20 a rednia 7,09 c 5,74 a 6,21 b 6,05 ab a, b, c ma e ró ne litery oznaczaj ró nice statystycznie istotne mi dzy grupami przy p 0,05 Zast pienie w glanu wapnia chlorkiem wapnia lub dodatek kwasu benzoesowego, jak i kombinacja ½ i ½ 2 oraz wp yn o istotnie na zu ycie paszy, obni aj c je z 2,84 w grupie kontrolnej do 2,65 w grupach i V oraz do 2,57 w grupie. Jednocze nie u zwierz t grupy V, otrzymuj cych mieszanin wszystkich trzech dodatków, stwierdzono najwy sz mi sno (5,2%) przy najmniejszej grubo ci s oniny (19,4 mm). W badaniach Øverlanda i wspó pr. 17) nie stwierdzono istotnego wp ywu podawanych kwasów organicznych na jako mi sa, ale odnotowano istotnie wy sz wydajno rze n w grupie otrzymuj cej w porównaniu z kwasami mrówkowym, sorbowym czy chronionym ma lanem wapnia. Równie Lenis i wspó pr. 18) oraz Den Brok i wspó pr. 19) nie stwierdzili istotnego wp ywu na jako mi sa. Natomiast masa organów w troby i nerek w badaniach Lenis i wspó pr. 18) by a zwi kszona przy zastosowaniu w ilo ci 0 g/kg mieszanki. W badaniach w asnych stwierdzono, w porównaniu do kontroli, istotne zwi kszenie w troby o 2,2% przy zastosowaniu 20 g na kg mieszanki (grupa ). Korzystny wp yw na wska niki produkcyjne rosn cych wi potwierdzaj wyniki bada innych autorów 19, 20 2). Udzia (0,5%) w mieszankach dla prosi t skutecznie poprawia ich efekty produkcyjne, ale tak e oddzia ywuje pozytywnie na bioró norodno mikroflory ich 89/4(2010) 69

5 przewodu pokarmowego 2). Plitzner i wspó pr. 22) w do wiadczeniu prowadzonym na tucznikach (2 70 kg) stwierdzili istotnie wy sze przyrosty w grupach otrzymuj cych w ilo ci 0,5% i 1%. W dalszym etapie tuczu ( kg) notowano wyra nie wi ksze przyrosty dzienne w grupie tuczników otrzymuj cych 0,5% dodatek kwasu benzoesowego w porównaniu do kontroli (89 g/dzie wobec 879 g/dzie ), ni przy 1% dodatku kwasu, gdzie przyrosty dzienne by y znacznie ni sze (88 g/dzie ). Jednocze nie wykorzystanie paszy w grupie kontrolnej i z 0,5% dodatkiem kwasu by o zbli one (2,72 kg paszy/kg przyrostu), za przy 1% dodatku by o wy sze (2,87 kg paszy/kg przyrostu). Van der Peet-Schwering i wspó pr. 2) obserwowali znacz c popraw efektów produkcyjnych wi otrzymuj cych 1%. Podobnie w badaniach Den Broka i wspó pr. 19) odnotowano zarówno wy sze przyrosty dzienne (o 1,9% w porównaniu do kontroli), jak i istotnie lepsze wykorzystanie paszy. Równie Guingand i wspó pr. 20) stwierdzili pozytywny wp yw 0,5% dodatku na wzrost wi (0 115 kg), gdy rednie dzienne przyrosty wzros y o ok. 6% przy jednoczesnej 5-proc. poprawie zu ycia paszy. Natomiast badania Lenisa i wspó pr. 18) pokazuj, e zwi kszenie udzia u w dawce do % powoduje ju istotne obni enie przyrostów dziennych masy cia a. O ile wykazany pozytywny efekt w ywieniu wi potwierdza wcze niejsze doniesienia literaturowe, o tyle wyniki bada w asnych nad efektywno ci chlorku wapnia odbiegaj nieco od bada innych autorów 24 26). Yen i wspó pr. 