Wojskowe aspekty operacji wileńskiej w kwietniu 1919 roku

Transkrypt

1 Jan SNOPKO Wojskowe aspekty operacji wileńskiej w kwietniu 1919 roku Uniwersytet w Białymstoku, Instytut Historii, plac Uniwersytecki I, Białystok J 5-420, Polska. Cauta 2002 m. spalio 29 d. Pateikta spaudai 2003 m. spalio W d. Santrauka 1919 m. balandžio mėn. Vilniaus operacijos kariniai aspektai Jaunesnės kartos lenkų istorikas dr. Janas Snopko (g m.) yra Bialystoko universiteto adjunktas, jo Istorijos instituto direktoriaus pavaduotojas. Moksliniai interesai: XIX-XX amžių lenkų visuomeninės-kultūrinės veiklos, sporto draugijų ir karybos istorija. Straipsnis parengtas remiantis pranešimu, skaitytu 2000 m. spalio 5 d. Vilniaus universitete vykusioje tarptautinėje mokslinėje konferencijoje Vilniaus konfliktas m. Tautiniai prieštaravimai, diplomatija, karo veiksmai". Autorius daugiausia analizuoja Lenkijos kariuomenės Vilniaus operaciją 1919 m. pavasarį, bet akcentuoja ir jos pamatinius politinius aspektus. Jis pabrėžia, kad jei lietuviams Vilniaus priklausomybė Lietuvos valstybei buvo neginčijama aksioma, tai daugumai lenkų atrodė akivaizdu, kad šis miestas turi atitekti Lenkijai. Lenkų visuomenei atgimstanti valstybė be Vilniaus ir Lvovo buvo neįsivaizduojama, lygiai kaip be Krokuvos ir Poznanės. Ir ne todėl, kad taip buvo senojoje Žečpospolitoje. Vyravo nuomonė, jog tuose miestuose daugumą gyventojų sudaro lenkai. Vilniuje lenkų procentas buvo didesnis negu tokiuose miestuose kaip Lodzė ar Bialystokas. Atsikūrusios Lenkijos valstybės strateginė padėtis buvo sudėtinga, vyko vadinamoji kova dėl sienų". Nuo 1919 m. vasario vidurio faktiškai prasidėjo karas su Tarybų Rusija. Kariuomenė iš pradžių buvo formuojama iš savanorių, privalomas šaukimas pradėtas 1919 m. sausio pabaigoje. Balandžio mėn. Lenkijos kariuomenė turėjo jau 200 tūkst. vyrų, iš jų fronte - 80 tūkst. Buvo jaučiamas ginklų, amunicijos, aprangos trūkumas. Didžiausias dėmesys pirmaisiais 1919 m. mėnesiais buvo skiriamas kovoms su ukrainiečiais dėl Lvovo. Valstybės viršininko ir Vyriausiojo kariuomenės vado J. Pilsudskio planams užimti Vilnių buvo nepalankūs ir turėję didelę įtaką Lenkijos Seime tautiniai demokratai (endekai), laikę juos federacinių projektų realizavimo pradžia. J. Pilsudskio užmačioms dėl Vilniaus Seimas pritarė tik 1919 m. balandžio 4 d. rezoliucija, raginančia kuo greičiau išvaduoti iš bolševikų ir tvirtai sujungti su Lenkijos Respublika šiaurės vakarines Lenkijos teritorijas su jų sostine Vilniumi". Fronte prieš bolševikus lenkų kariuomenė turėjo nemažą kiekybinį ir žymų kokybinį pranašumą. Vadinamojoje Lietuvių-baltarusių divizijoje, vadovaujamoje gen. S. Šeptickio (Szeptycki), buvo daug savanorių ir šauktinių iš Vilnijos. Puolimo Vilniaus kryptimi operatyvinį planą rengė papulk. J. Stachievičius (Stachicwicz) ir majoras T. Kaspšickis (Kasprzycki). Bendrą vadovavimą pasiėmė J. Pilsudskis, mat jam tai buvo egzaminas Vyriausiojo vado poste" ir drauge grynai asmeninių svajonių įgyvendinimas". Operacijos plane buvo numatytas puolimas Vilniaus kryptimi iš Mostų ir Lydos placdarmo, o smogiamoji jėga - kavalerijos dalinys, vadovaujamas papulk. V. Bielinos-Pražmovskio (IV. Belina-Praźmowski). Jis turėjo sparčiu prasiveržimu užimti Vilniaus geležinkelio stotį ir išlaikyti ligi atvykstant pastiprinimams. Planas buvo rizikingas, kavalerijai grėsė pavojus būti atkirstai ir sunaikintai Vilniuje išdėstytų raudonarmiečių. Todėl operacijos pradžios datą stengtasi išlaikyti griežtoje paslaptyje, ir tai pavyko.

