Andrzej Sarwa TAJEMNA KSIÊGA KATARÒW

Transkrypt

1

2 Andrzej Sarwa TAJEMNA KSIÊGA KATARÒW 1

3 2

4 Andrzej Sarwa TAJEMNA KSIÊGA KATARÓW ARMORYKA SANDOMIERZ 3

5 Redaktor: Marta Sarwa Projekt ok³adki: Juliusz Susak Na pierwszej stronie ok³adki: Pedro Berruguete, St. Dominic de Guzman and the Albigensians (15th century), (licencja public domain), Ÿród³o: Internet Na pierwszej stronie ok³adki u yto czcionki Gothica Textura Quadrata.ttf, której autorem jest Juan José Marcos Garcia (Plasencia (Cáceres) España). Informacje dotycz¹ce zakupu licencji na stronie FUENTES PALEOGRÁFICAS LA- TINAS quindo.pntic.mec.es/imag0042/palefuen.html Copyright by Andrzej Sarwa 2006 Wydawnictwo ARMORYKA ul. Krucza Sandomierz tel (0 15) e mail: wydawnictwo.armoryka@interia.pl Druk: Drukarnia Diecezjalna Sandomierz ul. eromskiego SANDOMIERZ ISBN

6 SPIS TREŒCI Manicheizm Spadkobiercy Maniego - bogomi³owie i katarzy Bogomilska nauka Na Zachodzie Organizacja Obrzêdy Wierzenia Rozwój i upadek Tajemna ksiêga Katarów TAJEMNA KSIÊGA czyli ZAPYTANIA JANA ZADANE W WIECZERNIKU KRÓLOWI NIEBIESKIEMU Bunt Lucyfera Widzenie Izajasza WIDZENIE IZAJASZA zwane tak e WNIEBOWST PIENIEM IZAJASZA BIBLIOGRAFIA

7 6 Moim córkom Joannie i Marcie

8 Manicheizm Omawian¹ religiê w najogólniejszym zarysie mo na scharakteryzowaæ jako staro ytn¹ persk¹ naukê o odwiecznej walce miêdzy si³ami Œwiat³oœci i Ciemnoœci, miêdzy kosmicznymi pocz¹tkami dobra i z³a. 1 Ale nie do koñca, bowiem manicheizm to jednak nie tylko dualistyczna, ale równie i synkretyczna religia. Wykszta³ci³a siê ona w III wieku n.e. na Bliskim i Œrodkowym Wschodzie, na obszarze imperium sasanidzkiego, a konkretnie na terenie Mezopotamii oraz Iranu. Sasanidzi byli dynasti¹ panuj¹c¹ w Persji w latach naszej ery. Za jej za³o yciela uznaje siê legendarnego króla Sasana. Manicheizm, w odró nieniu od wiêkszoœci wspó³czesnych mu kultów by³ jedn¹ z niewielu religii, ca³kowicie stworzonych przez jednego cz³owieka i to religi¹ stworzon¹ œwiadomie, do czego wykorzysta³ on wiele wspó³czesnych mu wierzeñ. Chocia oczywiœcie nie wolno zapominaæ, e impulsem do jej stworzenia by³o objawienie jakiego dozna³ Mani. Bez owego objawienia zapewne nigdy by do tego nie dosz³o. Manicheizm sta³ siê rzeczywist¹, w pe³ni rozwiniêt¹ religi¹, która mia³a bardzo wielu wyznawców i entuzjastów, 1 Ìàíèõåéñòâî. Ó åíèå î Öàðñòâå Ñâåòà [w:] Çîðîàñòðèì è ìàíèõåéñòâî: âçãëÿä ñî ñòîðîíû è âçãëÿäà çîðîàñòðèéöà. [w:] Internet - 7