24), przy zastosowaniu 2 (40 g na 1 kg paszy) jako regulatora pobrania paszy stwierdzili jego wp yw na wska niki krwi (obni enie ph krwi, wzrost st enia wodorow glanów i zasad) przy jednoczesnym niekorzystnym wp ywie na tempo i efektywno wzrostu. Równie badania du skie 26), porównuj ce efektywno w glanu, chlorku i mrówczanu wapnia w ywieniu tuczników, wykaza y negatywny wp yw dodatku chlorku wapnia na wska niki produkcyjne, przy czym chlorek wapnia skutecznie obni y ph moczu i gnojowicy (odpowiednio o 1,2 i 0,). Szacuje si, e zast pienie w glanu wapnia chlorkiem mo e przynie nawet 0-proc. redukcj uwalnianego do rodowiska amoniaku 5, 27). Cahn i wspó pr. 5) oraz Mroz i wspó pr. 27), porównuj c efektywno w glanu wapnia z trzema innymi jego ród ami (siarczanem, chlorkiem i benzoesanem wapnia), odnotowali spadek ph moczu w porównaniu do grupy kontrolnej ( ) o 1, w przypadku siarczanu i chlorku wapnia, a w przypadku benzoesanu a o 2,2. Den Brok i wspó pr. 28) wskazuj mo liwo nawet 40% obni enia ilo ci emitowanego amoniaku, równocze nie przy poprawie wykorzystania paszy na 1 kg przyrostu u wi ywionych pasz z 1% dodatkiem. Kwas ten w w trobie jest metabolizowany do kwasu hipurowego i w tej postaci jest wydalany z moczem w 86% 29). Kirstensen i wspó pr. 0) podaj, e 1-proc. dodatek w mieszankach dla rosn cych wi znacz co wp yn na ph moczu, natomiast jedynie nieznacznie na ph krwi. Ten niewielki wp yw na odczyn krwi wynika z faktu wolniejszego czasu wch aniania w porównaniu do innych kwasów organicznych, a z kolei szybkiemu sprz ganiu (z glicyn ) w w trobie do kwasu hipurowego i szybkiemu jego wydaleniu przez nerki, co powoduje szybkie obni enie ph moczu. Równie Mroz i wspó pr. 1), jak i Plitzner i wspó pr. 22) potwierdzaj wp yw na obni enie ph moczu wi. W do wiadczeniu Plitznera i wspó pr. 22) udzia kwasu benzoesowego istotnie obni y ph moczu, z 7,96 w grupie kontrolnej do 7,67 przy 0,5% i do 7,25 przy 1-proc. dodatku. Obni enie ph moczu, z którego uwalniaj si najwi ksze ilo ci amoniaku, jest najbardziej efektywnym sposobem redukcji emisji amoniaku do rodowiska 2). Wyniki bada w asnych (tabela 4) wykaza y, e chlorek wapnia i, jak równie ich kombinacja w mieszankach dla tuczników wyra nie obni y y ph wydalanego moczu w porównaniu z grup kontroln (odpowiednio 5,74, 6,21 i 6,05 wobec 7,09). Pobranie azotu w paszy oraz ilo azotu wydalonego z ka em nie ró ni y si istotnie pomi dzy grupami (tabela 4). Stwierdzono natomiast istotne zwi kszenie retencji azotu, w odniesieniu do azotu pobranego, w przypadku zastosowania chlorku wapnia (o 4,7%), i w glanu wapnia (o 9,4%) oraz przy cznym podaniu, w glanu wapnia oraz chlorku wapnia (o 9,7%) w porównaniu do zwierz t otrzymuj cych w glan wapnia. Wynika to z istotnych statystycznie (p 0,05) ró nic w ilo ciach azotu wydalanego z moczem. Najmniej azotu w moczu wydala y zwierz ta ywione mieszankami zawieraj cymi (grupy i V odpowiednio o 6,9 