2 2 Puolimą lenkų kavalerija pradėjo balandžio 17 d., remiama pėstininkų dalinių, kurie, natūralu, judėjo lėčiau. V.Belina-Pražmovskis, siekdamas išnaudoti netikėtumo momentą, ryžosi pradėti Vilniaus ataką balandžio 19 d. priešaušryje. Pačiame Vilniuje ir jo apylinkėse veikusios POW grupės padėjo puolantiesiems žvalgydamos vietovę ir atlikdamos diversinius veiksmus. Užėmus geležinkelio mazgą, rimtą pagalbą suteikė Vilniaus geležinkelininkai, kurie iškart pasiuntė traukinį j Beniakonis atvežti pastiprinimų. Iki balandžio 19 d. popietės lenkų kavalerija užėmė dalį Vilniaus, bet atsitokėję bolševikai ėmė gan sėkmingai kontratakuoti. Tačiau vakare atvykę geležinkeliu apie 1000 lenkų pėstininkų padėtį išgelbėjo. Balandžio d. nauji lenkų pastiprinimai visiškai išstūmė bolševikus iš Vilniaus. Beje, Vilniaus operacijoje nedalyvavo Lietuvių-baltarusių divizijos kariai, buvę fronte prie Baranovičių. Vilniaus operacija nepaisant jos rizikingo pobūdžio baigėsi dideliu kariniu laimėjimu. Tačiau J. Pilsudskiui nepavyko pasiekti su ja siejamų politinių planų Lietuvos atžvilgiu. Jo įgaliotinio M. Riomerio derybos Kaune nedavė jokių rezultatų. Vilniaus užėmimas sudarė svarbų fait accompli, bet dar galutinai neįtvirtino Vilniaus ir Vilnijos priklausomybės Lenkijos valstybei. Straipsnio santrauką parengė Algis Kasperavičius (Vilniaus universitetas) Wojskowe aspekty operacji wileńskiej w kwietniu 1919 roku Operacja wileńska wojsk polskich z kwietnia 1919 roku doprowadziła do zajęcia nie tylko Wilna, ale też Lidy i Baranowicz oraz znacznego przesunięcia frontu polsko-bolszewickiego w kierunku północnowschodnim. Z punktu widzenia wojskowego byt to więc ważny fragment początkowej fazy wojny polsko-sowieckiej. Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że pod względem politycznym ofensywa na Wilno miała też wydźwięk antylitewski, miała wzmocnić stanowisko strony polskiej w sporze między tymi dwoma państwami. Problematykę polityczną i narodowościową świadomie pozostawiam jednak na uboczu, zajmę się natomiast głównie wojskowymi aspektami wydarzeń. Zresztą stosunki polsko-litewskie, sytuacja polityczna na Litwie historycznej, sprawy narodowościowe i związany z tym stan świadomości narodowej i politycznej są przedmiotem obszernych badań. Można tu wskazać chociażby prace Piotra Łossowskiego, Jana Jurkiewicza, Juliusza Bardacha czy Krzysztofa Buchowskiego (1). Także współpracujący z historykami białostockimi badacze litewscy, jak Algis Kasperavičius czy Rimantas Miknys zajmują się tymi zagadnieniami (2). Chciałbym jedynie podkreślić i przypomnieć, że podobnie jak dla Litwinów oczywista była przynależność Wilna do państwa litewskiego, także dla zdecydowanej większości Polaków oczywista była przynależność tego miasta do polskiego obszaru państwowego. Dla społeczeństwa polskiego odradzająca się Rzeczpospolita bez Wilna i Lwowa była nie do przyjęcia tak samo, jak bez Krakowa czy Poznania. I to bynajmniej nie dlatego, że tak było w przeszłości. Dominowało przekonanie, że miasta te zamieszkałe były w zdecydowanej większości przez ludnośę polską. Potwierdzały to spisy mieszkańców Wilna przeprowadzone w czasie okupacji niemieckiej w 1916 i 1917 roku. Spis ze stycznia 1917 r. wykazał 53,6% Polaków, 41,4% Żydów, 2,1 % Litwinów, 1,6% Rosjan, 0,6% Niemców i 0,4% Białorusinów (3). Tak polskiej" struktury narodowościowej mogło Wilnu pozazdrościć wiele innych miast II Rzeczpospolitej (a już na pewno Łódź czy Białystok). Przechodząc konkretniej do spraw wojskowych należy wskazać, na ogólnie ciężkie położenie strategiczne odradzającego