9 nawet wœród wybitnych osobistoœci, a która istnia³a przynajmniej przez tysi¹c lat. 2 Mimo bardzo licznych zewnêtrznych podobieñstw do chrzeœcijañstwa manicheizm jest jednak czyst¹ religi¹ gnostyck¹ ofiaruj¹ca cz³owiekowi zbawienie przede wszystkim przez gnozê - wiedzê i wiarê, a nie tylko uczynki 3 Bo w³aœnie wszystkie gnostyckie pr¹dy religijne d¹ y³y do wybawienia cz³owieka ze zniewalaj¹cych wiêzów materialnej egzystencji dziêki gnosis, czyli poznaniu i wiedzy. Wiedza ta by³a ró na, chocia zwykle zajmowa³a siê intymnym zwi¹zkiem ludzkiego ja z transcendentnym Ÿród³em wszelkiego bytu i by³a przekazywana przez jakiegoœ objawiciela. 4 Bardzo charakterystyczne dla nowej religii by³o to, e jej twórca, Mani, nie uwa a³ siê za jedynego proroka. Twierdzi³, e przed nim dzia³ali ju inni Zaratusztra, Budda, Jezus. On zaœ by³ zarówno ich spadkobierc¹, jak i kontynuatorem. (Podobnie twierdzi³ póÿniej równie Mahomet, ten jednak e ani Zaratusztry, ani tym bardziej Buddy, nie uwa a³ za proroków, za takowych uznawa³ jedynie proroków starotestamentowych i Jezusa). Wczeœniej wspomniane rejony Iranu i Mezopotamii to w staro ytnoœci miejsca styku rozmaitych kultur, tradycji i religii. Najbardziej licz¹c¹ siê spoœród tych ostatnich by³ zaratusztrianizm, oraz jego heretycka odmiana zurwanizm. Ponadto wystêpowa³y równie : mandeizm i chrzeœcijañstwo, 2 Ñåðãåé Â. Áîëîòíèêîâ, Ìàíèõåéñòâî êàê ðåëèãèÿ ïîñòìîäåðíèçìà, [w:] Æóðíàë Ñàìèçäàò [w:] Internet 3 J.P. Arendzen, Manichaeism, [w:] The Catholic Encyclopedia, 1913 [w:] Internet: 4 Encyklopedia Biblijna,redakcja naukowa Paul J. Achtemeier, Warszawa [1999], s

10 jak równie wci¹ by³y ywe pogañskie kulty babiloñskie, asyryjskie, greckie, a pewnie te i egipskie. W owym religijnym tyglu wierzenia miesza³y siê ze sob¹ w przedziwny sposób, daj¹c pocz¹tek rozmaitym, czêsto dziwacznym grupom wyznaniowym. Co nie znaczy, e ich twórcy i uczestnicy musz¹ byæ oceniani jednoznacznie negatywnie. Byli oni bowiem produktem danego miejsca i czasu. I w tamtym w³aœnie regionie, miejscu i czasie uformowa³ siê manicheizm. 5 A powsta³ on co ju wspominano jako religia synkretyczna zawieraj¹ca w sobie elementy zaratusztrianizmu, zurwanizmu, chrzeœcijañstwa, buddyzmu, d inizmu (d ainizmu), taoizmu, neoplatonizmu, gnostycyzmu (zarówno o zabarwieniu chrzeœcijañskim, jak i ydowskim) i wierzeñ babiloñskich. Zawiera³ te nieliczne elementy szamanizmu. Nowareligia rozprzestrzeni³a siê z czasem na ogromnym obszarze od wschodniego Turkiestanu, Chin, Tybetu i Malabaru w Indiach na Wschodzie, po Egipt, Afrykê prokonsularn¹, Italiê, po³udniow¹ Francjê i Pó³wysep Iberyjski na Zachodzie. Oczywiœcie religia owa w takim w³aœnie kszta³cie mog³a powstaæ w³aœnie w Mezopotamii, która w tym czasie, w III wieku n.e. by³a jednym z najbardziej licz¹cych siê centrów kulturowych i religijnych Wschodu. By³ to kraj wielonarodowoœciowy i obszar œcierania siê wp³ywów najrozmaitszych tradycji i wierzeñ. 6 Jak ju wspomniano, manicheizm by³ szeroko rozpowszechniony w pierwszym tysi¹cleciu naszej ery od Afryki Pó³nocnej i Hiszpanii po Chiny. By³a to zatem ponadnarodowa religia œwiatowa, a przynajmniej pretendowa³a do miana takiej (w ówczesnym rozumieniu, o czym bêdzie jeszcze ni ej), 5 Ñåðãåé Â. Áîëîòíèêîâ, Ìàíèõåéñòâî... 6 Tam e; S.G. Richter, Arbeitsstelle für Manichäismusforschung, Institut fuer Ägyptologie und Koptologie, Der Manichäismus,

