Spis treści 3.1 Krajowe dokumenty strategiczne Regionalne dokumenty strategiczne... 57

Transkrypt

1

2 Analiza opracowana w ramach projektu Kompleksowe rekomendacje dla świętokrzyskiego w ramach Osi priorytetowej II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji, Działanie 2.4. Modernizacja publicznych i niepublicznych służb zatrudnienia oraz lepsze dostosowanie ich do potrzeb rynku pracy Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt realizowany przez Stowarzyszenie Edukacja przez Internet we współpracy z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Kielcach, Miejskim Urzędem Pracy w Kielcach, Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie w Kielcach, Uniwersytetem Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Świętokrzyskim Związkiem Pracodawców Prywatnych Lewiatan oraz Fundacją Możesz Więcej. Celem projektu jest zwiększenie zakresu i trafności oferty aktywizacyjnej wobec osób młodych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy poprzez wypracowanie zestawu rekomendacji dla instytucji rynku pracy 1 (IRP). 1 Zgodnie z art. 6 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149, z późn. zm.) są to publiczne służby zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, instytucje dialogu społecznego, instytucje partnerstwa lokalnego. 2

3 Spis treści Wprowadzenie Osoby młode znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji na rynku Ogólnopolskie i regionalne inicjatywy na rzecz aktywizacji osób młodych Aktywizacja zawodowa młodzieży w świetle dokumentów strategicznych Krajowe dokumenty strategiczne Regionalne dokumenty strategiczne Rola programów operacyjnych w aktywizowaniu młodzieży Ocena trafności i skuteczności dotychczas zrealizowanej pomocy dla osób młodych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy przez pryzmat dostępnych publikacji Podsumowanie Literatura: Netografia Załączniki

4 Wprowadzenie Jako cel niniejszej analizy danych zastanych (desk research) przyjęto diagnozę potrzeb i potencjałów osób młodych w wieku lat znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy tzw. NEET w województwie świętokrzyskim w kontekście aktualnych możliwości uzyskania przez nie wsparcia. Analizą objęto dokumenty strategiczne na poziomie regionalnym, ogólnopolskim i europejskim. Przeanalizowano również dokumentację związaną z wydatkowaniem środków na aktywizację młodzieży, zarówno tych krajowych, jak i unijnych. Przestudiowano również dostępne treści publikowane m.in. przez instytucje rynku pracy (IRP), Główny Urząd Statystyczny, instytucje otoczenia biznesu, czy pracowników naukowych. W ramach analizy uwzględniono publikowane treści we wszelkich możliwych formach, takich jak: artykuły naukowe, publikacje zwarte, analizy, raporty, ustawy i portale internetowe. Na potrzeby niniejszej analizy przyjęto, że do kategorii NEET (ang. not in employment, education or training) można zaliczyć osobę młodą w wieku lat, która spełnia łącznie trzy warunki, czyli nie pracuje (tj. jest bezrobotna lub bierna zawodowo), nie kształci się (tj. nie uczestniczy w kształceniu formalnym w trybie stacjonarnym) ani nie szkoli (tj. nie uczestniczy w pozaszkolnych zajęciach mających na celu uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy 3 ) 4. Co więcej, zgodnie z założeniami projektu Kompleksowe rekomendacje dla świętokrzyskiego przyjęto, że aby zaliczyć daną osobę do kategorii NEET nie może być ona aktualnie zarejestrowana w urzędzie pracy jako bezrobotna. 2 W literaturze przedmiotu istnieją rozbieżności co do przedziału wiekowego osób, które należy zaliczyć do kategorii NEET. Najczęściej przyjmowane przedziały wiekowe to lat i lat. 3 W procesie oceny czy dana osoba się nie szkoli, a co za tym idzie kwalifikuje się do kategorii NEET, należy zweryfikować czy brała ona udział w tego typu formie aktywizacji, finansowanej ze środków publicznych, w okresie ostatnich czterech tygodni. 4 Regulamin konkursu, POWR IP /15, Zwiększenie zakresu i trafności oferty aktywizacyjnej wobec osób młodych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Wdrażania Europejskiego Funduszu Społecznego, Warszawa 2015, s. 4. 4

5 1. Osoby młode znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji na rynku Istota pojęcia NEET Termin NEET (ang. not in employment, education or training - bez pracy, nauki czy szkolenia ) oznacza osoby młode, które ani nie pracują (są bezrobotne lub bierne zawodowo) ani nie uczestniczą w kształceniu formalnym czy pozaformalnym 5. Po raz pierwszy określenie młodzież NEET pojawiło się w latach w Wielkiej Brytanii w dyskusjach na temat polityki dotyczącej potrzeby reintegracji młodych osób w wieku od 16 do 18 lat, którzy zakończyli edukację, ale nie podjęli zatrudnienia. O młodzieży NEET na poziomie polityki Unii Europejskiej (UE) po raz pierwszy nadmieniono w inicjatywie przewodniej Europa 2020 Mobilna młodzież, poszerzając zakres tego pojęcia początkowo o osoby w wieku od 15 do 24 lat, a następnie o osoby w wieku od 15 do 29 lat 6. W odniesieniu do osób młodych, które nie pracują, nie kształcą się ani nie szkolą się określenie NEET stosowane jest przede wszystkim w krajach anglojęzycznych oraz we Wschodniej i Południowo-Wschodniej Azji 7. W krajach hiszpańskojęzycznych najczęściej wykorzystuje się termin generación ni-ni : ni estudia, ni trabaja, ni proyecta, w Argentynie - los excluidos, a we Włoszech - generazion né-né : né studio né lavoro. W Polsce poza określeniem NEET funkcjonuje również termin pokolenie ani-ani, nawiązujące do włoskiej generacji né-né i hiszpańskiej ni-ni 8. Warto nadmienić, że w języku polskim w potocznym przekazie często stosuje się określenie generacja NIC, stanowiące spolszczoną wersję terminu NEET 9. Do grupy NEET należą osoby młode, które niezależnie od posiadanego wykształcenia nie pracują, nie uczą się, ani nie szkolą się, wskutek czego zagrożone są marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Współcześnie na poziomie polityki UE wzrasta zainteresowanie problematyką młodzieży NEET. W związku z czym prawie we wszystkich państwach członkowskich UE sformułowano definicje pojęcia NEET. Co więcej, nowy zestaw zintegrowanych wytycznych dotyczących polityki gospodarczej i zatrudnienia, zaproponowany przez Komisję Europejską, skutkuje koniecznością większego niż dotychczas skoncentrowania się na potencjałach i potrzebach grupy NEET 10. Poszczególne kraje przyjmują różne podejścia do definiowania pojęcia NEET. Większość krajów europejskich NEET definiuje jako osoby w wieku od 15 do 24 lat, które nie pracują, nie uczą się ani nie szkolą się, a do mierzenia tego zjawiska wykorzystuje dane pochodzące z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) 11. Odmienne stanowisko w kwestii definiowania NEET zajmuje Japonia. Zgodnie z nim kategoria ta obejmuje osoby w wieku od 15 do 34 lat, które nie pracują, nie kształcą się oraz nie prowadzą gospodarstwa domowego 12. Zbliżone ujęcie przyjmuje 5 Eurofound, NEETs - Young people not in employment, education or training: Characteristics, costs and policy responses in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2012, s. 1; Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia. Podsumowanie, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2012, s Eurofound, Exploring the diversity of NEETs, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2016, s OECD, Off to a good start? Jobs for youth, OECD, Paris M. Szcześniak, G. Rondón, Pokolenie ani-ani : o młodzieży, która się nie uczy, nie pracuje i nie dba o samokształcenie, Psychologia Społeczna 2011, tom 6, nr 3 (18), s Wsparcie młodych osób na mazowieckim rynku pracy - raport końcowy z badania, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, s Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia. Podsumowanie, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2012, s Eurofound, NEETs - Young people not in employment, education or training: Characteristics, costs and policy responses in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2012, s OECD, Jobs for youth: Japan, OECD, Paris 2008a. 5

6 Korea. Według niego kategorię NEET tworzą osoby w wieku od 15 do 34 lat, które porzuciły szkołę, nie pracują, nie mają obowiązków rodzinnych (lub dzieci) i nie są w związku małżeńskim 13. Cechą młodzieży NEET jest brak zaangażowania w dwie kluczowe sfery życia społecznego, jakimi są: sfera edukacji i sfera pracy. Do grupy NEET należy nie tylko osoba młoda spełniająca kryteria osoby bezrobotnej, ale również osoba przedwcześnie kończąca naukę, nieszukająca pracy, pozostająca (z konieczności lub z wyboru) na utrzymaniu rodziców, czy wykonująca działalność, która nie jest akceptowana społecznie. Warto podkreślić, że nie każdy NEET jest osobą bezrobotną, ale także nie każdą osobę bezrobotną można zaliczyć do tej grupy. Do generacji NEET należą osoby, których nie można zakwalifikować jako bezrobotnych, gdyż nie są oni aktywni zawodowo ze względu na brak gotowości do podjęcia zatrudnienia (z różnych przyczyn, np. z powodu choroby, zdarzeń losowych, osobistych wyborów i postaw, czy działalności przestępczej) 14. Miejsce grupy NEET wśród całej zbiorowości ludzi młodych zobrazowano na rysunku 1. Rysunek 1. Kategoria NEET w systemie danych Eurostatu Źródło: K. Nagel, Wpływ kryzysu na sytuację osób młodych na rynku pracy na przykładzie wybranych krajów, Humanities and Social Sciences 2013, vol. XVIII, no. 4, s W związku z narastającym problemem bezrobocia młodzieży w Europie zarówno analitycy, jak i urzędnicy państwowi poszukują nowych metod monitorowania i analizy słabszej pozycji osób młodych na rynku pracy. W tym celu od 2010 r. powszechnie wykorzystywany jest termin młodzież NEET, który jest narzędziem informacyjnym polityk na rzecz młodzieży w państwach członkowskich UE. Stanowiąc orientacyjny miernik stopnia niekorzystnej sytuacji osób młodych, wskaźnik NEET może być stosowany w celu 13 OECD, Jobs for youth: Korea, OECD, Paris 2008b. 14 B. Serafin-Juszczak, NEET - nowa kategoria młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 2014, nr 49, s. 46, 49. 6

7 uwzględnienia w polityce na poziomie UE takich podgrup, jak młode matki i młodzież niepełnosprawna, które stanowią grupy szczególnie zagrożone marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Co więcej, wskaźnik NEET przyczynił się do redefinicji celów polityki na rzecz młodzieży oraz stał się istotnym dodatkiem do podstawowych ram monitorowania w sferze społecznej i gospodarczej 15. Definicyjne i metodologiczne różnice pomiędzy wskaźnikiem NEET a stopą bezrobocia młodych zaprezentowano na rysunkach 2 i 3. Rysunek 2. Różnice między stopą bezrobocia młodych a wskaźnikiem NEET Źródło: B. Serafin-Juszczak, NEET - nowa kategoria młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 2014, nr 49, s. 49. Stopa bezrobocia młodych to odsetek osób młodych aktywnych zawodowo, które nie mogą znaleźć pracy. Obejmuje jedynie osoby zdolne i gotowe podjąć zatrudnienie, ale niemogące go uzyskać. Stanowi iloraz liczby młodych bezrobotnych do liczby młodych aktywnych zawodowo. Z kolei wskaźnik NEET to odsetek osób młodych, które nie pracują (są bezrobotne lub bierne zawodowo), nie uczą się ani nie szkolą się, w liczbie ludności ogółem w tej samej grupie wiekowej. Obejmuje również osoby niezainteresowane podjęciem pracy lub innej aktywności na rynku pracy w przyszłości. Stanowi iloraz liczby osób młodych będących NEET do liczby populacji młodych ludzi ogółem 16 (rysunek 2). 15 Eurofound, Exploring the diversity of NEETs, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2016, s Eurofound, NEETs - Young people not in employment, education or training: Characteristics, costs and policy responses in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2012, s ; B. Serafin-Juszczak, NEET - nowa kategoria młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 2014, nr 49, s

8 Rysunek 3. Różnice w metodyce obliczania stopy bezrobocia i wskaźnika NEET Źródło: K. Nagel, Wpływ kryzysu na sytuację osób młodych na rynku pracy na przykładzie wybranych krajów, Humanities and Social Sciences 2013, vol. XVIII, no. 4, s Należy zaznaczyć, że wartości uzyskanych za pomocą tych dwóch miar nie można bezpośrednio ze sobą porównywać, gdyż do ich obliczeń wykorzystywane są inne dane 17 (rysunek 3). W dokumentach UE podkreśla się, że NEET jest ważnym wskaźnikiem odnoszącym się do wzmocnienia społecznego wymiaru unii walutowej i gospodarczej oraz jest wykorzystywany w ramach monitorowania gwarancji dla młodzieży Komitetu ds. Zatrudnienia (EMCO). Termin NEET czasami jest krytykowany z powodu heterogeniczności populacji, którą obejmuje. Mimo że ogół młodzieży NEET ma wspólną cechę polegającą na tym, że są to osoby młode, które nie kreują kapitału ludzkiego ani poprzez rynek pracy ani poprzez kształcenie ani poprzez szkolenie, to różne subgrupy w tej kategorii mają odmienne potencjały i potrzeby 18. Heterogeniczność grupy NEET w kontekście jej potrzeb i potencjałów Wyniki badań przeprowadzonych przez Europejską Fundację na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy (Eurofound) wskazują, że kategorię NEET tworzą młodzi ludzie, którzy stanowią niejednorodną grupę, gdyż wyróżniają ich odmienne cechy. W ramach NEET można wyróżnić m.in. następujące subgrupy: bezrobotni (the conventionally unemployed) - najliczniejsza subgrupa obejmująca krótkoi długotrwale bezrobotnych, 17 B. Serafin-Juszczak, NEET - nowa kategoria młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 2014, nr 49, s Eurofound, Exploring the diversity of NEETs, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2016, s

9 niezdolni (the unavailable) - młodzi opiekunowie, młodzież mająca zobowiązania rodzinne, młodzi chorzy lub niepełnosprawni, niezaangażowani (the disengaged) - nieposzukujący pracy lub możliwości kształcenia czy szkolenia, zniechęceni byli pracownicy, młodzi aspołeczni, poszukujący możliwości (the opportunity-seekers) - młodzi aktywnie poszukujący pracy lub szkoleń adekwatnych do posiadanych umiejętności i statusu, dobrowolni NEET (voluntary NEETs) - młodzi dobrowolnie bierni zawodowo i edukacyjnie ze względu np. na zaangażowanie w samokształcenie, sztukę, muzykę, czy podróżowanie 19. Zaprezentowane powyżej subgrupy odzwierciedlają niejednorodność generacji NEET. Do omawianej grupy należą zarówno osoby przymusowo, jak i dobrowolnie bierne zawodowo. Kategoria ta obejmuje nie tylko krótko- i długotrwale bezrobotnych, ale także osoby, które nie podejmują żadnych starań, aby znaleźć zatrudnienie. W ramach tej grupy można wskazać osoby młode, które są bierne edukacyjnie i zawodowo z różnych przyczyn. Należą do niej młodzi, którzy mają zobowiązania rodzinne, niepełnosprawni i chorzy, a także osoby, które nie poszukują pracy i możliwości kształcenia czy szkolenia mimo że nie uniemożliwiają im tego żadne zobowiązania rodzinne czy problemy zdrowotne. W obrębie tej kategorii wyodrębnić można również młodzież przejawiającą zachowania aspołeczne. Heterogeniczność generacji NEET implikuje istotne konsekwencje dla działań podejmowanych w zakresie polityki na rzecz młodych na poziomie UE. Z socjologicznej i ekonomicznej perspektywy do grupy NEET należą osoby, które nie zarabiają i żyją na cudzy koszt. Jednak niejednorodność tej zbiorowości sprawia, że jej ocena jedynie w kategoriach negatywnych jest krzywdząca. Do generacji NEET należą osoby młode, które są zarówno wysoko wykształcone i mimo poszukiwań nie są w stanie znaleźć pracy odpowiadającej ich kwalifikacjom, jak również nisko wykwalifikowane, np. z powodu przedwczesnego przerwania nauki. Przedstawicieli tych dwóch subgrup łączy brak motywacji (z różnych powodów) do kontynuowania kształcenia formalnego czy pozaformalnego oraz do aktywności zawodowej. Wśród kategorii NEET są również osoby młode uczestniczące w działalności przestępczej 20. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że w ramach grupy NEET można wyróżnić dwie subgrupy: negatywną - o przynależności do tej grupy decydują różnorodne problemy, z którymi borykają się młodzi rodzice, wychowankowie pieczy zastępczej, osoby z psychicznymi lub fizycznymi problemami zdrowotnymi, nisko wykwalifikowane, popadające w konflikt z prawem, uzależnione od alkoholu lub narkotyków, czy wagarowicze, pozytywną - obejmuje osoby młode, które są w tej grupie z własnego wyboru, przykładowo dobrowolnie przerywają naukę na rok i podejmują pracę w niepełnym wymiarze godzin lub wolontariat bądź też pełnią inne istotne dla nich role społeczne. Ważne jest to, że w przeciwieństwie do przedstawicieli grupy negatywnej, nie pochodzą z grup nieuprzywilejowanych społecznie, co oznacza, że nie istnieje większe ryzyko ich zawodowej i edukacyjnej bierności w przyszłości Eurofound, NEETs - Young people not in employment, education or training: Characteristics, costs and policy responses in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2012, s B. Serafin-Juszczak, NEET - nowa kategoria młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 2014, nr 49, s K. Nagel, Wpływ kryzysu na sytuację osób młodych na rynku pracy na przykładzie wybranych krajów, Humanities and Social Sciences 2013, vol. XVIII, no. 4, s

10 Warto zaznaczyć, że powyższe subgrupy nie są wzajemnie wykluczające się. Niektóre osoby młode zidentyfikowane jako NEET obciążone są więcej niż jednym czynnikiem ryzyka. Jako przykład można wskazać osobę młodą, która kończy przedwcześnie naukę z powodu konieczności wychowywania dziecka, jest zagrożona alkoholizmem, a ponadto opiekuje się swoim rodzeństwem w ramach dysfunkcyjnej rodziny bądź też pochodzi z rodziny imigranckiej. Do innych niezidentyfikowanych subgrup ogólnej grupy NEET zaliczyć można osoby, które poprzez przynależność do określonych grup społecznych lub sytuację osobistą narażone są na większe ryzyko niekorzystnej sytuacji w zakresie zatrudnienia, edukacji lub szkolenia. Wśród nich wskazać można m.in. bezdomnych, uchodźców, czy mniejszości etniczne 22. W literaturze przedmiotu istnieje zgoda w kwestii czynników (osobistych, społecznych i gospodarczych), które zwiększają prawdopodobieństwo zaliczenia określonej osoby młodej do generacji NEET. Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że prawdopodobieństwo przynależności do kategorii NEET zwiększają czynniki takie, jak: niepełnosprawność - prawdopodobieństwo przynależności do grupy NEET osób z niepełnosprawnością jest o 40% większe niż innych, pochodzenie ze środowisk imigracyjnych - młodzi imigranci są o 70% bardziej narażeni na przynależność do generacji NEET niż młodzi obywatele danego kraju, niskie kwalifikacje - osoby młode z niskim wykształceniem są trzykrotnie bardziej narażeni na przynależność do kategorii NEET niż młodzi posiadający wyższe wykształcenie, zamieszkanie na obszarach peryferyjnych - prawdopodobieństwo przynależności do grupy NEET młodzieży z obszarów oddalonych zwiększa się 1,5 raza, pochodzenie z gospodarstw domowych o niskim dochodzie - młodzież z takich gospodarstw jest bardziej narażona na przynależność do grupy NEET niż osoby młode pochodzące z gospodarstw domowych o średnim dochodzie, posiadanie rodziców, którzy doświadczyli bezrobocia - o 17% zwiększa to prawdopodobieństwo przynależności do grupy NEET, posiadanie rodziców z niskim wykształceniem - czynnik ten zwiększa dwukrotnie prawdopodobieństwo przynależności do kategorii NEET, rozwód rodziców - o 30% zwiększa to prawdopodobieństwo przynależności do generacji NEET 23. Wyniki realizowanych badań empirycznych pozwalają na przybliżenie cech osobistych charakterystycznych dla generacji NEET, tzn. odnoszących się do umiejętności intrapsychicznych, a także na wskazanie czynników dotyczących relacji interpersonalnych. Młodzież NEET odróżnia się od swoich rówieśników nie będących NEET zarówno niższym poczuciem własnej wartości, jak i niższą skutecznością działania. Cechy te, wynikające z nieufności NEET wobec samych siebie, skutkują brakiem wytrwałości w momentach trudnych i wymagających ryzyka, które są charakterystyczne dla procesu przejścia ze szkoły na nieprzewidywalny i niepewny rynek pracy. Ponadto młodzież o zaniżonej samoocenie nie dostrzega i nie docenia własnych umiejętności i zalet, co powstrzymuje ich przed podejmowaniem aktywności z obawy przed przegraną. Co więcej, nie spodziewają się pozytywnych efektów swoich działań, snując czarny scenariusz, co wielokrotnie w rzeczywistości 22 K. Nagel, Wpływ kryzysu na sytuację osób młodych na rynku pracy na przykładzie wybranych krajów, Humanities and Social Sciences 2013, vol. XVIII, no. 4, s Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia. Podsumowanie, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2012, s

11 prowadzi do samospełniającej się przepowiedni (ciągu niepowodzeń). W przypadku porażki przejawiają niską odporność na stres oraz wykazują większą skłonność do reagowania poczuciem winy. Jeżeli własną samoocenę uzależniają od oceny innych oraz porównują się z osobami, które odniosły sukces w nauce lub pracy, to mają tendencję do ograniczania kontaktów społecznych i zamykania się w sobie. Brak wiary we własne możliwości powoduje w nich bierność społeczną, co skutkuje brakiem osiągnięć 24. Badania populacji NEET w poszczególnych państwach członkowskich UE również ukazują jej heterogeniczność. Na podstawie wyników badań wyodrębniono cztery grupy NEET charakterystyczne dla poszczególnych państw w Europie (tabela 1). Kraje przyporządkowane do poszczególnych grup wykazują pewien stopień podobieństwa pod względem wielkości populacji NEET, a także charakterystyk takich, jak: płeć, doświadczenie zawodowe, poziom wykształcenia, stopień zniechęcenia pracowników itp. Tabela 1. Charakterystyka czterech grup NEET w Europie Grupa 1 Austria, Dania, Niemcy, Finlandia, Holandia, Szwecja, Wielka Brytania Grupa 2 Grecja, Włochy, Polska, Bułgaria, Węgry, Rumunia, Słowacja niski wskaźnik NEET nieaktywni zawodowo posiadający doświadczenie zawodowe nisko wykwalifikowany niski odsetek zniechęconych pracowników wysoki wskaźnik NEET nieaktywni zawodowo nieposiadający doświadczenia zawodowego wysoko wykwalifikowany wysoki odsetek zniechęconych pracowników wysoki udział kobiet Grupa 4 Belgia, Cypr, Francja, Luksemburg, Słowenia Czechy wskaźnik NEET poniżej średniej europejskiej bezrobotni posiadający doświadczenie zawodowe średnio wykwalifikowani niski odsetek zniechęconych pracowników Grupa 3 Estonia, Irlandia, Łotwa, Litwa, Portugalia, Hiszpania wysoki wskaźnik NEET bezrobotni posiadający doświadczenie zawodowe wysoko wykwalifikowany wysoki odsetek zniechęconych pracowników wysoki udział mężczyzn Źródło: opracowanie własne na podstawie: Eurofound, NEETs - Young people not in employment, education or training. Characteristics, costs and policy responses in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2012, s. 40. Pierwsza grupa obejmuje Austrię, Danię, Niemcy, Finlandię, Holandię, Szwecję i Wielką Brytanię. Jest to mieszanka krajów, które prowadziły politykę flexicurity, krajów neoliberalnych i krajów z dualnym systemem kształcenia. Z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, wszystkie te kraje charakteryzują się niskim wskaźnikiem NEET. Udział kobiet w populacji NEET jest poniżej średniej dla UE. W prawie wszystkich tych krajach dominują nieaktywni zawodowo, ale posiadający pewne doświadczenie zawodowe. Odsetek pracowników, którzy są zniechęceni jest znacznie poniżej średniej unijnej. Odsetek nisko wykształconych NEET jest wyższy niż średnia dla UE, natomiast 24 M. Szcześniak, G. Rondón, Pokolenie ani-ani : o młodzieży, która się nie uczy, nie pracuje i nie dba o samokształcenie, Psychologia Społeczna 2011, tom 6, nr 3 (18), s

12 odsetek osób z wyższym wykształceniem jest znacznie poniżej średniej unijnej. W związku z tym typowy dla tej grupy NEET jest nisko wykwalifikowany. Niski udział pracowników zniechęconych wskazuje, że w większości przypadków decyzja ta mogła być podjęta dobrowolnie, prawdopodobnie z powodu obowiązków rodzinnych lub innych aktywności, a nie jako przejaw barier strukturalnych uniemożliwiających osobom młodym wchodzenie na rynek pracy 25. Drugą grupę tworzą dwa kraje śródziemnomorskie: Grecja i Włochy oraz pięć krajów Europy Wschodniej: Polska, Bułgaria, Węgry, Rumunia i Słowacja. Z wyjątkiem Polski, są to kraje o najwyższych wskaźnikach NEET w Europie. Odsetek NEET będących kobietami jest znacznie wyższy niż średnia w UE. Podobnie jak w grupie 1, większość NEET jest nieaktywnych zawodowo. W większości tych krajów dominują NEET z doświadczeniem zawodowym mniejszym niż średnia dla UE lub nieposiadający żadnego doświadczenia zawodowego. W większości tych krajów, odsetek pracowników zniechęconych jest wyższy niż średnia unijna. Znacznie powyżej średniej unijnej jest również odsetek NEET z wyższym wykształceniem. Wyróżniki tej grupy, a mianowicie brak doświadczenia zawodowego, wysoki odsetek pracowników zniechęconych i NEET posiadających wyższe wykształcenie wydaje się wskazywać na bariery strukturalne, które utrudniają lub uniemożliwiają NEET pomyślne przejście z systemu edukacji na rynek pracy 26. Trzecia grupa składa się z Estonii, Irlandii, Łotwy, Litwy, Portugalii i Hiszpanii. Kraje te zostały mocno dotknięte przez kryzys gospodarczy, w wyniku czego od początku recesji podwoiła lub potroiła się w nich stopa bezrobocia wśród młodzieży. W rzeczywistości, w przeciwieństwie do poprzednich dwóch grup, większość NEET stanowią bezrobotni. Wskaźnik NEET rejestrowany w większości tych krajów jest na ogół wyższy niż średnia w UE. W większości tych krajów w populacji NEET dominują mężczyźni. Odsetek NEET posiadających doświadczenie zawodowe, podobnie jak zniechęconych pracowników jest wyższy niż średnia w UE. Powyżej średniej unijnej jest także odsetek NEET z wyższym wykształceniem. Jak wspomniano wcześniej, wysoki wskaźnik NEET w tych krajach związany jest ze wzrostem stopy bezrobocia w czasie kryzysu gospodarczego. Z jednej strony wysoki odsetek młodych ludzi z wyższym wykształceniem może wskazywać na bariery strukturalne, które utrudniają przejście z systemu kształcenia na rynek pracy. Z drugiej natomiast fakt, że większość NEET posiada doświadczenie zawodowe i że dominują mężczyźni, może wskazywać, że przynależność do generacji NEET jest wynikiem kryzysu gospodarczego, który dotknął całą populację młodych ludzi, niezależnie od ich poziomu wykształcenia 27. Najbardziej zróżnicowana jest grupa czwarta, która obejmuje Belgię, Cypr, Francję, Luksemburg, Słowenię i Czechy. W tych krajach wskaźnik NEET jest nieco poniżej średniej dla UE, a większość populacji NEET stanowią kobiety. W większości tych państw dominują bezrobotni. Odsetek osób z doświadczeniem zawodowym jest wyższy niż średnia w UE. Poniżej średniej unijnej jest z kolei odsetek NEET będących pracownikami zniechęconymi. Kraje te charakteryzuje również niższy niż średnia dla UE odsetek NEET nisko wykwalifikowanych. Z tych powodów, pomimo niejednorodności generacji NEET w tych krajach, wydaje się, że przynależność do kategorii NEET jest związana ze wzrostem bezrobocia w okresie kryzysu gospodarczego. Ponadto niski wskaźnik NEET oraz niski odsetek zniechęconych pracowników sugerują, że sytuacja NEET jest lepsza niż ta 25 Eurofound, NEETs - Young people not in employment, education or training. Characteristics, costs and policy responses in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2012, s Eurofound, NEETs - Young people not in employment, education or training. Characteristics, costs and policy responses in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2012, s Eurofound, NEETs - Young people not in employment, education or training. Characteristics, costs and policy responses in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2012, s

13 przedstawiona w trzeciej grupie, prawdopodobnie z powodu kryzysu mającego mniej poważny wpływ na te kraje 28. Ekonomiczne i społeczne koszty zjawiska NEET Młodzież nieaktywna zawodowo, często nisko wykwalifikowana, ale także posiadająca wyższe wykształcenie, która nie zarabia i nie płaci podatków, nie przynosi ani państwu, ani swoim najbliższym dochodów. Konsekwencje tego są dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, nie zwracają się koszty inwestycyjne poniesione przez instytucje publiczne i rodziny w wykształcenie młodych osób. Po drugie, generowane są wysokie koszty świadczeń społecznych, utrzymania urzędów pracy i innych instytucji mających za zadanie wspieranie osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Populacja NEET oznacza koszty, które ponoszone są na zabezpieczenie społeczne i aktywizację zawodową młodego pokolenia. Ponoszone są także koszty na walkę z przestępczością, a następnie na resocjalizację. Bierność zawodowa i edukacyjna towarzyszy bowiem różnym formom dysfunkcji i patologii społecznych. Brak pracy i trudności w jej znalezieniu to kluczowe bariery w usamodzielnieniu się młodej osoby, w tym w założeniu rodziny i posiadaniu potomstwa 29. Przynależność do generacji NEET oznacza marnowanie potencjału młodego pokolenia, co wywołuje niepożądane skutki dla gospodarki i społeczeństwa. Długookresowa przynależność do kategorii NEET może skutkować wieloma negatywnymi konsekwencjami społecznymi, wśród których wymienić można m.in.: izolację, przestępczość, czy problemy zdrowotne, zarówno fizyczne, jak również intelektualne. Wszystkie te konsekwencje generują wysokie koszty. Warto zatem zaznaczyć, że przynależność do generacji NEET nie jest jedynie problemem danej jednostki, ale także społeczeństw i gospodarek 30. W tabeli 2 zobrazowano roczny koszt generacji NEET w wybranych krajach europejskich oraz udział kosztów NEET w produkcie krajowym brutto (PKB) danego kraju. Obliczenia zawarte w tabeli 2 wykonał Eurofound. Tabela 2. Roczny koszt grupy NEET w wybranych krajach europejskich Kraj Roczny koszt NEET (mld) Udział kosztów NEET w PKB (%) Austria 3,111 1,1 Belgia 4,171 1,2 Bułgaria 0,934 2,6 Cypr 0,229 1,3 Czechy 1,733 1,2 Niemcy 16,109 0,7 Estonia 0,238 1,5 Hiszpania 11,406 1,1 28 Eurofound, NEETs - Young people not in employment, education or training. Characteristics, costs and policy responses in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2012, s B. Serafin-Juszczak, NEET - nowa kategoria młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 2014, nr 49, s Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia. Podsumowanie, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2012, s

14 Węgry 1,665 1,6 Irlandia 3,845 2,1 Włochy 26,631 1,7 Litwa 0,272 0,8 Luksemburg 0,135 0,3 Łotwa 0,324 1,4 Holandia 4,714 0,8 Polska 5,386 1,5 Portugalia 1,937 1,1 Rumunia 1,201 0,9 Słowenia 0,344 0,9 Słowacja 0,575 0,9 Wielka Brytania 16,363 0,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia. Podsumowanie, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2012, s. 5. Największe koszty z tytułu generacji NEET w skali roku ponoszą Włochy (ponad 26 mld EUR) oraz Wielka Brytania (ponad 16 mld EUR). Analizując wielkość kosztów w odniesieniu do ich udziału w PKB danego kraju warto podkreślić, że pod względem odsetka PKB największe koszty ponoszą Bułgaria i Irlandia (odpowiednio 2,6% i 2,1% PKB), a następnie Włochy (1,7% PKB). Najmniejsze koszty NEET ponoszą z kolei Luksemburg (0,3% PKB) i Niemcy (0,7% PKB). Polska ponosi roczne koszty grupy NEET w wysokości ponad 5 mld EUR, co oznacza, że udział tych kosztów w PKB naszego kraju wynosi 1,5%. Przeciwdziałanie zjawisku NEET - dobre praktyki Coraz liczniejsze negatywne zmiany zachodzące na rynku pracy sprawiły, że w ostatnich latach państwa członkowskie UE aktywnie uczestniczyły w formułowaniu i implementacji środków w ramach polityki, które ukierunkowane są propagowanie większej aktywności zawodowej wśród osób młodych oraz na zwiększenie możliwości ich zatrudnienia. W ramach podjętych inicjatyw politycznych można wyróżnić trzy podstawowe grupy środków: dotyczące kształcenia, odnoszące się do zatrudnienia, ułatwiające przejście ze szkoły w życie zawodowe 31. Polityka w zakresie kształcenia obejmuje środki, które mają na celu zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki oraz reintegrację osób, które zbyt wcześnie kończą edukację z rynkiem kształcenia lub szkoleń. Wśród dobrych praktyk w tym obszarze warto wskazać system classes mosaiques funkcjonujący w Luksemburgu, który umożliwia szkołom zapewnienie uczniom zagrożonym przedwczesnym ukończeniem nauki indywidualnej pomocy poprzez tymczasowe 31 Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia. Podsumowanie, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2012, s