się państwa polskiego. Na wewnętrzne problemy gospodarcze, finansowobudżetowe, zniszczenia wojenne, nakładały się i problemy zewnętrzne. Od zachodu i północy Rzeczpospolita miała wrogie Niemcy, od południa niechętną Czechosłowację, na południowym-wschodzie wybuchł konflikt zbrojny polsko-ukraiński, wreszcie od połowy lutego faktem stała się też wojna z Rosją Radziecką i związane z tym ukształtowanie się frontu polsko-bolszewickiego na rubieżach północnowschodnich (4). Sytuacja taka ograniczała polskie możliwości działania, tak na niwie politycznej jak i wojskowej. Armia, tak jak i pozostałe elementy aparatu państwowego, była dopiero w stadium narodzin. Początkowo szeregi wojska wypełniano naborem ochotniczym, później (od 15 stycznia 1919 r.) przez pobór rekruta. W wyniku dużego wysiłku organizacyjnego stan liczebny armii w kwietniu podniósł się do ok. 200 tys., z czego na frontach znajdowało się ok. 80 tys. żołnierzy. Dotkliwie brakowało jednak broni, amunicji, nie mówiąc już o mundurach, butach i innym ekwipunku. Dopiero w trakcie organizacji były jednostki wyższego rzędu, a więc dywizje i brygady. Na froncie przeciwsowieckim operowały w tym czasie dwie grupy taktyczne: Grupa Podlaska gen. Antoniego Listowskiego i Dywizja Litewsko-Bialoruska (gen. Stanisława Szeptyckiego), formalnie sześciopułkowa, ale o niskich stanach osobowych. W mar- Wojskowe aspekty operacji wileńskiej w kwietniu 1919 roku

3 30 cu 1919 r. oddziały te prowadziły aktywną obronę linii Niemna-Szczary-kanału Ogińskiego-Jasiołdy. Podchodziły pod Baranowicze, a na północ od Niemna utworzyły przyczółek, zajęły mosty na tej rzece, a następnie przeprawy na Dzitwie i ubezpieczały od strony Lidy (5). Ponadto do głównych działań w ofensywie na Wilno pośpiesznie organizowano nowe oddziały w głębi kraju, zwłaszcza 1 i 2 Dywizje Piechoty Legionów (dowodzone przez gen. Bolesława Roję i gen. Edwarda Rydza-Śmigłego) oraz pierwszy pułk szwoleżerów mjra Gustawa Orlicz-Dreszera i 11 pułk ułanów mjra Mariusza Zaruskiego. Naczelne dowództwo WP mogło więc użyć do działań na północnym-wschodzie sił frontowych, liczących 12 batalionów piechoty, 17 szwadronów kawalerii i 4 baterie artylerii oraz oddziały przybywające z kraju do rejonów koncentracji pod Lidą, w sile 9 batalionów piechoty, 7 szwadronów jazdy i 7 baterii artylerii (6). Jako przeciwnik wojsk polskich występowały jednostki Armii Czerwonej, głównie zaś tzw. Dywizja Litewska i Dywizja Zachodnia. Dywizja Litewska (wcześniej Pskowska) rozlokowana była frontem na zachód od Wilna i pozostawała w luźnej styczności z oddziałami litewskimi i niemieckimi, a na jej lewym skrzydle także i polskimi. W samym Wilnie stacjonowało dowództwo tej dywizji oraz jej oddziały tyłowe, wartownicze i inne jednostki. W sumie ok ludzi, jednak w większości z jednostek i zakładów tyłowych, co obniżało ich wartość bojową. Jedynym poważniejszym oddziałem liniowym by) 153 pułk strzelców. Ogółem stany liczbowe Dywizji Litewskiej sięgały 10 tys. ludzi, natomiast stan bojowy w początkach kwietnia wynosił bagnetów, 71 ckmów, 12 dział (7). Na lewo (na południe) od tego związku taktycznego rozwinięta była Dywizja Zachodnia, która tworzyła większe zgrupowania w Lidzie i Baranowiczach, w sumie około 6 tys. bagnetów, 250 szabel, 12 dział. W składzie tej formacji były żołnierze polskiego pochodzenia. Wartość moralno-bojowa oddziałów sowieckich była bardzo zróżnicowana. Stosunkowo lepiej prezentowały się oddziały złożone z cudzoziemców (Łotysze, Polacy) oraz marynarzy i komunistów. Wartość bojowa wojsk polskich była ogólnie wyższa. Szeregi