11 która istnia³a choæ nie do koñca w swej pierwotnej, czystej formie od III do XV-XVI wieku. W rzeczywistoœci manicheizm zanik³ na Zachodzie w wieku XI, a do wieku XV przetrwa³y wywodz¹ce siê z niego bogomilizm i kataryzm, na Wschodzie manicheizm przetrwa³ d³u ej. Lecz kim by³ ten przedziwny cz³owiek, który stworzy³ naukê, której pozosta³oœci spotyka siê i dzisiaj w Iranie, Chinach, Rosji, w po³udniowej Francji? Niestety, historia przechowa³a o nim tylko fragmentaryczne wiadomoœci. Owego za³o yciela nazywano Manim, a y³ on w latach n.e. Tak na dobr¹ sprawê niewiele o nim wiadomo. Jego przeciwnicy (a mia³ ich bez liku) ukazuj¹ go w sposób karykaturalny, zwolennicy zaœ w wyidealizowa- ny. Z tej przyczyny trudno o obraz obiektywny. Rodzice Maniego byli arystokratami i wywodzili siê z Partii, z miasta Ekbatany (obecnie Chamadan). Z ca³¹ pewnoœci¹ wiadomo, e jego matka nale a³a do partyjskiego królewskiego rodu. Parti¹ w staro ytnoœci nazywano wy ynê zamieszka³¹ przez irañski lud Partów. Znajdowa³a sie ona miêdzy Medi¹ a Baktri¹ (dzisiejszy Chorasan), ze stolic¹ Hekatompylos. Pocz¹tkowo by³a to satrapia perska, zaœ po upadku imperium Achemenidów, Patrowie utworzyli w³asne, niezale ne pañstwo. Jego za³o ycielem by³ Arsakes (Arszak) p.n.e., od którego wziê³a siê nazwa dynastii Arsacydów. Mani urodzi³ siê w Ktezyfonie, mieœcie za³o onym przez Partów w Babilonii, w mieœcie o doskona³ym po³o eniu nad rzek¹ Tygrys, w mieœcie, które w III w. sta³o siê stolic¹ królów partyjskich, a nastêpnie perskich szachów z dynastii Sasanidów, którego ludnoœæ stanowi³a mieszankê osób najró niejszych narodowoœci, jêzyków, wyznañ i tradycji kulturowych. Wszystko to mnogoœæ wierzeñ, tradycji i ludzkich charakterów w niema³ym stopniu wp³ynê³o na for- 10