15 przeniesienie ich na okres od 6 do 12 tygodni do tzw. klas mozaikowych. W krajach, w których przedwczesne kończenie nauki jest związane z ubóstwem gospodarstwa domowego realizowane są programy pomocy szkolnej obejmujące m.in. darmowe przekąski, podręczniki, czy transport. Praktyki takie realizowane są m.in. w Bułgarii i Rumunii. Ponadto wiele państw członkowskich UE w celu zmotywowania młodzieży do kontynuowania nauki zwiększyło liczbę placówek szkolenia zawodowego i ustawicznego oraz przygotowało nowe programy szkoleń zawodowych. Dobrą praktyką w zakresie wsparcia uczniów, którzy zbyt wcześnie kończą naukę są tzw. szkoły drugiej szansy funkcjonujące we Francji. Szkoły te oferują osobom młodym w wieku od 18. Do 25. Roku życia szkolenia trwające od 9 do 12 miesięcy, m.in. z zakresu podstawowych umiejętności. Warto podkreślić, że kształcenie realizowane w tych szkołach często połączone jest ze szkoleniem praktycznym 32. Wiele państw członkowskich UE w celu wsparcia młodzieży w sprawnym przechodzeniu ze szkoły na rynek pracy przyjmuje podejście kompleksowe i skoordynowane, które obejmuje informowanie, doradztwo w zakresie dalszego rozwoju zawodowego, poradnictwo zawodowe, pomoc w poszukiwaniu pracy oraz inne usługi umożliwiające dopasowanie uczestników rynku pracy. Jako przykład można wskazać program Flexible New Deal realizowany w Wielkiej Brytanii. Program ten oferuje młodzieży, która pobiera świadczenia społeczne zindywidualizowane podejście dostosowane do jej potrzeb, obejmujące osobiste poradnictwo i doradztwo, przygotowanie planu działania oraz środki umożliwiające zdobycie doświadczenia zawodowego, takie jak: staże, praktyki zawodowe, praktyczna nauka zawodu. Środki te skutecznie zwiększają szanse młodzieży na znalezienie satysfakcjonującego zatrudnienia. Państwa członkowskie UE dysponują szeroką i zróżnicowaną ofertą staży i praktyk zawodowych. Warto zaznaczyć, że w niektórych krajach oferowane są one również przez sektor prywatny, przykładowo w ramach programu Young Potentials realizowanego w Szwecji, bądź też organizowane są przez partnerów społecznych, jak ma to miejsce w przypadku programu Gradlink funkcjonującego w Irlandii. Ponadto warto podkreślić, że programy kształcenia zawodowego realizowane w Hiszpanii umożliwiają młodzieży przedwcześnie kończącej naukę uczestniczenie w szkoleniach pozwalających na uzyskanie świadectwa ukończenia obowiązkowego kształcenia na poziomie średnim lub dyplomu kwalifikacji zawodowych. Uzyskanie tych dokumentów umożliwia młodzieży dalsze kształcenie zawodowe już w trybie zwykłym. Co więcej, systemy nauki zawodu okazały się skutecznym środkiem ułatwiającym młodzieży sprawne przejście ze szkoły na rynek pracy, a w Austrii i Niemczech, czyli w tzw. krajach nauki zawodu bezrobocie młodzieży w czasie kryzysu zmniejszyło się. Dlatego też współcześnie państwa członkowskie UE wdrażają lub wzmacniają istniejące programy nauki zawodu 33. Wiele krajów europejskich w celu zachęcenia przedsiębiorców do szkolenia i zatrudniania osób młodych oraz do tworzenia dla nich nowych miejsc pracy wdrożyło różne środki zachęty, wśród których wskazać można m.in. ulgi podatkowe, redukcje pozapłacowych kosztów pracy, dotacje. Przykładowo na Węgrzech osoby młode wchodzące na rynek pracy otrzymują tzw. kartę startową ważną przez dwa lata. Pracodawcy, którzy zatrudniają osoby z kartą startową odprowadzają niższe składki na ubezpieczenie społeczne. W niektórych krajach wprowadzono środki mające na celu zachęcanie pracodawców do zatrudniania osób z niepełnosprawnością lub młodzież defaworyzowaną. W wielu krajach wdrożono również środki, których celem jest propagowanie wśród 32 Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia. Podsumowanie, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2012, s Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia. Podsumowanie, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2012, s

16 osób młodych przedsiębiorczość i podejmowanie działalności gospodarczej, w szczególności poprzez zapewnienie specjalnych usług ułatwiających założenie własnej działalności gospodarczej. Dodatkowo w większości krajów członkowskich UE w celu wyeliminowania logistycznych i praktycznych barier w zatrudnianiu osób młodych wprowadzono dotacje na mobilność geograficzną, a także inne specjalne środki przeznaczone dla młodzieży o szczególnych potrzebach bądź też pochodzącej ze środowisk imigranckich lub defaworyzowanych 34. Generacja NEET w Polsce na tle Unii Europejskiej Według najnowszych danych Eurostatu w 2015 r. 12% osób młodych w wieku od 15 do 24 lat w UE nie pracowało, nie kształciło się ani nie szkoliło się, czyli należało do generacji NEET. Oznacza to spadek w porównaniu z danymi za 2014 r. (12,5%) i 2013 r. (13%). W liczbach bezwzględnych oznacza to, że około 6,6 miliona młodych ludzi to przedstawiciele populacji NEET. Wartość wskaźnika NEET różni się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich UE. Najniższe wskaźniki NEET (poniżej 7%) odnotowują Dania, Niemcy, Luksemburg, Holandia i Szwecja. Najwyższe wskaźniki NEET (powyżej 19%) odnotowują z kolei Bułgaria i Włochy, co oznacza, że co najmniej jeden z pięciu młodych ludzi w tych państwach członkowskich nie pracuje, nie kształci się ani nie szkoli się. W wartościach bezwzględnych populacja NEET jest największa we Włoszech i Wielkiej Brytanii, licząc po około miliona młodych ludzi należących do grupy NEET w każdym z tych krajów 35. Na rysunku 4 zobrazowano wartości wskaźnika NEET w poszczególnych państwach członkowskich UE w 2015 r. dla osób w wieku od 15 do 24 lat. Państwa członkowskie podzielono na pięć kategorii, począwszy od tych z bardzo wysokimi wskaźnikami NEET (ponad 17%), a skończywszy na tych z bardzo niskimi wskaźnikami (poniżej 7%). Polska odnotowuje średni wskaźnik NEET (10%- 14%). 34 Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia. Podsumowanie, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2012, s Eurofound, Exploring the diversity of NEETs, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2016, s

17 bardzo niski wskaźnik (<7%) niski wskaźnik (7%-10%) średni wskaźnik (10%-14%) wysoki wskaźnik (14%-17%) bardzo wysoki wskaźnik Rysunek 4. Wskaźnik NEET w krajach europejskich (dla kategorii wiekowej lata) w 2015 r. (%) Źródło: Eurofound, Exploring the diversity of NEETs, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2016, s. 15. Na rysunku 5 zaprezentowano tendencje w zakresie kształtowania się wskaźnika NEET według różnych kategorii wiekowych w UE w latach

18 Rysunek 5. Wskaźnik NEET w UE według różnych kategorii wiekowych w latach (%) Źródło: Eurofound, Exploring the diversity of NEETs, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2016, s. 16. Na podstawie analizy wskaźnika NEET w latach można stwierdzić, że przed kryzysem gospodarczym z 2008 r. wartość tego wskaźnika systematycznie malała we wszystkich kategoriach wiekowych. W grupie wiekowej lata wskaźnik NEET zmalał z 12,9% w 2004 r. do 10,9% w 2008 r. Podobny spadek odnotowano w przypadku osób w wieku lat. Jednak wraz z początkiem kryzysu gospodarczego sytuacja diametralnie zmieniła się. Do 2013 r. wskaźnik NEET wzrósł do najwyższego poziomu w historii, kiedy to 15,9% osób młodych w wieku lat należało do generacji NEET. Do 2014 r. największy wzrost wskaźnika NEET odnotowano dla kategorii wiekowych lata i lat. Z kolei w 2015 r. w większości państw członkowskich UE odnotowano znaczny spadek wielkości populacji NEET 36 (rysunek 5). Udział generacji NEET wśród osób w wieku od 15 do 24 lat w 28 państwach członkowskich UE w latach przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Wskaźnik NEET w UE (dla kategorii wiekowej lata) w latach (%) Wyszczególnienie Lata Unia Europejska (28 państw) 12,9 13, ,5 12 Belgia 11,8 12,3 12, ,2 Bułgaria 21,8 21,5 21,6 20,2 19,3 Czechy 8,3 8,9 9,1 8,1 7,5 36 Eurofound, Exploring the diversity of NEETs, Publications Office of the European Union, Luxembourg 2016, s

19 Dania 6,3 6,6 6 5,8 6,2 Niemcy 7,5 7,1 6,3 6,4 6,2 Estonia 11,6 12,2 11,3 11,7 10,8 Irlandia 18,8 18,7 16,1 15,2 14,3 Grecja 17,4 20,2 20,4 19,1 17,2 Hiszpania 18,2 18,6 18,6 17,1 15,6 Francja 12,3 12,5 11,2 11,4 11,9 Chorwacja 16,2 16,6 19,6 19,3 18,5 Włochy 19, ,2 22,1 21,4 Cypr 14, , ,2 Łotwa 16 14, ,5 Litwa 11,8 11,2 11,1 9,9 9,2 Luksemburg 4,7 5,9 5 6,3 6,2 Węgry 13,2 14,8 15,5 13,6 11,6 Malta 10,2 10,6 9,9 10,5 10,4 Holandia 4,3 4,9 5,6 5,5 4,7 Austria 7,3 6,8 7,3 7,7 7,5 Polska 11,5 11,8 12, Portugalia 12,6 13,9 14,1 12,3 11,3 Rumunia 17,5 16, ,1 Słowenia 7,1 9,3 9,2 9,4 9,5 Słowacja 13,8 13,8 13,7 12,8 13,7 Finlandia 8,4 8,6 9,3 10,2 10,6 Szwecja 7,5 7,8 7,5 7,2 6,7 Wielka Brytania 14,2 13,9 13,2 11,9 11,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, W latach wskaźnik NEET dla kategorii wiekowej lata był znacznie zróżnicowany w zależności od państwa członkowskiego UE. W 2015 r. w Polsce wskaźnik ten osiągnął wartość poniżej średniej unijnej, gdyż wyniósł 11%, podczas gdy średnia dla UE to 12%. Najniższe wartości wskaźnika NEET odnotowano w Holandii (4,7%), Luksemburgu, Danii i Niemczech (po 6,2%), Szwecji (6,7%) oraz Czechach i Austrii (po 7,5%). Wartości najwyższe, znacznie powyżej średniej unijnej, wskaźnik ten osiągnął z kolei we Włoszech (21,4%), Bułgarii (19,3%), Chorwacji (18,5%), Rumunii (18,1%) oraz Grecji (17,2%) (tabela 3). W tabeli 4 zaprezentowano udział grupy NEET wśród osób w wieku od 15 do 24 lat w poszczególnych województwach Polski w latach

20 Tabela 4. Wskaźnik NEET w poszczególnych województwach Polski (dla kategorii wiekowej lata) w latach (%) Województwo Lata Dolnośląskie 12,1 13,5 13,0 11,8 9,8 Kujawsko-pomorskie 11,7 12,4 14,2 14,7 12,6 Lubelskie 12,8 11,8 12,2 13,7 11,3 Lubuskie 13,2 14,9 16,7 16,0 12,1 Łódzkie 10,9 12,3 10,4 10,5 9,8 Małopolskie 9,6 11,1 12,1 11,2 10,3 Mazowieckie 9,5 8,3 8,8 8,9 9,3 Opolskie 12,1 12,8 12,2 12,3 10,4 Podkarpackie 13,7 15,2 17,1 16,9 15,6 Podlaskie 9,5 9,1 9,7 10,0 8,4 Pomorskie 12,0 12,9 13,1 12,4 11,5 Śląskie 10,1 9,8 10,9 10,5 8,9 Świętokrzyskie 13,6 12,0 12,8 12,3 13,1 Warmińsko-mazurskie 14,7 16,6 16,1 15,3 14,5 Wielkopolskie 11,8 12,0 11,9 11,7 11,1 Zachodniopomorskie 15,3 15,4 15,3 14,2 14,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, Znaczne różnice w wartościach wskaźnika NEET w latach odnotowano również w poszczególnych województwach Polski. Wartości najniższe wskaźnik ten osiągnął w województwach: mazowieckim, podlaskim, małopolskim, śląskim i łódzkim. Najwyższe wartości tego wskaźnika zanotowano z kolei w województwach: podkarpackim, warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim oraz świętokrzyskim (tabela 4). Warto zaznaczyć, że w 2015 r. województwo świętokrzyskie należało do tych o najwyższym wskaźniku NEET w Polsce (rysunek 6). 20

21 Rysunek 6. Wskaźnik NEET w poszczególnych województwach Polski (dla kategorii wiekowej lata) w 2015 r. (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, W 2015 r. udział grupy NEET wśród osób w wieku od 15 do 24 lat w województwie świętokrzyskim wyniósł 13,1%, co plasuje je powyżej średniej krajowej wynoszącej 11%. Najniższe wartości wskaźnika NEET, poniżej średniej krajowej, odnotowano w województwach: podlaskim (8,4%), śląskim (8,9%) i mazowieckim (9,3%). Natomiast najbardziej niekorzystna sytuacja ma miejsce w województwach: podkarpackim warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim, w których wartość tego wskaźnika osiągnęła odpowiednio: 15,6%, 14,5% i 14,4% (rysunek 6). Podsumowując powyższe rozważania warto odnieść się do analizy przedstawionej przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, zgodnie z którą w porównaniu do innych grup wiekowych osoby młode w wieku lata w Polsce znajdują się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy. Młodzież charakteryzuje się bardzo niską aktywnością zawodową (tylko 33,2% to aktywni zawodowo) oraz niskim wskaźnikiem zatrudnienia. W wieku lata pracuje jedynie nieco ponad co czwarta osoba (26,7%), podczas gdy w grupie lata pracuje 78,7%, a w grupie lata 83,4%. Co więcej, osoby młode są najbardziej narażone na bezrobocie. Stopa bezrobocia wg BAEL w III kwartale 2015 r. w grupie lata wyniosła 19,8% wobec 7,7% wśród osób w wieku lata, 5,3% w grupie lata i 5,2% w grupie 45 lat i więcej. Warto jednak podkreślić, że w III kwartale 2015 r. w stosunku do analogicznego okresu 2014 r. wskaźnik zatrudnienia młodych wzrósł o 0,4 p.p., a stopa bezrobocia zmalała o 3,3 p.p. Według danych Eurostatu zharmonizowana stopa bezrobocia młodzieży w listopadzie 2015 r. wyniosła w Polsce 20,5%, czyli była 2,5-krotnie wyższa niż zharmonizowana stopa bezrobocia ogółem (7,2%). Stopa bezrobocia młodzieży w Polsce była również nieznacznie wyższa od średniej w UE (20,0%). Trudna sytuacja na rynku pracy młodzieży jest zjawiskiem obserwowanym niemal w całej UE, co nie stanowi jednak usprawiedliwienia, ale uzasadnia konieczność podejmowania działań na rzecz poprawy sytuacji osób młodych. Młodzież w wieku lata to grupa, którą najszybciej dotykają problemy na rynku pracy. W czasie kryzysu w 2009 r. przy ogólnym wzroście bezrobocia o ponad 28% liczba młodych 21

22 bezrobotnych zwiększyła się o blisko 40% i udział młodych w liczbie zarejestrowanych wzrósł do 22,5%. Jednak w kolejnym roku gdy sytuacja zaczęła się stabilizować wzrost liczby młodych bezrobotnych był już zdecydowanie niższy niż ogółem, a w 2011 r. przy ogólnym wzroście bezrobocia o 1,4% liczba bezrobotnych do 25 r. ż. zmniejszyła się o 2,9%. Przekłada się to na stopniowy spadek odsetka młodych do 25 r.ż. wśród zarejestrowanych w urzędach pracy bezrobotnych 37. Na koniec listopada 2015 r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 234,4 tys. osób do 25 r.ż. oraz 451,4 tys. osób do 30 r.ż. (tj. 29,5% ogółu zarejestrowanych). W przypadku osób do 25 r.ż. spadek liczby bezrobotnych w ciągu roku wyniósł 69,4 tys. osób, tj. 22,9%. Spadek liczby bezrobotnych wynikał z ożywienia na rynku pracy, które przejawiało się przede wszystkim wyższą liczbą ofert pracy jakimi dysponowały urzędy pracy. Liczba ofert pracy zgłoszona przez pracodawców do urzędów pracy od stycznia do listopada 2015 r. wyniosła 1 200,4 tys., i w porównaniu do analogicznego okresu 2014 r. wzrosła o 160,4 tys., czyli o 15,4%. Pracodawcy zgłosili również 224 tys. ofert stażu pracy, tj. o 1,0% mniej niż w okresie 11 miesięcy 2014 r. Oferty stażu stanowiły 18,7% wszystkich ofert pracy zgłoszonych przez pracodawców w okresie styczeń-listopad 2015 r. Warto nadmienić, że symptomem poprawy sytuacji na rynku pracy jest również wzrost liczby wolnych niesubsydiowanych miejsc pracy (w okresie 11 miesięcy 2015 r. wzrost wyniósł 20,9%). W efekcie tego oferty pracy subsydiowanej stanowiły 32,5% ofert jakimi dysponowały urzędy pracy, podczas gdy w latach było to ponad 53%. Od lat młodzi są dominującą grupą wśród aktywizowanych bezrobotnych. W latach aktywizowano średnio rocznie ok. 265 tys. młodych. Najwyższą ich liczbę zaktywizowano w 2010 r ,6 tys. Ta grupa bezrobotnych niezmiennie od lat przeważa wśród bezrobotnych, którzy rozpoczynają staż pracy - ponad połowę uczestników staży nie ukończyła 25 r.ż. W ciągu pierwszych 11 miesięcy 2015 r. staż rozpoczęło 95,6 tys. młodych bezrobotnych, szkolenie - 17,9 tys., a prace subsydiowane - 32,1 tys. (w tym dotację na podjęcie działalności otrzymało 6,6 tys. osób, a w ramach refundacji pracodawcy kosztów zatrudnienia bezrobotnego zatrudniono 8,4 tys. młodych osób). Od stycznia do listopada 2015 r. z aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu skorzystało 147,6 tys. młodych i stanowili oni 30,6% ogółu bezrobotnych, którzy skorzystali z tych form pomocy, i w porównaniu do analogicznego okresu 2014 r. odnotowano spadek o 21,8 tys. osób, tj. o 12,9% (przy wzroście o 1,1% wśród bezrobotnych ogółem) 38. Trudna sytuacja na rynku pracy osób młodych często wiązana bywa z brakiem doświadczenia zawodowego oraz niedopasowaniem kwalifikacji do potrzeb rynku pracy. Coraz większa część młodych ludzi w celu zwiększenia możliwości znalezienia odpowiedniej pracy decyduje się na podnoszenie swoich kwalifikacji zawodowych zdobywając wyższe wykształcenie, a w jego trakcie odbywając staże, praktyki, czy podejmując pracę. Sprzyja temu dynamiczny rozwój szkolnictwa, przede wszystkim wyższego, co spowodowało, że na przestrzeni ostatnich 20 lat liczba studentów wzrosła ponad czterokrotnie. W roku akademickim 2013/2014 w 438 szkołach wyższych kształciło się 1 549,9 tys. osób, podczas gdy w roku szkolnym 1990/1991 było to niewiele ponad 400 tys. osób. Współczynnik skolaryzacji brutto wzrósł w tym czasie z 12,9% do 49,2% 39. Analizując sytuację bezrobotnych do 30 r.ż. w województwie świętokrzyskim warto odnotować, że na koniec maja 2016 r. w rejestrach pozostawało osób do 30 r.ż., czyli 31,1%

23 ogółu bezrobotnych, w tym kobiet (52,7%). W porównaniu do maja 2015 r. populacja ta zmniejszyła się o osób, tj. o 16,9%. W okresie 5 miesięcy 2016 r. zarejestrowano osoby (45,6% napływu), w tym kobiet (47,2%). Wyłączono natomiast osób (45,3% odpływu), pracę podjęło osób (45,2%), szkolenia lub staż rozpoczęło osób (22,5%), natomiast osób (14,8%) nie potwierdziło gotowości do pracy. W analizowanej grupie na koniec maja 2016 r. bez pracy pozostawało osób do 25 r.ż., czyli 16,1% ogółu bezrobotnych, w tym kobiet (tj. 49,5%). W porównaniu do maja 2015 r. liczebność tej grupy zmniejszyła się o osób (tj. o 17,7%), a udział w populacji bezrobotnych ogółem obniżył się o 0,9 p.p. W okresie 5 miesięcy 2016 r. zarejestrowało się osób do 25 r.ż. (26,4% napływu), w tym kobiet (46,2%). Wyłączono natomiast osoby (25,1% odpływu), pracę podjęło osób (41,1%), szkolenia lub staż rozpoczęło osób (24,4%), natomiast osób (15,6%) nie potwierdziło gotowości do pracy Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Informacja o poziomie i strukturze bezrobocia w województwie świętokrzyskim w maju 2016 roku, Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Kielce, czerwiec 2016, s

24 2. Ogólnopolskie i regionalne inicjatywy na rzecz aktywizacji osób młodych Gwarancje dla młodzieży (GdM) W odpowiedzi na coraz wyższy poziom bezrobocia ludzi młodych w Europie, Komisja Europejska podjęła działania mające na celu wsparcie osób młodych w podejmowaniu zatrudnienia. W grudniu 2012 r. na szczeblu Unii Europejskiej (UE) opracowany został Pakiet na rzecz zatrudnienia młodzieży (Youth Employment Package). Częścią tego Pakietu jest inicjatywa ustanowienia GdM (Youth Guarantee), czyli skierowany do państw członkowskich UE postulat zapewnienia młodym ludziom w wieku do 25 lat (którzy pozostają bez zatrudnienia, nie uczestniczą w kształceniu lub szkoleniu) dobrej jakości oferty zatrudnienia, dalszego kształcenia, przyuczenia do zawodu lub stażu w ciągu czterech miesięcy od zakończenia kształcenia formalnego lub utraty pracy. Rada Unii Europejskiej przyjęła zalecenie w sprawie ustanowienia GdM (2013 C 120/01), w dniu 22 kwietnia 2013 r. obligując wszystkie państwa członkowskie do ich wdrożenia. Jako uzupełnienie dla realizacji GdM, na szczycie Rady Europejskiej, który odbył się w dniach 7-8 lutego 2013 r. podjęto decyzję o realizacji Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych (Youth Employment Initiative, YEI) adresowanej do regionów, w których poziom bezrobocia osób w wieku lata przekracza 25%. Na realizację YEI w Polsce przewidziano kwotę 550 mln euro 41. GdM to inicjatywa realizowana na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Podmioty realizujące program GdM w Polsce to: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Rozwoju, Urzędy Pracy, Ochotnicze Hufce Pracy, Partnerzy rynku pracy, Bank Gospodarstwa Krajowego 42. Rola poszczególnych podmiotów w zakresie wdrażania Gwarancji dla młodzieży w Polsce 43 Na szczeblu centralnym realizatorami GdM w Polsce są następujące podmioty: 1. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej - kwestie merytoryczne i finansowe dotyczące Funduszu Pracy, a także gospodarowanie środkami przewidzianymi na konkursy centralne. 2. Ministerstwo Rozwoju - aspekt organizacyjny i finansowy dotyczący Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) i YEI. 3. Komenda Główna Ochotniczych Hufców Pracy - kwestie dotyczące wdrażania GdM przez jednostki Ochotniczych Hufców Pracy (OHP). 4. Bank Gospodarstwa Krajowego - realizacja programu pożyczkowego. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) 41 Zaktualizowany Plan realizacji Gwarancji dla młodzieży w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, październik 2015, (dostęp online): C5%82odzie%C5%BCy%20w%20Polsce.pdf/aaf039be-b61d-493e-9deb-fc365cfa7dc5?t= Analiza na podstawie Zaktualizowany Plan realizacji Gwarancji dla młodzieży w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, październik 2015, (dostęp online): C5%82odzie%C5%BCy%20w%20Polsce.pdf/aaf039be-b61d-493e-9deb-fc365cfa7dc5?t=

25 MRPiPS koordynuje wdrażanie GdM w Polsce współpracując z polskimi i europejskimi partnerami zaangażowanymi w realizację tej inicjatywy. MRPiPS we współpracy z Ministerstwem Rozwoju, przygotowało Plan realizacji Gwarancji dla młodzieży w Polsce. Realizując podejście partnerskie MRPiPS: określa priorytety w rządowych dokumentach strategiczno-programowych, uwzględniając realizację celów dotyczących zatrudniania młodych, sprawuje nadzór merytoryczny nad przebiegiem realizacji GdM i prowadzi sprawozdawczość z ich wdrażania, nadzoruje OHP w zakresie działań podejmowanych na rzecz osób młodych, współdziała z Bankiem Gospodarstwa Krajowego w zakresie finansowania pożyczek dla młodych, ogłasza konkursy na szczeblu centralnym. Ministerstwo Rozwoju (MR) MR w ramach realizacji GdM w Polsce: zarządza YEI i zabezpiecza środki na jej realizację, określa zasady, monitoruje prawidłowość wydatkowania i prowadzi sprawozdawczość z wykorzystania środków na realizację GdM pochodzących z EFS i YEI. Komenda Główna Ochotniczych Hufców Pracy (KG OHP) KG OHP jest projektodawcą dla przedsięwzięć służących realizacji GdM przez jednostki OHP i zarządza całokształtem działań związanych z wdrażaniem przez OHP GdM na terenie Polski. Ponadto koordynuje i sprawuje nadzór nad jednostkami regionalnymi. KG OHP. Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) BGK dysponuje środkami na wsparcie uruchomienia działalności gospodarczej w ramach GdM. Na szczeblu regionalnym/lokalnym GdM realizowane są przez: 1. Wojewódzkie urzędy pracy (WUP): współdziałają z powiatowymi urzędami pracy, partnerami społecznymi MPiPS i MR w zakresie realizacji GdM, określają priorytety i cele programów w ramach GdM, zgodnie z potrzebami regionalnych rynków pracy, określają w ramach partnerstwa zasady konkursów regionalnych, przyjmują i rozpatrują aplikacje od realizatorów poszczególnych projektów w ramach GdM, również w formule konkursów regionalnych, wykorzystują system EURES dla skutecznej realizacji GdM. 2. Powiatowe urzędy pracy (PUP): realizują działania na rzecz aktywizacji zawodowej młodych, zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w ramach GdM. 3. Struktury organizacyjne Ochotniczych Hufców Pracy: Wojewódzkie Komendy OHP koordynują wdrażanie przedsięwzięć w ramach GdM w podległych jednostkach na terenie właściwych województw, zgodnie z wytycznymi KG OHP, OHP projektują działania na rzecz aktywizacji zawodowej młodych z grupy tzw. NEET, w ramach GdM, 25

26 prowadzą działania adresowane bezpośrednio do młodzieży organizowane przez kadrę zatrudnioną w lokalnych jednostkach organizacyjnych OHP. 4. BGK: udziela wsparcia zorientowanego na wsparcie młodzieży w ramach uruchomienia działalności gospodarczej za pośrednictwem wyłonionych pośredników finansowych. 5. Partnerzy rynku pracy: w tym partnerzy społeczni, agencje zatrudnienia, organizacje pozarządowe, podmioty ekonomii społecznej, instytucje szkoleniowe, instytucje dialogu społecznego, gminy i pracodawcy realizujący konkretne zadania w ramach GdM. Kluczowe formy wsparcia wpisujące się w realizację założeń Gwarancji dla młodzieży Urzędy Pracy w ramach wdrażania GdM oferują następujące formy wsparcia: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, szkolenie, staż, przygotowanie zawodowe dorosłych, dofinansowanie kosztów egzaminów oraz kosztów uzyskania licencji, pożyczka szkoleniowa, dofinansowanie studiów podyplomowych, stypendium na kontynuowanie nauki, prace interwencyjne, zatrudnienie na zasadach robót publicznych, dotacja na podjęcie działalności gospodarczej, udział w programie specjalnym, przygotowanie indywidualnego planu działania, wsparcie doradcy klienta, bon szkoleniowy, bon stażowy, bon zatrudnieniowy, bon na zasiedlenie, grant na telepracę, zatrudnienie dzięki przyznaniu pracodawcy świadczenia aktywizacyjnego, refundacja składek na ubezpieczenia społeczne za bezrobotnych do 30. roku życia podejmujących pierwszą pracę, pożyczka na rozpoczęcie działalności gospodarczej, o którą mogą starać się bezrobotni studenci ostatniego roku oraz poszukujący pracy absolwenci szkół i uczelni 44. Ochotnicze Hufce Pracy OHP udzielają młodzieży wsparcia m.in. w następujących formach: działalność edukacyjno-wychowawcza, pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, 44 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U Nr 99 poz (dostęp online): 26

27 nauka aktywnego poszukiwania pracy, szkolenie zawodowe, staż zawodowy, kwalifikacyjny kurs zawodowy, wsparcie za pośrednictwem mobilnych centrów informacji zawodowej, inicjowanie międzynarodowej współpracy i wymiany młodzieży, wsparcie mobilności geograficznej, refundacja kosztów poniesionych przez pracodawcę na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne młodocianych pracowników, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, wsparcie pedagogiczno-psychologiczne 45. OHP udzielają również wsparcia poprzez: Młodzieżowe Biura Pracy, Mobilne Centra Informacji Zawodowej, Młodzieżowe Centra Kariery, Punkty Pośrednictwa Pracy, Ośrodki Szkolenia Zawodowego 46. OHP poza działalnością statutową realizują także w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój na lata (PO WER) projekty skierowane do osób młodych: Pomysł na siebie, Równi na rynku pracy 47. Partnerzy rynku pracy Ze środków PO WER finansowane są projekty aktywizacyjne wyłonione w konkursach organizowanych przez WUP i MRPiPS. W konkursach mogą uczestniczyć różne podmioty: organizacje, instytucje, przedsiębiorstwa, które zajmują się aktywizacją zawodową osób młodych i ich włączaniem społecznym 48. Bank Gospodarstwa Krajowego BGK udziela wsparcia ukierunkowanego na aktywizację młodzieży poprzez program Pierwszy biznes - Wsparcie w starcie Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U Nr 99 poz (dostęp online):

28 Programy w ramach Gwarancji dla młodzieży Akcja Aktywizacja - EFS i Akcja Aktywizacja - YEI 50 Projekt Akcja Aktywizacja - EFS realizowany jest przez OHP w sześciu województwach: mazowieckim, opolskim, podlaskim, pomorskim, śląskim i wielkopolskim przy współfinansowaniu ze środków EFS. Z kolei projekt Akcja Aktywizacja - YEI realizowany jest przez OHP w pozostałych dziesięciu województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim, lubuskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim przy współfinansowaniu w ramach YEI. Rekrutacja osób w wieku lat do obu projektów została przeprowadzona przez OHP w całej Polsce od maja do czerwca 2016 r. Z kolei rekrutacja dla osób w wieku lat odbędzie się w lipcu i sierpniu, a dla osób w wieku lat - we wrześniu i październiku. Realizacja projektów rozpoczęła się w maju 2016 r., a zakończy w sierpniu 2017 r. Zakładana liczba uczestników obu projektów to 2600 osób. W projektach mogą wziąć udział osoby w wieku lat, bez pracy, niekształcące się i nieszkolące (tzw. młodzież NEET), ale także: zaniedbujące obowiązek szkolny lub obowiązek nauki (niekontynuujące nauki po ukończeniu gimnazjum), zagrożone wykluczeniem społecznym, które mają problemy z odnalezieniem się na rynku pracy i usamodzielnieniem się. Uczestniczyć modą także osoby mające niskie kwalifikacje zawodowe lub kwalifikacje zawodowe niedostosowane do potrzeb rynku pracy, takie które nie mają doświadczenia zawodowego i nie wiedzą jak poszukiwać zatrudnienia. Osoby pozostające bez zatrudnienia, które chcą wziąć udział w projekcie nie mogą być zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy. Uczestnikami projektów mogą zostać osoby niepełnosprawne. Wsparciem zostaną objęte osoby najbardziej potrzebujące profesjonalnej pomocy, znajdujące się z w szczególnie trudnej sytuacji powodu uwarunkowań rodzinnych i środowiskowych. W pierwszym etapie realizacji projektów uczestnicy zostaną objęci wszechstronną opieką: wychowawczą, psychologiczną i doradczą. W ramach zajęć z indywidualnego doradztwa zawodowego opracowane zostaną Indywidualne Plany Działania (IPD). Każdy uczestnik zostanie objęty opieką doradcy zawodowego, który pokieruje jego rozwojem zawodowym. W drugim etapie odbędą się kursy zawodowe i zajęcia z zakresu wyrównywania zaległości edukacyjnych. Wsparcie zostanie uzupełnione o różnorodne szkolenia ogólnorozwojowe (m.in. językowe, komputerowe, z zakresu przedsiębiorczości, czy kursy prawa jazdy). Zorganizowane będą również warsztaty z zakresu kreowania wizerunku profesjonalnego pracownika. Młodzież w wieku lat będzie uczestniczyć przede wszystkim w zajęciach wyrównawczych z przedmiotów szkolnych oraz kursach językowych. Młodzież w wieku lat weźmie udział w zajęciach przygotowujących do wejścia na rynek pracy oraz w kursach zawodowych. Wsparcie młodzieży w wieku lata będzie ukierunkowane na uzyskanie, podwyższenie lub zmianę kwalifikacji zawodowych. Ta ostatnia grupa odbędzie trzymiesięczne staże zawodowe w zakładach pracy. Uczestnicy otrzymają również wsparcie dodatkowe: ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków, ubezpieczenie zdrowotne na czas trwania projektu, dofinansowanie dojazdów na zajęcia, wyżywienie w czasie trwania zajęć przewidzianych w projekcie, refundacja kosztów opieki nad dzieckiem do lat 7 lub osobą zależną. 50 Analiza na podstawie: 28