Dywizji Litewsko-Białoruskiej wypełniali ochotnicy pochodzący z kresów. Także rekruci z dywizji legionowych pod kierunkiem doświadczonej kadry szybko stawali się pełnowartościowym materiałem żołnierskim. Można też mówić o wyższym poziomie kadry oficerskiej i najogólniej dowodzenia. Polskie plany dotyczące Wilna w pierwszych miesiącach 1919 r. nie mogły być jeszcze z wielu względów zrealizowane. Przeszkodą była tu chociażby początkowo obecność wojsk niemieckich, słabość sił własnych i utrzymujące się ciągle zagrożenie Lwowa. Uwaga opinii publicznej, Sztabu Ge- neralnego i większości elit politycznych koncentrowała się właśnie na Lwowie. Wileńskim zamysłom Naczelnika Państwa, postrzeganym jako federacyjne, niechętny był endecki w większości sejm. W pierwszych dniach kwietnia parlament debatował m.in. nad kwestią wschodnich obszarów Rzeczypospolitej i 4 kwietnia 1919 r. przyjął następującą rezolucję: Sejm wzywa rząd i Naczelne Dowództwo, aby wytężyło wszystkie siły celem jak najśpieszniejszego wyzwolenia spod najazdu bolszewickiego oraz trwałego zjednoczenia z Rzecząpospolitą Polską północnowschodnich dzielnic Polski z ich stolicą Wilnem" (8). Było to dobre alibi" dla planów Józefa Piłsudskiego, który mógł je teraz przedstawiać jako realizację woli sejmu polskiego. Koncepcja ofensywy opierała się na kilku ważnych przesłankach, jak dotychczasowa skuteczność wojsk polskich w walce z przeciwnikiem, oraz zajęcie mostów na Niemnie i utworzenie przyczółka w rejonie Skidel-Mosty. Bardzo ważna była też luka w ugrupowaniu bojowym przeciwnika istniejąca na północ od Lidy. Była tam kilkudziesięciokilometrowa przerwa między oddziałami Dywizji Zachodniej i Dywizji Litewskiej, co niejako zachęcało do podjęcia działań zaczepnych. Opracowaniem sztabowym pomysłów Piłsudskiego zajęli się ppłk Julian Stachiewicz i mjr Tadeusz Kasprzycki, zaś zabezpieczeniem materiałowym operacji - ppłk Michał Tokarzewski. Ogólne kierownictwo nad całością działań objął Piłsudski, dla którego były one - jak sam wspominał - egzaminem" na stanowisku Naczelnego Wodza. W liście do gen. Szeptyckiego (który zresztą odradzał mu udział w ryzykownej operacji) tak wyjaśniał on powody tej decyzji: Po pierwsze w samym Wilnie wiąże się mnóstwo zagadnień natury politycznej, które prawdopodobnie od razu na miejscu rozstrzygać będzie potrzeba. Będąc zaś odpowiedzialnym zarówno przed własnym sumieniem, jak i przed Narodem i Sejmem, nie chcę zgodnie ze swą naturą unikać tej odpowiedzialności i zwalać ją na kogokolwiek innego. W tychże kwestach politycznych jestem osobą najbardziej wskazaną ze względu na doskonałą znajomość ludzi i kraju oraz na autorytet, jaki ze względu na wpływy i stanowisko posiadam. Po drugie [...] tego zaś, że cała praca będzie wykonywana wobec przez wojska, których zasadniczym elementem będą dawni legioniści i moi dawni podkomendni, jestem przekonany, że moja obecność i komenda człowieka do którego się przyzwyczaili i czują gorące przywiązanie, najbardziej wpłynie na zwiększenie szans operacji. Wreszcie trzecie, choć to może jest najmniejsze, operacja ta jest ziszczeniem moich personalnych czysto marzeń i zadowoleniem może największym ze wszystkich zadowoleń, jakie spotkały mnie w dotychczasowej karierze" (9). Zasadniczym elementem planu operacji miał być manewr na północ wyprowadzony z rejonu Mosty- * OM O z с