12 mowanie siê œwiatopogl¹du Maniego. Pañstwow¹ religi¹ by³ tu zaratusztrianizm, ale Partowie bardzo tolerancyjnie odnosili siê i do innych wierzeñ. Na przyk³ad, oficjalnymi jêzykami by³y tak e, obok jêzyka narodowego, grecki i aramejski, w nich to urzêdnicy pisali sprawozdania i doniesienia dla w³adcy, a na równi z tymi jêzykami funkcjonowa³o w ludzkiej œwiadomoœci mnóstwo greckich i babiloñskich mitów, wierzeñ i podañ. 7 W manicheizmie wystêpuje te niema³o motywów biblijnych. Najprawdopodobniej wynika to z faktu, i Prorok w m³odoœci obcowa³ z przedstawicielami du ej ydowskiej, wspólnoty, która w III w. poczê³a aktywnie rozwijaæ siê w Mezopotamii. Jej podstawê stanowili uciekinierzy z Palestyny, którzy udali siê do rozmaitych krajów po zburzeniu wspania³ej œwi¹tyni jerozolimskiej przez Tytusa, syna rzymskiego imperatora Wespazjana. Uciekinierzy owi przynieœli ze sob¹ wiele ydowskich i chrzeœcijañskich wierzeñ, wczeœniej nieznanych w Persji. Rozliczne judeo-chrzeœcijañskie sekty mno y³y siê z roku na rok i coraz wiêcej Persów znajdowa³o siê pod ich wp³ywem. 8 Skoro ju naœwietlone zosta³o t³o religijno-historyczne mo na przejœæ do nastêpnego zagadnienia. Oto jak przysz³o do pojawienia siê Maniego na œwiecie: y³ w Medii pewien ksi¹ ê o nieustalonym do koñca imieniu: Fâtâk, Bâbâk, Patekios (jest to grecka wersja imienia ksiêcia: PatekioV), Patak b¹dÿ Patik, maj¹cy onê, pochodz¹c¹ tak e z ksi¹ êcej rodziny, której imiê dotrwa³o do naszych czasów w ró nych wersjach: Mes, Utâchîm, Mar-marjam, lub Karossa 9, a byæ mo e brzmia³o ono Miriam. Ów Patik 7 Ìàíèõåéñòâî. Ó åíèå î Öàðñòâå Ñâåòà... 8 Tam e 9 J.P. Arendzen, Manichaeism... 11

13 nie by³ takim sobie, zwyczajnym arystokrat¹, któremu ycie up³ywa na p³ochych uciechach. By³ to cz³owiek o silnych religijnych sk³onnoœciach. On szuka³ prawdy i drogi nadprzyrodzonej. I oto sta³o siê, i Bóg dostrzeg³ Patika. W czasie, gdy wyjechawszy z Medii, osiedli³ siê na sta³e w Babilonie, us³ysza³ g³os jak s¹dzi³ Najwy szego. Mia³o to miejsce w œwi¹tyni babiloñskiej, w której czêsto przebywa³, oddaj¹c siê modlitwom i nabo nym rozmyœlaniom. G³os za ¹da³, by ksi¹ ê zrezygnowa³ z uciech sto³u i ³o a by stroni³ od kobiet, miêsa i wina, a ten nie omieszka³ us³uchaæ wezwania. I sta³ siê przez to czysty. 10 Na temat jego nawrócenia na now¹ wiarê opowiadano ciekaw¹ historiê: Otó pewnego razu Patik poszed³, jak zwykle, do œwi¹tyni oddaæ czeœæ miejscowym bogom (wrozumieniu ydowskim czy chrzeœcijañskim pogañskim ba³wanom). I oto naraz us³ysza³, e ktoœ mu nakazuje, by nie jad³ miêsa, nie pi³ wina i powstrzyma³ siê od kobiet. Patik próbowa³ odpêdziæ jak mu siê zdawa³o przywidzenie i wybieg³ ze œwi¹tyni. Lecz nastêpnego dnia, gdy ponownie przyszed³ siê modliæ uprzednio zas³yszany g³os powróci³, teraz z jeszcze wiêksza moc¹ i uporczywie powtarza³ wszystko to, co mówi³ poprzednio. Trwa³o to przez kilka dni, g³os nie ustawa³ w apelach kierowanych do Patika, który w koñcu us³ucha³ owego dziwnego boskiego, jak przypuszcza³ g³osu. 11 Do³¹czy³ zatem do religijnej grupy nosz¹cej miano Mughtasilah (dos³ownie «chrzcz¹cych samych siebie»), za³o onej przez proroka znanego jako Elchasai 12 i y³ odt¹d œciœle przestrzegaj¹c ich zasad. To by³a jedna z tych licznych 10 Andrzej Sarwa, Herezjarchowie i schizmatycy, Poznañ s Ìàíèõåéñòâî. Ó åíèå î Öàðñòâå T. Apiryon, Manes (c e.v.), Ordo Templi Orientis 1995 [w:] Internet: 12