29 stypendia szkoleniowe - jednorazowe w wysokości 997,40 zł (netto) dla każdego uczestnika, który pomyślnie ukończy kurs zawodowy, stypendia stażowe w wysokości 997,40 zł (netto) dla każdego uczestnika co miesiąc przez okres trwania stażu (3 miesiące) - pod warunkiem spełnienia określonego poziomu obecności. Dla pracodawców przewidziana jest refundacja kosztów wyposażenia stanowiska pracy w związku z odbywanym przez uczestnika stażem. Udział w projektach jest całkowicie bezpłatny. Budżet projektu Akcja Aktywizacja - EFS wynosi ,50 zł, a projektu Akcja Aktywizacja - YEI ,00 zł. Projekt Akcja aktywizacja - YEI w województwie świętokrzyskim 51 Realizacja projektu rozpoczęła się w kwietniu 2016 r. i potrwa do sierpnia 2017 r. Grupa docelowa projektu liczy 80 osób, w tym 9 osób niepełnosprawnych, 8 bezrobotnych zarejestrowanych w PUP i 42 bierne zawodowo. W projekcie przewidziano stworzenie dwóch grup uczestników. Pierwsza grupa obejmuje młodzież w wieku lat zaniedbującą obowiązek szkolny lub naukę, zagrożoną wykluczeniem społecznym, która ma problemy z odnalezieniem się na rynku pracy i usamodzielnieniem się. Grupa będzie liczyć 30 osób (18 mężczyzn + 12 kobiet): 20 uczestników w wieku lat (HP Końskie - 10 osób, HP Pińczów - 10 osób), 10 uczestników w wieku lat (HP Kielce - 10 uczestników). Druga grupa obejmie młodzież w wieku lata, pozostającą bez zatrudnienia, nieuczącą się, której ograniczenia materialne i środowiskowe, a także brak kwalifikacji zawodowych, zbyt niskie kwalifikacje zawodowe lub kwalifikacje niedostosowane do potrzeb rynku pracy oraz brak doświadczenia zawodowego i wiedzy na temat skutecznych metod poszukiwania pracy utrudniają samodzielne nabycie umiejętności umożliwiających wejście na rynek pracy i gwarantujących udany start życiowy. Grupa będzie liczyć 50 uczestników w wieku lata (30 mężczyzn i 20 kobiet): OSiW Starachowice - 20 uczestników, 2 grupy, HP Skarżysko-Kamienna - 20 uczestników, 2 grupy, HP Kielce - 10 uczestników. Ścieżka wsparcia dla grupy wiekowej lat obejmuje zajęcia z doradcą zawodowym, psychologiem, IPD, warsztaty wyrównawcze, kurs komputerowy, kurs językowy i zajęcia z zakresu zapobiegania depresji wśród młodzieży. Z kolei ścieżka wsparcia dla grupy wiekowej lat obejmuje zajęcia z doradcą zawodowym, psychologiem, IPD, kwalifikacyjne kursy zawodowe (około 900) godzin zakończone egzaminem zewnętrznym, kurs komputerowy i zajęcia z zakresu zapobiegania depresji wśród młodzieży. Ścieżka wsparcia dla grupy wiekowej lata obejmuje zajęcia z doradcą zawodowym, psychologiem, IPD, kursy zawodowe (około 200 godzin), kurs komputerowy, staż zawodowy u pracodawcy (3 miesiące), kurs prawa jazdy, kurs przedsiębiorczości, refundację kosztów opieki nad dzieckiem lub osobą zależną. 51 Analiza na podstawie: 29

30 Obudź swój potencjał - EFS i Obudź swój potencjał - YEI 52 Ochotnicze Hufce Pracy w całej Polsce rozpoczęły rekrutację do dwóch projektów współfinansowanych ze środków UE Obudź swój potencjał - EFS i Obudź swój potencjał - YEI. Do końca 2016 r. młodzież, zaliczająca się do kategorii NEET, która przystąpi do jednego z tych dwóch projektów otrzyma ze strony OHP wsparcie pozwalające na zniwelowanie barier w dostępie do rynku pracy. W projektach mogą wziąć udział: osoby w wieku lat, bezrobotni niezarejestrowani w PUP, nieuczęszczający do szkoły lub na studia (tzw. grupa NEET), niemający kwalifikacji zawodowych, albo mający za niskie kwalifikacje zawodowe lub niedostosowane do potrzeb rynku pracy, osoby w wieku lat mające zawód lub kwalifikacje w zawodzie, w którym po skończeniu nauki nie mogą znaleźć zatrudnienia, osoby w wieku lat mające wykształcenie na poziomie szkoły podstawowej, znajdujące się w szczególnie niekorzystnej sytuacji, niemające kwalifikacji i doświadczenia zawodowego. Działania w obu projektach można podzielić na trzy etapy, Pierwszy to opracowanie IPD, szkolenia zawodowe i trzymiesięczne staże zawodowe. Dla każdego z uczestników OHP przewidziały indywidualne i kompleksowe formy pomocy. Przede wszystkim wsparcie psychologiczne, które pomaga w przezwyciężaniu barier związanych z podjęciem aktywności zawodowej. Następnie przeprowadzana będzie diagnoza potrzeb i predyspozycji zawodowych młodych osób, co pozwoli na dopasowanie umiejętności każdego z uczestników projektów do potrzeb rynku pracy i umożliwi trafny dobór pozostałych rodzajów niezbędnej pomocy. Później, zgodnie z opracowanym profilem, uczestnicy projektu będą uzupełniać lub zdobywać umiejętności i kwalifikacje niezbędne do otrzymania zatrudnienia. Dostaną także możliwość skorzystania m.in. z: kursów językowych, kursów komputerowych, kursów prawa jazdy kat. B oraz kursów przedsiębiorczości. Uczestnicy wezmą udział nie tylko w różnego rodzaju szkoleniach i kursach zawodowych, ale i warsztatach z doradcami zawodowymi na temat skutecznych metod poszukiwania pracy. Warto dodać, że będą to szkolenia w zawodach deficytowych na rynku pracy, co w przyszłości powinno pozwolić na szybsze znalezienie zatrudnienia. Ostatni etap to 3-miesięczne staże zawodowe, czyli sprawdzenie nabytej wiedzy i umiejętności w zakładach pracy. Ponadto uczestnikom projektów przysługuje: ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków, ubezpieczenie zdrowotne na czas trwania projektu, dofinansowanie dojazdów na zajęcia, wyżywienie w dniach trwania zajęć przewidzianych w projekcie, refundacja kosztów opieki nad dzieckiem do lat 7 lub osobą zależną, jednorazowo stypendia szkoleniowe w wysokości 997,40 zł (netto) dla każdego uczestnika, który pomyślnie ukończy kurs zawodowy, stypendia stażowe w wysokości 997,40 zł (netto) dla każdego uczestnika wypłacane co miesiąc przez okres trwania stażu (3 miesiące). Dla pracodawców przewidziana została refundacja kosztów wyposażenia stanowiska pracy w związku z odbywanym przez uczestnika stażem. Co ważne udział w projektach jest całkowicie bezpłatny. 52 Analiza na podstawie: 30

31 Budżet projektu Obudź swój potencjał - YEI to ,42 zł, a projektu Obudź swój potencjał - EFS to ,00 zł. Obudź swój potencjał - YEI w województwie świętokrzyskim 53 Realizacja projektu potrwa od marca do grudnia Wsparcie otrzyma (80 osób) w tym 9 osób niepełnosprawnych, 12 bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w tym długotrwale bezrobotni (10 osób), a także 68 biernych zawodowo. Ogółem 48 mężczyzn i 32 kobiety. Świętokrzyskie jednostki OHP zaangażowane w projekt (po 20 uczestników) to: MCK Busko-Zdrój, MCK Staszów, MCK Ostrowiec Świętokrzyski, MBP Kielce. Ścieżka wsparcia dla grupy wiekowej lata obejmuje zajęcia z doradcą zawodowym, psychologiem, IPD, warsztaty ze stylistą, kursy zawodowe (około 200 godzin), kurs komputerowy ECDL, kurs komputerowy podstawowy, kurs prawa jazdy, kurs przedsiębiorczości, staż zawodowy u pracodawcy (3 miesiące). Ginące zawody pomysłem na przyszłość 54 Projekt Ginące zawody pomysłem na przyszłość współfinansowany ze środków UE na rzecz młodzieży w wieku lat. Świętokrzyska Wojewódzka Komenda OHP prowadzi nabór dla 11 uczestników. Termin realizacji projektu to maj-wrzesień 2016 r. W ramach projektu w Europejskim Centrum Kształcenia i Wychowania w Roskoszy odbędą się dwunastodniowe bezpłatne kursy. Obejmą one około 100 godzin przypadających na jednego uczestnika (11 dni szkoleniowych 8-9 godzin zajęć i jeden dzień wolny - niedziela). Uczestnicy szkoleń pozostaną w Europejskim Centrum Kształcenia i Wychowania przez cały okres szkolenia, łącznie z dniem wolnym. Każde szkolenie zakończy się egzaminem sprawdzającym w ostatnim dniu szkolenia zorganizowanym przez Cech Rzemiosł w Białej Podlaskiej. Uczestnik przed zgłoszeniem do udziału w projekcie musi posiadać zawód podstawowy, który uzupełni o szkolenie w ramach ginących zawodów. Organizatorzy zapewniają uczestnikom żywienie i noclegi, ubezpieczenie, czas wolny, egzamin sprawdzający, dofinansowanie dojazdu i powrotu. Pierwszy biznes - Wsparcie w starcie 55 To rządowy program realizowany przez BGK. Inicjatorem programu jest Minister Pracy i Polityki Społecznej, na zlecenie którego BGK zarządza programem przez cały okres jego funkcjonowania. Środki na realizację programu pochodzą z Funduszu Pracy (FP). Celem programu jest rozwój przedsiębiorczości oraz tworzenie nowych miejsc pracy, jako elementów rozwoju rynku pracy, przeciwdziałania bezrobociu i promowania zatrudnienia. W ramach programu, wybrani przez BGK pośrednicy finansowi udzielają nisko oprocentowanych pożyczek z przeznaczeniem na: podjęcie działalności gospodarczej, utworzenie miejsca pracy dla osoby bezrobotnej Analiza na podstawie: 31

32 Ponadto osoby ubiegające się o pożyczkę na podjęcie działalności mogą skorzystać z bezpłatnego doradztwa i szkoleń dotyczących różnych obszarów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Program Praca dla Młodych 56 W ramach tego programu realizowanego przez MRPiPS od 1 stycznia 2016 r. młodzi bezrobotni do 30. roku życia, zarejestrowani w PUP oraz pracodawcy lub przedsiębiorcy zainteresowani ich zatrudnieniem mogą skorzystać z nowego instrumentu rynku pracy wprowadzonego ustawą z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Rozwiązanie to przewiduje, że pracodawca lub przedsiębiorca, który podpisze stosowną umowę z PUP otrzyma przez 12 miesięcy refundację części kosztów poniesionych na wynagrodzenie, nagrody i składki na ubezpieczenia społeczne zatrudnionego w pełnym wymiarze bezrobotnego do 30. roku życia. Maksymalna wysokość refundacji wynosi do 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę wraz ze składką na ubezpieczenia społeczne od tego wynagrodzenia. Z refundacji będą mogli skorzystać tylko ci pracodawcy, którzy w okresie sześciu miesięcy przed złożeniem wniosku nie zmniejszyli zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Po zakończeniu refundacji pracodawca lub przedsiębiorca musi utrzymać zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy przez minimum 12 miesięcy. W tym czasie pracodawca lub przedsiębiorca będzie miał dostęp do środków z Krajowego Funduszu Szkoleniowego na podnoszenie kwalifikacji zatrudnionej osoby. Przewiduje się, że wprowadzenie nowego instrumentu rynku pracy umożliwi 100 tys. młodych osób podjęcie pracy w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie najbliższych trzech lat. Zaktualizowany Plan realizacji Gwarancji dla młodzieży w Polsce 57 Analizowany kompleksowy program wsparcia młodych na rynku pracy jest zaktualizowaną wersją Planu realizacji Gwarancji dla młodzieży w Polsce z kwietnia 2014 r. Włączając się w inicjatywę ustanowienia GdM, w III kwartale 2013 r. został opracowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Plan realizacji Gwarancji dla młodzieży w Polsce. Jego realizacja w niektórych obszarach rozpoczęła się w styczniu 2014 r. z wykorzystaniem krajowych środków finansowych. Co istotne podniesieniu, z 25 do 29 lat, uległa górna granica wiekowa odbiorców GdM w Polsce. Decyzja ta wynikała z chęci objęcia wysokiej jakości wsparciem większej grupy osób młodych wchodzących na rynek pracy, a także ujednolicenia grup docelowych i zakresu wsparcia ze środków EFS oraz YEI, czyli w ramach osi priorytetowej I PO WER. W Polsce adresatami GdM są osoby w wieku od 15 do 29 roku życia, w tym zwłaszcza z grupy. NEET. Zgodnie z GdM do grupy NEET może zostać zaliczona osoba młoda w wieku lat, która spełnia łącznie trzy warunki, czyli nie pracuje (tj. jest bezrobotna lub bierna zawodowo), nie kształci się (tj. nie uczestniczy w kształceniu formalnym w trybie stacjonarnym) ani nie szkoli (tj. nie uczestniczy w pozaszkolnych zajęciach mających na celu uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy - w procesie oceny czy dana osoba się nie szkoli, a co za tym idzie kwalifikuje się do kategorii NEET, 56 Analiza na podstawie: 57 Analiza na podstawie: Zaktualizowany Plan realizacji Gwarancji dla młodzieży w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, październik 2015, (dostęp online): C5%82odzie%C5%BCy%20w%20Polsce.pdf/aaf039be-b61d-493e-9deb-fc365cfa7dc5?t=

33 należy zweryfikować czy brała ona udział w tego typu formie aktywizacji, finansowanej ze środków publicznych, w okresie ostatnich 4 tygodni). Wśród adresatów GdM w Polsce można wyróżnić cztery podgrupy, do potrzeb których będzie dostosowana oferta: 1. Osoby w wieku lat przedwcześnie kończące naukę - osoby zaniedbujące obowiązek szkolny (do 16 r. ż.) lub obowiązek nauki (do osiągnięcia 18 r. ż.). 2. Osoby w wieku lata pozostające poza zatrudnieniem, edukacją i szkoleniem (NEET) - w tym osoby wymagające szczególnego wsparcia tj. oddalone od rynku pracy, ze środowisk defaworyzowanych, z obszarów wiejskich. 3. Osoby w wieku lat zarejestrowane jako bezrobotne - w tym również zarejestrowani studenci studiów zaocznych i wieczorowych. 4. Bezrobotna młodzież oraz poszukujący pracy absolwenci szkół i uczelni w okresie 48 miesięcy od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania tytułu zawodowego, w wieku lat - w zakresie wsparcia przedsiębiorczości osób młodych. Logika interwencji prowadzonej w celu poprawy sytuacji na rynku pracy z uwzględnieniem potrzeb osób młodych jest następująca. W odniesieniu do osób w wieku lat przedwcześnie kończących naukę, zaniedbujących obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, zagrożonej wykluczeniem społecznym, która ma problemy z odnalezieniem się na rynku pracy i usamodzielnieniem, w pierwszej kolejności podejmowane są działania w OHP. Koncentrują się one na udzielaniu wsparcia prowadzącego do: podjęcia nauki, rozpoczęcia szkolenia, nabycia kwalifikacji zawodowych poprzez udział w kwalifikacyjnych kursach zawodowych, nabycia elementarnych kompetencji społecznych. W stosunku do drugiej z grup, czyli NEET w wieku lat zakres wsparcia ma charakter standardowy lub pogłębiony/kompleksowy. Wsparcie standardowe kierowane jest do nieuczącej się i niepracującej młodzieży, wymagającej wsparcia w zakresie aktywizacji zawodowej w obszarze rynku pracy i prowadzone jest ze środków krajowych. Wsparcie standardowe polega na przeprowadzeniu diagnozy sytuacji zawodowej i osobistej osoby młodej (tj. diagnozy wiedzy, umiejętności, potencjału oraz sytuacji rodzinnej uczestnika) służącej zaprojektowaniu form wsparcia adekwatnych do istniejących potrzeb młodej osoby. Jeżeli na podstawie przeprowadzonej diagnozy zostanie stwierdzone, iż wystarczające jest zaoferowanie młodej osobie dobrej jakości oferty zatrudnienia lub innej formy pomocy prowadzącej do zatrudnienia, samozatrudnienia lub aktywizacji zawodowej stosowana jest tzw. interwencja standardowa obejmująca: pośrednictwo pracy i pośrednictwo w zakresie organizacji staży i praktyk, poradnictwo zawodowe i informację zawodową (forma indywidualna i grupowa), naukę aktywnego poszukiwania pracy (zajęcia aktywizacyjne, warsztaty z zakresu umiejętności poszukiwania pracy, konsultacje indywidualne). Wsparcie pogłębione/kompleksowe, tzn. obejmujące wszystkie formy pomocy, które są podejmowane w celu poprawy sytuacji danej osoby na rynku pracy lub uzyskania zatrudnienia (prowadzone ze środków krajowych oraz unijnych). Wsparcie to adresowane jest do osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji, które napotykają na szereg problemów związanych z wejściem lub utrzymaniem się na rynku pracy. Trudności te mogą być związane np. z brakiem kwalifikacji zawodowych i doświadczenia zawodowego lub kwalifikacjami w zawodzie niedopasowanymi do potrzeb rynku pracy (w tym absolwenci szkół zawodowych, techników, liceów zawodowych itp.) lub brakiem doświadczenia zawodowego. Następnie podejmowane działania mają koncentrować się głównie na umożliwieniu zdobycia zawodu, zmianie zawodu lub podwyższeniu posiadanych kwalifikacji zawodowych, zdobyciu doświadczenia zawodowego i podjęciu pracy prowadzącym do usamodzielnienia się młodej osoby. Dlatego też formami wsparcia w tym obszarze są szkolenia zawodowe, staże zawodowe 33

34 u pracodawców, elementy wsparcia zatrudnienia oraz usługi poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy. Dodatkowo prowadzone mają być treningi aktywnego poszukiwania pracy (zajęcia aktywizacyjne, szkolenia z zakresu umiejętności poszukiwania pracy). Wsparcie dla grupy osób w wieku zarejestrowanych jako bezrobotne obejmuje pełen zakres dostępnych instrumentów i usług rynku pracy. Rodzaj wymaganego w indywidualnym przypadku wsparcia określony zostaje dzięki profilowaniu pomocy. Dla osób młodych będących najbliżej zatrudnienia oferowane jest poradnictwo i pośrednictwo zawodowe oraz pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, które dają szansę osobie młodej na płynne wejście na rynek pracy oraz zdobycie zatrudnienia, które pozwoli jej na wykorzystanie umiejętności i kompetencji, które już posiada. Osoby najbardziej aktywne mogą korzystać z bonów. Tego typu interwencja prowadzona jest ze środków krajowych. Wprowadzaniu na rynek pracy, poprzez podnoszenie poziomu kompetencji i umiejętności, a także nabywanie niezbędnego doświadczenia, służą przede wszystkim staże i szkolenia. Dodatkowo, osoby te będą mogą skorzystać z możliwości dofinansowania dalszego kształcenia (m.in. studiów podyplomowych, stypendium na kontynuowanie nauki), co przekłada się na dalsze zwiększanie ich kompetencji, a tym samym szanse na znalezienie zatrudnienia. Taka kompleksowa oferta składająca się z szeregu form wsparcia finansowana jest ze środków krajowych i europejskich. Poza wsparciem ze strony OHP lub urzędów pracy młodzi bezrobotni w wieku lat mogą brać udział w projektach aktywizacyjnych realizowanych przez podmioty wyłonione w drodze konkursów na poziomie centralnym lub regionalnym. W GdM jako szansę dla części młodych bezrobotnych, w szczególności tych o odpowiednich kompetencjach, zidentyfikowano rozwój przedsiębiorczości. Wykorzystaniu tej szansy służą środki na podejmowanie działalności gospodarczej, a także program pożyczkowy realizowany we współpracy z BGK. W ramach programu absolwenci w ciągu 48 miesięcy od ukończenia szkoły lub studiów w wieku do 29 r. ż. mogą skorzystać z pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej i na utworzenie stanowiska pracy dla bezrobotnego. Warto nadmienić, że w odpowiedzi na potrzeby najbardziej oddalonych od rynku pracy bezrobotnych zakładana jest integracja działań urzędów pracy oraz instytucji odpowiedzialnych za pomoc społeczną. W ramach realizacji GdM stosowane są również następujące instrumenty ułatwiające przechodzenie młodzieży z edukacji do zatrudnienia: 1. Wykorzystanie w szerszym zakresie usług Akademickich Biur Karier, które świadczą pomoc studentom i absolwentom uczelni w zakresie wchodzenia na rynek pracy. 2. Utworzenie i prowadzenie ogólnopolskiej bazy staży i praktyk zawodowych. 3. Pośrednictwo pracy poprzez organizację targów pracy oraz wykorzystanie nowoczesnych form przekazu dla informowania młodzieży. 4. Modernizacja systemu kształcenia zawodowego i ustawicznego. 5. Wzmocnienie komponentu praktycznego w ramach studiów. 6. Monitorowanie karier zawodowych absolwentów szkół wyższych. Źródła finansowania GdM GdM finansowane są zarówno ze środków krajowych, jak i przy udziale środków pochodzących z budżetu UE w ramach EFS oraz YEI. Działania na rzecz osób młodych realizowane są w UP w ramach środków Funduszu Pracy przeznaczonych na aktywizację bezrobotnych (szacuje się, że będzie to średniorocznie kwota ok. 1,8 mld zł) oraz przez OHP w ramach środków budżetowych na realizację zadań ustawowych (szacuje się, że będzie to średniorocznie kwota ok. 52 mln zł). Środki 34

35 z budżetu UE na realizację GdM w odniesieniu do młodych poniżej 29 roku życia pochodzą z PO WER w okresie programowania w ramach którego wspierane będą osoby młode we wszystkich województwach, także w ramach działań realizowanych w PO WER przez MPiPS, zarówno tych objętych YEI, jak i tych, które nie są beneficjentami środków w ramach YEI. Na działania te zaplanowano kwotę 2,035 mld EUR, w tym: 550 mln EUR z YEI. Przyjęto, że działania prowadzone przez OHP polegające na wsparciu standardowym są finansowane z Funduszu Pracy i budżetu państwa. Działania pogłębione i kompleksowe są dodatkowo finansowane z PO WER i YEI. 35

36 3. Aktywizacja zawodowa młodzieży w świetle dokumentów strategicznych 3.1 Krajowe dokumenty strategiczne System zarządzania rozwojem Polski 58 Polska wprowadziła system zarządzania rozwojem, który pozwala na sprawne kierowanie polityką rozwoju państwa. Polityka ta pozwala określać cele rozwojowe kraju i planować, w jaki sposób zostaną zrealizowane. Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju we współpracy z innymi resortami konsekwentnie buduje i rozwija system zarządzania rozwojem Polski. Podstawą prowadzonych działań jest ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz szczegółowy dokument - Założenia systemu zarządzania rozwojem Polski, który Rada Ministrów przyjęła 27 kwietnia 2009 r. Od tego czasu powstał pakiet strategii, porządkowane są dotychczas obowiązujące dokumenty, przyjęto także ustawy tworzące ramy prawne dla zaproponowanych rozwiązań. Trzonem systemu zarządzania rozwojem Polski są dwie strategie, w oparciu o które Rada Ministrów podejmuje decyzje dotyczące rozwoju kraju: 1. Długookresowa strategia rozwoju kraju. Polska Trzecia fala nowoczesności, która zawiera wizję rozwojową Polski do 2030 r., 2. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020, która określa cele rozwojowe państwa do 2020 r. Strategię długookresową opracował Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów oraz Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Rząd przyjął ją 5 lutego 2013 r. Strategię średniookresową przygotowało byłe Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (obecnie Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju), a rząd przyjął ją 25 września 2012 r. Oba dokumenty kładą nacisk na rozwój Polski w trzech obszarach: konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, efektywności i sprawności państwa, wyrównywania różnic w poziomie rozwoju województw. W systemie zarządzania rozwojem Polski do głównych dokumentów strategicznych należy też 9 strategii zintegrowanych, które uszczegóławiają Strategię Rozwoju Kraju 2020: 1. Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki, 2. Strategia rozwoju kapitału ludzkiego 59, 3. Strategia rozwoju transportu, 4. Strategia Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko, 5. Strategia Sprawne państwo, 6. Strategia rozwoju kapitału społecznego, 7. Krajowa strategia rozwoju regionalnego : regiony, miasta, obszary wiejskie, 8. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa, 9. Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP. Są to strategie zintegrowane, ponieważ łączą planowanie społeczne, gospodarcze i przestrzenne. Biorą też pod uwagę powiązania pomiędzy różnymi dziedzinami. Dzięki temu 58 Analiza na podstawie: 59 Strategia ta jest szczególnie istotna w kontekście NEET. 36

37 pozwalają na lepszą koordynację i większą skuteczność działania. Wszystkie rządowe programy rozwoju powinny być zgodne z zapisami strategii zintegrowanych. W systemie zarządzania rozwojem kraju jest również miejsce na strategie ponadregionalne. Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju określa jakie warunki musi spełniać taki dokument i jaka jest procedura jego przyjęcia. Minister Infrastruktury i Budownictwa odpowiada m.in. za przygotowanie strategii ponadregionalnych. Takie strategie powstają dla dwóch lub więcej województw, które wiąże nie tylko geograficzne sąsiedztwo, ale też inne czynniki, np. wspólne cele i wyzwania rozwojowe, potrzeby inwestycyjne, zbliżone warunki naturalne, historia. Prace nad strategiami ponadregionalnymi odbywają się zawsze w konsultacji z samorządami oraz partnerami społecznymi i gospodarczymi. Obecnie funkcjonują 4 strategie ponadregionalne: Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, Strategia Rozwoju Polski Południowej do roku 2020, Stratega Rozwoju Polski Zachodniej do roku 2020, Strategii Rozwoju Polski Centralnej do roku 2020 z perspektywą Ważnym momentem w budowaniu nowego systemu zarządzania rozwojem Polski była nowelizacja ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z 24 stycznia 2014 r. Dzięki nowelizacji zarządzanie rozwojem stało się jeszcze sprawniejsze i bardziej elastyczne. Wprowadzenie m.in. nowy instrument - kontrakt terytorialny. Jest to umowa zawierana pomiędzy rządem a województwem, która określa cele i najistotniejsze inwestycje dla obu stron, sposób ich finansowania i realizacji. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju - Polska Trzecia fala nowoczesności 60 Analizowana strategia zgodnie z ustawą o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z dnia 6 grudnia 2006 r. Dz.U Nr 227 poz (art. 9 ust 1) jest dokumentem określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz kierunki jego przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju, obejmującym okres co najmniej 15 lat. Stanowi najszerszy i najbardziej ogólny element nowego systemu zarządzania rozwojem kraju. Głównym celem strategii jest poprawa jakości życia Polaków (wzrost PKB na mieszkańca w relacji do najbogatszego państwa UE i zwiększenie spójności społecznej) dzięki stabilnemu, wysokiemu wzrostowi gospodarczemu, co pozwala na modernizację kraju. Osiąganie głównego celu strategicznego będzie możliwe dzięki podjęciu działań w trzech obszarach zadaniowych: konkurencyjności i innowacyjności (modernizacji): Innowacyjność gospodarki i kreatywność indywidualna, Polska Cyfrowa, Kapitał Ludzki, Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko. równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji): Rozwój regionalny, Transport, 60 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju - Polska Trzecia fala nowoczesności, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa, 11 stycznia 2013, (dostęp online): RM.pdf&usg=AFQjCNHjK1ST9KFknWp3FHwOHFfRMj8oNA&bvm=bv ,d.bGs 37

38 efektywności i sprawności państwa: Kapitał Społeczny, Sprawne Państwo. Kluczowym warunkiem realizacji analizowanej strategii jest wzrost poziomu zatrudnienia. Celem jest zatrudnienie na poziomie 75% w grupie lata (wskaźnik zatrudnienia - w grupie lata odpowiednio wyższy). Jeśli deficyt liczby osób w wieku produkcyjnym (w porównaniu ze stanem obecnym) będzie wynosił po 2020 od 1,5 do 2 mln osób, to wyrównanie bilansu demograficznego istotnego dla rynku pracy musi opierać się na bardzo spójnej sekwencji działań, nawet wówczas, jeśli pozostanie podobna liczba osób pracujących tj. między 16 a 17 milionów. Istotne jest zrozumienie, jakie rezerwy tkwią jeszcze w polskich zasobach pracy i w organizacji rynku pracy, jeśli wziąć pod uwagę z jednej strony wyzwania demograficzne, a z drugiej potrzebę wysokiego wzrostu gospodarczego. Dla poprawy poczucia pewności i stabilizacji życiowej oraz pozycji na rynku pracy ważny jest także model transferu pomiędzy edukacją a rynkiem pracy. Nie można tego sprowadzać jedynie do wysokiej jakości kształcenia, dopasowania kompetencji do wymogów zmieniającego się rynku pracy, ani o bardzo elastycznych warunków zatrudnienia przy podejmowaniu pierwszej pracy. Ważne jest przede wszystkim zmniejszenie poziomu stałej niepewności związanej z tymczasowością zatrudnienia, niepełnym dostępem do różnych dóbr (szkolenia u pracodawcy, czy kredyty bankowe), czy utrwaleniem pozycji w mniej stabilnym segmencie rynku pracy. Problemy dualnego rynku pracy nabierają znaczenia. Z jednej strony dzięki elastyczności może rosnąć zatrudnienie, a wysoka dynamika i rotacyjność zatrudnienia ograniczają przyrost długotrwałego bezrobocia. Z drugiej strony jednak wzrasta poczucie niepewności, nie sprzyjające życiu rodzinnemu. Dlatego też ważne jest realne stworzenie warunków dla polskiej odmiany flexicurity (elastyczności i bezpieczeństwa nie miejsca pracy, ale zatrudnienia) na rynku pracy. Jest to również istotne z punktu widzenia bilansowania się zasobów na rynku pracy oraz potrzeby zwiększenia jego konkurencyjności i efektywności w środowisku międzynarodowym. W efekcie po 2020 roku, Polska powinna stać się krajem migracji netto. Ważną kwestią jest także wiek wejścia na rynek pracy. W Polsce dzieje się to ok roku życia. We wcześniejszym wchodzeniu absolwentów na rynek pracy powinno pomóc rozpoczynanie edukacji przez dzieci w wieku 6 a nie 7 lat. W ramach omawiania potrzeby wzrostu zatrudnienia w analizowanej strategii akcentuje się rosnące w Polsce zjawisko NEET. Ich aktywizacja wymaga aktywnej polityki rynku pracy skorelowanej z aktywną polityką społeczną wobec osób, które wypadły z rynku pracy i są trwale nieaktywne. Aktywizacja NEET stanowi nowe wyzwanie, którego realizacja może zwiększyć poziom zatrudnienia w Polsce. W kontekście celu niniejszej analizy kluczowe znaczenie ma obszar zadaniowy analizowanej strategii - kapitał ludzki i związany z nim cel 6 - Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie workfare state 61. W ramach koncepcji jego realizacji przyjęto m.in. następujące kierunki sprzyjające aktywizacji zawodowej NEET: 1. Zmiana zasad funkcjonowania publicznych służb zatrudnienia w kierunku zwiększenia ich efektywności: 61 Workfare state - model państwa opiekuńczego. 38

39 Dokonanie podziału w ramach UP na część odpowiedzialną za realizację i kontraktację usług aktywizacyjnych oraz część odpowiedzialną za rejestrację bezrobotnych oraz za dystrybucję zasiłków dla bezrobotnych. Umożliwianie korzystania z pośrednictwa i doradztwa zawodowego w ramach usług IRP wszystkim obywatelom. Zwiększenie kontraktacji usług rynku pracy poza UP, a docelowo doprowadzenie do konkurencji pomiędzy instytucjami publicznymi i innymi o pozyskiwanie środków na prowadzenie polityki rynku pracy. 2. Przeprowadzenie zmian w systemie zabezpieczenia społecznego oraz podatkowym w celu zwiększenia opłacalność i skłonność do podejmowania pracy: Wprowadzenie zmiany w systemie polityki społecznej i świadczeń społecznych, tak aby niektóre z nich (np. zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie rehabilitacyjne, dodatki stażowe) mogły być wypłacane przez pewien czas po podjęciu zatrudnienia. Dokonanie dalszej dywersyfikacji zasiłków dla bezrobotnych, tak aby zwiększyć ich wysokość po utracie zatrudnienia i sukcesywnie obniżać w przypadku nie podejmowania prób aktywizacji zawodowej przez bezrobotnego. Zwiększenie zakresu wsparcia (dopłaty, kredyty itp.) dla osób, które decydują się podjąć zatrudnienie poza miejscem zamieszkania. Zapewnienie dalszego rozwoju elastycznych form zatrudnienia i umożliwienie przez to łączenia życia rodzinnego z karierą zawodową. Stworzenie warunków dla wzrostu liczby osób niepełnosprawnych zatrudnionych na otwartym rynku pracy. 3. Stworzenie kompleksowego systemu wspierania usamodzielniania się młodzieży, tak aby ograniczać okres niepewności i w pełni wykorzystywać ich potencjał zawodowy oraz społeczny (np. kreatywność, otwartość, elastyczność): Poprawienie opłacalności podejmowania pierwszego zatrudnienia, co można uzyskać poprzez zmiany w systemie podatkowym oraz w systemie świadczeń społecznych. Zaprojektowanie i wprowadzenie zmian w zakresie przekształcania umów na czas określony oraz na zastępstwo w umowy na czas nieokreślony. Zwiększenie liczby zajęć praktycznych w szkolnictwie zawodowym, ogólnokształcącym i wyższym. Zwiększenie środków publicznych przeznaczanych na politykę mieszkaniową, przy jednoczesnym zrównoważeniu jej rozwoju między mieszkalnictwem własnościowym, jak i na wynajem. Podstawą do opracowania analizowanej strategii był raport Polska Wyzwania rozwojowe 62. Zgodnie z nim podstawowym warunkiem istotnego wzrostu liczby zatrudnionych w Polsce jest zwiększenie aktywności ekonomicznej ludności, czyli liczby osób szukających pracy i gotowych ją podjąć. Celem polityki rynku pracy nie powinno być więc zachowanie już istniejących miejsc pracy, lecz utrzymanie wysokiego tempa powstawania nowych. Sytuacja na rynku pracy zależy bowiem przede wszystkim od tempa kreacji zatrudniania. Dzięki temu osoby tracące pracę mogą ją 62 Polska Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa lipiec 2009, (dostęp online): MAA&url=https%3A%2F%2Fwww.mpips.gov.pl%2Fgfx%2Fmpips%2Fuserfiles%2F_public%2F1_NOWA%2520STRONA%2FAk tualnosci%2fseniorzy%2fbadania%2520aktywne%2520starzenie%2fpl_2030_wyzwania_rozwojowe.pdf&usg=afqjcne2uu _-a8yzonevuudkwjb0udbrvw&cad=rja 39