i 7,6% mniej w porównaniu z grupa kontroln ). W moczu zwierz t grupy, otrzymuj cej chlorek wapnia, ró nica ta wynosi a,8%. Kohn i wspó pr. ) podaj, e wielko wydalania azotu z moczem jest silnie skorelowana ze st eniem mocznika lub azotu mocznikowego BUN w krwi zwierz t. W badaniach w asnych tuczniki otrzymuj ce mieszanki z charakteryzowa y si zarówno ni szymi zawarto ciami azotu mocznikowego w krwi, jak i mniejszym wydalaniem azotu w moczu w porównaniu do kontroli. Siln zale no pomi dzy wydalaniem azotu, szczególnie w moczu, a poziomem bia ka w dawce potwierdzi y wyniki bada m.in. Cahna i wspó pr. 4) a tak e Bridges i wspó pr. 5). Zwierz ta wszystkich grup do wiadczalnych pobiera y zbli one ilo ci azotu (bia ka), ró nice wi c w ilo ci wydalanego azotu z moczem wynika y z zastosowanych dodatków paszowych. W do wiadczeniu przeprowadzonym przez Bühler i wspó pr. 6), badaj cym wp yw nie tylko, ale tak e poziomu bia ka w dawce na wska niki produkcyjne i metabolizm azotu, notowano istotny wp yw kwasu na strawno azotu, widoczny szczególnie w fazie tuczu (poprawa strawno ci o 4%, w porównaniu z grup nie otrzymuj c kwasu). Autorzy ci sugeruj, e mo e to mie zwi zek z wp ywem kwasu na flor bakteryjn przewodu pokarmowego (za Maribo i Olsen 7) ), czego rezultatem jest zmniejszone wydalanie azotu pochodzenia mikrobiologicznego. Podobne wyniki uzyskali Kluge i wspó pr. 8) odnotowuj c istotny wp yw dodatku na zwi kszenie retencji azotu u prosi t. Prosi ta otrzymuj ce pasz z dodatkiem zatrzymywa y o 5% (dodatek 5 g/kg paszy) lub o 6% (10 g/kg) wi cej azotu ni prosi ta z grupy kontrolnej. Posumowanie Uzyskane efekty produkcyjne oraz wska niki bilansu azotu wskazuj na mo liwo ograniczenia wydalania sk adników biogennych, zw aszcza azotowych do rodowiska poprzez zastosowanie w ywieniu dodatków o charakterze zakwaszaj cym. Najlepszym dodatkiem okaza si kwas benzoesowy, gdy pod jego wp ywem uzyskano najmniejsze straty azotu w odchodach przy jednocze nie wysokich efektach produkcyjnych. Zast pienie w glanu chlorkiem wapnia przyczyni o si do istotnego obni enia ph moczu oraz masy nerek. Otrzymano: Praca wykonana w ramach projektu celowego zamawianego nr PBZ-MEiN-5/2/2006, finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego. LTERATURA 1. A.J.A. Aarnink, M.W.A. Verstegen, Livest. Sci. 2007, 109, C.M.C. Van der Peet-Schwering, A.W. Jongbloed, A.J.A. Aarnink, Livest. Prod. Sci. 1999, 58, 21.. E.R. Grela, E. Kowalczuk, K. Rudnicki, Przem. Chem. 2009, 88, nr 5, Z. Mroz, A.W. Jongbloed, T.T. Canh, N.P. Lenis, Proc. 8-th Animal Science Congress of AAAP, Tokyo, 1 18 października 1996 r., t. 2, T.T. Canh, A.J.A. Aarnink, Z. Mroz, A.W. Jongbloed, J.W. Schrama, M.W.A. Verstegen, Livest. Prod. Sci. 1998, 56, A.J.A. Aarnink, P. Hoeksma, E.N.J. Van Ouwerkerk, [w:] Proc. Congr. On Nitrogen Flow in Pig Production and Environmental Consequences, Pudoc, Wageningen (Holandia), 199 r., /4(2010)