14 grup religijnych, która najwiêcej uwagi poœwiêca³a przede wszystkim zakazom, nakazom i zaleceniom «prawdziwego ycia», które mia³y zagwarantowaæ zbawienie. Patik da³ siê tak e poznaæ jako reformator religijny i w ten sposób mo na go chyba uznaæ za poprzednika, zwiastuna s³awnego syna. Niezbyt d³ugo po nawróceniu siê Patika z ba³wochwalstwa, jego ona, Miriam, urodzi³a dziecko p³ci mêskiej (Miriam zasz³a w ci¹ ê jeszcze przed nawróceniem Patika), które póÿniej znane by³o jako Mani. Sta³o siê to najprawdopodobniej 14 kwietnia 215 lub 216 roku po Chrystusie. Niektórzy uwa aj¹, e w Ktezyfonie (ruiny miasta znajduj¹ nad rzek¹ Tygrys w œrodkowym Iraku), mieœcie bêd¹cym stolic¹ imperium Sasanidów. Inni natomiast twier-dz¹, e wydarzenie mia³o miejsce gdzie indziej, w Mardanie (Mardinu) (w Babilonii) - ta druga opinia jest powszechniejsza. Matka Maniego pochodzi³a z arystokratycznej rodziny partyjskiej, która by³a spokrewniona z Arsacydami, co do ojca, to nie ma pewnoœci, czy by³ on Persem, czy mo e Aramejczykiem, i czy ród swój wiód³ z Ktezyfonu, czy te z Chamadanu (Ekbatany). Mani, po aramejsku znaczy jasny, rozpromieniony, nios¹cy œwiat³oœæ (niewykluczone, e przeciwnicy Maniego w póÿniejszym okresie, maj¹c go za demona, kojarzyli owo s³owo z Lucyferem, którego imiê oznacza dos³ownie: Nosiciel Œwiat³oœci ) i prorok (bo za takiego siê podawa³) pod tym w³aœnie imieniem zapisa³ siê w dziejach œwiata. Prócz najpowszechniej u ywanej formy Mani, zachowa³y siê równie i inne Manys, Manytos, Manentos, Manou, Manichios, Manes, Manetis, Manichaeus. Istnieje te wiele fantastycznych etymologii i interpretacji imienia proroka: ob³¹kany, maniak, lecz równie kamieñ szlachetny, czy te Mani chauua Mani ywy. Jest to jednak bardziej tytu³ i wyraz szacunku ni imiê w³asne. Jego znaczenie nie jest ca³kowicie pewne, prócz 13

15 wy ej podanego wyjaœnienia, mo na go te wywodziæ od babiloñsko-aramejskiego: Mânâ, którym mandejczycy okreœlali Œwietlistego Ducha, lub Mânâ rabba oznaczaj¹cego Œwietlistego Króla. Ów tytu³ zosta³ zaakceptowany i przyjêty przez samego proroka, ca³kowicie zastêpuj¹c jego imiê w³asne, tak e w³aœciwe brzmienie tego ostatniego nie przetrwa³o do dziœ. (Mandejczycy to wyznawcy mandeizmu, czyli synkretycznej religii monoteistycznej ³¹cz¹cej w sobie wierzenia: gnostyckie, ydowskie, chrzeœcijañskie, zaratusztriañskie, i elementy mitologii egipskiej. Mandejczycy, których nazwa manda oznacza gnozê twierdz¹, i wywodz¹ siê od Jana Chrzciciela, a Jezusa z Nararetu uwa aja za zdrajcê i uzurpatora. Niewielka ich liczba (oko³o tys.) jest dziœ jedyn¹ yw¹ religi¹ gnostyck¹. S¹ tak e jedyn¹ grup¹ ludnoœciow¹ pos³uguj¹c¹ siê wymar³ym ju gdzie indziej jêzykiem aramejskim). Rodzice wszak e nadali mu imiê inne, imiê, które znamy wy³¹cznie w jego zlatynizowanej formie Ubricus b¹dÿ Cubricus. Niewykluczone, i pochodzi ono od doœæ rozpowszechnionego indoirañskiego imienia Szuriasz (Shuraik). 13 Ch³opiec wyrasta³ w domowej atmosferze przepojonej wielk¹ pobo noœci¹, a nawet mistycyzmem. Ponoæ zainteresowania religijne obudzi³y siê w nim doœæ wczeœnie. Zapewne sprzyja³o temu, prócz szczególnych predyspozycji psychicznych i przyk³adu ojca, równie obcowanie z wyznawcami najrozmaitszych religii, których przecie w tym regionie œwiata nie brakowa³o. 14 Œwiadectwa na temat wygl¹du Maniego s¹ bardziej ni sk¹pe, i na domiar z³ego mocno rozbie ne. Wyznawcy i zwo- 13 Ðóññêàÿ àïîêðèôè åñêàÿ ñòóäèÿ, [w:] Internet 14 Andrzej Sarwa, Herezjarchowie... 14