40 szybko znajdować i nie przechodzić do bierności zawodowej. Konieczne jest zatem połączenie elastyczności, wiążącej się z częstymi zmianami miejsca pracy, z bezpieczeństwem zatrudnienia. Warto podkreślić, że osoba chcąca pozostać na nowoczesnym rynku musi się cały czas dokształcać. Trzeba zatem zwiększać gotowość Polaków do udziału w edukacji ustawicznej, a także zapewnić im ofertę edukacyjną w odpowiedniej ilości i na właściwym poziomie. By to osiągnąć niezbędne jest: To aby system edukacyjny już od najmłodszych lat musi nie tylko przekazywać uczniom konieczne wiadomości, ale przede wszystkim przyzwyczajać ich do ciągłego zdobywania i wykorzystywania wiedzy oraz uczyć tych umiejętności. Stworzenie sprawnego systemu edukacji ustawicznej, umożliwiającego uzupełnianie kwalifikacji i ich zmianę, co zapewni zdolność do mobilności zawodowej. Należy przy tym spopularyzować i wspierać korzystanie z nieformalnych sposobów nauki - zdobyte w ten sposób kwalifikacje powinny być weryfikowane i uznawane. Zwiększenie swobody kształtowania stosunku pracy między pracownikiem a pracodawcą np. poprzez uelastycznianie regulacji dotyczących czasu pracy, w szczególności wprowadzenie indywidualnych kont czasu pracy. Wprowadzenie zmian w systemie zabezpieczenia społecznego, które utrudnią jednoczesne korzystanie z jego dobrodziejstw i podejmowanie pracy na czarno. Poprawienie skuteczności służb kontrolujących legalność zatrudnienia. Kierowanie świadczeń socjalnych przede wszystkim do osób najbardziej potrzebujących: najuboższych i niezdolnych do pracy, przy jednoczesnym ograniczeniu dostępności świadczeń dla zdolnych do pracy osób w wieku produkcyjnym. Udzielanie świadczeń tylko tym bezrobotnym, którzy aktywnie poszukują pracy lub podnoszą swoje kwalifikacje. Jeszcze aktywniejsze wspierane prze służby publiczne podnoszenia kwalifikacji. Ciągłe ocenianie efektywności realizowanych programów ukierunkowanych na aktywizację. Rozwijanie usługi pośrednictwa pracy i doradztwa zawodowego, także dla pracujących. Stymulowanie rozwój prywatnego rynku usług pośrednictwa pracy i aktywizacji zawodowej. Zgodnie z analizowanym raportem miarami sukcesu rozwoju Polski w 2030 roku w obszarze rynku pracy będą: utrzymanie przeciętnie w cyklu koniunkturalnym stopy bezrobocia poniżej 5%, zwiększenie stopy zatrudnienia dorosłej ludności w aktualnym wieku produkcyjnym (15-64) do co najmniej 75% w 2030 roku, a w wypadku osób niepełnosprawnych co najmniej do poziomu 40%, osiągnięcie przez wskaźnik zatrudnienia kobiet poziomu zbliżonego do poziomu wskaźnika zatrudnienia mężczyzn we wszystkich grupach wiekowych, zaangażowanie co najmniej 20% ludności dorosłej w kształcenie ustawiczne, osiągnięcie wysokiej elastyczności rynku pracy widoczne w szybkości reakcji bezrobocia na pierwsze sygnały ożywienia gospodarczego po okresie kryzysu. 40

41 Strategia Rozwoju Kraju Analizowana strategia stanowi najważniejszy dokument w perspektywie średniookresowej, określający cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 r. Jest on kluczowy dla określenia działań rozwojowych, w tym możliwych do sfinansowania w ramach perspektywy finansowej UE na lata W strategii przyjęto następującą wizję Polski: Polska w roku 2020 to: aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka i sprawne państwo. Z kolei jako główny cel wyznaczono: wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. W kontekście przedmiotu niniejszej analizy kluczowe znaczenie ma cel: rozwój kapitału ludzkiego. Ponadto celem, jaki stawia sobie polityka państwa do roku 2020, jest zwiększenie wskaźnika zatrudnienia do poziomu 71%. Zasoby siły roboczej w Polsce cechuje niedostateczna mobilność i niedostosowanie struktury podaży do popytu na pracę według kwalifikacji. Ponadto zbyt niska jest elastyczność polskiego rynku pracy, za wczesny wiek dezaktywacji zawodowej, zróżnicowany wiek zatrudnienia kobiet i mężczyzn, niska opłacalność pracy w relacji do świadczeń społecznych, niski wskaźnik zatrudnienia kobiet i niski wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych, a także zbyt małe jest dostosowanie programów nauczania do potrzeb rynku pracy. Aktywna polityka państwa będzie nakierowana na obszary stanowiące bariery dla wzrostu poziomu zatrudnienia. Szczególnie ważne jest upowszechnienie uczenia się dorosłych, zwłaszcza w ramach krótkich form kursowych i w pracy. W Polsce wskaźnik uczenia się przez całe życie jest bowiem na znacznie niższym poziomie niż średnio w UE. Stworzeniu spójnego systemu, w ramach którego realizowana będzie polityka rynku pracy oraz edukacji, towarzyszyć więc będzie rozwój uczenia się przez całe życie oraz uczenia się we wszystkich rolach życiowych. Przyjęte w ramach analizowanej strategii priorytetowe kierunki interwencji publicznej: Zwiększanie aktywności zawodowej m.in. poprzez: ograniczenie czynników zniechęcających do zatrudnienia lub podejmowania i utrzymania aktywności zawodowej, tworzenie rozwiązań umożliwiających godzenie życia zawodowego i rodzinnego np. poprzez zwiększenie dostępności różnych form instytucjonalnej opieki nad dziećmi oraz budowanie efektywnego systemu opieki nad osobami niesamodzielnymi i w podeszłym wieku. podniesienie atrakcyjności pracy jako źródła dochodu wobec źródeł alternatywnych, przede wszystkim świadczeń społecznych, tak aby system ten był ukierunkowany na wspieranie aktywnego poszukiwania pracy i zwiększanie motywacji do podejmowania legalnego zatrudnienia, podjęcie działań umożliwiających szybki start zawodowy młodych ludzi wchodzących na rynek pracy, działania zmierzające do poprawy jakości edukacji na poziomie wyższym, promowanie studiów pierwszego stopnia jako wystarczających do podjęcia i aktywności na rynku pracy oraz propagowanie krótkich form dokształcania, kreowanie warunków dla wzrostu liczby osób z niepełnosprawnością zatrudnionych na otwartym rynku pracy, obejmujące m.in. stopniowe zwiększanie uczestnictwa w szkolnictwie 63 Strategia Rozwoju Kraju 2020, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, wrzesień 2012, (dostęp online): 41

42 powszechnym dzieci niepełnosprawnych, modernizację chronionego rynku pracy, zmiany w systemie finansowania wsparcia zatrudnienia osób niepełnosprawnych, działania na rzecz elastycznych form zatrudnienia w ramach modelu flexicurity prowadzone w oparciu o jego cztery filary: elastyczne i przewidywalne warunki umów, koncepcja uczenia się przez całe życie, aktywna polityka rynku pracy, nowoczesny system zabezpieczenia społecznego, likwidacja barier związanych z założeniem, prowadzeniem oraz rozwijaniem własnej działalności gospodarczej. Co ważne zintegrowane podejście do rozwoju zakłada, że poza zmianami systemowymi, działania powinny odpowiadać na wyzwania regionalnych rynków pracy, zgodnie ze specyfiką i potrzebami poszczególnych województw, z uwzględnieniem specyfiki różnic między obszarami miejskimi i wiejskimi. Kierunki interwencji publicznej będą uwzględniać sytuację i zróżnicowanie potencjałów regionalnych, w tym stan i jakość kapitału ludzkiego oraz potrzeby regionów. Niezbędne są także zmiany w modelu działania publicznych służb zatrudnienia (PSZ) polegające przede wszystkim na odejściu od traktowania działań rejestracyjnych i związanych z wypłatą świadczeń jako podstawowej funkcji PSZ na rzecz aktywnego pośrednictwa pracy. Wymaga to zredefiniowania zasad i wypracowania nowego modelu współpracy z pracodawcami, którzy dysponują najbardziej wiarygodnymi informacjami na temat popytu na pracę, jak również z innymi IRP. Istotnym elementem zmian systemowych będzie zsynchronizowanie działalności publicznych służb zatrudnienia i służb pomocy społecznej. Poprawa jakości kapitału ludzkiego - oznacza sytuację w której obywatele przez całe życie i różnymi drogami (w szkole i innych instytucjach edukacji formalnej, na kursach, w pracy i środowisku zaangażowania społecznego, ucząc się samodzielnie i od siebie nawzajem) uzyskują kompetencje i kwalifikacje zgodne z potrzebami społeczno-gospodarczymi oraz indywidualną potrzebą rozwoju osobistego. Propozycje działań mających na celu poprawę jakości kapitału ludzkiego zawarte w analizowanej strategii: wsparcie dla rozwoju różnych form opieki i wczesnej edukacji dzieci; doposażenie pracowni szkół i placówek dydaktycznych; upowszechnienie pracy zespołowej podczas zajęć oraz nowoczesnych technologii komunikacyjnych i informacyjnych jako środków dydaktycznych; zmiany w systemie ocen osiągnięć uczniów w kierunku oceny umiejętności rozwiązywania problemów; upowszechnianie edukacji cyfrowej; popularyzacja uczenia się dorosłych w oparciu o najbardziej efektywne formy; wdrożenie nowego modelu kształcenia zawodowego opartego na praktycznym uczeniu się w ramach elastycznego procesu; stworzenie warunków lepszej współpracy między szkołami zawodowymi a przedsiębiorcami; zapewnienie możliwości potwierdzenia kompetencji uzyskanych w drodze pozaformalnego i nieformalnego uczenia się. Zwiększanie mobilności zawodowej i przestrzennej m.in. poprzez: rozwiązania umożliwiające potwierdzanie kompetencji uzyskanych w drodze uczenia się pozaformalnego i nieformalnego, system wsparcia w zakresie podnoszenia lub zmiany kwalifikacji osób defaworyzowanych na rynku pracy; 42

43 modernizację systemu nabywania kwalifikacji zawodowych; efektywny systemu wynajmu mieszkań; poprawa systemu komunikacji umożliwiająca dostęp do szerszego rynku pracy. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 (SRKL) 64 SRKL została przyjęta przez Radę Ministrów w drodze uchwały nr 104 Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 2013 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego Głównym celem działań zaplanowanych w SRKL jest rozwijanie kapitału ludzkiego poprzez wydobywanie potencjałów osób. Ma im to umożliwić pełne uczestnictwo w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym na wszystkich etapach życia. Wychodzeniu młodzieży w grupy NEET sprzyjają cele szczegółowe SRKL wraz z przyporządkowanymi im kierunkami interwencji: 1. Wzrost zatrudnienia, m.in. poprzez: Ułatwianie godzenia pracy z indywidualnymi potrzebami człowieka na różnych etapach jego życia. W tym zakresie istotne jest m.in. umożliwienie łączenia aktywności zawodowej z opieką nad dziećmi oraz dorosłymi osobami zależnymi np. przez stosowanie elastycznych rozwiązań w zakresie czasu pracy oraz telepracy. Rozwój form opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Umożliwianie rodzicom sprawowania bezpośredniej opieki nad małym dzieckiem bez konieczności rezygnowania z pracy. Ważne jest przy tym zapewnienie minimalnego poziomu bezpieczeństwa emerytalnego w związku ze sprawowaniem przez rodziców bezpośredniej opieki nad małym dzieckiem przez niektóre grupy zawodowe (np. osoby samozatrudnione). Zapewnienie powszechnego dostępu do wysokiej jakości kształcenia i szkolenia odpowiadającego na zmieniające się potrzeby rynku pracy, a także stworzenie efektywnego systemu przejścia z edukacji (kształcenia i szkolenia) do zatrudnienia. Dostosowanie oferty dydaktycznej i kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy poprzez zacieśnianie współpracy przedsiębiorstw ze sferą edukacji. Powinno to znaleźć wyraz w umożliwieniu uczniom i studentom praktycznej nauki w przedsiębiorstwach w ramach bardziej rozwiniętego systemu praktyk zawodowych i staży. Ograniczanie czynników zniechęcających do podejmowania zatrudniania np. poprzez zwiększenie atrakcyjności pracy dla osób o niskiej zdolności do zatrudnienia, np. osób starszych, osób niepełnosprawnych. Efektywną aktywizację zawodową osób niepracujących i poszukujących pracy w szczególności długotrwale wykluczonych z rynku pracy oraz nie posiadających doświadczenia zawodowego. Zwiększanie mobilności przestrzennej pracowników i osób poszukujących pracy. Wyrównywanie szans różnych grup społeczno-demograficznych na rynku pracy, w tym osób niepełnosprawnych. 2. Wydłużenie aktywności zawodowej i zapewnienie lepszej jakości funkcjonowania osób starszych. 64 Analiza na podstawie: Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego, (dostęp online): o% pdf 43

44 3. Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, m.in. poprzez: Zmiany w zakresie polityki publicznej kierowanej do młodzieży, tak aby nie dopuszczać do ograniczenia lub utraty jej potencjałów, przede wszystkim poprzez wspieranie transferu edukacja - zatrudnienie. Zmiany w zakresie świadczeń z systemu zabezpieczenia społecznego, w kierunku poprawy jego ich efektywności Zwiększenie efektywności aktywizacji zawodowej i rozwój usług oraz instrumentów rynku pracy poprzez podniesienie efektywności działania UP. Rozbudowę narzędzi zapewniających osobom wykluczonym dostęp do usług publicznych pozwalających na powrót na rynek pracy. Wzmocnienie działań profilaktycznych skierowanych do dzieci i rodzin zagrożonych dysfunkcją lub przeżywających trudności. Zwiększenie aktywności zawodowej na otwartym rynku pracy dla osób niepełnosprawnych, m.in. poprzez wsparcie dla osób niepełnosprawnych i ich otoczenia. 4. Poprawa zdrowia obywateli oraz podniesienie efektywności opieki zdrowotnej. 5. Podniesienie poziomu kompetencji i kwalifikacji obywateli, m.in. poprzez: Poprawę dostępności i jakości wczesnej edukacji, w szczególności na terenach wiejskich. Rozwijanie dodatkowych zajęć edukacyjnych uzupełniających edukację szkolną, rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów oraz wspomagających rodziców w procesie wychowawczym. Poprawę jakości kształcenia i szkolenia na wszystkich poziomach oraz rozwój kreatywności i innowacyjności osób uczących się np. poprzez ukierunkowanie kształcenia i szkolenia na zdobywanie kompetencji kluczowych, w tym umiejętności współpracy. Lepsze dopasowanie kształcenia i szkolenia zawodowego na wszystkich poziomach do potrzeb gospodarczych i społecznych oraz wymagań rynku pracy m.in. poprzez zwiększanie zaangażowania podmiotów gospodarczych i społecznych w procesy kształcenia i szkolenia. Podniesienie poziomu i dostosowanie do oczekiwań pracodawców aktualnego modelu szkolnictwa zawodowego. Poprawę jakości kształcenia i szkolenia nauczycieli oraz innych osób nauczających, np. poprzez zwiększenie prestiżu społecznego i konkurencyjności ich zawodu. Promowanie ambitnych szkoleń zawodowych. Upowszechnienie uczenia się dorosłych, w tym w oparciu o kształcenie praktyczne (zwłaszcza uczenie się w ramach wykonywanej pracy) oraz lepsze dopasowanie szkoleń dorosłych do potrzeb społeczno-gospodarczych, a także lepszą dostępność kształcenia ustawicznego. Rozwój krajowego systemu kwalifikacji oraz systemu walidacji (w tym potwierdzania kompetencji nabytych również poza obszarem edukacji formalnej) i systemów gromadzenia i transferowania osiągnięć edukacyjnych. Rozszerzanie stosowania narzędzi cyfrowych w kształceniu i szkoleniu. Rozwijanie poradnictwa edukacyjno-zawodowego ułatwiającego poruszanie się wśród zindywidualizowanych ofert kształcenia i szkolenia. Upowszechnienie postaw przedsiębiorczych wśród uczniów i studentów szkół wyższych oraz wspieranie przedsiębiorczości osób młodych. 44

45 W ramach SRKL przyjęto, że odpowiedzią na główne wyzwanie, jakim jest wysokie bezrobocie młodzieży oraz utrata jej potencjału poprzez trudności w przechodzeniu z edukacji (kształcenia i szkolenia) na rynek pracy 65, są trzy narzędzia, które powinny poprawić sytuację tej grupy wiekowej: 1. Wspieranie osób młodych w znalezieniu pierwszej pracy - pozwoli to na szybsze usamodzielnienie się młodych osób i zapewni im większą niż obecnie satysfakcję z podejmowania pierwszej pracy. Oznacza to konieczność stworzenia modelu łączenia edukacji (kształcenia i szkolenia) z praktyką/pracą. Ma to pozwolić na uzyskanie - jeszcze w czasie pobierania edukacji - kompetencji niezbędnych do poruszania się na rynku pracy oraz podjęcia zatrudnienia. Oznaczać to będzie również wsparcie dla rozwoju doradztwa zawodowego od poziomu gimnazjum. 2. Promocja partnerskiego modelu rodziny - poprzez zmiany w programach szkolnych wpłynie na świadomość społeczną w zakresie roli partnerstwa we współczesnym, społecznym i ekonomicznym modelu rodziny / gospodarstwa domowego. Dotyczy to w szczególności podziału obowiązków domowych, aktywności zawodowej, umiejętności łagodzenia napięć na linii życie rodzinne - praca zawodowa. Kluczowym zadaniem jest sukcesywne zmienianie stereotypowego postrzegania ról społecznych pełnionych przez mężczyzn i kobiety, uzupełnianych przez legislację z zakresu łączenia obowiązków zawodowych i rodzinnych. 3. Zwiększenie dostępności mieszkań - jest to element polityki demograficznej, który ma być realizowany w szczególności poprzez zaproponowanie nowego instrumentu finansowego wsparcia młodych ludzi w nabywaniu własnego mieszkania, z wbudowanymi elementami preferującymi osoby zakładające i powiększające rodzinę. Dostępność mieszkań wpływa bowiem na decyzje młodych ludzi o szybszym usamodzielnianiu się i zakładaniu rodziny. Ma również pozytywny wpływ na lokalne rynki pracy. Szczegółowy opis narzędzi realizacji SRKL zawiera Dokument Implementacyjny Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020: Narzędzia realizacji Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego Wśród 67 narzędzi szczególne znaczenie w kontekście aktywizacji NEET ma m.in.: Promocja łączenia studiów wyższych z aktywnością zawodową (w niepełnym wymiarze czasu pracy), społeczną i obywatelską. Stworzenie profesjonalnego i powszechnie dostępnego systemu informacji o perspektywach na rynku pracy oraz o ofercie i jakości studiów. Badania perspektyw zawodowych absolwentów. Wdrożenie skutecznego systemu zapewniania jakości kształcenia na poziomie wyższym opartego na ocenie efektów kształcenia. Wspieranie osób młodych w znalezieniu pierwszego zatrudnienia, w tym transfer edukacjapraca. Promocja partnerskiego modelu rodziny. Wprowadzenie zmian w zakresie zasiłków oraz świadczeń społecznych w celu wzrostu ich efektywności. Zaprojektowanie nowego systemu pomocy społecznej oraz polityki wsparcia rodzin opartego na dwóch perspektywach: indywidualnej i gospodarstwa domowego (rodziny). 65 Te trudności wiążą się również z decyzjami o usamodzielnianiu się i zakładaniu rodziny. 66 Analiza na podstawie: Dokument Implementacyjny Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020: Narzędzia realizacji Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, lipiec 2014, (dostęp online): 14%20publik..pdf 45

46 Popularyzacja elastycznych form zatrudnienia, w tym telepracy. Rozwój systemu aktywnej integracji. Poprawa dostępu osób zainteresowanych poprawą swojej sytuacji na rynku pracy oraz dla pracodawców do pomocy udzielanej przez publiczne służby zatrudnienia. Efektywniejsza aktywizacja bezrobotnych, którzy mają największe trudności w znalezieniu pracy, w tym w celu odpowiedniego wykorzystania zasobów pracy na obszarach wiejskich. Stworzenie jednolitego systemu prognozowania i monitorowania popytu na pracę. Skuteczniejsze włączanie osób niepełnosprawnych do otwartego rynku pracy - poza chronionym rynkiem pracy. Upowszechnienie uczenia się dorosłych, w szczególności w najbardziej efektywnych jego formach (uczenie się w pracy i środowisku zaangażowania społecznego, krótkie formy kursowe). Rozwijanie systemu wspierania finansowego uczenia się dorosłych. Wsparcie mobilności terytorialnej poprzez odpowiednie elementy polityki mieszkaniowej. 1. Zestawienie efektów działań w ramach wdrażania SRKL można znaleźć w dwóch dokumentach: Sprawozdanie z realizacji Strategii rozwoju kapitału ludzkiego 2020 za rok 2014, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa Sprawozdanie z realizacji Strategii rozwoju kapitału ludzkiego 2020 za rok 2013, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku Analizowana strategia obejmuje pięć województw: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. Rząd przyjął ją 30 grudnia 2008 r. i zaktualizował 11 lipca 2013 r. Polska Wschodnia to pierwszy makroregion, który miał swoją strategię ponadregionalną. Wspólnym mianownikiem dla województw Polski Wschodniej jest ich sytuacja społecznogospodarcza. Wskazują na to zbieżne wskaźniki rozwoju 70. Strategia obejmuje krótką analizę grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na makroregionalnym rynku pracy. W kontekście niniejszej analizy istotne są dwie takie grupy. Pierwsza z nich to osoby młode (do 24 lat), które w województwach Polski Wschodniej mają większe trudności ze znalezieniem zatrudnienia niż przeciętnie w kraju mają osoby młode. Niska aktywność zawodowa młodych jest w pewnym stopniu spowodowana kontynuacją nauki na poziomie wyższym. Z drugiej strony, wysokie stopy bezrobocia młodych wskazują, że osoby, które chcą uczestniczyć 67 Sprawozdanie z realizacji Strategii rozwoju kapitału ludzkiego 2020 za rok 2014, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2015, (dostęp online): df 68 Sprawozdanie z realizacji Strategii rozwoju kapitału ludzkiego 2020 za rok 2013, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2014, (dostęp online): 20publik..pdf 69 Analiza na podstawie: Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2013, (dostęp online):

47 w rynku pracy, nie mogą znaleźć pracy, czego skutkiem jest wymywanie zasobów pracy na rzecz ośrodków miejskich położonych poza Polską Wschodnią (głównie Warszawy, Krakowa i Trójmiasta), dysponujących szerszą ofertą zarówno miejsc pracy, jak i możliwości doszkalania, a tym samym łatwiejszego przekwalifikowania. W Polsce Wschodniej można także zidentyfikować tzw. grupę NEET. Duże ryzyko przynależności do tej grupy dotyczy osób wcześnie kończących edukację, a także z wyższym wykształceniem, kobiet oraz osób biernych zawodowo (w większym stopniu niż bezrobotnych). Taka sytuacja może być konsekwencją deficytu ofert pracy odpowiadających umiejętnościom młodych, z utrudnieniami procesu wchodzenia na rynek pracy dla młodych kobiet oraz z brakiem ofert pracy, dzięki którym młodzi ludzie mogliby zdobyć pierwsze doświadczenia, niezbędne do uzyskania dalszego zatrudnienia. Druga grupa to absolwenci. Zjawisko to może być konsekwencją zarówno niedopasowania profilu absolwentów do popytu na rynku pracy, jak i niskiej aktywności zawodowej podczas nauki. Skutkiem t ego jest sytuacja, w której absolwenci z chwilą wejścia na rynek pracy nie dysponują doświadczeniem pozwalającym pracodawcom na ocenę ich rzeczywistej produktywności i przydatności, a w konsekwencji otrzymanie zatrudnienia. Zgodnie z wizją strategiczną Polska Wschodnia będzie makroregionem dynamicznie rozwijającym się z poszanowaniem zasady zrównoważonego rozwoju, stopniowo i systematycznie poprawiającym swoją pozycję rozwojową i konkurencyjną w kraju oraz w Unii Europejskiej, który dzięki ponadregionalnym endogenicznym specjalizacjom gospodarczym skutecznie konkuruje w kraju i za granicą; dysponuje nowoczesnymi kadrami dla gospodarki opartej na wiedzy i skutecznie przeciwdziała społecznemu wykluczeniu; jest obszarem komunikacyjnie dostępnym i wewnętrznie terytorialnie spójnym. Główny cel to wzrost wydajności pracy we wszystkich sektorach gospodarki Polski Wschodniej. Natomiast strategiczne obszary to: 1. Innowacyjność, 2. Zasoby pracy i jakość kapitału ludzkiego 3. Infrastruktura transportowa i elektroenergetyczna. W kontekście NEET kluczowe znaczenie ma obszar dotyczący zasobów pracy i jakości kapitału ludzkiego, na potrzeby którego przyjęto następujący cel szczegółowy Aktywizacja niewykorzystanych zasobów pracy i podniesienie jakości kapitału ludzkiego na potrzeby gospodarki opartej na wiedzy to kluczowe strategiczne wyzwania z punktu widzenia systematycznego wzmacniania pozycji konkurencyjnej i rozwojowej województw Polski Wschodniej. Z poziomu strategii makroregionalnej cel ten będzie realizowany poprzez: 1. Przeciwdziałanie wykluczeniu na rynku pracy, poprzez takie działania jak: 47 wzmacnianie kompetencji służących budowaniu zaufania społecznego i zdolności współpracy, promowanie postawy elastycznej i kreatywnej wobec sytuacji na rynku pracy wśród mieszkańców Polski Wschodniej, upowszechnienie i podniesienie jakości różnych form kształcenia na odległość oraz promocja uczenia się przez całe życie, stworzenie odpowiednich warunków do stałego podnoszenia kwalifikacji poprzez różnorodne formy kształcenia i szkolenia, rozwój umiejętności cyfrowych, rozwój kompetencji społecznych w tym kulturowych, nauka porozumiewania się w językach obcych,

48 stworzenie systemu zachęt do podejmowania działalności gospodarczej i powstawania nowych miejsc pracy, poprawa efektywności systemu doradztwa zawodowego sprofilowanego na potrzeby grup zagrożonych wykluczeniem na rynku pracy, stworzenie systemu zachęt dla rozwoju przedsiębiorczości i w rezultacie tworzenia nowych miejsc pracy, w tym zawłaszcza na obszarach wiejskich, w celu zwiększenia chłonności makroregionalnego rynku pracy i stworzenia realnej i atrakcyjnej alternatywy dla pracy w rolnictwie, upowszechnianie elastycznych form zatrudnienia, w szczególności w niepełnym wymiarze czasu pracy, co umożliwia łączenie pracy z nauką, czy opieką nad członkami rodziny. zapewnienie i szerokiego dostępu do tanich, wysokiej jakości usług opiekuńczych umożliwiających godzenie obowiązków zawodowych z pełnieniem ról rodzinnych, warunkowanych odpowiednim poziomem rozwoju infrastruktury socjalnej, tak aby obowiązki wobec osób zależnych (dzieci, osób starszych, osób niepełnosprawnych) nie wiązały się z długą przerwą w zatrudnieniu i utratą kwalifikacji. 2. Wzmocnienie potencjału nowoczesnych kadr dla gospodarki opartej na wiedzy, poprzez takie działania jak: dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb makroregionalnego rynku pracy - wzmacnianie współpracy między szkołami zawodowymi, uczelniami wyższymi a sektorem przedsiębiorstw, poprawa efektywności systemu doradztwa zawodowego, tak aby kwalifikacje pracowników oraz osób poszukujących, pracy odpowiadały oczekiwaniom pracodawców. promocja postaw przedsiębiorczych i wsparcie dla inkubatorów przedsiębiorczości, w tym akademickiej (podjęcie działań, mających na celu wzmocnienie potencjału przedsiębiorczego mieszkańców Polski Wschodniej ma zwiększyć ich skłonność do podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej i tworzenia nowych miejsc pracy, zwiększających chłonność makroregionalnego rynku pracy). Wzmocnienie kapitału ludzkiego stanowi warunek konieczny poprawy produktywności. Działania realizowane w tym zakresie powinny uwzględniać specyfikę gospodarczą makroregionu i rozwijać umiejętności i kwalifikacje o charakterze priorytetowym w kontekście skutecznego wzmacniania przewag konkurencyjnych Polski Wschodniej oraz zwiększania atrakcyjności makroregionalnego rynku pracy dla wysoko wykwalifikowanych specjalistów, co będzie przeciwdziałało obserwowanemu niekorzystnemu zjawisku drenażu mózgów oraz skłaniało rezydentów spoza makroregionu do osiedlania się na tym obszarze. Wysoko wykwalifikowana kadra będzie również stanowiła zachętę dla inwestorów zewnętrznych do angażowania środków w makroregionie. Zestawienie efektów działań w ramach realizacji Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 można znaleźć w dwóch dokumentach: Informacja o realizacji Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 za rok , 71 Informacja o realizacji Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 za rok 2015, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Departament Programów Ponadregionalnych, Warszawa, kwiecień 2016, (dostęp online): 48

49 Informacja o realizacji Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 za rok Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR) 73 KSRR to rządowa wizja rozwoju polskich regionów do 2020 roku. Określa najważniejsze wyzwania, założenia i cele polityki regionalnej państwa. Wyznacza też zasady i mechanizmy współpracy pomiędzy rządem a samorządami wojewódzkimi. Przyjęcie KSRR przez rząd 13 lipca 2010 r. otworzyło drogę do zmiany modelu polskiej polityki regionalnej na bardziej nowoczesny i skuteczny 74. Założony w analizowanej strategii strategiczny cel polityki regionalnej to: Efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju - wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Do realizacji tego celu mają przyczyniać się trzy następujące cele polityki regionalnej do 2020 roku: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów ( konkurencyjność ). 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych ( spójność ). 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie ( sprawność ). Uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że realizacja celów przyjętych w strategii przełoży się (głównie pośrednio) na możliwości aktywizacji NEET. Można również wskazać przykłady działań bezpośrednio związane z aktywizacją zawodową. Przykładowo w ramach wsparcia dla procesów rozwojowych i restrukturyzacyjnych wobec obszarów wiejskich działania koncentrować maja się m.in. w obszarze zwiększania możliwości zatrudnienia poprzez zwiększenie mobilności zawodowej i przestrzennej grup mieszkańców obszarów wiejskich, które odeszły bądź chciałyby odejść z rolnictwa, a napotykają problemy na rynku pracy z powodu braku wykształcenia i kwalifikacji. Służyć ma temu bezpośrednie wsparcie ukierunkowane na rozwój przedsiębiorczości osób odchodzących z rolnictwa bądź zamierzających zdywersyfikować swoje źródła utrzymania np. poprzez agroturystykę, czy przedsiębiorczość opartą na wykorzystaniu dziedzictwa kulinarnego. Działania z zakresu przedsiębiorczości, powiększania umiejętności, doradztwa zawodowego, szkoleń, zmian kwalifikacji itp. będą prowadzone w uzupełnieniu do zwiększania dostępu do usług i dóbr publicznych o podstawowym znaczeniu rozwojowym takich jak edukacja, zdrowie, transport publiczny, usługi komunalne. Zwiększanie możliwości zatrudnienia mieszkańców obszarów wiejskich odbywać się będzie również poprzez podnoszenie ich dostępu do szkół wyższych np. poprzez stypendia, a także zwiększanie oferty edukacji wyższej w miastach subregionalnych. Z kolei w ramach działań ukierunkowanych na budowę podstaw konkurencyjności województw założono prowadzenie działań umożliwiających rozwój kapitału intelektualnego, w tym kapitału ludzkiego i społecznego. Związane ma to być z edukacją oraz adaptacją do zmian 72 Informacja o realizacji Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 za rok 2014, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Departament Programów Ponadregionalnych, Warszawa, kwiecień 2015, (dostęp online): 73 Analiza na podstawie: Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 13 lipca 2010, (dostęp online):