4 2 Lida. Natomiast siłą napędową tego manewru był zagon grupy jazdy ppłka Beliny-Prażmowskiego, rzuconej wprost na Wilno wzdłuż traktu lidzkiego. Grupa ta liczyła w sumie 59 oficerów i 1215 żołnierzy (10). Kawaleria miała zdobyć przede wszystkim dworzec kolejowy i utrzymać się w mieście do czasu nadejścia posiłków. Natarcie na Lidę i jej zdobycie osłaniało rajd jazdy i warunkowało wsparcie jej przez piechotę gen. Rydza-Śmigłego, która miała posuwać się za grupą jazdy. Z kolei nacisk na nieprzyjaciela w rejonie Nowogródka i Baranowicz miał wiązać jego siły i odwracać uwagę od kierunku wileńskiego. Przyjęty wariant planu był bardzo ryzykowny. Słaba liczebnie grupa jazdy miała po długim (ok. 100 km), skrytym marszu atakować miasto obsadzone przez piechotę wroga. Polskim grupom manewrowym groziło odcięcie od podstaw wyjściowych przez siły sowieckie. Dlatego też nieodzownym warunkiem powodzenia było zachowanie przygotowań w ścisłej tajemnicy. Czynnik zaskoczenia był bardzo istotny. Próbowano także wprowadzić w błąd przeciwników, puszczając przecieki, że [...] w Warszawie obecna pora jest uważana jako niemożliwa do jakichkolwiek operacji z powodu stanu dróg i z powodu, że nie nadeszły jeszcze oczekiwane tak dawno wojska Hallera" (11). Dnia 16 kwietnia rano kawaleria polska, po przeglądzie dokonanym osobiście przez Naczelnego Wodza, przekroczyła most na Dzitwie i rozpoczęła długi marsz traktem lidzkim w kierunku Wilna. Trasa wiodła przez Krupę, Żyrmuny, Woronów, Bieniakonie, Soleczniki, Pawłów i Rudomino. Nie obyło się bez problemów związanych z brakami zapatrzenia (głównie furażu dla koni), łączności i kiepskim stanem dróg. Zwłaszcza piechota i tabory grzęzły w wiosennym błocie i zostawały w tyle. Wyjątkowo uporczywie broniła się mocno obsadzona Lida. 17 kwietnia została ona jednak po całodobowych, zażartych walkach zdobyta. W tym czasie grupa jazdy, prowadząc wycieńczone konie, osiągnęła rejon Soleczniki-Pawlów-Turgiele. Zajęto tam zgromadzone przez władze sowieckie zapasy owsa, co rozwiązało problem paszy dla koni. jednak piechota pozostała daleko w tyle i wsparcie z jej strony było mało realne. Dlatego też następnego dnia (18 kwietna) kawaleria wyczekiwała na podciągnięcie piechoty i regenerowała siły koni i ludzi. Dłuższe jednak wyczekiwanie w pobliżu Wilna groziło wykryciem zgrupowania i utratą atutu zaskoczenia. Belina stanął przed trudnym dylematem - czekać na podejście grupy Rydza- Śmigłego, czy też atakować miasto ryzykując, że trzeba będzie się w nim utrzymać przez półtora dnia do nadejścia posiłków. Dowództwo grupy jazdy postanowiło rozpocząć akcję 19 kwietnia o świcie (12). Tymczasem w Wilnie władze sowieckie nie spodziewały się tak bliskiego zagrożenia sądząc, że Polacy są jeszcze w okolicy Lidy. W mieście i terenie działała Polska Organizacja Wojskowa, prowadząc akcję wywiadowczą i częściowo dywersyjną, strona polska więc nieźle orientowała się w sytuacji. Bardzo istotą rolę odegrali kolejarze węzła wileńskiego. Otóż w przeddzień ataku maszyniści Zygmunt Kwiatkowski i Władysław Kulesza dokonali kilku wykolejeń parowozów i przerwali połączenie w kierunku na Mołodeczn-Mińsk (13). A ponieważ połączenie do Dyneburga także było zerwane, a linia w kierunku Lidy była już w rękach polskich - wileński węzeł kolejowy został praktycznie zablokowany. W nocy z 18 na 19 kwietnia kawaleria polska skrycie podeszła pod Wilno. Spieszeni ułani z majorem Zaruskim na czele ruszyli w kierunku dworca kolejowego i wykorzystując kompletne zaskoczenie przeciwnika dosłownie w ciągu kilku minut o godz opanowali rejon węzła kolejowego. Dworzec stał się bazą dalszych działań, skąd wkrótce wyruszyły grupy szturmowe majora Dreszera (w stronę Placu Katedralnego) i majora Zaruskiego (w kierunku zbiegu ulic Trockiej i Niemieckiej). Warto