16 lennicy proroka okreœlali go jako obdarzonego nadziemskim boskim piêknem, natomiast kap³ani zaratusztriañscy, twierdzili, i by³ wyj¹tkowo szpetny, a na dodatek u³omny i obdarowywali go obraÿliwym epitetem kulawy diabe³. Mo na domniemywaæ, i Mani rzeczywiœcie by³ chromy, czy to jednak od urodzenia, czy na skutek wypadku jakiego dozna³ w póÿniejszym okresie nie wiadomo. Mimo i Patak by³ ju onaty, a ona spodziewa³a siê dziecka, po nawróceniu podj¹³ decyzjê by odejœæ z domu i osiedliæ siê wœród cz³onków wspólnoty czystych. We wspólnocie osi¹gn¹³ wysok¹ rangê, a z czasem sta³ siê autorem kilku traktatów, które wesz³y póÿniej do kanonu manichejskiego. Od czasu do czasu odwiedza³ dom i finansowo wspiera³ onê, która sama wychowywa³a syna 15. Zapewne w jakiœ sposób uczestniczy³ tak e w wychowywaniu swego dziecka, bêd¹c mu przyk³adem w yciu religijnym, i wskazuj¹c drogê w okreœlonym kierunku duchowego rozwoju. Wychowywanie Maniego przez samotn¹ matkê nie trwa³o wszak e d³ugo, kiedy bowiem ukoñczy³ on cztery lata ojciec zabra³ go ze sob¹ i zamieszkali razem w owej wspólnocie, do której przeniós³ siê Patik po odejœciu od rodziny. Syna zabra³ po to, by od wczesnego dzieciñstwa uczyæ go podstaw nowej wiary, pragn¹c uczyniæ z ch³opaka gorliwego zwolennika wyznawanej przez siebie idei. Ale oto sta³o siê coœ nadzwyczajnego. Przysz³y prorok wszed³ w kontakt z nadprzyrodzonym! Mani zetkn¹³ siê ze œwiatem nadnaturalnym jeszcze w dzieciñstwie. W wieku 12 lat zacz¹³ miewaæ wizje. Objawia³ mu siê i prowadzi³ z nim rozmowy anio³, którego Mani nazwa³ Taum «Sobowtór» lub «BliŸniak». Pos³aniec oœwiadczy³, e Mani powinien opuœciæ dotychczasow¹ ws- 15 Ðóññêàÿ àïîêðèôè åñêàÿ ñòóäèÿ... 15