50 gospodarczych, a także z przeciwdziałaniem negatywnym zjawiskom społecznym takim jak m. in. bezrobocie czy wykluczenie społeczne. Działania, odpowiadające na wyzwania regionalnych rynków pracy, będą adresowane do całego województwa, zgodnie ze specyfiką i potrzebami, które mają różny charakter w zależności od danego obszaru geograficznego. W ośrodkach wojewódzkich mimo tego, że charakteryzują się one najwyższymi odsetkami ludności z wykształceniem wyższym, dla pełnego wykorzystania ich potencjałów i dynamicznego rozwoju opartego na innowacji potrzeba dalszych, zintegrowanych działań dla rozwijania wysoko kwalifikowanych zasobów pracy. Polityka regionalna wobec zasobów ludzkich w tych ośrodkach skupiać się będzie na podnoszeniu jakości i efektywności kształcenia w wiodących ośrodkach akademickich w zakresie nauk stosowanych. Wspierane będą przedsięwzięcia dotyczące przyciągania i rozwoju kadr naukowych na najwyższym poziomie oraz uczestnictwa w międzynarodowej wymianie wiedzy. Polityka regionalna dąży do kształcenia w nich specjalistów klasy światowej i europejskiej na kierunkach związanych z najbardziej nowoczesnymi branżami i specjalnościami regionalnymi. Będzie ona także wspierać działania na rzecz szkolnictwa zawodowego oraz rozwoju uczenia się dorosłych. W ramach polityki regionalnej w zakresie uczenia się dorosłych położony zostanie nacisk na uczenie się, zarówno w ujęciu formalnym jak i pozaformalnym. Rozwój szkolnictwa zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się dorosłych, jako ważnych elementów polityki na rzecz rozwoju uczenia się przez całe życie nie stanowi celu polityki regionalnej, lecz jeden z jej instrumentów, przyczyniający się do realizacji celu strategicznego KSRR w zakresie wzrostu i zatrudnienia. Rozwój kapitału ludzkiego w regionach odbywał się będzie przez inwestowanie w cały obszar uczenia się przez całe życie, tj. uczenie się obywateli w różnych formach, miejscach i okresach życia i wyrównywanie szans przy uwzględnieniu procesów demograficznych. Ponadto dla lepszego wykorzystania zasobów pracy w ośrodkach wojewódzkich i ich otoczeniu wspierane będą również przedsięwzięcia służące wydłużaniu aktywności zawodowej i zwiększaniu mobilności zawodowej (w tym telepraca). Działania dotyczące zasobów ludzkich obejmą ponadto stałe podnoszenie umiejętności na poziomie światowych standardów w zakresie technologii, zarządzania, organizacji pracy i współpracy. W ośrodkach regionalnych polityka regionalna wobec zasobów ludzkich dąży do wspierania szkolnictwa wyższego na rzecz zwiększania jakości kształcenia specjalistów, zwłaszcza w dziedzinach związanych z regionalnymi specjalizacjami, w oparciu o prognozowane zapotrzebowanie na poziomie regionalnym. Uzupełnieniem tych działań będzie rozwój społecznych i kulturowych postaw dla podniesienia gotowości do akceptacji innowacji. Wspierane będą także przedsięwzięcia w zakresie podnoszenia kwalifikacji, w tym rozwijanie kształcenia się przez całe życie, szczególnie w sektorze usług oraz zaawansowanego przemysłu. W ramach wzmacniania spójności w układzie krajowym ważnym kierunkiem działań w tym celu jest rozwój zasobów ludzkich i kapitału społecznego na obszarach o najniższym poziomie i dynamice rozwoju społecznego-spodarczego. Polityka regionalna będzie integrować działania różnych podmiotów, koncentrować je i adresować terytorialnie, szczególnie w zakresie następujących działań: 50 aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy m.in. poprzez poradnictwo, pośrednictwo pracy, szkolenia i przekwalifikowania, prace interwencyjne i inne formy tworzenia miejsc pracy, rozwój ekonomii społecznej, staże i praktyki zawodowe, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, w tym ograniczanie zjawiska ubóstwa, w szczególności wśród dzieci i osób starszych, wsparcie rozwoju przedsiębiorczości (doradztwo, wsparcie i zachęty finansowe, szkolenia),

51 upowszechnianie i poprawa dostępu do edukacji przedszkolnej, poprawa dostępu i podnoszenie jakości edukacji (w tym na poziomie podstawowym, gimnazjalnym, średnim i wyższym, a zwłaszcza kształcenia zawodowego) ukierunkowanej na regionalną specjalizację, współpracę z lokalnymi przedsiębiorstwami, zakładającej staże dla uczniów i absolwentów szkół, wsparcie stypendialne, kierunki zamawiane połączone ze stażami praktycznymi, rozwój kształcenia ustawicznego dorosłych. Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu 75 Analizowana strategia obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety: 1) rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; 2) rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; 3) rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Chcąc określić, gdzie UE chce się znaleźć w roku 2020 Komisja Europejska wytyczyła kilka nadrzędnych, wymiernych celów UE zawartych w analizowanej strategii: zwiększyć stopę zatrudnienia osób w wieku lat z do co najmniej 75%; osiągnąć poziom inwestycji w działalność badawczo-rozwojową równy 3% PKB, przede wszystkim poprzez poprawę warunków inwestowania w B+R przez sektor prywatny i opracowanie nowego wskaźnika umożliwiającego śledzenie procesów innowacji; ograniczyć emisję dwutlenku węgla co najmniej o 20% w porównaniu z poziomem z 1990 r. lub, jeśli pozwolą na to warunki, o 30%, zwiększyć udział odnawialnych źródeł energii w naszym całkowitym zużyciu energii do 20% oraz zwiększyć efektywność wykorzystania energii o 20%; ograniczyć liczbę osób przedwcześnie kończących naukę szkolną do 10% oraz zwiększyć odsetek osób w wieku lat posiadających wyższe wykształcenie do co najmniej 40%; ograniczyć liczbę Europejczyków żyjących poniżej krajowej granicy ubóstwa o 25% poprzez wydobycie z ubóstwa 20 mln osób. W kontekście aktywizacji NEET istotny jest założony w strategii priorytet Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu - gospodarka charakteryzująca się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniająca spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. Rozwój taki oznacza wzmocnienie pozycji obywateli poprzez zapewnienie wysokiego poziomu zatrudnienia, inwestowanie w kwalifikacje, zwalczanie ubóstwa oraz modernizowanie rynków pracy, systemów szkoleń i ochrony socjalnej. Ma topomóc ludziom przewidywać zmiany i radzić sobie z nimi oraz móc budować spójne społeczeństwo. Ważne jest również, aby korzyści ze wzrostu gospodarczego rozkładały się równo w całej Unii zwiększając w ten sposób jej spójność terytorialną. Aby poradzić sobie z problemami starzejącego się społeczeństwa i rosnącej światowej konkurencji, Europa musi w pełni wykorzystać potencjał swojej siły roboczej. W tym celu planowane są działania w takich obszarach jak zatrudnienie, umiejętności, czy walka z ubóstwem. Niezbędna jest 75 Analiza na podstawie: Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Komisja Europejska, Bruksela, , (dostęp online): 51

52 modernizacja i wzmocnienia roli polityki unijnej w obszarze zatrudnienia, edukacji i szkolenia oraz systemów ochrony socjalnej poprzez zwiększenie współczynnika aktywności zawodowej i ograniczenie strukturalnego bezrobocia, jak również zwiększenie poczucia odpowiedzialności społecznej w sektorze biznesu. W tym względzie duże znaczenie ma zapewnienie dostępu do opieki nad dziećmi i innymi osobami pozostającymi na utrzymaniu osób pracujących. Kluczowe jest stosowanie modelu elastycznego rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego (flexicurity) oraz umożliwienie ludziom zdobywania nowych umiejętności w celu przystosowania się do aktualnych warunków i na wypadek ewentualnych zmian w karierze zawodowej. Konieczna jest również walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. W kontekście aktywizacji NEET szczególnie istotne są dwa wskazane w strategii projekty przewodnie. Pierwszy z nich to Młodzież w drodze. Celem tego projektu jest poprawa wyników i podniesienie atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej oraz podniesienie jakości wszystkich poziomów kształcenia i szkolenia w UE, łącząc doskonałość z ideą sprawiedliwości, poprzez wspieranie mobilności studentów i stażystów oraz poprawę sytuacji młodzieży na rynku pracy. Na poziomie UE Komisja Europejska podjęła się: 52 zintegrować i usprawnić działanie europejskich programów w zakresie mobilności, współpracy międzyuczelnianej i badawczej (takich jak Erasmus, Erasmus Mundus, Tempus i Marie Curie) i połączyć je z programami i zasobami krajowymi; zdynamizować program modernizacji szkolnictwa wyższego (programy nauczania, zarządzanie i finansowanie) m.in. poprzez porównywanie wyników uczelni i rezultatów procesu kształcenia w skali globalnej; zbadać możliwości propagowania idei przedsiębiorczości z wykorzystaniem programów mobilności dla młodych specjalistów; działać na rzecz oficjalnego uznania uczenia się nieformalnego i pozaformalnego; zainicjować opracowanie zasad ramowych dotyczących polityki zatrudnienia osób młodych, określających strategię na rzecz zmniejszenia bezrobocia wśród młodzieży. Zasady te, realizowane wspólnie z państwami członkowskimi i partnerami społecznymi, powinny sprzyjać wchodzeniu młodzieży na rynek pracy dzięki stażom, praktykom i innym metodom zdobywania doświadczenia zawodowego takim jak program Twoja pierwsza praca z EURESem mający na celu zwiększenie możliwości zatrudnienia młodzieży poprzez sprzyjanie mobilności na terenie UE. Na poziomie krajowym państwa członkowskie będą musiały: zapewnić odpowiedni poziom inwestycji w systemy kształcenia i szkolenia na wszystkich szczeblach; poprawić rezultaty procesu kształcenia, uwzględniając kluczowe kompetencje i dążąc do ograniczenia liczby osób przedwcześnie kończących naukę szkolną; zwiększyć otwartość i znaczenie systemów kształcenia poprzez utworzenie krajowej struktury kwalifikacji i lepsze łączenie rezultatów procesu kształcenia z potrzebami rynku pracy; ułatwić młodzieży wchodzenie na rynek pracy poprzez zintegrowane działania obejmujące m.in. udzielanie informacji, doradztwo i staże. Kolejny ważny w kontekście NEET projekt przewodni analizowanej strategii to Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia. Jego celem jest stworzenie warunków do unowocześnienia rynków pracy oraz zapewnienie trwałości naszych modeli społecznych. Oznacza to wzmocnienie pozycji obywateli poprzez umożliwienie im zdobywania nowych umiejętności. Dzięki temu obecni i przyszli pracownicy mogli przystosować się do nowych warunków i ewentualnej

53 zmiany kariery, aby ograniczyć bezrobocie i podnieść wydajność siły roboczej. Na poziomie UE Komisja Europejska podejmuje się: opracować i zrealizować, wraz z europejskimi partnerami społecznymi, drugi etap programu flexicurity, aby znaleźć metody lepszego radzenia sobie z transformacją gospodarczą oraz walczyć z bezrobociem i zwiększyć poziom aktywności zawodowej; dostosować ramy prawne, zgodnie z zasadami inteligentnych regulacji, do zmieniających się modeli organizacji oraz do nowych zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy; ułatwiać i wspierać mobilność siły roboczej w UE oraz lepiej dopasowywać popyt i podaż na rynku pracy przy odpowiednim wsparciu finansowym funduszy strukturalnych, a szczególnie EFSwspierać dalekowzroczną i kompleksową politykę migracji zarobkowej, która umożliwiałaby elastyczne zaspokajanie potrzeb rynku pracy; zwiększyć potencjał partnerów społecznych i w pełni wykorzystywać możliwości dialogu społecznego do rozwiązywania problemów na wszystkich poziomach, a także wspierać ściślejszą współpracę między instytucjami zajmującymi się rynkiem pracy, m.in. publicznymi służbami zatrudnienia w państwach członkowskich; zainicjować opracowanie strategicznych ram prawnych dotyczących współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia z udziałem wszystkich zainteresowanych podmiotów. Wynikiem tych działań powinno być przede wszystkim wdrożenie zasad uczenia się przez całe życie, m.in. poprzez elastyczne ścieżki edukacyjne w różnych sektorach i na różnych poziomach kształcenia i szkolenia oraz zwiększanie atrakcyjności kształcenia i szkolenia zawodowego; zapewnić zdobywanie i uznawanie kompetencji koniecznych do kontynuowania nauki i na rynku pracy w toku kształcenia ogólnego, zawodowego, wyższego i kształcenia dorosłych, a także opracować europejskie zasady ramowe dotyczące umiejętności, kompetencji i zawodów. Na poziomie krajowym państwa członkowskie będą musiały: zrealizować własne ścieżki w zakresie flexicurity zgodnie z uzgodnieniami Rady Europejskiej, aby zmniejszyć segmentację rynku pracy oraz ułatwiać zmianę oraz pogodzenie życia zawodowego i rodzinnego; analizować i regularnie monitorować skuteczność działania systemów podatkowych i systemów świadczeń, tak aby praca była opłacalna (ze szczególnym uwzględnieniem osób o niskich kwalifikacjach): usuwać przeszkody zniechęcające do prowadzenia działalności gospodarczej; wspierać nowe sposoby utrzymania równowagi między życiem zawodowym a prywatnym; wspierać aktywność osób starszych; zwiększyć równouprawnienie płci; wdrażać europejskie ramy kwalifikacji poprzez opracowanie krajowych ram kwalifikacji; zapewnić zdobywanie i uznawanie kompetencji koniecznych do kontynuowania nauki i na rynku pracy w toku kształcenia ogólnego, zawodowego, wyższego i kształcenia dorosłych, w tym także w toku uczenia się pozaformalnego i nieformalnego; utworzyć partnerstwo przedstawicieli świata edukacji i szkoleń oraz przedstawicieli rynku pracy, przede wszystkim włączając partnerów społecznych do planowania potrzeb w zakresie kształcenia i szkolenia. 53

54 Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii Europa Aktualizacja 2016/2017 (KPR 2016/2017) 76 Podstawowym instrumentem realizacji strategii Europa 2020 przez państwa członkowskie są corocznie aktualizowane Krajowe Programy Reform (KPR). Pierwszym, wyjściowym dokumentem był Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii Europa 2020, przyjęty przez Radę Ministrów 26 kwietnia 2011 r. Określono w nim, jak Polska w perspektywie do roku 2020 będzie realizować zobowiązania podjęte w zakresie pięciu wiodących celów strategii Europa 2020, uwzględniając specyficzne krajowe uwarunkowania. Polska zadeklarowała osiągnięcie w 2020 r. następujących wartości w zakresie pięciu wiodących celów strategii: wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lat na poziomie 71%; poziom nakładów na badania i rozwój (B+R) w wysokości 1,7% PKB; zmniejszenie zużycia energii pierwotnej do poziomu ok. 96 Mtoe; zmniejszenie do 4,5% odsetka osób wcześnie porzucających naukę oraz zwiększenie do 45% odsetka osób z wykształceniem wyższym w wieku lat; obniżenie o 1,5 mln liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Wskazane cele krajowe nadal pozostają aktualne. Bieżące wartości wskaźników sugerują, że Polska generalnie jest na ścieżce realizacji swych celów, aczkolwiek stopień tej realizacji jest różny. Główne działania dotyczące rynku pracy zaplanowane w KPR 2016/2017 na lata są: Ograniczenie skali stosowania umów cywilnoprawnych w zatrudnieniu. Realizacja GdM w Polsce. Zapewnienie powszechności wychowania przedszkolnego. Zwiększenie dostępności opieki nad dziećmi do lat 3. Wspieranie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy. Wspieranie zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Poprawa międzysektorowej mobilności pracowników. Ograniczenie nielegalnego zatrudnienia poprzez zmniejszenie skali zjawiska zatrudniania pracowników bez uprzedniego zawarcia z nimi umowy o pracę na piśmie lub bez uprzedniego potwierdzenia im na piśmie podstawowych warunków zatrudnienia. Zgodnie z KPR 2016/2017 głównymi wyzwaniami w obszarze edukacji pozostają: poprawa dostępności form wczesnej edukacji i opieki, w tym edukacji przedszkolnej; lepsze dostosowanie kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy; poprawa jakości edukacji; opieranie polityki edukacyjnej na kompleksowej i spójnej strategii uczenia się przez całe życie, ze szczególnym uwzględnieniem poprawy w zakresie upowszechnienia uczenia się dorosłych. Kluczowe działania zaplanowane na lata , które mają pomóc w rozwiązaniu problemów z edukacją w kontekście rynku pracy: 1. Wdrażanie i rozwój Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, co przyczyni się do: ułatwienia tworzenia i aktualizowania kwalifikacji zgodnie z potrzebami rynku pracy; uproszczenia dostępu do informacji o kwalifikacjach; ułatwienia mobilności pracowników na rynku pracy. 76 Analiza na podstawie: Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii Europa Aktualizacja 2016/2017, Przyjęty przez Radę Ministrów 26 kwietnia 2016 r., (dostęp online): 54

55 2. Wypracowanie modeli i wsparcie procesów modernizujących system szkolnictwa wyższego dl poprawy jakości kształcenia oraz zwiększenia znaczenia jego praktycznych elementów m.in. poprzez: stworzenia modelu praktyk zawodowych w Państwowych Wyższych Szkołach Zawodowych dla profili praktycznych; wsparcie kształtowania wśród studentów kompetencji najbardziej pożądanych na rynku pracy; wypracowanie i wdrożenie wzorcowych modeli kształcenia na studiach doktoranckich, wraz z propozycją programów studiów; wdrożenie centralnego systemu monitorowania karier zawodowych absolwentów z wykorzystaniem zanonimizowanych danych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych; podniesienie jakości usług świadczonych przez Akademickie Biura Karier oraz inne jednostki uczelni wspomagające studentów we wchodzeniu na rynek pracy. 3. Wsparcie współpracy szkół z pracodawcami w celu pozyskania szerokiego grona interesariuszy oraz ich zaangażowania w działania służące dostosowywaniu kształcenia do potrzeb rynku pracy. Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na lata (KPDZ/ ) 77 KPDZ/ został przyjęty w drodze Uchwały nr 28/2015 Rady Ministrów z dnia 10 marca 2015 r. w sprawie Krajowego Planu Działań na rzecz Zatrudnienia na lata Cel ogólny KPDZ/ to zwiększenie wskaźnika zatrudnienia ogółem (do 68,l% w 2017 r. - dla osób w przedziale wieku lata). Realizacji tego celu sprzyjać będzie osiągnięcie celów dodatkowych, którymi są: zmniejszenie stopy bezrobocia ogółem, zwiększenie wskaźnika aktywności zawodowej. Wszystkie cele będą realizowane za pomocą działań kierunkowych zgrupowanych w dwóch obszarach priorytetowych, którymi są: zwiększenie efektywności zarządzania rynkiem pracy w celu wsparcia wzrostu zatrudnienia, zwiększenie adaptacyjności na rynku pracy. Cele KPDZ/ będą realizowane w obrębie następujących działań kierunkowych: 1. rozwijanie innowacyjnych polityk rynku pracy, 2. wspieranie tworzenia partnerstw na rzecz zatrudnienia na poziomie lokalnym, 3. sięganie po niewykorzystane zasoby na rynku pracy (bierni zawodowo, ukryte bezrobocie na wsi) oraz uzupełnienie istniejących niedoborów na rynku pracy poprzez imigrację zarobkową, 4. wspieranie mobilności i zatrudnialności pracowników na rynku pracy, 5. wspieranie systemu edukacji zawodowej, ustawicznej oraz uczenia się przez całe życie, 6. wspieranie osób zaliczanych do grup defaworyzowanych na rynku pracy (osoby młode, kobiety, osoby w wieku 50+, grupa NEET, rodzice z małymi dziećmi, osoby niepełnosprawne, 7. wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy, zwłaszcza w sektorach gospodarczych o wysokim potencjale wzrostu zatrudnienia oraz sektorze ekonomii społecznej. W kontekście problematyki niniejszej analizy kluczowe znaczenie ma zadanie 6.16 przewidziane do realizacji w ramach KPDZ/ przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu 77 Analiza na podstawie: Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na lata , Warszawa, 2015, (dostęp online): 55

56 młodzieży i aktywizacja osób młodych na rynku pracy z uwzględnieniem młodzieży z grupy NEET. Ma ono na celu poprawę sytuacji osób młodych w wieku lat zagrożonych wykluczeniem społecznym (w tym młodzieży z grupy NEET). Dla jego realizacji planowane są następujące działania w zakresie rynku pracy dla młodzieży: realizacja przez IRP usług pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego dla młodzieży; intensyfikacja działań kierowanych do młodzieży biernej zawodowo i społecznie poprzez udzielanie wsparcia dopasowanego do potrzeb klienta i umożliwiającego większą niż dotychczas indywidualizację pracy; rozwój usług informacyjnych dotyczących rynku pracy dla młodzieży poprzez działalność Elektronicznego Centrum Aktywizacji Młodzieży wykorzystującego nowoczesne technologie teleinformatyczne; rozwój w aspekcie technicznym i merytorycznym usług Centrum Informacyjno- Konsultacyjnego Służb Zatrudnienia Zielona Linia w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby klientów. Dla osiągniecia wyznaczonego celu przewidziano również realizację projektów współfinansowanych z UE w ramach EFS: kontynuacja w projektów systemowych w ramach GdM adresowanych do grupy NEET; Pomysł na siebie ; Równi na rynku pracy ; kolejne projekty systemowe adresowane do młodzieży zagrożonej marginalizacją społeczną w ramach PO WER ; projekty o zasięgu regionalnym w ramach GdM; realizacja projektów innowacyjnych i ponadnarodowych w ramach PO WER Dzięki realizacji omówionych działań przewidywane są następujące efekty w zakresie rynku pracy: objęcie ok. 220 tys. młodych osób rocznie usługami pośrednictwa pracy i ok. 640 tys. usługami poradnictwa zawodowego, w tym ok. l00 tys. przedstawicieli grupy NEET rocznie; usprawnienie przepływu informacji o ofercie OHP dla młodzieży; wzrost wykorzystania różnych kanałów informacyjnych i komunikacji przez Centrum Informacyjno-Konsultacyjnego Służb Zatrudnienia Zielona Linia, w tym wzrost liczby osób korzystających z serwisu powroty.gov.pl. Prognozuje się również osiągnięcie następujących efektów w zakresie realizacji projektów współfinansowanych z UE w ramach EFS: poprawa sytuacji 1350 osób młodych w wieku lat z grupy NEET poprzez przywrócenie ich do nauki, szkolenia zawodowe, uzyskanie kwalifikacji zawodowych bądź zatrudnienie; poprawa sytuacji 5400 osób młodych w wieku lata z grupy NEET poprzez zwiększenie ich mobilności zawodowej i społecznej oraz zdolności do zatrudnienia; nabycie, podwyższenie lub zmiana kwalifikacji zawodowych przez 5160 osób w wieku lata z grupy NEET; podjęcie zatrudnienia lub założenie własnej działalności gospodarczej przez 1200 uczestników działań; aktywizacja społeczno-zawodowa 1200 osób poprzez podjęcie kształcenia/szkolenia lub udziału w kursach prowadzących do uzyskania kwalifikacji lub zatrudnienia/samozatrudnienia. 56

57 3.2. Regionalne dokumenty strategiczne Regionalne inteligentne specjalizacje województwa świętokrzyskiego w kontekście aktywizacji młodzieży Problematykę regionalnych inteligentnych specjalizacji województwa świętokrzyskiego omawiają dwa dokumenty, które można znaleźć w Serwisie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego: 1. Strategia Badań i Innowacyjności (RIS3). Od absorpcji do rezultatów - jak pobudzić potencjał województwa świętokrzyskiego Uszczegółowienie Inteligentnych Specjalizacji Województwa Świętokrzyskiego 78. Strategia Badań i Innowacyjności (RIS3). Od absorpcji do rezultatów - jak pobudzić potencjał województwa świętokrzyskiego Na potrzeby absorpcji środków z UE na innowacje w województwie świętokrzyskim opracowało nowe ramy polityki innowacji. Ramy te zawierają strategię badań i innowacji, opartą o opracowaną przez Komisję Europejską koncepcję inteligentnej specjalizacji (zwaną w skrócie strategią RIS3), która wyznacza priorytety rozwoju innowacji. Wybór inteligentnych specjalizacji ma być sposobem na bardziej efektywne wydawanie środków publicznych oraz skoncentrowanie działań na wybranych priorytetach tak, aby zwiększyć wpływ sektora B+R i innowacji na istniejące przewagi konkurencyjne. Zgodnie z celem strategicznym RIS3 do roku 2020 w województwie świętokrzyskim zapanuje kultura sprzyjająca innowacjom, przedsiębiorczości i konkurencyjności, która pomoże stworzyć nowe i trwałe miejsca pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz wesprze wzrost gospodarczy, który będzie szybszy niż średnia krajowa. Ten cel strategiczny zostanie zrealizowany w oparciu o konkretne i mierzalne cele operacyjne tj.: 1. Obszary gospodarki województwa wybrane w procesie inteligentnej specjalizacji osiągają roczny wzrost przychodów na poziomie co najmniej o 20% wyższym niż średnia w danym obszarze w Polsce. 2. Masa krytyczna jednostek B+R jest nastawiona na transfer wiedzy - minimum 25% przychodów tych jednostek będzie pochodzić z komercjalizacji działalności badawczonaukowej. 3. Publiczne i prywatne organizacje otoczenia biznesu są zdolne do udzielania wysokiej klasy wsparcia związanego z rzeczywistymi potrzebami przedsiębiorstw zaangażowanych w realizację strategii na rzecz inteligentnej specjalizacji. Efekty działalności tych organizacji są mierzone przy pomocy kluczowych wskaźników realizacji, a co najmniej połowa ich budżetów pochodzi z działalności rynkowej. 4. Województwo jest postrzegane jako model w tworzeniu i wdrażaniu strategii inteligentnej specjalizacji Analiza na podstawie: Strategia Badań i Innowacyjności RIS3. Od absorpcji do rezultatów - jak pobudzić potencjał województwa świętokrzyskiego , UM Kielce w 2014, (dostęp online): 57

58 Warto podkreślić, że cel strategiczny RIS3 akcentuje potrzebę kreowania nowych i trwałych miejsc pracy, które są niezbędne do aktywizacji zawodowej NEET. Co więcej podkreśla, że te miejsca pracy mają być głównie adresowane do wysoko wykwalifikowanych pracowników. Oznacza to zatem konieczność uwzględnienia w ramach działań ukierunkowanych na aktywizację NEET zaangażowania młodych osób należących do tej kategorii w intensywny rozwój kompetencji. RIS3 stanowi integralną część porządku strategicznego wyznaczonego przez Strategię Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego (SRWŚ) do roku SRWŚ wyznacza główne kierunki rozwoju województwa i wskazuje na istniejące ekonomiczne potencjały. Celem RIS3 jest dalsze rozwinięcie tych potencjałów poprzez wybranie inteligentnych specjalizacji, które pozwolą na zwiększenie efektywności wsparcia publicznego udzielanego dla rozwoju innowacji związanych z nowymi technologiami oraz z nowymi sposobami wykorzystania siły roboczej, organizacji procesu produkcji czy marketingu i w rezultacie przyspieszenie rozwoju gospodarczego. RIS3 ma być głównym instrumentem transformacji społeczno-gospodarczej województwa świętokrzyskiego. Koncepcja inteligentnej specjalizacji jest kluczowym narzędziem, które ma spotęgować rozwój oparty na innowacjach oraz napędzać społeczno-gospodarczą transformację województwa. W RIS3 można znaleźć szereg informacji istotnych w kontekście sytuacji osób młodych na rynku pracy. W ramach analizy SWOT Województwa Świętokrzyskiego wśród słabych stron (aspekty wewnętrzne związane z regionem) zaakcentowano, m.in. że: kręgi biznesowe wskazują na nieadekwatny potencjał kapitału ludzkiego - absolwenci rodzimych uczelni nie spełniają oczekiwań rynku pracy, a poza tym wiele młodych osób wyjeżdża z regionu, obecna jest także groźba ukrytego bezrobocia w sektorze rolniczym o niskiej produktywności (sektor tradycyjny). W RIS3 dostrzega się potrzebę wsparcia osób zainteresowanych rozpoczęciem działalności gospodarczej. Wspierane ma być jednak nie tylko tworzenie nowych przedsiębiorstw (start-upów) lecz również ogólnie wspierana ma być przedsiębiorczość. Co istotne wsparcie to ma mieć nie tylko charakter finansowy. Region ma bowiem osiągnąć status lidera w zakresie jakości klimatu dla biznesu. Działania proprzedsiębiorcze mogą pomóc osobom młodym w samozatrudnieniu, a tym samym opuszczeniu grupy NEET. Uszczegółowienie Inteligentnych Specjalizacji Województwa Świętokrzyskiego 80 Analizowany dokument jest istotny w kontekście przedmiotu niniejszej analizy, ponieważ szczegółowo omawia zakres oraz specyfikę głównych inteligentnych specjalizacji województwa świętokrzyskiego: przemysł metalowo-odlewniczy, zasobooszczędne budownictwo, turystyka zdrowotna i prozdrowotna, nowoczesne rolnictwo i przetwórstwo spożywcze, a także horyzontalnych inteligentnych specjalizacji województwa świętokrzyskiego: 80 Uszczegółowienie Inteligentnych Specjalizacji Województwa Świętokrzyskiego, (dostęp online): 4MAM&url=http%3A%2F%2Fwww rpo-swietokrzyskie.pl%2Fdowiedz-sie-wiecej-o-programie%2Fzapoznaj-sie-zprawem-i-dokumentami%2Fdokumenty-regionalne%2Fzapisz%2F682-uszczegolowienie-inteligentnych-specjalizacjiwojewodztwa-swietokrzyskiego-pdf%2F16%2F210&usg=AFQjCNE-4F6Fd6TeHis7P_U5Ge8nJs9lwg&cad=rja 58

59 technologie informacyjno-komunikacyjne, branża targowo-kongresowa, zrównoważony rozwój energetyczny. Wiedza zawarta w analizowanym dokumencie stanowi wskazówkę, co do kierunku rozwoju kompetencji NEET zainteresowanych aktywizacją zawodową. Można bowiem domniemywać, że dzięki wsparciu ze środków unijnych rozwój przedsiębiorstw, których profil działalności wpisuje się w inteligentne specjalizacje regiony świętokrzyskiego zostanie zdynamizowany. To z kolei powinno przełożyć się na wzrost poziomu zatrudnienia w tych przedsiębiorstwach. Jest to niewątpliwie szansa dla młodych ludzi na opuszczenie grupy NEET. Niezbędne jest jednak niezwłoczne podjęcie działań pozwalających na dopasowanie profilu kompetencji NEET do potrzeb przedsiębiorstw reprezentujących inteligentne specjalizacje województwa świętokrzyskiego. Powinno to umożliwić NEET odpowiedzenie na przyszły zwiększony popyt na pracę ze strony tych przedsiębiorstw. Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku 81 Aktualna wersja analizowanej strategii została zatwierdzona na mocy uchwały nr XXXIII/589/13 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 16 lipca 2013 r. w sprawie przyjęcia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku Zgodnie z wizją zawartą w tej strategii Świętokrzyskie to region zasobny w kapitał i gotowy na wyzwania. Z kolei misją strategii jest pragmatyczne dążenie do najpełniejszego i innowacyjnego wykorzystania przewag i szans, odwrócenia niekorzystnych tendencji demograficznych oraz podniesienia jakości życia mieszkańców przy jednoczesnej dbałości o stan środowiska. Na potrzeby analizowanej strategii przyjęto sześć następujących celów strategicznych: 1. Koncentracja na poprawie infrastruktury regionalnej. 2. Koncentracja na kluczowych gałęziach i branżach dla rozwoju gospodarczego regionu. 3. Koncentracja na budowie kapitału ludzkiego i bazy dla innowacyjnej gospodarki. 4. Koncentracja na zwiększeniu roli ośrodków miejskich w stymulowaniu rozwoju gospodarczego regionu. 5. Koncentracja na rozwoju obszarów wiejskich. 6. Koncentracja na ekologicznych aspektach rozwoju regionu. Dla realizacji powyższych celów strategicznych sformułowano cele operacyjne. W kontekście przedmiotu niniejszej analizy kluczowe znaczenie ma kilka z nich. Pierwszy z nich to poprawa infrastruktury społecznej i usług publicznych, czyli wzrost kapitału społecznego, wsparcie zatrudnienia i wyższa jakość życia w regionie. W kontekście realizacji tego celu kluczową rolę odgrywa dynamiczny rozwój gospodarczy, generujący popyt na siłę roboczą. Stąd też główne znaczenie dla poprawy sytuacji na rynku pracy i warunków materialnych ludności odgrywają te elementy strategii, które odnoszą się wprost do stymulowania działalności gospodarczej i pełnego uwalniania gospodarczych potencjałów regionu. Powinno się zatem usprawniać funkcjonowanie instytucji pomagających w efektywnym łączeniu podażowej i popytowej strony rynku pracy. Co więcej należy skoncentrować uwagę i dostępne możliwości finansowe na wsparciu ludzi młodych w zakresie zdobywania pracy (nie tylko pierwszej) oraz wspieraniu ich przedsiębiorczości i zdolności do tworzenia nowych miejsc pracy, również z wykorzystaniem Internetu pozwalającego na pracę zdalną. Należy również pomagać młodym ludziom w nabywaniu kompetencji społecznych, tak 81 Analiza na podstawie: Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku, Kielce, lipiec 2013, (dostęp online): 59