zaznaczyć, że w oddziałach polskich nie było wilnian (ci walczyli pod Baranowiczami), dlatego nieocenioną okazała się pomoc ludności. Do walki i pracy szczególnie szybko włączyli się kolejarze ze stowarzyszenia św. Kazimierza. Uruchomili oni jeden pociąg i już o godz wysiali go w kierunku Bieniakoń po piechotę. Pracownicy kolei pomagali pilnować jeńców, włączyli się do służby patrolowej i wartowniczej, jedynie część młodzieży żydowskiej związana z władzą sowiecką wrogo odniosła się do wojsk polskich i próbowała strzelać do nich ze strychów budynków. Do południa Polacy zajęli znaczną część Wilna, sami jednak ulegli rozproszeniu, jakby wsiąkli" w rozległe miasto. Tymczasem opór bolszewików zaczął tężeć, próbowali oni nawet kontrataków. Sytuacja grupy Beliny stawała się coraz trudniejsza, a pod wieczór wręcz dramatyczna. Bez posiłków kawaleria nie miała dużych szans na utrzymanie się w mieście. Jednak wieczorem (o godz ) przybył pierwszy transport z batalionem piechoty (III baon 1 ppleg. w sile ok ludzi) i sytuacja uległa radykalnej poprawie (14). W ciągu następnych dwu dni strona polska ściągnęła do miasta kolejne oddziały 2 DPLeg., które całkowicie wyparły wojska bolszewickie. Większość wilnian miała więc podwójny powód do świętowania na Wielkanoc roku Dowództwo sowieckie nie chciało pogodzić się z porażką i próbowało jeszcze na przełomie kwietnia i maja odzyskać Wilno. Jednak gen. Rydz-Śmigły manewrując po liniach wewnętrznych odrzucił kolejno ataki wroga z rejonu Szyrwint, Podbrodzia i Oszmiany. Operacja wileńska, mimo wielkiego ryzyka, zakończyła się dużym sukcesem militarnym. W rozkazie do żołnierzy z 28 kwietnia Piłsudski pisał: Kampania wileńska przez was wygrana, pozostanie na zawsze jedną z piękniejszych stronic naszej historii wojskowej i każdy z was może być dumny, że brat w niej udziat. [...] Przede wszystkim jednak podnieśę Wojskowe aspekty operacji wileńskiej w kwietniu 1919 roku ISSN П92-04',(Ч

5 muszę działanie oddziału jazdy po dowództwem podpułkownika Beliny-Prażmowskiego. Świetnie prowadzona jazda, wspaniałym marszem obeszła cały układ sił wroga, by z tyłu wpaść do głównego siedliska wszystkich władz bolszewickich; śmiałym a nagłym napadem zajęła ona miasto z ogromnymi zapasami materiału wojennego i utrzymała je, pomimo ogromnej przewagi wroga, aż do przyjścia piechoty. Jest to najpiękniejszy czyn wojenny dokonany w tej wojnie przez polską jazdę" (15). Ten sukces militarny nie został jednak zdyskontowany na niwie politycznej, zgodnie z planami Naczelnika Państwa. Niepowodzeniem bowiem zakończyła się misja Michała Romera i próby rozmów w Kownie (16). Ofensywa kwietniowa, chociaż stworzyła ważki fakt dokonany, nie przesądziła jeszcze o trwałej przynależności Wileńszczyzny do Polski. Tereny te przez kilka następnych lat byty areną burzliwych wydarzeń, przedmiotem gorącego zainteresowania ze strony polityków i wojskowych. Przypis 1. Zob. Lossowski P. Po tej i tamtiej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie Warszawa ; Jurkiewicz J. Rozwój polskiej myśli politycznej na Litwie i Białorusi w latach Poznań ; Bardach J. Krajowcy, federaliści inkorporacjonaliści, [w:] tenże, O dawnej i niedawnej Litwie. - Poznań ; Buchowski К. Polacy w niepodległym państwie litewskim Białystok ; Ochmański J. Kulisy wyprawy wileńskiej Piłsudskiego 1919 г., [w:] Z dziejów stosunków polsko radzieckich. - Warszawa T Kasperavičius A. Problem przynależności Wilna i Wileńszczyzny w świadomości Litwinów // Biuletyn Historii Pogranicza. - Białystok Nr. 1; Miknys R. Problem kształtowania się nowoczesnego narodu Polaków litewskich w pierwszej połowie XX wieku// Biuletyn Historii Pogranicza. - Białystok Nr Maliszewski E. Przewodnik po guberni wileńskiej. Zarys statystyczno-opisowy. - Warszawa P. 10; Snopko J. Wilno w koncepcjach wojskowo-politycznych Józefa Piłsudskiego. Walki o Wilno w 1919 roku. [w:] Wilno-Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur. - Białystok T. 2.