17 pólnotê religijn¹, poniewa jest mu przeznaczone coœ innego, wielka misja. To w³aœnie Maniego wyznaczono na tego, który ma przynieœæ ludziom wieœæ o zbawieniu. 16 Ale z publicznym wyst¹pieniem mia³ powstrzymaæ siê do czasu, a doroœnie i dojrzeje. Któ bowiem zechcia³by s³uchaæ dziecka? Potem przez d³ugie lata Mani nie zetkn¹³ siê ju z nadprzyrodzonym. Ale oto, gdy osi¹gn¹³ wiek dwudziestu czterech (symboliczne: dwa razy dwanaœcie) lat (oko³o roku n.e.) mia³ kolejne objawienie. Znów przyby³ doñ anio³ Taum (BliŸniak), przynosz¹c powo³anie i wiedzê o nadprzyrodzonoœci od samego Króla Œwietlistego Raju. Ten poleci³ mu zerwaæ z wyznawan¹ przez Patika religi¹ i powo³a³ go na aposto³a najwy szej i jedynej prawdy 17. Mani przyj¹³ to objawienie, lecz z publicznym wyst¹pieniem zwleka³ jeszcze dwa lata. W dwudziestym szóstym roku ycia wyg³osi³ swoje pierwsze kazanie w Gundiszapurze (Gundesapor), w czasie koronacji szacha Szapura I, gdzie og³osi³ siê mesjaszem Babilonii, który wedle jego s³ów przyszed³, jak przychodzili: Budda w Indiach, Zaratusztra w Persji, i Jezus na ziemiach Zachodu. Mani nie og³osi³ siê Bogiem, lecz Aposto³em prawdziwego Boga 18 Wczeœniej nowy prorok przebywa³ ju w Indiach, gdzie mia³ okazjê zapozna- nia siê z hinduizmem (w jego najrozmaitszych odmianach) oraz buddyzmem i wykorzystania ich elementów w swojej nauce. W nied³ugi czas po publicznym wyst¹pieniu w Persji zmuszony by³ z powrotem udaæ siê do Indii, bo jego nauka nie cieszy³a siê w kraju szachinszacha zainteresowaniem. 16 Ìàíèõåéñòâî. Ó åíèå î Öàðñòâå Ñâåòà Andrzej Sarwa, Herezjarchowie J.P. Arendzen; From the Catholic Encyclopedia, Press, Inc.,

18 Szachinszach król królów to oficjalny tytu³ w³adcy Iranu. Pod wp³ywem objawieñ, a tak e i g³êbokich studiów teologicznych Mani sformu³owa³ oryginaln¹ doktrynê religijn¹ i przedsiêbra³ podró e misyjne, w czasie których swoj¹ naukê rozwija³ i szczegó³owo opracowywa³. Na terenie Persji wyst¹pi³ publicznie dopiero po objêciu tronu przez szacha Szapura I ( r. n.e.), a i to pocz¹tkowo o czym wspomniano wy ej bez wiêkszego powodzenia. Lecz bêd¹c popieranym przez króla królów, uzyska³ jego akceptacjê dla swojej religii. Mówi¹ o tym niektóre, lecz bynajmniej nie wszystkie Ÿród³a. Wówczas to ukszta³towa³a siê hierarchia manichejska, powsta³y liczne gminy wyznaniowe, a popularnoœæ proroka sta³a siê ogromna. Nie ogranicza³ siê on bowiem do rozsy³ania misjonarzy, ale sam podró owa³, naucza³, nawraca³. A na trasach swoich wêdrówek ustawicznie spotyka³ siê z uwielbieniem t³umów 19. Lecz przecie nie zawsze tak by³o. Po jakimœ czasie Mani powróci³ do Persji i tu rozpocz¹³ dzia³alnoœæ misyjn¹. Pocz¹tkowo w Ktezyfonie, gdzie czynnie wspiera³ go ojciec. A ten ostatni zajmowa³ siê aposto³owaniem na rzecz religii syna nie tylko na terytorium imperium Sasanidów, ale tak e wyje d a³ poza jego granice do Rzymu i Egiptu. Nowy prorok bowiem od samego pocz¹tku z rozmachem rozwija³ swoj¹ dzia³alnoœæ. Pocz¹tkowo Mani próbo- wa³ dla swojej nauki pozyskaæ osoby sprawuj¹ce w³adzê. I w pierwszym okresie mu siê to udawa³o. Mimo, i stanowi³ konkurencjê dla rodzimej religii perskiej, zaratusztrianizmu, Sasanidzi na jego dzia³alnoœæ patrzyli przychylnie, podobnie zreszt¹, jak patrzyli przez palce na dzia³alnoœæ ró norodnych sekt na terytorium ich pañstwa. 19 Andrzej Sarwa, Herezjarchowie... 17