60 cenionych na rynku pracy, np. poprzez wolontariat czy system praktyk. Wysokie bezrobocie wśród najmłodszych uczestników rynku pracy oraz duży odsetek osób biernych zawodowo generują bowiem bardzo wysokie długookresowe straty dla gospodarki województwa świętokrzyskiego i jawią się jako jeden z najważniejszych problemów społecznych. Kolejny istotny cel operacyjny zawarty w analizowanej strategii to sprzyjanie kumulowaniu kapitału ludzkiego, czyli zdrowi, kreatywni i wykształceni ludzie jako podstawa myślenia o pomyślnej przyszłości. Zatrzymanie młodych ludzi w regionie, bądź ich powrót po odbyciu studiów i zdobyciu doświadczenia poza województwem, jest zadaniem kluczowym, którego powodzenie zależy przede wszystkim od efektywności realizacji strategii w zakresie stymulowania rozwoju gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. W ramach realizacji analizowanego celu należy też dążyć do utworzenia Specjalnej Strefy Demograficznej jako instrumentu przeciwdziałania negatywnym tendencjom demograficznym. W ramach tej strefy przewiduje się działania kierowane przede wszystkim do rodzin, uwzględniające m.in. tworzenie nowych oraz wsparcie istniejących miejsc pracy, poprawę systemu edukacji i opieki nad dziećmi oraz rozwój usług dla osób starszych. Realizacja analizowanego celu operacyjnego powinna obejmować m.in.: wprowadzanie i promowanie elastycznych form zatrudnienia; umiejętne profilowanie wykształcenia, z naciskiem na kierunki ścisłe; poprawę jakości kształcenia na wszystkich poziomach edukacji i wzrost prestiżu regionalnych uczelni; uczynienie ze sfery edukacji zasadniczego czynnika rozwoju regionu; koncentrację na eliminacji strukturalnych niedopasowań na rynku pracy; wspieranie, poprawę dostępności i wzrost efektywności kształcenia ustawicznego; propagowanie, szczególnie wśród młodych mieszkańców regionu, wolontariatu i innych form aktywności społecznej i obywatelskiej, umożliwiających podniesienie kompetencji społecznych, budowę więzi ze swoim regionem oraz zdobycie pierwszego doświadczenia. Kolejny ważny cel operacyjny analizowanej strategii zakłada tworzenie sprzyjających warunków dla przedsiębiorczości, w tym przede wszystkim w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, czyli dla podmiotów, które finalnie decydują o innowacyjności. Poprawa warunków funkcjonowania przedsiębiorczości ma pozytywny wpływ na rynek pracy zatem należy: stymulować rozwój przedsiębiorczości akademickiej (m.in. firm typu spin out i spin off); rozwijać odpowiednio sprofilowane szkolnictwo zawodowe; wspierać rozwój efektywnych instytucji otoczenia biznesu (w tym funduszy poręczeniowych, pożyczkowych, zalążkowych i podwyższonego ryzyka); tworzyć platformy informatyczne dla firm umożliwiające kreowanie powiązań sieciowych pomiędzy przedsiębiorcami; sprawować opiekę proinwestycyjną; przygotowywać atrakcyjne tereny inwestycyjne; wspierać komercjalizację wynalazków naukowych. Na potrzeby analizowanej strategii opracowano analizę SWOT województwa świętokrzyskiego. Co ważne do słabych stron regionu zaliczono wysoki poziom bezrobocia. Wśród regionalnych zagrożeń wskazano natomiast na: pojawianie się obszarów gospodarczej zapaści, wysokiego bezrobocia oraz patologii związanej z bezrobociem długotrwałym, 60

61 utrzymujące się zjawisko bezrobocia ukrytego - przede wszystkim w południowej części regionu. Strategia Polityki Społecznej Województwa Świętokrzyskiego na lata Misją analizowanej strategii jest włączenie wszystkich mieszkańców, rodzin i podmiotów województwa do działań na rzecz trwałego rozwoju, poprawy jakości życia, zmniejszenia skali problemów społecznych, a także ich łagodzenia. Z kolei cele strategiczne to: 1. Minimalizacja obszarów wykluczenia społecznego. 2. Kompleksowe działania na rzecz integracji społecznej oraz aktywizacji osób niepełnosprawnych. 3. Efektywny system polityki społecznej. 4. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów wynikających z uzależnień od środków psychoaktywnych. 5. Wzmocnienie kapitału społecznego mieszkańców województwa świętokrzyskiego. Generalnie realizacja wszystkich celów strategicznych przyjętych na potrzeby analizowanej strategii powinna się przyczynić do zmniejszenia liczebności aktualnej grupy NEET. Co więcej planowane działania mogą spowodować, że napływ osób młodych do tej grupy zostanie ograniczony. Aktywizacji zawodowej NEET sprzyja bowiem rozwiązywanie problemów społecznych dotyczących młodych ludzi oraz ich bliskich. Warto dodać, że zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U Nr 64 poz. 593) pomocy społecznej udziela się (po spełnieniu kryterium dochodowego) osobom i rodzinom w szczególności z powodu: ubóstwa; sieroctwa; bezdomności; bezrobocia; niepełnosprawności; długotrwałej lub ciężkiej choroby; przemocy w rodzinie; potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi; potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy; trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; alkoholizmu lub narkomanii; zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; klęski żywiołowej lub ekologicznej Analiza na podstawie: Strategii Polityki Społecznej Województwa Świętokrzyskiego na lata , Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, (dostęp online): 5oKHazdAcQQFggkMAA&url=https%3A%2F%2Fbip.sejmik.kielce.pl%2Fdownload%2F44317-strategia%2F148-regionalny- osrodek-polityki-spolecznej%2f3931-strategia-polityki-spolecznej-wojewodztwa-swietokrzyskiego-na-lata html&usg=afqjcnelrksen4fw3vstoej5uvniuzhd1w 61

62 Spośród celów operacyjnych analizowanej strategii bezpośrednio związane z aktywizacją zawodową są następujące: 1. Kształtowanie wizerunku osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Przykładowe kierunki działań: Opracowanie i wdrażanie lokalnych programów oraz prowadzenie szkoleń i warsztatów na rzecz integracji i aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie działań na rzecz aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. 2. Współpraca jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z instytucjami rynku pracy na rzecz reorientacji struktury społeczno-zawodowej. Przykładowe kierunki działań: Podejmowanie współpracy i działań skierowanych do osób zatrudnionych w rolnictwie celem ich przebranżowienia oraz podniesienia kwalifikacji zawodowych. Wspieranie współpracy w celu doskonalenia i aktualizacji umiejętności zawodowych bezrobotnych klientów pomocy społecznej. Promowanie pracy socjalnej z osobami bezrobotnymi, długotrwale korzystającymi ze świadczeń pomocy społecznej, z wykorzystaniem kontraktu socjalnego. Inicjowanie współpracy pracowników PUP z Ośrodkami Pomocy Społecznej poprzez szkolenia. Kontrakt Terytorialny dla Województwa Świętokrzyskiego 84 Konieczność zawierania kontraktów wynika z potrzeby koordynacji działań z zakresu polityki rozwoju podejmowanych przez stronę rządową i stronę samorządową w województwach. Poprawa koordynacji ma umożliwić zwiększenie skuteczności i efektywności prowadzonych działań oraz efektywności wydatkowania środków publicznych. Kontakty są również ważne w kontekście zaangażowania środków publicznych, europejskich i krajowych, na działań z zakresu polityki rozwoju, które zgodnie z szacunkami w latach w skali całego kraju może wynieść około 400 mld zł, w tym w województwie świętokrzyskim około 14,3 mld zł. Przedmiotem kontraktu jest określenie celów i przedsięwzięć priorytetowych o istotnym znaczeniu dla rozwoju kraju oraz województwa świętokrzyskiego. Kontrakt Terytorialny dla Województwa Świętokrzyskiego został zatwierdzony Uchwałą Rady Ministrów Nr 222 z dnia 4 listopada 2014 r. a następnie przyjęty uchwałą Zarządu Województwa Świętokrzyskiego Nr 3171/2014 w dniu 12 listopada 2014 r. po czym w dniu 14 listopada 2014 r. nastąpiło oficjalne podpisanie kontraktu Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U Nr 64 poz. 593), (dostęp online): wkhtrwaf4qfggrmae&url=http%3a%2f%2fisap.sejm.gov.pl%2fdownload%3fid%3dwdu %26type%3d3&u sg=afqjcnhshb4me1rtothm35bw23r3yt8yyg 84 Analiza na podstawie: Kontrakt Terytorialny dla Województwa Świętokrzyskiego, (dostęp online):

63 Co istotne w kontekście niniejszej analizy strony kontraktu zadeklarowały wolę współpracy przy realizacji następujących celów rozwojowych i kierunków działań na terenie województwa świętokrzyskiego: 1. Zwiększenie poziomu zatrudnienia w województwie: działania na rzecz aktywnej polityki rynku pracy wobec grup znajdujących się w najbardziej niekorzystnej sytuacji na rynku pracy, rozwój przedsiębiorczości, reorientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa, upowszechnianie różnych form opieki nad dziećmi do lat 3, poprawa adaptacyjności przedsiębiorstw i pracowników. 2. Redukcja poziomu wykluczenia społecznego: zwiększenie aktywności społecznej i przeciwdziałanie ubóstwu, poprawa dostępu do usług społecznych i inwestycje niezbędne do realizacji usług społecznych i usług aktywnej integracji społecznej, rozwój ekonomii społecznej. 3. Podniesienie poziomu wykształcenia i kompetencji w regionie: upowszechnienie edukacji przedszkolnej, podniesienie jakości kształcenia zawodowego, wsparcie edukacji ogólnej w zakresie kompetencji kluczowych dla funkcjonowania na rynku pracy, upowszechnienie uczestnictwa osób w uczeniu się przez całe życie w powiązaniu z potrzebami rynku pracy. 63

64 4. Rola programów operacyjnych w aktywizowaniu młodzieży Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER ) 86 PO WER stanowi odpowiedź na wyzwania i jednocześnie instrument realizacji Strategii Europa Program uwzględnia stojące przed Europą długofalowe wyzwania związane z globalizacją, rozwojem ekonomicznym, jakością polityk publicznych, zjawiskami demograficznymi, czy inwestycjami w kapitał ludzki. W ramach PO WER wsparcie będzie koncentrowało się na sześciu następujących osiach priorytetowych: Oś I Osoby młode na rynku pracy, Oś II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji, Oś III Szkolnictwo wyższe dla gospodarki i rozwoju, Oś IV Innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa, Oś V Wsparcie dla obszaru zdrowia, Oś VI Pomoc Techniczna. Najważniejsze wyzwania istniejące obecnie w zakresie poszczególnych obszarów wsparcia PO WER dotyczące rynku pracy to: 1. Zwiększanie efektywności instytucjonalnej PSZ i poprawa jakości świadczonych przez nie usług - niezbędne jest dalsze wsparcie na rzecz profesjonalizacji usług świadczonych przez PSZ. Samoocena PSZ wykazała, że istnieje konieczność wzmocnienia ich roli jako wiodącego pośrednika na rynku pracy m.in. poprzez zwiększenie, aktualizację i uzupełnienie zasobów informacji o rynku pracy. Ponadto niezbędne jest prowadzenie analiz rynku pracy, większe zorientowanie na efekty i podejście gwarantujące zaspokojenie potrzeb i wykorzystanie potencjału wszystkich klientów. Konieczna jest zatem intensywniejsza współpraca PSZ z innymi instytucjami rynku pracy i z pracodawcami. Taka współpraca w szczególności powinna pomóc w identyfikacji wolnych miejsc pracy. Samoocena PSZ wskazała także na konieczność podejmowania dalszych działań w zakresie podnoszenia jakości działań PSZ. W tym celu potrzebny jest rozwój wysokiej jakości modelowych i wystandaryzowanych procedur dla działań realizowanych w ramach aktywnej polityki rynku pracy (zlecanie zadań podmiotom zewnętrznym przez PSZ, realizacja programów na rzecz grup defaworyzowanych), przy jednoczesnym zapewnieniu zindywidualizowanej obsługi klientów PSZ. Aby było to możliwe konieczne jest zapewnienie systematycznego i ciągłego podnoszenia kwalifikacji i kompetencji kadry PSZ. W tym celu niezbędny jest dostęp do szkoleń, dostarczanie aktualnych informacji, wypracowywanie nowatorskich metod pracy czy nowoczesnych narzędzi. W związku z tym działania na rzecz poprawy usług PSZ powinny zostać skoncentrowane wokół czterech głównych obszarów: Wprowadzanie nowych instrumentów, narzędzi i rozwiązań o charakterze horyzontalnym; Standaryzacja i profesjonalizacja usług świadczonych na rzecz osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy (m.in. osób z grup 50+, 25-, osób niepełnosprawnych, kobiet); Indywidualizacji wsparcia udzielanego przez IRP; 86 Analiza na podstawie: Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój PO WER , Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, , (dostęp online): 64

65 Świadczenia usług w ramach sieci EURES, których finansowanie państwa członkowskie są zobowiązane przejąć na mocy reformy zasad funkcjonowania sieci EURES. 2. Rozwój współpracy z podmiotami zewnętrznymi - większe zorientowanie na efekty, respektowanie potrzeb i potencjału klientów IRP rozumianych nie tylko jako osoby poszukujące pracy, ale także przedsiębiorców oferujących pracę. Ponadto konieczna jest budowa szeroko rozumianych partnerstw w celu docierania do potencjalnych klientów PSZ, co wymaga poprawy współpracy zarówno pomiędzy samymi IRP, jak i otoczeniem zewnętrznym, w tym w szczególności pracodawcami i partnerami społecznymi. 3. Konieczność lepszego monitorowania potrzeb i zjawisk na rynku pracy - bieżące monitorowanie zjawisk na rynku pracy jest warunkiem trafności usług świadczonych przez IRP. Należy zaznaczyć, że dotychczas w bardzo niewielkim stopniu prowadzony był monitoring działań IRP innych niż PSZ. Konieczne jest zatem zaprojektowanie takich działań, które umożliwią wypracowanie narzędzi i metod umożliwiających monitoring efektywności świadczonych przez nie usług zarówno w krótkim jak i długim okresie. Obok konieczności rzetelnego mierzenia efektywności zatrudnieniowej w PSZ, niezbędna jest ocena działania tych instytucji przez klientów przez nie obsługiwanych. 4. Poprawa równego dostępu kobiet i mężczyzn do zatrudnienia i przeciwdziałanie dyskryminacji na rynku pracy - obowiązki rodzinne oraz opieka nad dzieckiem lub niesamodzielną osobą dorosłą są jednym z ważniejszych czynników bierności zawodowej w Polsce. Innym wymiarem tego wyzwania jest niski udział kobiet w procesach decyzyjnych w gospodarce wynikający z nieprzejrzystych procedur rekrutacyjnych oraz organizacyjnych, które nie uwzględniają m.in. potrzeby godzenia życia zawodowego z prywatnym. Aby zmienić tę sytuację, należy wdrażać w polskich przedsiębiorstwach działania zmieniające kulturę organizacyjną oraz wspierające awanse kobiet na wyższe stanowiska, a także generalnie wzmacniać wprowadzanie rozwiązań z zakresu polityki równościowej w miejscu pracy i dostępie do zatrudnienia. W celu wzmocnienia polityki równości szans płci ważne jest również bieżące monitorowanie istniejącego prawa w tym zakresie i reagowanie na występowanie sytuacji nierówności społecznych w zatrudnieniu. Dlatego też istotne jest odpowiednie angażowanie w ten proces administracji publicznej we współpracy z organizacjami pozarządowym i partnerami społecznymi. Biorąc pod uwagę fakt, iż w Polsce osoby młode w wieku lat, które przechodzą z systemu edukacji na rynek pracy znajdują się w trudniejszej sytuacji niż osoby w kohorcie wiekowej lata, zdecydowano o rozszerzeniu grupy docelowej, która będzie mogła uzyskać wsparcie w ramach PO WER o osoby do 29 r.ż. Do głównych wyzwań dotyczących możliwości zatrudnienia osób młodych w ramach PO WER zaliczono: 1. Zwiększenie możliwości trwałego zatrudnienia osób młodych znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy - w Polsce, podobnie jak w całej UE sytuacja młodzieży na rynku pracy jest zdecydowania trudniejsza niż osób ze starszych grup wiekowych, co przejawia się niewielkim poziomem aktywności zawodowej oraz stosunkowo wysokim poziomem bezrobocia wśród osób młodych. Znaczącą grupą wymagającą wsparcia są studenci niestacjonarni. 2. Zwiększenie możliwości trwałego zatrudnienia osób młodych bez pracy, które nie uczestniczą w kształceniu i szkoleniu (tzw. kategoria NEET) - specyficzną grupą osób młodych są osoby z tzw. kategorii NEET. Co więcej osoby pozostające poza rejestrami urzędów pracy stanowią 65

66 znaczną grupę i w związku z tym zasadnym jest rozszerzenie wobec nich oddziaływania aktywnej polityki rynku pracy. 3. Zwiększenie możliwości trwałego zatrudnienia osób niepełnosprawnych - w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy znajdują się młode osoby niepełnosprawne. Wskaźnik zatrudnienia dla tej grupy jest bardzo niski w związku z czym wsparcie w sposób szczególny ma być skoncentrowane na tej grupie społecznej. 4. Poprawa umiejętności praktycznych i doświadczenia zawodowego osób młodych - wśród powodów wysokiego poziomu bezrobocia młodzieży najczęściej wskazywane są dwa, tj. niedopasowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracy i brak doświadczenia zawodowego. Zatem konieczne jest wyposażenie tych osób w kwalifikacje zawodowe, m.in. poprzez szkolenia, przygotowanie zawodowe czy staże, które dodatkowo zapewnią im zdobycie doświadczenia zawodowego. 5. Wzrost poziomu przedsiębiorczości osób młodych - tylko niewielka część osób młodych funkcjonuje w roli przedsiębiorców. Wynika to m.in. z trudności z pozyskaniem kapitału spowodowanych np. brakiem historii kredytowej. W związku z tym zasadne jest zapewnienie osobom młodym, które planują utworzenie własnego przedsiębiorstwa, możliwości pozyskania środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej, np. w formie bezzwrotnych dotacji. W ramach osi priorytetowej I Osoby młode na rynku pracy wsparcie będzie kierowane do osób młodych bez pracy. Ma ono przyczyniać się do ich aktywizacji zawodowej oraz poprawy sytuacji na rynku pracy. Instrumentarium wsparcia stosowane w osi I odnosi się do wszystkich osób obejmowanych wsparciem we wszystkich regionach Polski. W kontekście sytuacji aktywizacji NEET szczególnie istotny jest priorytet inwestycyjny 8II Trwała integracja na rynku pracy ludzi młodych, w szczególności tych, którzy nie pracują, nie kształcą się ani nie szkolą, w tym ludzi młodych zagrożonych wykluczeniem społecznym i ludzi młodych wywodzących się ze środowisk marginalizowanych, także poprzez wdrażanie gwarancji dla młodzieży oraz ce szczegółowy PI 8II Zwiększenie możliwości zatrudnienia osób młodych do 29 r.ż. bez pracy, w tym w szczególności osób, które nie uczestniczą w kształceniu i szkoleniu (tzw. młodzież NEET). Główne grupy docelowe w PI 8ii to osoby młode, w tym niepełnosprawne, w wieku lat bez pracy, w tym w szczególności osoby, które nie uczestniczą w kształceniu i szkoleniu (tzw. kategoria NEET), w tym również osoby niezarejestrowane w urzędach pracy. Wsparcie dla osób młodych do 29 r.ż. (bezrobotnych, biernych zawodowo oraz poszukujących pracy) będzie udzielane zgodnie ze standardami określonymi w Planie realizacji GdM w Polsce, tzn. beneficjentom w ciągu czterech miesięcy zostanie zapewniona wysokiej jakości oferta zatrudnienia, dalszego kształcenia, przyuczenia do zawodu lub stażu. Zgodnie z założeniami Planu GdM w Polsce osoby młode otrzymają wysokiej jakości ofertę wsparcia, obejmującą takie instrumenty i usługi rynku pracy, które zostaną indywidualnie zidentyfikowane jako konieczne dla poprawy sytuacji na rynku pracy lub uzyskania zatrudnienia przez osobę obejmowaną wsparciem. Zgodnie z Planem GdM w Polsce w ramach PO WER wspierane będą osoby młode (bezrobotne, bierne zawodowo i poszukujące pracy) znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, które wymagają kompleksowego i zindywidualizowanego wsparcia. Szczególny nacisk zostanie położony na zwiększenie zasięgu oddziaływania aktywnej polityki rynku pracy na rzecz osób młodych, poprzez aktywizację osób, które nie są zarejestrowane w publicznych służbach zatrudnienia. Działania przewidziane w ramach osi I mają pomóc w zredukowaniu poziomu bezrobocia wśród osób młodych. Efektywność realizowanych przedsięwzięć w zakresie aktywizacji zawodowej 66

67 będzie mierzona z wykorzystaniem efektywności zatrudnieniowej, w przypadku której minimalne wartości będą określane cyklicznie z uwzględnieniem specyfiki grupy docelowej oraz zróżnicowania poziomów bezrobocia w ujęciu terytorialnym. Spełnienie kryterium efektywności zatrudnieniowej będzie weryfikowane na podstawie następujących warunków: w przypadku stosunku pracy - uczestnik projektu musi zostać zatrudniony na okres co najmniej trzech miesięcy, w przypadku umowy cywilnoprawnej - uczestnik musi zostać zatrudniony na minimum trzy pełne miesiące i wartość umowy musi być równa lub wyższa trzykrotności minimalnego wynagrodzenia w przypadku umowy cywilnoprawnej zawartej na okres krótszy niż trzy miesiące - wartość umowy musi być równa lub wyższa trzykrotności minimalnego wynagrodzenia. Jakość wsparcia będzie również zapewniania poprzez określenie minimalnych wymogów odnoszących się do realizacji przedsięwzięć na rzecz aktywizacji edukacyjno-zawodowej, w tym m.in. w odniesieniu do szkoleń, praktyk, staży, subsydiowanego zatrudnienia oraz promowanych warunków zatrudnienia osób które otrzymały wsparcie. Wsparcie indywidualnej i kompleksowej aktywizacji zawodowo-edukacyjnej osób młodych (bezrobotnych, biernych zawodowo oraz poszukujących pracy, w tym także osób niezarejestrowanych w urzędzie pracy) odpowiadać będzie na zidentyfikowane trudności i bariery, jakie młodzi ludzie napotykają w wejściu i utrzymaniu się na rynku pracy. Obejmie ono usługi i instrumenty rynku pracy. Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój Wsparcie istotne w kontekście aktywizacji NEET ramach PO WER udzielane będzie głownie w ramach I osi priorytetowej I Osoby młode na rynku pracy, w ramach której założono następujące działania: Działanie 1.1. Wsparcie osób młodych pozostających bez pracy na regionalnym rynku pracy - projekty pozakonkursowe: udzielane poprzez instrumenty i usługi rynku pracy wynikające z Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149, z późn. zm.), z wyłączeniem robót publicznych. Działanie 1.2 Wsparcie osób młodych pozostających bez pracy na regionalnym rynku pracy - projekty konkursowe: udzielane w drodze indywidualnej i kompleksowej aktywizacji zawodowo-edukacyjnej osób młodych (bezrobotnych, biernych zawodowo oraz poszukujących pracy, w tym w szczególności osób niezarejestrowanych w urzędzie pracy). Działanie 1.3 Wsparcie osób młodych znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji: wsparcie indywidualnej i kompleksowej aktywizacji zawodowo-edukacyjnej osób młodych (bezrobotnych, biernych zawodowo oraz poszukujących pracy, w tym w szczególności osób niezarejestrowanych w urzędzie pracy). W ramach powyższych działań wsparcie ma być realizowane poprzez: 1. Instrumenty i usługi rynku pracy służące indywidualizacji wsparcia oraz pomocy w zakresie określenia ścieżki zawodowej (obligatoryjne): 87 Analiza na podstawie: Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój , Ministerstwo Rozwoju, Warszawa 2016, (dostęp online): 67

68 identyfikacja potrzeb osób młodych pozostających bez zatrudnienia oraz diagnozowanie możliwości w zakresie doskonalenia zawodowego, w tym identyfikacja stopnia oddalenia od rynku pracy osób młodych, kompleksowe i indywidualne pośrednictwo pracy w zakresie wyboru zawodu zgodnego z kwalifikacjami i kompetencjami wspieranej osoby lub poradnictwo zawodowe w zakresie planowania rozwoju kariery zawodowej, w tym podnoszenia lub uzupełniania kompetencji i kwalifikacji zawodowych. 2. Instrumenty i usługi rynku pracy skierowane do osób, które przedwcześnie opuszczają system edukacji lub osób, u których zidentyfikowano potrzebę uzupełnienia lub zdobycia nowych umiejętności i kompetencji: kontynuacja nauki dla osób młodych, u których zdiagnozowano potrzebę uzupełnienia edukacji formalnej lub potrzebę potwierdzenia kwalifikacji m.in. poprzez odpowiednie egzaminy, nabywanie, podwyższanie lub dostosowywanie kompetencji i kwalifikacji, niezbędnych na rynku pracy w kontekście zidentyfikowanych potrzeb osoby, której udzielane jest wsparcie, m.in. poprzez wysokiej jakości szkolenia. 3. Instrumenty i usługi rynku pracy służące zdobyciu doświadczenia zawodowego wymaganego przez pracodawców: nabywanie lub uzupełnianie doświadczenia zawodowego oraz praktycznych umiejętności w zakresie wykonywania danego zawodu, m.in. poprzez staże i praktyki, spełniające standardy wskazane w Europejskiej Ramie Jakości Praktyk i Staży, wsparcie zatrudnienia osoby młodej u przedsiębiorcy lub innego pracodawcy stanowiące zachętę do zatrudnienia, m.in. poprzez pokrycie kosztów subsydiowania zatrudnienia dla osób, u których zidentyfikowano adekwatność tej formy wsparcia, refundację wyposażenia lub doposażenia stanowiska (wyłącznie w połączeniu z subsydiowanym zatrudnieniem). 4. Instrumenty i usługi rynku pracy służące wsparciu mobilności międzysektorowej i geograficznej (uwzględniając mobilność zawodową na europejskim rynku pracy za pośrednictwem sieci EURES): wsparcie mobilności międzysektorowej dla osób, które mają trudności ze znalezieniem zatrudnienia w sektorze lub branży, m.in. poprzez zmianę lub uzupełnienie kompetencji lub kwalifikacji pozwalającą na podjęcie zatrudnienia w innym sektorze, np. poprzez praktyki, staże i szkolenia, spełniające standardy wyznaczone dla tych usług; wsparcie mobilności geograficznej dla osób młodych, u których zidentyfikowano problem z zatrudnieniem w miejscu zamieszkania, m.in. poprzez pokrycie kosztów dojazdu do pracy lub wstępnego zagospodarowania w nowym miejscu zamieszkania, np. poprzez finansowanie kosztów dojazdu, zapewnienie środków na zasiedlenie. 5. Instrumenty i usługi rynku pracy skierowane do osób niepełnosprawnych: niwelowanie barier, jakie napotykają osoby młode niepełnosprawne w zakresie zdobycia i utrzymania zatrudnienia, m.in. poprzez finansowanie pracy asystenta osoby niepełnosprawnej, którego praca spełnia standardy wyznaczone dla takiej usługi i doposażenie stanowiska pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych. 6. Instrumenty i usługi rynku pracy służące rozwojowi przedsiębiorczości i samozatrudnienia: wsparcie osób młodych w zakładaniu i prowadzeniu własnej działalności gospodarczej poprzez udzielenie pomocy bezzwrotnej (dotacji) na utworzenie przedsiębiorstwa oraz 68

69 doradztwo i szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności niezbędnych do podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej, a także wsparcie pomostowe. Uczestnikami projektów wyłonionych w ramach konkursów mogą być osoby młode, w tym niepełnosprawne, w wieku lat, pozostające bez pracy, które nie uczestniczą w kształceniu i szkoleniu - tzw. młodzież NEET z następujących grup docelowych: młodzież z pieczy zastępczej opuszczająca pieczę (do roku po opuszczeniu instytucji pieczy), matki opuszczające pieczę (do roku po opuszczeniu instytucji pieczy), absolwenci młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii (do roku po opuszczeniu), absolwenci specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych i specjalnych ośrodków wychowawczych (do roku po opuszczeniu), matki przebywające w domach samotnej matki, osoby młode opuszczające zakłady karne lub areszty śledcze (do roku po opuszczeniu). Dla zmniejszenia grupy NEET oraz ograniczenia napływu nowych osób do niej istotne jest również wsparcie w ramach II osi priorytetowej Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji, która zakłada realizację m.in. następujących działań: Działanie 2.1 Równość szans mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym w dostępie do zatrudnienia, rozwoju kariery, godzenia życia zawodowego i prywatnego. Działanie 2.3 Zapewnienie jakości i dostępności usług rozwojowych świadczonych na rzecz przedsiębiorstw i pracowników. Działanie 2.4 Modernizacja publicznych i niepublicznych służb zatrudnienia oraz lepsze dostosowanie ich do potrzeb rynku pracy. Działanie 2.5 Skuteczna pomoc społeczna. Działanie 2.6 Wysoka jakość polityki na rzecz włączenia społecznego i zawodowego osób niepełnosprawnych. Działanie 2.7 Zwiększenie szans na zatrudnienie osób szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym. Działanie 2.12 Zwiększenie wiedzy o potrzebach kwalifikacyjno-zawodowych. Działanie 2.14 Rozwój narzędzi dla uczenia się przez całe życie. Działanie 2.15 Kształcenie i szkolenie zawodowe dostosowane do potrzeb zmieniającej się gospodarki. Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój konkursy w województwie świętokrzyskim w 2016 r. istotne w kontekście NEET Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach podpisał umowy na realizację projektów w ramach PO WER Mogą w nich wziąć udział osoby pozostające bez zatrudnienia w wieku od 15 do 29 lat, nie uczące się, nie pracujące i nie uczestniczące w innych formach podnoszenia kwalifikacji. Każdy uczestnik projektu otrzyma IPD, który ma na celu odpowiedni dobór kierunku szkolenia i stażu do własnych potrzeb i możliwości pod kątem potrzeb rynku pracy. Szczegółowy opis możliwości jakie stwarzają projekty wyłonione w konkursie w ramach działania 1.2 Wsparcie osób młodych pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy - projekty konkursowe osobom do 29 roku życia w województwie świętokrzyskim zawarto w tabeli Co więcej do dofinansowania

70 w trybie pozakonkursowym (nr naboru POWR IP /16) zostały wybrane także projekty zgłoszone przez powiatowe urzędy pracy z województwa świętokrzyskiego 89. Tabela 5. Projekty wyłonione w konkursie nr POWR IP /15 w ramach działania 1.2. PO WER w województwie świętokrzyskim Tytuł projektu Od kwalifikacji do pracy KWALIFIKACJE NA TAK! - branże budowlana i metalurgiczna drogą do kariery w województwie świętokrzyskim Dobra praca! Kwalifikacje drogą do startu w przyszłość! Świętokrzyskie Forum Aktywizacji Wsparcie na starcie! Indywidualna i kompleksowa pomoc w wejściu na rynek pracy osób młodych zamieszkujących Usługi doradcze Pośrednictwo pracy Formy wsparcia Kursy zawodowe: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, w branżach: metalurgicznej, maszynowej, odlewniczej, motoryzacyjnej, wydobywczej i przeróbki surowców skalnych, budowlanej, turystycznej 4 miesięczne staże zawodowe Wsparcie doradcze Indywidualne i kompleksowe pośrednictwo pracy Kursy: operator koparko-ładowarki, spawacz 3 miesięczne staże zawodowe Badanie predyspozycji zawodowych, w tym identyfikacji odchylenia od rynku pracy Wytyczenie ścieżki rozwoju zawodowego, poradnictwo zawodowe i aktywizacja zawodowa Wsparcie psychologiczno-motywacyjne Szkolenia zawodowe w branżach: metalurgicznej, maszynowej, odlewniczej, motoryzacyjnej, budowlanej oraz w zawodach należących do grup zawodów: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 3 miesięczne staże zawodowe Doradztwo zawodowe Pośrednictwo pracy Szkolenia zawodowe: operator urządzeń transportu bliskiego, operator obrabiarek CN, operator maszyn budowlanych 3 miesięczne staże zawodowe Poradnictwo zawodowe Pośrednictwo pracy Szkolenia zawodowe: kierowca ciągnika siodłowego, florysta/ka, opiekun/ka dziecięcy/a, specjalista ds. sprzedaży, telemarketer, obsługa sekretariatu z modułem rejestrator/ka medyczna, przedstawiciel handlowy z prawem jazdy kategorii b 3 miesięczne staże zawodowe Identyfikacja potrzeb i diagnoza możliwości doskonalenia zawodowego, identyfikacja stopnia oddalenia od rynku pracy Pośrednictwo pracy Szkolenia zawodowe: spawacz (TIG, MAG, MIG), brukarz, obsługa maszyn drogowych, budowlanych (koparki, ubijaki, ładowarki, maszyn do układania masy bitumicznej), kierowca (samochodu dostawczego, ciągnika siodłowego, autobusu), operator wtryskarki, operator sklejarek płyt stolarskich 4 miesięczne staże zawodowe 89 Patrz: 70

71 powiat ostrowiecki Młodzi - Aktywni - Doświadczeni na świętokrzyskim rynku pracy Polska Giełda Pracy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością MŁODZI NA START! Program aktywizacji zawodowej osób młodych do 29 r.ż. w województwie świętokrzyskim Wykwalifikowany pracownik budowlany - robotnik drogowy Impuls do zmiany. Aktywizacja młodzieży NEET w województwie świętokrzyskim Siła rozwoju! Nowe szanse na zatrudnienie Od uzależnienia do niezależności Szansa dla młodych Poradnictwo psychologiczno-zawodowe i pośrednictwo pracy Szkolenia: spawanie (MAG), pracownik obsługi biurowej, przedstawiciel handlowy/techniki sprzedaży, kierowca ciężarówki - prawo jazdy kat. C, organizator ruchu turystycznego 3 miesięczne staże zawodowe Identyfikacja potrzeb, pośrednictwo pracy oraz warsztaty aktywizacyjne Szkolenia zawodowe: barman/ka, obsługa ruchu turystycznego, wykonywanie usług kelnerskich, 4 miesięczne staże zawodowe Identyfikacja potrzeb, diagnoza możliwości z zakresu doskonalenia zawodowego oraz kompleksowe i indywidualne pośrednictwo pracy Wsparcie aktywizacyjne z zakresu określania ścieżki zawodowej Szkolenia zawodowe: operator (obrabiarek skrawających, koparko-ładowarek, koparek), spawanie blach i rur metodą MAG + kurs ręcznego cięcia plazmowego, spawanie blach i rur spoin. pachwin. met. MAG i TIG + kurs ręcznego cięcia term. i plazm., elektryk, monter instalacji i urządzeń sanitarnych, kierowca operator wózków jezdniowych, stolarz budowlany 3 miesięczne staże zawodowe Wsparcie w zakresie obrania ścieżki zawodowej Kursy: kat. C, operator koparko-ładowarki, koparki jednonaczyniowej, walca drogowego, spycharki, równiarki 3 miesięczne staże zawodowe Przygotowanie doradcze do wejścia na rynek pracy Szkolenia zawodowe: kierowca prawo jazdy kat. C oraz C+E, kurs kwalifikacji wstępnej przyśpieszonej, magazynier/spedytor 3 miesięczne staże zawodowe Diagnoza potrzeb uczestników projektu Pośrednictwo pracy/poradnictwo zawodowe - warsztaty z kompetencji społecznych Szkolenia: spawacz MAG/MIG/TIG, operator obrabiarek sterowanych numerycznie CNC, monter rusztowań, monter wod-kan-gaz, monter instalacji gazowych i sanitarnych z upr. SEP Szkolenia i doradztwo z zakładania działalności gospodarczej Dotacje na otwarcie działalności gospodarczej Wsparcie pomostowe dla zakładających działalność gospodarczą 3 miesięczne staże zawodowe Pomoc w zakresie określenia ścieżki rozwoju edukacyjno-zawodowego Pośrednictwo pracy Szkolenia z branż: metalurgicznej, maszynowej, odlewniczej, motoryzacyjnej, wydobywczej i przeróbki surowców skalnych, budowlanej oraz turystycznej 4 miesięczne staże zawodowe Indywidualizacja wsparcia i określenie ścieżek rozwoju zawodowego Szkolenia: sprzedawca, opiekun osoby starszej, szkolenia otwarte 3 miesięczne staże zawodowe Poradnictwo zawodowe IPD Szkolenia: spawacz TIG, MAG, operator koparko-ładowarki, operator spycharki, 71