-P Wrzosek M. Wojny o granice Polski Odrodzonej Warszawa P ; Tenże. - Wojsko Polskie i operacje wojenne lat Białystok P Komunikaty Oddziału III Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego , oprać. Jabłonowski M., Kosecki A. - Warszawa- Puftusk P Przybylski A. Ofensywa na Wilno w kwietniu 1919 r. -Warszawa P Piskor T. Wyprawa wileńska. - Warszawa P Piłsudski J. Pisma Zbiorowe. - Warszawa Т. 5.-P List). Piłsudskiego do gen. S. Szeptyckiego z 7 IV 1919 r. // Niepodległość. - Londyn T. 7.-P Piskor T. Piskor T. Wyprawa wileńska... - P Zob. przypis 9. - P Snopko J. Wilno w koncepcjach... - P. 222; Piskor T. Wyprawa wileńska... - P Centralne Archiwum Wojskowe (dalej CAW) / Relacje kolejarzy. - Sygn /21 i / Piskor T. Wyprawa wileńska... - P Piłsudski J. Pisma Zbiorowe... - T P Por. Miknys R. Józef Piłsudski i Michał Römer a idea odrodzenia Rzaczypospolitej Jagiellonów w 1919 roku // Gryfita. Białostocki Magazyn Historyczny. - Białystok Nr P O o. O Z

6 Jan SNOPKO Military Aspects of Vilnius Operation in April 1919 The article throws some light on the Polish army's military operation in Vilnius in the spring of 1919; the basic political aspects of the operation are presented as well. The author also emphasises different viewpoints towards Vilnius: for Lithuanians, Vilnius was an inseparable part of the Lithuanian state, while the majority of Poles strongly believed that this city belonged to Poland. Many people in the newly reborn Poland did not imagine their state without Vilnius and Lvov, as they could not imagine it without Krakow and Poznan. Partly these ideas could be viewed as sentiments in favour of the former Lithuanian-Polish Commonwealth; however, the decisive factor was the number of Polish population in the above mentioned cities, and in Vilnius the number was greater than in Lodz or Byalystok, for example. The newly restated Poland faced many problems: first of all, the so-called "struggle for frontiers", later, in February of 1919, the war with the Soviet Union started. Therefore, during the first months of 1919 much attention was paid to the fights with the Ukrainians over Lvov, and the Seimas in fact agreed upon Vilnius issue only in April of that year. In the front line against the Bolsheviks the Polish army gained quantitative superiority and even more considerable qualitative advantage. The operation plan included the attack in the direction of Vilnius from Mostu and Lyda bridgeheads, the seizure and upkeep of Vilnius railway station. The plan was risky, and the cavalry faced the danger of being cut off and destroyed by the Red Army dislocated in Vilnius. Therefore the authorities undertook strict measures to keep the date of the operation in secret, and they succeeded in that. The Vilnius operation, despite its risk, ended in a significant war victory. However, J. Piłsudski did not succeed in realizing his political strategies with respect to Lithuania. The negotiations of his representative M. Riomer in Kaunas were fruitless. Thus the occupation of Vilnius presented an important fa'uaccomplibut.did not yield the desired result, i.e. did not establish the subordination of Vilnius and Vilnius region to Poland.