72 Kierunek - praca! Kompleksowy program wsparcia zawodowego dla osób młodych z województwa świętokrzyskiego DOBRY ZAWÓD szansą na rozwój zawodowy i zatrudnienie Wsparcie młodych na świętokrzyskim rynku pracy Twoja nowa droga elektryk budowlany, monter urządzeń energetyki odnawialnej, opiekun/ka osób starszych, kelner/ka, wizażysta/ka, kucharz z elementami dietetyki 3 miesięczne staże zawodowe Identyfikacja potrzeb i doradztwo zawodowe Kursy: kurs operatora (koparki jednonaczyniowej, ładowarki jednonaczyniowej), kierowca autobusu, prawo jazdy kategorii D, magazynier z obsługą wózków widłowych i dźwigu HDS 4 miesięczne staże zawodowe Identyfikacja potrzeb oraz diagnoza możliwości w zakresie doskonalenia zawodowego Poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy Kursy: spawania blach i rur spoinami pachwinowymi metodą MAG z rysunkiem technicznym, spawania blach i rur spoinami pachwinowymi metodą MAG z cięciem termicznym 3 miesięczne staże zawodowe Poradnictwo zawodowe Szkolenia: instruktor fitness, dietetyk, szkolenia otwarte 4 miesięczne staże zawodowe Indywidualne doradztwo zawodowe Trening aktywności zawodowej Szkolenia: menedżer ds. turystyk, przewodnik turystyczny, spawacz metodą MAG i TIG, maszynista maszyn wyciągowych, operator koparki jednonaczyniowej III stopnia 6 miesięczne staże zawodowe Źródło: opracowanie własne na podstawie: W kontekście działań aktywizacyjnych skierowanych do osób młodych współfinansowanych z PO WER ważny jest ogłoszony przez Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach konkurs nr POWR IP /16 na realizację projektów konkursowych współfinansowanych z EFS w ramach Osi Priorytetowej 1 Osoby młode na rynku pracy, Działanie 1.2 Wsparcie osób młodych pozostających bez pracy na regionalnym rynku - projekty konkursowe, Poddziałanie Wsparcie udzielane z Europejskiego Funduszu Społecznego Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój , dotyczący aktywizacji zawodowo-edukacyjnej młodych osób bezrobotnych, biernych zawodowo oraz poszukujących pracy, w tym w szczególności osób niezarejestrowanych w urzędzie pracy. Projekty składane w odpowiedzi na konkurs powinny przyczyniać się do realizacji celów PO WER , w szczególności muszą wpisywać się w realizację celu szczegółowego Osi I Zwiększenie możliwości zatrudnienia osób młodych, które nie uczestniczą w kształceniu i szkoleniu (tzw. młodzież NEET). Realizowane bezpośrednie wsparcie dla osób młodych bez pracy ma się przyczynić do ich aktywizacji zawodowej, poprawy sytuacji na rynku pracy oraz zwiększenia możliwości zatrudnienia. Wnioski w ramach konkursu będą przyjmowane od r. do r Regulamin konkursu nr: POWR IP /16, Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Kielce, czerwiec 2016 r., (dostęp online): 72

73 Świętokrzyski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na rok Świętokrzyski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na rok 2016 został przyjęty przez Zarząd Województwa Świętokrzyskiego uchwałą nr 1312/16 z dnia 6 kwietnia 2016 r. Świętokrzyski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na rok Plan ten, wzorem lat ubiegłych, został opracowany przez Wojewódzki Urząd Pracy zgodnie z art. 3 ust. 4 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Celem działań ujętych w planie jest kontynuacja wzrostu zatrudnienia i tworzenie korzystnych warunków rozwoju rynku pracy na poszczególnych płaszczyznach gospodarki regionalnej. Utrzymanie zarówno celu głównego, jak też struktury priorytetów w kształcie z 2015 r. podkreśla konsekwencję w realizacji powziętych zamierzeń w dłuższej perspektywie czasowej. Zaplanowane przedsięwzięcia zbliżają region świętokrzyski do osiągnięcia w roku 2020 wskaźnika zatrudnienia na poziomie 75%, co w tym przypadku jest parametrem nadrzędnym, wynikającym ze Strategii Europa Priorytety działań na rok 2016 w kontekście potrzeb rozwojowych regionalnego rynku pracy wraz z uzasadnieniem ich wyboru są następujące: 1. Kompleksowe wsparcie osób bezrobotnych i pozostających bez zatrudnienia, ze wskazaniem na grupy szczególnego ryzyka i korzystające z pomocy społecznej na rynku pracy oraz profilaktyka bezrobocia - rośnie waga problemu grup bezrobotnych, wobec których wymagana jest pogłębiona, zindywidualizowana interwencja aktywizacyjna. Do nich zaliczają się przede wszystkim osoby długotrwale bezrobotne, młodzież, osoby powyżej 50 r. życia, osoby niepełnosprawne, bezrobotni bez kwalifikacji oraz doświadczenia zawodowego. Osobom zaliczającym się do wskazanych kategorii, z uwagi na trudną sytuację. w kontekście potrzeb rynku pracy, powinny przysługiwać preferencje w dostępie do projektów i działań aktywizacyjnych realizowanych przez PSZ, jak również jednostki zewnętrzne realizujące projekty aktywizacyjne. Osią finansową tych działań są środki budżetu państwa pochodzące z FP, jak również środki EFS dostępne poprzez PO WER (wsparcie osób do 29 roku życia) oraz Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego (aktywizacja osób od 30 roku życia). 2. Wysoko wykwalifikowane i elastyczne kadry regionalnej gospodarki - potrzeba skutecznego wspierania rozwoju kwalifikacji i kompetencji zawodowych kadr regionalnej gospodarki wynika z założeń globalnych. Kluczem jest w tym przypadku budowanie potencjału ekonomicznego regionu na gospodarce opartej na wiedzy. Największy nacisk w działaniach zaplanowanych na rok 2016 zostanie położony na wsparcie kwalifikacji niezbędnych dla rozwoju inteligentnych specjalizacji. 3. Korzystne warunki rozwoju przedsiębiorczości 92 - środki przeznaczone na zakładanie działalności gospodarczej prowadzą nie tylko do samozatrudnienia, ale również do tworzenia miejsc pracy w nowych przedsiębiorstwach. Zakładanym rezultatem wsparcia będzie wzrost liczby nowopowstałych przedsiębiorstw i nowych miejsc pracy, wydłużenie wieku aktywności 91 Analiza na podstawie: Świętokrzyski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na rok 2016, Kielce, luty 2016, (dostęp online): KHdf7C5AQFggkMAA&url=http%3A%2F%2Fwww.wup.kielce.pl%2Fimages%2Fstories%2F %2FPlan pdf&usg=AFQjCNGSkUeS5jEgP97f8OjYXwgbCJYoVg 92 W tym priorytecie skoncentrowane są wszelkie rodzaje działań stymulujących przedsiębiorczość i samozatrudnienie, jak również tworzące korzystny klimat funkcjonowania firm. Zarówno w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Świętokrzyskiego, Programie Operacyjnym Wiedza Edukacja Rozwój, innych narzędziach i programach finansowanych ze środków krajowych i wspólnotowych przewidziano realizację działań służących wzrostowi poziomu przedsiębiorczości społeczności regionalnej, z uwzględnieniem osób odchodzących z rolnictwa. Udzielane będzie wsparcie finansowe (dotacje i instrumenty finansowe) na tworzenie nowych podmiotów gospodarczych (w połączeniu ze wsparciem doradczo - szkoleniowym), a także wspomagającym we wstępnej fazie prowadzenia działalności. 73

74 zawodowej osób po 50 r. życia, a także przedsiębiorczości kobiet, co przełoży się na zmniejszenie poziomu bezrobocia. Priorytetowo traktowane będą projekty zakładające wyższą efektywność zatrudnieniową niż wymagany minimalny próg. 4. Szkolnictwo wyższe, edukacja ustawiczna i kształcenie zawodowe spójne z potrzebami rynku pracy 93 - prognozowany w województwie świętokrzyskim wzrost popytu na specjalistów w horyzoncie prognozy 2020 we wszystkich sektorach oznacza, że gospodarka regionu rozwijać się będzie w kierunku gospodarki opartej na wiedzy, a kształcenie na poziomie wyższym będzie coraz bardziej zyskiwać na znaczeniu. Kierunki rozwoju specjalizacji wyznaczają w dużej mierze tzw. inteligentne specjalizacje w innowacyjnym rozwoju regionu. Pilną potrzebą jest ścisłe skorelowanie oferty programowej w zakresie kształcenia specjalistów z inteligentnymi specjalizacjami. Korelacja ta powinna nastąpić zarówno na poziomie kierunków studiów, jak również specjalności w obrębie poszczególnych kierunków. Ważnym kierunkiem modernizacji systemu kształcenia i edukacji w najbliższych latach jest zacieśnienie współpracy pomiędzy uczelniami i sektorem przedsiębiorstw w dziedzinie praktyk i staży studenckich. Działania i rezultaty zaplanowane na rok 2016 w ramach realizacji priorytetów zawartych w Świętokrzyskim Planie Działań na Rzecz Zatrudnienia na rok 2016, które mogą pomóc w aktywizacji NEET. Priorytet 1. Kompleksowe wsparcie osób bezrobotnych i pozostających bez zatrudnienia, ze wskazaniem na grupy szczególnego ryzyka i korzystające z pomocy społecznej na rynku pracy oraz profilaktyka bezrobocia Działanie - Realizacja działań ukierunkowanych na promocję aktywności zawodowej i bezpośrednie wsparcie na rynku pracy osób młodych do 30 roku życia w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój oraz rządowego programu Praca dla młodych. Podmiot zgłaszający zadanie: Wojewódzki Urząd Pracy oraz Powiatowe Urzędy Pracy. Przedsięwzięcia: Konkurs ogłoszony przez WUP na realizację PO WER w 2016 r. (Działanie 1.2 Wsparcie osób młodych pozostających bez pracy na regionalnym rynku pracy) o wartości zł. zakłada wsparcie indywidualnej i kompleksowej aktywizacji zawodowoedukacyjnej osób młodych (bezrobotnych, biernych zawodowo oraz poszukujących pracy, w tym także osób niezarejestrowanych w urzędzie pracy). Odpowiadać ono będzie na zidentyfikowane trudności i bariery, jakie młodzi ludzie napotykają w wejściu i utrzymaniu się na rynku pracy. Obejmie ono usługi i instrumenty rynku pracy i opierać się będzie na co najmniej trzech elementach indywidualnej i kompleksowej pomocy (dwa z nich wskazane zostały jako obligatoryjne, trzeci i kolejne - fakultatywne - wybierane są w zależności od potrzeb i możliwości osób, którym udzielane jest wsparcie). W ten sposób zapewniona zostanie wysoka jakość ofert wsparcia realizowanego w ramach PO WER w odniesieniu do każdej wspieranej osoby. Działania w ramach rządowego programu Praca dla młodych : dzięki temu pracodawcy będą mogli starać się o refundację części kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz 93 Priorytet ten realizuje cele polegające na zwiększeniu spójności kierunków kształcenia z faktycznymi potrzebami rynku pracy. Istotnym zadaniem przedsięwzięć, jakie będą podejmowane w roku bieżącym w ramach niniejszego Priorytetu jest także uelastycznienie i aktualizacja systemu kształcenia zawodowego. 74

75 składki na ubezpieczenia społeczne zatrudnianych pracowników poniżej 30 roku życia przez okres 1 roku. Na kolejny rok będą zobowiązani zatrudnić bezrobotnego z własnych środków. Na jedną osobę przypadnie średnio 28 tysięcy złotych. Zarząd Województwa Świętokrzyskiego dokonał podziału pieniędzy na powiaty w oparciu o kryteria opracowane przez WUP. Wysokość kwoty uzależniona jest od kilku kryteriów. Zależy m.in. od liczby bezrobotnych do 30 roku życia w powiecie, stopy i struktury bezrobocia oraz wysokości pozostałych środków Funduszu Pracy jakie otrzymał powiat na realizację projektów współfinansowanych z programów europejskich. Kwota na realizację programu Praca dla młodych w roku 2016 w województwie świętokrzyskim to: zł. Zakładane rezultaty: Wsparcie w ramach konkursu na Działanie 1.2 PO WER ogłoszonego w roku 2016 otrzyma co najmniej 700 osób biernych zawodowo i co najmniej 150 osób bezrobotnych do 29 roku życia zarejestrowanych w PUP; Wsparcie w ramach działań pozakonkursowych w ramach PO WER realizowanych przez PUP otrzyma co najmniej młodych bezrobotnych, w tym długotrwale bezrobotnych; Dzięki programowi Praca dla młodych co najmniej osób do 30 roku życia otrzyma gwarancję zatrudnienia na 24 miesiące i szansę zdobycia doświadczenia zawodowego. Działanie - Aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych w ramach podstawowych środków Funduszu Pracy Podmiot zgłaszający zadanie: Wojewódzki Urząd Pracy oraz Powiatowe Urzędy Pracy W ramach analizowanego działania w 2016 r. realizowane będą następujące formy aktywizacji: Staże; Szkolenia zawodowe prowadzące do podniesienia oraz aktualizacji kwalifikacji m.in. w ramach trójstronnych umów szkoleniowych; Prace interwencyjne; Roboty publiczne; Jednorazowe środki (dotacje) na podjęcie działalności gospodarczej; Refundacje kosztów wyposażenia/doposażenia stanowisk pracy; Pośrednictwo pracy lub/i poradnictwo zawodowe; Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy; Prace społecznie użyteczne; Bony: stażowe, na zasiedlenie, na zatrudnienie, bony szkoleniowe, granty na telepracę). Dobór wsparcia zależeć będzie od indywidualnej diagnozy potrzeb każdej osoby bezrobotnej, której dokonuje doradca klienta indywidualnego. Wsparcie otrzyma co najmniej 24 tysiące osób bezrobotnych. Dobór wsparcia zależeć będzie od indywidualnej diagnozy potrzeb każdej osoby bezrobotnej, której dokonuje doradca klienta indywidualnego. Kwota środków Funduszu Pracy na realizację aktywnych form wsparcia osób bezrobotnych przez powiatowe urzędy pracy województwa świętokrzyskiego w roku 2016 wynosi złotych. Preferencje w dostępie do wsparcia będą mieć osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy np. bezrobotni do 30 roku życia. Działanie - Działania na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej młodzieży, w tym młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, realizowane przez Ochotnicze Hufce Pracy. 75

76 Podmiot zgłaszający zadanie: Świętokrzyska Komenda Wojewódzka Ochotniczych Hufców Pracy (ŚKWOHP), która zaplanowane działania będzie realizować we współpracy z jednostkami jej podległymi (Centrum Edukacji i Pracy Młodzieży (CEiPM), Młodzieżowe Biura Pracy, Młodzieżowe Centra Kariery). Zaplanowane przedsięwzięcia: Prowadzenie szkoleń zawodowych, poradnictwa, refundacji kosztów poniesionych przez pracodawcę na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne młodocianych pracowników, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. CEiPM zrealizuje powyższe zadania dzięki szeroko rozbudowanej sieci jednostek na terenie całego województwa świętokrzyskiego, zajmujących się m.in. pośrednictwem pracy, poradnictwem zawodowym, realizacją szkoleń zawodowych oraz refundacją. Pośrednictwo pracy - jest podstawowym zadaniem Młodzieżowych Biur Pracy oraz Młodzieżowych Centrów Kariery. Dzięki współpracy z przedsiębiorcami na lokalnym rynku pracy pomagają one poszukującym pracy w znalezieniu zatrudnienia odpowiadającego ich przygotowaniu zawodowemu, możliwościom i oczekiwaniom, a tym samym pomagają przedsiębiorcom w znalezieniu kandydata do pracy, który odpowiada ich potrzebom. Z usług oferowanych przez te jednostki może skorzystać każdy, kto poszukuje pracy, oraz przedsiębiorcy poszukujący odpowiedniego kandydata do pracy. Szkolenia zawodowe - prowadzone są Ośrodek Szkolenia Zawodowego w Opatowie, Młodzieżowe Centrum Kariery w Pińczowie oraz Ośrodek Szkolenia Zawodowego w Chęcinach. Wskazane podmioty udzielają młodzieży wszechstronnego wsparcia w zakresie możliwości podnoszenia kwalifikacji zawodowych, przekwalifikowania się i doskonalenia zawodowego. Zakładane rezultaty: Działaniami w postaci pośrednictwa pracy i szkoleń zawodowych objętych zostanie co najmniej młodych osób z terenu województwa świętokrzyskiego. Otrzymają one kompleksowe wsparcie dzięki któremu zdobędą nowe umiejętności lub poniosą swoje kwalifikacje, a także nauczą się poruszać po rynku pracy. Działanie - Wsparcie osób o utrudnionym dostępie do zatrudnienia w ramach działań Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Kielcach. Podmiot zgłaszający zadanie: Zakład Doskonalenia Zawodowego w Kielcach Przedsięwzięcia: Poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy. Projekty w ramach GdM - nakierowane są na nabywanie nowych kompetencji zawodowych przez osoby młode pozostające bez zatrudnienia, a także nabywanie doświadczenia zawodowego poprzez staże. Poprzez udział w projektach osoby młode opanują także umiejętności poruszania się po rynku pracy. Szkolenia zawodowe dla bezrobotnych oraz osób korzystających z pomocy społecznej - działania te nakierowane są na nabycie nowych kompetencji zawodowych oraz opanowanie umiejętności poruszania się po rynku pracy, także w ramach integracji zwiększającej szanse na zatrudnienie. Zakładane rezultaty: 200 osób skorzysta z pośrednictwa zawodowego, a 50 osób podejmie zatrudnienie; 76

77 minimum 300 osób młodych zdobędzie nowe kompetencje zawodowe oraz nabędzie doświadczenie zawodowego poprzez staże; minimum 85 osób zdobędzie nowe kompetencje zawodowe oraz przejdzie szkolenie. Priorytet 2. Wysoko wykwalifikowane i elastyczne kadry regionalnej gospodarki. Działanie - Prowadzenie i aktualizacja Rejestru Instytucji Szkoleniowych oraz Rejestru Podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia, jako istotnych elementów systemu wspomagającego kształcenie ustawiczne i regionalne pośrednictwo pracy. Podmiot zgłaszający zadanie: Wojewódzki Urząd Pracy Przedsięwzięcia: 77 Prowadzenie Rejestru Instytucji Szkoleniowych zainteresowanych uzyskaniem środków publicznych na prowadzenie tych szkoleń oraz propagowanie informacji o możliwościach korzystania z tego rejestru. Prowadzenie Rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia, w tym weryfikacja wymaganych przy rejestracji dokumentów, a także sprawowanie kontroli w zakresie przestrzegania warunków prowadzenia agencji zatrudnienia. Udostępnianie zainteresowanym osobom i instytucjom informacji dotyczących działających w województwie agencji zatrudnienia. Ułatwi to osobom poszukującym pracy znalezienie ofert pracy, skorzystanie z usług poradnictwa zawodowego czy uzyskanie zatrudnienia za pośrednictwem agencji zatrudnienia. Zakładane rezultaty: Przeszkolenie co najmniej osób w ramach działalności instytucji szkoleniowych figurujących w rejestrze; Podjęcie pracy przez minimum osób w wyniku usług świadczonych przez agencje zatrudnienia zarejestrowane w województwie świętokrzyskim. Priorytet 3. Korzystne warunki rozwoju przedsiębiorczości Działanie - Wsparcie w zakresie podejmowania działalności gospodarczej przez osoby bezrobotne i pozostające bez zatrudnienia w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego i Funduszu Pracy. Podmiot zgłaszający zadanie: Wojewódzki Urząd Pracy, Powiatowe Urzędy Pracy Przedsięwzięcia: Wsparcie na rozpoczęcie działalności gospodarczej w formie: bezzwrotnej (tj. dotacje) wraz ze wsparciem pomostowym, dla osób bezrobotnych, poszukujących pracy (pozostających bez zatrudnienia) i nieaktywnych zawodowo, znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, instrumentów finansowych (w formie mikropożyczek) dla osób pozostających bez zatrudnienia. Co istotne osoby te mogą być spoza grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, profesjonalnego doradztwa eksperckiego i szkoleń. Dotacje dla osób bezrobotnych i biernych zawodowo w każdym programie będą udzielane w maksymalnej kwocie stanowiącej równowartość sześciokrotności przeciętnego wynagrodzenia. WUP w 2016 r. ogłosi dwa konkursy na dofinansowanie projektów dotacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego o łącznej wartości zł. Dotacje będą udzielane także osobom do 29 roku życia w ramach PO WER oraz środków Funduszu Pracy poprzez działania PUP.

78 Działanie - Działania na rzecz promowania postaw przedsiębiorczych wśród młodzieży. Podmiot zgłaszający zadanie: Świętokrzyska Wojewódzka Komenda Ochotniczych Hufców Pracy. Przedsięwzięcia: Zajęcia z zakresu przedsiębiorczości - mają kształtować postawy przedsiębiorcze wśród mieszkańców regionu. Zakładane rezultaty: Co najmniej osób z terenu województwa świętokrzyskiego skorzysta z porad i warsztatów przeprowadzonych przez doradców zawodowych, dotyczących przedsiębiorczości. Działanie - Działania wspierające tworzenie nowych przedsiębiorstw poprzez szkolenia oraz rozwój infrastruktury i obszarów badawczo-rozwojowych. Podmiot zgłaszający zadanie: Kielecki Park Technologiczny Przedsięwzięcia: Organizacja dwóch edycji Kieleckich Dni Przedsiębiorczości Akademickiej - w ramach wydarzenia przewidziano: warsztaty, szkolenia, konferencje, skierowane w szczególności do studentów, doktorantów i pracowników naukowych, którzy chcą zdobyć wiedzę nt. zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej lub mają pomysł na własną działalność gospodarczą i chcą go zweryfikować. Uczestnicy szkoleń będą uczyć się opracowywania biznes planów, zasad skutecznej promocji, możliwości komercjalizowania zdobytej wiedzę i prowadzenia rozmów biznesowych. Kontynuacja zasiedlania nowej infrastruktury KPT powstałej w ramach projektu Rozwój infrastruktury i obszarów B+R Kieleckiego Parku Technologicznego. Zakładane rezultaty: W ramach Kieleckich Dni Przedsiębiorczości przeszkolonych zostanie 400 osób. Lokacja 50 nowych przedsiębiorstw funkcjonujących w ramach nowej struktury Kieleckiego Parku Technologicznego. Priorytet 4. Szkolnictwo wyższe, edukacja ustawiczna i kształcenie zawodowe spójne z potrzebami rynku pracy. Działanie - Działania na rzecz aktywizacji osób młodych zagrożonych wykluczeniem społecznym. Podmiot zgłaszający zadanie: Świętokrzyska Komenda Wojewódzka Ochotniczych Hufów Pracy. Przedsięwzięcia: Refundacja wynagrodzeń młodocianych pracowników. Szkolenia organizowane pod kątem zapotrzebowania na rynku pracy przez Ośrodki Szkolenia Zawodowego OHP raz Regionalne Ośrodki Szkolenia Zawodowego Młodzieży. Zakładane rezultaty: Około 3500 młodocianych pracowników refundacją wynagrodzeń. Około 350 osób skorzysta z darmowych szkoleń. Działanie - Wzmacnianie praktycznego wymiaru kształcenia uczniów szkół zawodowych i techników. Podmiot zgłaszający zadanie: Specjalna Strefa Ekonomiczna Starachowice. Przedsięwzięcia: Powołanie klasy patronackiej kształcącej poprzez tzw. kształcenie dualne operatorów obrabiarek skrawających w Zespole Szkół Zawodowych nr 3 w Starachowicach. Uczniowie będą jednocześnie zatrudnieni w jednej z firm partnerskich jako pracownicy młodociani i 2 z 5 dni nauki w tygodniu spędzą w zakładzie pracy. 78

79 Kontynuacja kształcenia w klasie patronackiej w zawodzie elektromechanik pojazdów samochodowych w ramach kształcenia dualnego w Zespole Szkół Zawodowych nr 3 w Starachowicach i MAN Bus sp. z o.o. oddział w Starachowicach. Kontynuacja kształcenia klasie patronackiej w zawodzie technik mechatronik w ramach kształcenia dualnego w Zespole Szkół nr 3 w Ostrowcu Świętokrzyskim i przedsiębiorstwie CELSA Huta Ostrowiec. Zakładane rezultaty: Objęcie kształceniem dualnym w nowo powstałej klasie 26 uczniów. Najlepsi absolwenci klasy będą mieli szansę na zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin, a także na kontynuację edukacji. Objęcie kontynuacją kształcenia w zawodzie elektromechanik w klasie patronackiej 16 uczniów. Objęcie kontynuacją kształcenia w zawodzie technik mechatronik w klasie patronackiej 37 uczniów. Działanie - Działania mające na celu spójność oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy. Podmiot zgłaszający zadanie: Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach (UJK) Przedsięwzięcie - monitorowanie karier zawodowych absolwentów UJK realizowane za pośrednictwem platformy internetowej z wykorzystaniem kwestionariuszy ankiet. Zakłada się, że w badaniach weźmie udział 1000 absolwentów. Zakładane rezultaty: Uzyskanie informacji na temat aktualnej sytuacji zawodowej absolwentów UJK na rynku pracy, w tym zgodności zatrudnienia z profilem i poziomem wykształcenia. Poznanie opinii absolwentów UJK na temat przydatności wiedzy, umiejętności i kompetencji zdobytych w czasie studiów w kontekście potrzeb rynku pracy. Uzyskanie informacji na temat dalszych planów edukacyjnych i zawodowych absolwentów UJK. Dostosowanie kierunków studiów i programów kształcenia do aktualnych potrzeb rynku pracy. Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata (RPOWŚ ) 94 Wsparcie w ramach RPOWŚ dotyczyć może jedynie osób powyżej 29 roku życia zatem ze wsparcia nie mogą skorzystać osoby zaliczane do kategorii NEET. Program Operacyjny Polska Wschodnia (POPW) 95 Makroregion Polski Wschodniej, który konstytuują województwa: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko mazurskie, stanowi zwarty obszar o najniższym poziomie rozwoju gospodarczego w Polsce i w UE. Ze względu na specyfikę sytuacji społeczno gospodarczej, 94 Analiza na podstawie: Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata , Zarząd Województwa Świętokrzyskiego, grudzień 2014, (dostęp online): 95 Analiza na podstawie: Program Operacyjny Polska Wschodnia , , (dostęp online): 79

80 Polska Wschodnia jest obszarem szczególnego zainteresowania polityki regionalnej. Wymaga on podejmowania dodatkowych działań, umożliwiających nadrobienie opóźnień i zdynamizowanie rozwoju, co zostało odnotowane we wszystkich kluczowych krajowych dokumentach strategicznych dotyczących polityki rozwoju. Głównym celem interwencji POPW w latach będzie wzrost konkurencyjności i innowacyjności makroregionu Polski Wschodniej. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez koncentrację działań na wsparciu: sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w zakresie działalności innowacyjnej; tworzenia warunków sprzyjających powstawaniu innowacyjnych MŚP w Polsce Wschodniej; tworzenia nowych modeli biznesowych w celu umiędzynarodowienia działalności MŚP; poprawy efektywności układów transportowych oraz zrównoważonego transportu miast wojewódzkich i ich obszarów funkcjonalnych; zwiększenia dostępności makroregionu w zakresie infrastruktury transportowej. W kontekście aktywizacji NEET istotny jest cel szczegółowy Większa liczba innowacyjnych przedsiębiorstw typu startup w Polsce Wschodniej priorytetu inwestycyjnego 3a Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości. Dzięki wsparciu w makroregionie stworzone zostaną warunki sprzyjające powstawaniu i rozwijaniu innowacyjnych i technologicznych MŚP (typu startup). Tym samym makroregion dysponować będzie ofertą dla młodych i przedsiębiorczych osób, które chcą rozwijać swoje pomysły biznesowe i zakładać startupy w Polsce Wschodniej. Wsparcie służyć ma przede wszystkim niwelowaniu barier powstrzymujących młodych ludzi przed zakładaniem firm w makroregionie. Proponowane działania będą sprzyjały powstawaniu innowacyjnych MŚP oraz kultury innowacji. Przyczynią się także do zwiększenia w makroregionie udziału firm działających w sektorach wysokich/średnich technologii. Kluczowy instrumente, który może pomóc młodzieży NEET w rozpoczęciu działalności gospodarczej, to Platformy startowe dla nowych pomysłów. Jego celem jest wspieranie tworzenia i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw typu startup w oparciu o nowe pomysły. Oferta Platformy startowej kierowana jest do osób w wieku do 35. roku życia, w szczególności do absolwentów szkół wyższych oraz studentów ostatnich lat studiów, chcących uruchomić i rozwijać własne firmy w Polsce Wschodniej w oparciu o zgłoszony do Platformy startowej pomysł bądź koncepcję. Instrument zakłada następujące etapowe (sekwencyjne) działania, tj.: Wstępna ocena pomysłu i indywidualne wsparcie doradcze. Wsparcie rozwoju pomysłu biznesowego i strategii przedsiębiorstwa. Wsparcie związane z rozwinięciem działalności w makroregionie nowego innowacyjnego przedsiębiorstwa typu startup. Platformy startowe dla nowych pomysłów stanowią formułę kompleksowego programu akceleracji pomysłów, realizowanego przy zaangażowaniu podmiotów działających na rzecz wspierania przedsiębiorczości. Założone typy beneficjentów to: ośrodki innowacji np. parki naukowo technologiczne, parki naukowe, parki technologiczne, inkubatory technologiczne, jako animatorzy Platform startowych dla nowych pomysłów, przedsiębiorstwa typu startup utworzone w ramach Platform startowych dla nowych pomysłów. 80

81 5. Ocena trafności i skuteczności dotychczas zrealizowanej pomocy dla osób młodych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy przez pryzmat dostępnych publikacji Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej realizowanych w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej w 2014 roku 96 Analizowane opracowanie zawiera ocenę efektywności wykorzystania przez powiatowe urzędy pracy w 2014 r. środków Funduszu Pracy na finansowanie następujących podstawowych form aktywizacji zawodowej: szkoleń, zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych, zatrudnienia w ramach robót publicznych, odbywania staży u pracodawców, przyznania pracodawcom refundacji kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanych na te miejsca pracy bezrobotnych, przyznania bezrobotnym jednorazowych środków na dofinansowanie podejmowania działalności gospodarczej. Na potrzeby analizowanego opracowania przyjęto następujące definicje kluczowych pojęć: Efektywność zatrudnieniowa (tj. wskaźnik ponownego zatrudnienia) - obliczana jest jako stosunek liczby osób bezrobotnych, które po zakończeniu udziału w 2014 r. w określonej formie aktywizacji uzyskały w okresie do 3 miesięcy zatrudnienie, tj. wyrejestrowały się z PUP lub jeżeli w okresie do 3 miesięcy od czasu zakończenia udziału w programach nie zarejestrowały się w PUP, do liczby osób, które w 2014 r. zakończyły udział w danej formie aktywizacji. Koszt uczestnictwa w programie - oblicza się w wyniku podzielenia faktycznych wydatków w 2014 r. poniesionych kasowo na daną formę aktywizacji przez liczbę osób bezrobotnych, które w 2014 r. rozpoczęły udział w danej formie aktywizacji. Efektywność kosztowa (tj. koszt ponownego zatrudnienia) - oblicza się w wyniku podzielenia kwoty poniesionych wydatków w 2014 roku (kasowo) na daną formę aktywizacji przez liczbę osób bezrobotnych, które po zakończeniu udziału w 2014 r. w danej formie aktywizacji uzyskały w okresie do 3 miesięcy zatrudnienie. Na rysunku 7 przedstawiono zestawienie wskaźników efektywności zatrudnieniowej podstawowych form aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w roku 2014 r. Średnio w kraju wyniosła ona 76,3%. Największą średnią efektywność zatrudnieniową zanotowano w województwie opolskim - 82,8%, a najniższą w warmińsko-mazurskim 70,1%. W województwie świętokrzyskim efektywność zatrudnieniowa wyniosła 73,9% - w jedenastu województwach efektywność była wyższa, a w czterech niższa. 96 Analiza na podstawie: Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej realizowanych w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej w 2014 roku, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Funduszy, Warszawa, lipiec 2015, (dostęp online): 81

82 Rysunek 7. Efektywność zatrudnieniowa podstawowych form aktywizacji w poszczególnych województwach Polski w 2014 r. Źródło: Skuteczna Aktywizacja badanie, op. cit. W 2014 r. rozdysponowano pomiędzy powiatowe urzędy pracy środki z Funduszu Pracy w kwocie ,1 tys. zł. na podstawowe formy aktywizacji zawodowej realizowane w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej. Najniższa wartość wskaźnika efektywności kosztowej została uzyskana w wyniku aktywizacji w formie szkoleń. Natomiast najwyższa efektywność kosztowa dotyczyła tworzenia nowych miejsc pracy w formie dofinansowania podejmowania działalności gospodarczej i refundacji wyposażenia i doposażenia stanowisk pracy, co wynika z wysokiego kosztu uczestnictwa. Na rysunku 8 przedstawiono terytorialne zróżnicowanie efektywności kosztowej podstawowych form aktywizacji na poziomie województw. 82

83 Rysunek 8. Efektywność kosztowa podstawowych form aktywizacji w poszczególnych województwach Polski w 2014 r. Źródło: Skuteczna Aktywizacja badanie, op. cit. Efektywność podstawowych form aktywizacji zawodowej Szkolenia W 2014 r. w Polsce szkolenia zakończyło osoby z czego 55,6% uzyskało zatrudnienie ( osób). Na rysunku 9 przedstawiono terytorialne zróżnicowanie wartości wskaźnika efektywności zatrudnieniowej dla formy aktywizacji zawodowej jaką są szkolenia. 83

84 Rysunek 9. Efektywność zatrudnieniowa szkoleń w poszczególnych województwach Polski w 2014 r. Źródło: Skuteczna Aktywizacja badanie, op. cit. Przeciętny koszt udziału w szkoleniu w Polsce w 2014 r. wyniósł 2.417,11 zł na osobę. Z kolei przeciętny koszt ponownego zatrudnienia przy zastosowaniu tej formy aktywizacji w 2014 r. w Polsce wyniósł 4.418,42 zł, a w województwie świętokrzyskim 3.912,16 zł. W 2014 r. w czterech województwach przeciętny koszt ponownego zatrudnienia po szkoleniach był niższy niż w województwie świętokrzyskim, a w jedenastu wyższy. Najlepsze wyniki - najniższy koszt doprowadzenia po odbyciu szkolenia do zatrudnienia jednej osoby uzyskano w województwie mazowieckim (2.441,40 zł), natomiast najwyższą wartość odnotowano w województwie śląskim (6.160,93 zł). 84

85 Prace interwencyjne Rysunek 10. Efektywność zatrudnieniowa prac interwencyjnych w poszczególnych województwach Polski w 2014 r. Źródło: Skuteczna Aktywizacja badanie, op. cit. W 2014 r. w Polsce prace interwencyjne zakończyło osób z czego 83,2% uzyskało dalsze zatrudnienie ( osób). Na rysunku 10 przedstawiono terytorialne zróżnicowanie wartości wskaźnika efektywności zatrudnieniowej dla formy aktywizacji zawodowej jaką są prace interwencyjne. Przeciętny koszt uczestnictwa w pracach interwencyjnych w Polsce w 2014 r. wyniósł 5.922,95 zł na osobę. Z kolei przeciętny koszt ponownego zatrudnienia przy zastosowaniu tej formy aktywizacji w 2014 r. w Polsce wyniósł 6.831,54 zł, a w województwie świętokrzyskim 5.420,27 zł. Najlepsze wyniki - najniższy koszt doprowadzenia zatrudnienia jednej osoby po odbyciu prac interwencyjnych uzyskano w województwie świętokrzyskim (5.420,27 zł), natomiast najwyższą wartość odnotowano w województwie opolskim (9.721,21 zł). Roboty publiczne W 2014 r. w Polsce roboty publiczne zakończyło osoby z czego 72,3% uzyskało dalsze zatrudnienie ( osób). Na rysunku 11 przedstawiono terytorialne zróżnicowanie wartości wskaźnika efektywności zatrudnieniowej dla formy aktywizacji zawodowej jaką są roboty publiczne. 85

86 Rysunek 11. Efektywność zatrudnieniowa robót publicznych w poszczególnych województwach Polski w 2014 r. Źródło: Skuteczna Aktywizacja badanie, op. cit. Przeciętny koszt uczestnictwa w robotach publicznych w Polsce w 2014 r. wyniósł 6.478,93 zł na osobę. Z kolei przeciętny koszt ponownego zatrudnienia przy zastosowaniu tej formy aktywizacji w 2014 r. w Polsce wyniósł 9.333,35 zł, a w województwie świętokrzyskim 8.166,61 zł. W 2014 r. w dwóch województwach przeciętny koszt ponownego zatrudnienia po robotach publicznych był niższy niż w województwie świętokrzyskim, a w trzynastu wyższy. Najlepsze wyniki - najniższy koszt doprowadzenia do zatrudnienia jednej osoby po odbyciu robót publicznych uzyskano w województwie opolskim (5.483,41 zł), natomiast najwyższą wartość odnotowano w województwie podlaskim (12.432,74 zł). Staże W 2014 r. w Polsce staże zakończyło osoby z czego 74,1% uzyskało dalsze zatrudnienie ( osób). Na rysunku 12 przedstawiono terytorialne zróżnicowanie wartości wskaźnika efektywności zatrudnieniowej dla formy aktywizacji zawodowej jaką są staże. 86

87 Rysunek 12. Efektywność zatrudnieniowa staży w poszczególnych województwach Polski w 2014 r. Źródło: Skuteczna Aktywizacja badanie, op. cit. Przeciętny koszt odbycia stażu w Polsce w 2014 r. wyniósł 6.148,11 zł na osobę. Z kolei przeciętny koszt ponownego zatrudnienia przy zastosowaniu tej formy aktywizacji w 2014 r. w Polsce wyniósł 9.530,27 zł, a w województwie świętokrzyskim ,69 zł. W 2014 r. w czternastu województwach przeciętny koszt ponownego zatrudnienia po odbyciu stażu był niższy niż w województwie świętokrzyskim, a w jednym wyższy. Najlepsze wyniki - najniższy koszt doprowadzenia do zatrudnienia jednej osoby po odbyciu stażu uzyskano w województwie podlaskim (8.374,46 zł), natomiast najwyższą wartość odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim (11.556,78 zł). Środki na tworzenie stanowisk pracy Ogółem powiatowe urzędy pracy wydatkowały na tworzenie stanowisk pracy w 2014 r. środki z Funduszu Pracy w łącznej kwocie ,9 tys. zł, co pozwoliło na utworzenie dodatkowych miejsc pracy. W 2014 r. powstały nowe miejsca pracy dla osób bezrobotnych dzięki: dofinansowaniu podejmowania przez bezrobotnych działalności gospodarczej: , refundacji kosztów wyposażenia i doposażenia stanowisk pracy dla zatrudnianych bezrobotnych:

88 Przeciętna wysokość przyznanych bezrobotnemu środków na dofinansowanie podejmowania działalności gospodarczej w Polsce w 2014 r. wyniosła ,67. zł. Koszt ponownego zatrudnienia w wyniku dofinansowania podejmowania działalności gospodarczej w 2014 r w województwie świętokrzyskim wyniósł ,60 zł. W 2014 r. w jednym województwie przeciętny koszt ponownego zatrudnienia w wyniku dofinansowania podejmowania działalności gospodarczej był niższy niż w województwie świętokrzyskim, a w czternastu wyższy. Najlepsze wyniki - najniższy koszt doprowadzenia do zatrudnienia jednej osoby uzyskano w województwie wielkopolskim (18.380,54 zł), natomiast najwyższą wartość odnotowano w województwie zachodniopomorskim (20.835,60 zł). Przeciętna wysokość refundacji pracodawcom kosztów wyposażenia i doposażenia stanowisk pracy w Polsce wyniosła w 2014 roku ,18 zł. Koszt ponownego zatrudnienia w wyniku refundacji wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy w 2014 r w województwie świętokrzyskim wyniósł ,15 zł. W 2014 r. w jednym województwie przeciętny koszt ponownego zatrudnienia w wyniku dofinansowania podejmowania działalności gospodarczej był niższy niż w województwie świętokrzyskim, a w czternastu wyższy. Najlepsze wyniki - najniższy koszt doprowadzenia do zatrudnienia jednej osoby uzyskano w województwie wielkopolskim (17.915,41 zł), natomiast najwyższą wartość odnotowano w województwie zachodniopomorskim (22.464,85 zł). Skuteczna Aktywizacja badanie i analiza skuteczności oddziaływania na rynek pracy wybranych form aktywizacji zawodowej bezrobotnych, finansowanych z Funduszu Pracy, w województwie świętokrzyskim w latach Raport końcowy 97 Analizowany raport został opracowany przez EPRD - Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego Sp. z o.o. na potrzeby WUP w Kielcach. Jest on efektem badania społecznego w ramach projektu Skuteczna Aktywizacja - badanie i analiza skuteczności oddziaływania na rynek pracy wybranych form aktywizacji zawodowej bezrobotnych, finansowanych z Funduszu Pracy, w województwie świętokrzyskim w latach (Skuteczna Aktywizacja). Projekt miał na celu zbadanie efektywności form aktywizacji zawodowej bezrobotnych, zrealizowanych w województwie świętokrzyskim w latach Wcześniejsze analizy skuteczności aktywizacji były prowadzone wyłącznie w oparciu o dane dostarczone z ewidencji PUP i obejmowały okres 3 miesięcy po jej zakończeniu. Taka analiza nie pozwalała jednak na ocenę faktycznej trwałości zatrudnienia będącego efektem aktywizacji. Autorzy analizowanego raportu podkreślają częste przypadki powrotu osób zaktywizowanych do rejestru bezrobotnych po krótkim okresie zatrudnienia, który nieznacznie przekracza 3 miesiące. Badanie miało pomóc w określeniu skali tego zjawiska. Badanie Skuteczna Aktywizacja w województwie świętokrzyskim objęło bezrobotnych zaktywizowanych w latach po upływie 6 i 12 miesięcy od zakończenia aktywizacji. Analiza prowadzona była w sposób umożliwiający porównanie efektywności zatrudnieniowej i kosztowej poszczególnych form wsparcia. Z kolei sytuacja zakładanych w ramach aktywizacji podmiotów gospodarczych została zbadana w okresie dłuższym niż 12 i 24 miesiące od założenia działalności licząc od 2007 r. 97 Analiza na podstawie: Skuteczna Aktywizacja badanie i analiza skuteczności oddziaływania na rynek pracy wybranych form aktywizacji zawodowej bezrobotnych, finansowanych z Funduszu Pracy, w województwie świętokrzyskim w latach Raport końcowy, Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Kielce 2011, (dostęp online): wkhxq4dg0qfgglmaa&url=http%3a%2f%2fwupkielce.praca.gov.pl%2fdocuments%2f146783%2f %2fraport_ko ncowy_z_badania_skuteczna_aktywizacja.pdf%2f300165fa d7b-9f09- f57a160369ee%3ft%3d &usg=afqjcneldnyvjmt2j-0-rtteks3ydtoxxq 88

89 Celem głównym projektu Skuteczna Aktywizacja było zbadanie skuteczności oddziaływania na regionalny rynek pracy następujących form aktywizacji zawodowej bezrobotnych zrealizowanych w latach (finansowanych z Funduszu Pracy): prace interwencyjne, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy, refundacja kosztów zatrudnienia bezrobotnych, roboty publiczne, dofinansowanie działalności gospodarczej oraz upowszechnienie wyników badania wśród przedstawicieli instytucji rynku pracy. Dla osiągniecia celu głównego zrealizowane następujące cele cząstkowe: 1. Poznanie efektywności zatrudnieniowej badanych form aktywizacji, rozumianej jako stosunek liczby osób, które podjęły zatrudnienie w ciągu 6 i 12 miesięcy od zakończenia aktywizacji do liczby osób zaktywizowanych w danej formie. 2. Poznanie efektywności kosztowej badanych form aktywizacji, rozumianej jako iloraz kosztów danej formy aktywizacji i liczby osób, które podjęły zatrudnienie w ciągu 6 i 12 miesięcy. 3. Uzyskanie dodatkowych informacji dotyczących: efektywności zatrudnieniowej i kosztowej poszczególnych instytucji szkoleniowych, efektywności zatrudnieniowej i kosztowej form aktywizacji w poszczególnych powiatach, struktury społeczno-demograficznej osób aktywizowanych w tym: zróżnicowania ze względu na płeć, wiek, miejsce zamieszkania oraz wykształcenie dla poszczególnych form aktywizacji, motywów przystępowania do aktywizacji, źródeł informacji o możliwości skorzystania z aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu i opinii o nich. W województwie świętokrzyskim w latach wsparciem w postaci szkolenia objętych zostało osób bezrobotnych i poszukujących pracy (4.960 w 2008 r. i w 2009 r.). Spośród grupy, która rozpoczęła szkolenia ukończyło je osób (4.928 w 2008 r. i w 2009 r.). Spośród osób, które ukończyły szkolenia w latach , po ich zakończeniu 61% podjęło pracę, 34% nie znalazło zatrudnienia, a 5% udzieliło innych odpowiedzi takich jak: rozpoczęcie działalności gospodarczej, czy podjęcie pracy w trakcie szkolenia. W wyniku badania ustalone zostało, iż liczba zatrudnionych uczestników szkoleń w okresie do 6 i 12 miesięcy od zakończenia udziału w aktywizacji wyniosła odpowiednio: 231 i 287 osób. Z kolei odsetek osób bezrobotnych zatrudnionych w okresie do 6 i 12 miesięcy po zakończeniu szkolenia, w stosunku do wszystkich osób bezrobotnych objętych wsparciem wyniósł 40,5% i 50%. W województwie świętokrzyskim osób, które rozpoczęły staż w 2008 r. było , z czego 96% ( osób) ukończyło staż. Z kole w 2009 r. staż rozpoczęło osób, z czego w tym samym roku zdążyło go ukończyć 65% uczestników ( osób) - staże były kontynuowane w następnym roku. W badaniach dotyczących aktywizacji zawodowej i jej skuteczności wzięły udział osoby, które odbywały staż w latach (odpowiednio 32% oraz 68%). Z tej grupy zatrudnienie po zakończeniu wsparcia uzyskało 69% badanych. Sześć miesięcy po zakończeniu stażu zatrudnianych było 51% badanych, a rok po odbyciu stażu 60% badanych. Bardziej szczegółowe dane dotyczące efektywności zatrudnieniowej szkoleń i staży zawarto w tabeli 6. Zawiera ona dane dotyczące tych badanych, którzy po zakończeniu szkolenia lub stażu podjęli pracę. 89

90 Tabela 6. Okresy w jakich podjęły zatrudnienie osoby, którym udało się znaleźć pracę po ukończeniu szkolenia/stażu Podjęcie pracy Szkolenia Staże Procent Procent skumulowany Procent Procent skumulowany bezpośrednio po szkoleniu 21% 21% 49% 49% w okresie do 1 miesiąca 9% 30% 6% 54% w okresie do 3 miesiąca 17% 47% 7% 61% w okresie od 3 do 6 m-cy 19% 66% 13% 74% w okresie od 6 do 12 m-cy 17% 82% 11% 86% w okresie dłuższym niż rok 11% 93% 11% 97% w okresie dłuższym niż dwa lata 7% 100% 3% 100% Źródło: Aktywizacja badanie i analiza, op. cit. Znaczna część spośród osób, które podjęły jakąkolwiek pracę po odbyciu stażu, przyznała, że staż przyczynił się do znalezienia przez nich pracy (72%), jednak nadal 26% osób ocenia, że staż nie wpłynął na znalezienie zatrudnienia. Niezależnie od długości okresu zatrudnienia 63% badanych (221 osób), którym udało się znaleźć pracę przyznało, że szkolenie przyczyniło się do znalezienia przez nich pracy. Przeciwnego zdania było 34% pracujących (119 osób). Charakteryzując kierunki szkoleń ze względu na ich efektywność zatrudnieniową uwzględniono uczestników szkoleń, którzy w chwili badania byli zatrudnieni lub prowadzili działalność gospodarczą. Z analizy wyłączono kierunki szkoleń, których liczebność była poniżej 10. W tabeli 7 zawarto zestawienie obrazujące efektywność poszczególnych kierunków szkoleń. Tabela 7. Efektywność zatrudnieniowa poszczególnych kierunków szkoleń Kierunek szkolenia Procent osób pracujących, które ukończyły dany kierunek szkolenia usługi transportowe, w tym kurs prawa jazdy 81% prowadzenie działalności gospodarczej 67% operator maszyn i urządzeń budowlanych 63% rachunkowość, księgowość 57% szkolenia dla specjalistów w zakresie pozyskiwania środków i realizacji projektów unijnych kurs językowy 50% prace sekretarskie i biurowe 48% szkolenia dla spawaczy 48% kursy w zakresie technologii wykończeniowych 42% 50% 90

91 aktywne poszukiwanie pracy 38% usługi fryzjerskie, kosmetyczne 37% szkolenia dla sprzedawców, magazynierów, obsługi kas fiskalnych 37% handlowiec 17% florystyka 14% kucharz 0% Źródło: Aktywizacja badanie i analiza, op. cit. Jeżeli chodzi o środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, to w wyniku tego wsparcia w latach powstały przedsiębiorstwa. Spośród wszystkich badanych osób korzystających z tej formy wsparcia 62% w momencie badania nadal prowadziło działalność gospodarczą. Pomysł na siebie 98 Do końca 2015 roku w ramach realizacji GdM w całej Polsce OHP realizowały projekt Pomysł na siebie. Wzięło w nim udział 1320 osób w wieku lat. W sześciu województwach: mazowieckim, opolskim, podlaskim, pomorskim, śląskim i wielkopolskim był on współfinansowany ze środków UE w ramach EFS. W pozostałych dziesięciu stanowił operację wspieraną w ramach YEI. Celem projektu była poprawa sytuacji osób w wieku lat z grupy NEET poprzez przywrócenie ich do nauki lub szkolenia bądź też uzyskanie kwalifikacji zawodowych. Beneficjenci, podzieleni na dwie grupy wiekowe: lat oraz lat, otrzymali wszechstronne wsparcie ze strony OHP. Zgodnie z założeniami GdM pozwoliło im ono znaleźć ofertę zatrudnienia, dalszego kształcenia, przyuczenia do zawodu lub stażu w ciągu czterech miesięcy od zakończenia kształcenia formalnego lub utraty pracy. Każda z grup rozpoczynała projekt od indywidualnych spotkań z doradcą zawodowym i opracowania IPD. Wszyscy też, przez cały okres projektu, byli pod opieką psychologów. W programie młodsza grupa odbyła przede wszystkim zajęcia wyrównawcze z przedmiotów szkolnych, dzięki którym beneficjenci uzupełnili wiedzę i umiejętności, następnie przeszli kurs języka obcego, podstawowy kurs komputerowy i zajęcia z zakresu przedsiębiorczości. Każdy z uczestników otrzymał też nieodpłatnie wyprawkę edukacyjną. Starsza grupa przede wszystkim zdobyła lub podniosła kwalifikacje zawodowe uczestnicząc w kursach zawodowych, zakończonych egzaminem na tytuł kwalifikacyjny w zawodzie oraz kursach komputerowych ECDL (European Computer Driving Licence, Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych). Warsztaty aktywnego poruszania się po rynku pracy i poszukiwania zatrudnienia pozwoliły młodzieży na szybsze dotarcie do pracodawców i ofert pracy. Spośród szkoleń z zapobiegania agresji i przemocy, wychowania do życia w rodzinie oraz konsultacji ze specjalistą od uzależnień wszyscy beneficjenci z obu grup mogli wybrać dwa, najbardziej im odpowiadające. Dodatkowo, dla młodzieży zainteresowanej założeniem własnej działalności gospodarczej po zakończeniu projektu zorganizowano kurs z zakresu przedsiębiorczości. 98 Analiza na podstawie: 91

92 Udział w projekcie był całkowicie bezpłatny. Ponadto uczestnicy byli objęci ubezpieczeniem od następstw nieszczęśliwych wypadków, otrzymywali zwrot kosztów za dojazd na zajęcia oraz posiłki w trakcie zajęć przewidzianych w projekcie. Projekt był realizowany przez 100 jednostek organizacyjnych OHP w całym kraju. Ogólna wartość projektu to zł. Jednostki, które realizowały projekt Pomysł na siebie w województwie świętokrzyskim to: HP Kielce, ŚHP Jędrzejów, OSiW Starachowice, HP Skarżysko-Kamienna, HP Końskie 99. Równi na rynku pracy 100 Projekt był realizowany w ramach wdrażania GdM przez OHP do końca 2015 r. W sześciu województwach: mazowieckim, opolskim, podlaskim, pomorskim, śląskim i wielkopolskim był on współfinansowany ze środków UE w ramach EFS. W pozostałych dziesięciu województwach stanowił operację wspieraną w ramach YEI. W projekcie Równi na rynku pracy brało udział 6180 osób w wieku lat, znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej z powodu uwarunkowań rodzinnych i środowiskowych, pochodzących z rodzin niepełnych, dotkniętych bezrobociem, niewydolnych wychowawczo i zagrożonych patologiami społecznymi, nieuczących się, niepracujących i niemających kwalifikacji zawodowych lub mających kwalifikacje za niskie albo niedostosowane do potrzeb rynku pracy. Uczestnicy nie mieli także wystarczającego doświadczenia zawodowego. W trakcie trwania projektu beneficjenci otrzymywali wszechstronne wsparcie, które pozwoliło im znaleźć ofertę zatrudnienia, dalszego kształcenia, przyuczenia do zawodu lub stażu w ciągu czterech miesięcy od zakończenia kształcenia formalnego lub utraty pracy - zgodnie z założeniami GdM. Młodzież objęto opieką pedagogiczną Główną formą wsparcia była pomoc zindywidualizowana nakierunkowana na budowanie przez beneficjentów poczucia własnej wartości oraz zdobycie nowych umiejętności przydatnych w ubieganiu się o pracę. Oprócz pomocy indywidualnej, beneficjenci wzięli udział w grupowych treningach umiejętności społecznych. W ramach wsparcia aktywizująco-doradczego beneficjenci wzięli udział w zajęciach z doradcami zawodowymi oraz psychologami, które pozwoliły im na wybór zgodnego z ich predyspozycjami szkolenia zawodowego lub kursu, jak również pomogły w przygotowaniu ich do aktywnego funkcjonowania na rynku pracy. Mogli szkolić się licznych zawodach, np. kelnerabarmana, spawacza, przedstawiciela handlowego, fryzjera, sprzedawcy, kosmetyczki, wizażystki, florystyki, operatora wózka widłowego. Po zakończonym kursie lub szkoleniu zostali skierowani na staże zawodowe, pozwalające im na nabycie umiejętności praktycznych. Każdy taki staż trwał sześć miesięcy, w ciągu tygodnia czas pracy nie przekraczał czterdziestu godzin, a w ciągu doby ośmiu. Beneficjenci ze stwierdzonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności mogli odbywać staż w ciągu siedmiu godzin dziennie, a w ciągu tygodnia 36. Z tytułu odbywania stażu przysługiwało stypendium stażowe w wysokości 988,40 zł brutto za każdy miesiąc stażu zrealizowanego zgodnie z ustalonym programem. Uczestnicy dostali także możliwość podjęcia zatrudnienia u współpracujących z OHP przy realizacji projektu pracodawców. Niemniej ważne były też inne kursy i szkolenia, jak np. języka obcego, komputerowe, prawa jazdy kat. B, przedsiębiorczości. Efektem realizacji projektu było nabycie, podwyższenie lub zmiana kwalifikacji zawodowych jego beneficjentów, wzrost umiejętności społecznych w obszarze komunikacji interpersonalnej i autoprezentacji, nabycie umiejętności praktycznych i doświadczenia zawodowego, wiedzy Analiza na podstawie: 92

93 w zakresie technik i metod poszukiwania pracy, w wyniku czego beneficjenci podjęli zatrudnienie lub założyli własną działalność gospodarczą. Udział w projekcie był całkowicie bezpłatny. Uczestnicy zostali objęci ubezpieczeniem od następstw nieszczęśliwych wypadków, otrzymali zwrot kosztów za dojazd na zajęcia oraz posiłki w trakcie zajęć przewidzianych w projekcie. Projekt był realizowany przez 293 jednostki organizacyjne OHP w całym kraju. Ogólna wartość projektu to zł. W województwie w projekt realizowały następujące podmioty: EiPM Kielce, MCK Busko-Zdrój, MCK Ostrowiec Świętokrzyski, MCK Staszów, MCK Sandomierz, PPP Kazimierza Wielka, OSZ Opatów, MCK Pińczów, PPP Włoszczowa, HP Kielce 101. Raport końcowy z Badania zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w województwie świętokrzyskim wraz z analizą kluczowych i deficytowych kwalifikacji w branżach stanowiących inteligentne specjalizacje regionu 102 Analizowany raport został opracowany przez EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego Sp. z o.o. a wydany przez Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach. W ramach badania zrealizowanych zostało 1001 kwestionariuszowych wywiadów telefonicznych z przedsiębiorcami z województwa świętokrzyskiego działającymi w sektorze prywatnym. Techniką indywidualnego wywiadu pogłębionego objęci zostali przedstawiciele przedsiębiorstw z województwa świętokrzyskiego. W ramach badania przeprowadzonych zostało 21 wywiadów indywidualnych - po 3 wywiady w ramach każdej z inteligentnych specjalizacji województwa świętokrzyskiego. W kontekście niniejszej analizy istotnych jest kilka kwestii poruszonych w raporcie. Pierwsza z nich to planowane ruchy kadrowe badanych pracodawców do końca 2017 r. 37% z nich planuje bowiem wprowadzenie zmian kadrowych do końca 2017 r. Spośród tych, którzy zadeklarowali zmiany związane z ruchami kadrowymi, aż 88% planuje zatrudnienie nowych pracowników a 10% przeprowadzenie zwolnień. Ankietowani deklarują zatrudnienie 2279 i zwolnienie 230 pracowników do końca 2017 r. Największą liczbę pracowników planują zatrudnić pracodawcy zlokalizowani w Kielcach (694 osoby) oraz ci z powiatu włoszczowskiego (309 osób). W dalszej kolejności pod względem zwiększenia zatrudnienia są powiaty kielecki (219 osób) i konecki (216 osób). Jednocześnie najwięcej zwolnień planowanych jest w Kielcach (120 osób) i powiecie kieleckim (20 osób). Analizując wyniki badania ilościowego należy stwierdzić, że planowane ruchy kadrowe mają wymiar jednoznacznie pozytywny. We wszystkich powiatach województwa świętokrzyskiego deklarowane zwiększenie zatrudnienia jest dużo większe niż plany związane ze zwalnianiem pracowników. Analiza zapotrzebowania na konkretne zawody wykazała, że największy popyt występuje w przypadku pracowników do prac fizycznych prostych (robotnik budowlany i drogowy, pracownik produkcji) - badane podmioty planują zatrudnienie 491 takich pracowników do końca 2017 roku. Zestawienie zapotrzebowania na poszczególne zawody zgłoszonego przez respondentów zawarto w tabeli 8. Zawody wskazane w poniższej tabeli mogą stanowić wskazówkę dla IRP co do kierunku Analiza na podstawie: Badanie zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w województwie świętokrzyskim wraz z analizą kluczowych i deficytowych kwalifikacji w branżach stanowiących inteligentne specjalizacje regionu. Raport końcowy, EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego Sp. z o.o., Wydawca: Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Kielce, czerwiec 2016, (dostęp online): 93

94 rozwoju kwalifikacji i kompetencji NEET w celu ich aktywizacji zawodowej, z uwzględnieniem aktualnych potrzeb świętokrzyskiego rynku pracy. Tabela 8. Zapotrzebowanie na zawody (powyżej 50 wskazań) do końca 2017 r. zgłoszone przez badanych przedstawicieli przedsiębiorstw Stanowisko Liczebność Pracownicy do prac fizycznych prostych: robotnik budowlany i drogowy, pracownik produkcji 491 Elektryk, elektromonter, elektro-energetyk 283 Operator maszyn (np. tokarek, skrawarek, frezarek, obrabiarek, maszyn budowlanych, wózków widłowych) 244 Kierowca 225 Wyspecjalizowani pracownicy budowlani i remontowi (murarz, cieśla, betoniarz, glazurnik, tynkarz, brukarz, dekarz, betoniarz, hydraulik, etc.) 187 Ślusarz, monter 128 Handlowiec (w tym sprzedawcy i osoby odpowiedzialne za obsługę klienta) 113 Spawacz 99 Dozorca, magazynier 75 Pracownik gastronomi: kucharz, pomoc kuchenna, kelner 62 Źródło: Badanie zapotrzebowania na zawody, op. cit. Najczęściej stosowanym sposobem przekazywania informacji o prowadzonym naborze kandydatów przez badanych przedstawicieli przedsiębiorstw było udostępnienie ofert pracy w urzędzie pracy (55% badanych firm, które prowadziły nabór, korzystało z usług urzędów pracy) oraz zamieszczanie ogłoszeń na portalach internetowych (45% naborów prowadzonych w grupie badanej). Co istotne w kontekście roli instytucji rynku pracy w aktywizacji NEET, aż 45% ankietowanych przedsiębiorstw nie przekazuje ofert pracy do urzędów pracy. Można stwierdzić, że potencjał urzędów pracy w zakresie wspierania przedsiębiorców w prowadzeniu rekrutacji, nie jest w wystarczającym zakresie wykorzystany. Warto również zwrócić uwagę, że 33% objętych badaniem poszukiwało pracowników korzystając z polecenia znajomych lub rodziny. Wskazane wyniki badania analizowane były podczas panelu ekspertów. Jedną z omawianych kwestii była skuteczność najczęściej stosowanych sposobów rekrutacji. Spośród dwóch najczęściej stosowanych sposobów poszukiwania pracownika (wskazywanych w badaniu ankietowym), uczestnicy panelu jako zdecydowanie skuteczniejsze uznali umieszczanie ogłoszeń na portalach internetowych. Zdaniem zarówno pracodawców, jak i przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu uczestniczących w panelu, skuteczność współpracy z urzędami pracy na etapie poszukiwania pracowników jest niska. Nie chodzi tu o sposób funkcjonowania urzędów pracy, ale o potencjał zawodowy osób bezrobotnych figurujących w ich rejestrach. Kandydaci zgłaszający się do pracodawców za pośrednictwem urzędów pracy, w opinii ekspertów posiadają zazwyczaj niskie kwalifikacje. Osoby z wysokimi kwalifikacjami są poszukiwane na rynku pracy i nie mają potrzeby rejestracji w urzędzie pracy. Innym zgłaszanym problemem, jaki wiąże się z pozyskiwaniem 94

95 pracowników za pośrednictwem urzędów pracy, jest brak chęci do podjęcia aktywności zawodowej kandydatów kierowanych przez urządy oraz ich niskie zaangażowanie w pracę po zatrudnieniu. Niemal 37% badanych w województwie świętokrzyskim miało problemy z rekrutacją nowych pracowników. Świadczy to o dużych niedopasowaniach na rynku pracy oraz niewykorzystanym potencjale zatrudnienia w regionie. Najczęstszą przyczyną problemów związanych z rekrutacją pracowników było niespełnienie oczekiwań pracodawców (77% odpowiedzi). Kandydaci, którzy odpowiedzieli na ofertę pracy nie spełniali określonych w ogłoszeniu wymogów. Drugą najczęściej wskazywaną przyczyną problemów na etapie rekrutacji był brak zainteresowania daną ofertą pracy (34% odpowiedzi). W badanej grupie, która zadeklarowała problemy podczas rekrutacji związane z tym, że kandydaci nie spełnili ich oczekiwań wskazywano głównie na brak lub nieadekwatność kompetencji i umiejętności potencjalnych pracowników (57% odpowiedzi), niskie zaangażowanie/brak chęci do pracy (12%), brak doświadczenia (10%), brak uprawnień (7%), brak lub nieadekwatne wykształcenie (6%). W przypadku 24% badanych przedsiębiorstw w ramach procesów rekrutacyjnych poszukiwane są wyłącznie osoby w pełni przygotowane do pracy, 55% dopuszcza możliwość objęcia nowych pracowników pakietem podstawowych szkoleń, a 16% zakłada pełne przeszkolenie nowych pracowników. Omawiana analiza odnosiła się również do zagadnienia związanego z doświadczeniem zawodowym, jakiego oczekują na etapie rekrutacji przedstawiciele świętokrzyskich przedsiębiorstw. Spośród całej badanej próby 20% respondentów udzieliło odpowiedzi, że na etapie rekrutacji nie wymagają żadnego doświadczenia zawodowego (4% nie było w stanie udzielić odpowiedzi na zadane pytanie). Wskazuje to na stosunkowo wysoką wagę posiadanego doświadczenia zawodowego kandydatów do pracy, ponieważ aż 76% respondentów deklarowało, że na etapie rekrutacji wymaga doświadczenia zawodowego u potencjalnych pracowników. Warto podkreślić, że najbardziej pożądane jest posiadanie doświadczenia w tej samej branży i na tym samym stanowisku. Pracodawcy z regionu świętokrzyskiego od kandydatów aplikujących o pracę w pierwszej kolejności oczekują zaangażowania w pracę (87% odpowiedzi). Ważne jest również, aby pracownicy byli w stosunku do pracodawcy uczciwi i lojalni (81% odpowiedzi). Umiejętność pracy w zespole (78% odpowiedzi) oraz otwartość na uczenie się (73% odpowiedzi) to kolejne kompetencje, których oczekują pracodawcy (rysunek 13). 95

96 Rysunek 13. Kluczowe kompetencje oczekiwane od nowych pracowników przez świętokrzyskich pracodawców Źródło: Badanie zapotrzebowania na zawody, op. cit. Najbardziej istotną kwalifikacją oczekiwaną przez badanych reprezentantów przedsiębiorstw było wykształcenie kandydatów (rysunek 14) wskazywane przez ponad 27% pracodawców (44% spośród tych, dla których kwalifikacje mają znaczenie w procesie rekrutacji i są w stanie sprecyzować swoje preferencje). Znaczącą wagę miały również certyfikaty obsługi maszyn, które istotne były dla 18% pracodawców (29% pracodawców, którzy sprecyzowali swoje potrzeby w obszarze kompetencji). Rysunek 14. Kluczowe kwalifikacje oczekiwane od nowych pracowników przez świętokrzyskich pracodawców Źródło: Badanie zapotrzebowania na zawody, op. cit. 96