Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia:

Transkrypt

1 Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia: "Eksploatacja kopaliny-wód leczniczych za pomocą otworu wiertniczego P-VIa (Zbigniew) w Powroźniku" Zleceniodawca: Multivita Spółka z o.o Warszawa, ul. Annopol 20 opracował: Sierpień 2016

2 Spis treści: 1. Informacje wstępne 6 2. Opis aktualnego zagospodarowania terenu przeznaczonego na zrealizowanie przedsięwzięcia Elementy infrastruktury Rozmieszczenie terenów biologicznie czynnych Opis planowanego przedsięwzięcia Opis zasobów wód w obszarze górniczym "Tylicz I Opis eksploatacji wód leczniczych z odwiertu P-VIa w Powroźniku Opis procesu eksploatacji otworu P-VIa Zbigniew Budowa otworu P-VIa Zbigniew Warunki użytkowania terenu Przewidywane ilości surowca, materiałów oraz energii przewidywanych do zużycia podczas eksploatacji ujęcia wody leczniczej P-VIa. Przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z funkcjonowania planowanego przedsięwzięcia Opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko, w tym elementów środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody Aktualny stan środowiska przyrodniczego Warunki klimatyczne Opis mezoregionu fizyczno-geograficznego Budowa geologiczna Utwory czwartorzędowe Utwory fliszowe Tektonika Warunki hydrogeologiczne Wody lecznicze Wody zwykłe (słodkie) Ocena jakości wody w ujęciu P-VIa Zbigniew Wody powierzchniowe

3 Ogólna charakterystyka zlewni Muszynki Jakość wód powierzchniowych Wykorzystanie wód Zagrożenia Opis mezoregionu przyrodniczo-leśnego Opis elementów przyrodniczych środowiska, objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia Świat roślin Świat zwierząt Ssaki Gady Ptaki Płazy Bezkręgowce Ryby Obszary, obiekty chronione na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, znajdujące się na terenie obszaru przedsięwzięcia Specjalny Obszar Ochronny Ostoja Popradzka Popradzki Park Krajobrazowy Pozostałe formy ochrony przyrody występujące na terenie przedsięwzięcia oraz na sąsiednich terenach Ujęcie wody leczniczej P-VIa - stan Jednolitej Części Wód Podziemnych PLG22W00154 Opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Opis krajobrazu, w którym dane przedsięwzięcie ma być zlokalizowane 10. Opis analizowanych wariantów Wariant 0 polegający na niepodejmowaniu przedsięwzięcia Wariant alternatywny Wariant proponowany przez wnioskodawcę Wariant najkorzystniejszy dla środowiska wraz z uzasadnieniem jego wyboru Określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów, w tym również w przypadku wystąpienia poważnej awarii, a także możliwego

4 12. transgranicznego oddziaływania na środowisko. Uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania na środowisko Oddziaływanie przedsięwzięcia na ludzi Oddziaływanie przedsięwzięcia na wodę Oddziaływanie przedsięwzięcia na powietrze Oddziaływanie przedsięwzięcia na rośliny i siedliska przyrodnicze Oddziaływanie przedsięwzięcia na zwierzęta Oddziaływanie na powierzchnię ziemi, z uwzględnieniem ruchów masowych ziemi, na klimat i krajobraz Oddziaływanie na Obszar Natura Oddziaływanie przedsięwzięcia na dobra materialne Oddziaływanie przedsięwzięcia na zabytki i krajobraz kulturowy, objęte istniejącą dokumentacją, w szczególności rejestrem lub ewidencją zabytków Opis zastosowanych przez wnioskodawcę metod prognozowania znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko, obejmujący bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe oddziaływania na środowisko Opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensatę przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Metody ochrony środowiska wodnego Metody ochrony powietrza Metody ochrony przed hałasem Metody ograniczenia uciążliwości gospodarki odpadami Działania minimalizujące szkodliwe oddziaływanie przedsięwzięcia na środowisko Postępowanie w przypadku zakończenia eksploatacji ujęcia 62 Wskazanie, czy dla planowanego przedsięwzięcia jest konieczne ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony 15. środowiska, oraz określenie granic takiego obszaru, ograniczeń w zakresie przeznaczenia terenu, wymagań technicznych dotyczących obiektów budowlanych i sposobów korzystania z nich 16. Analiza możliwych konfliktów społecznych związanych

5 z planowanym przedsięwzięciem Propozycja monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na etapie jego budowy i eksploatacji na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Wskazanie trudności wynikających z niedostatku techniki lub luk we współczesnej wiedzy, jakie napotkano, opracowując raportu Podsumowanie i wnioski 63 Streszczenie w języku niespecjalistycznym informacji zawartych w raporcie Źródła informacji stanowiące podstawę do sporządzenia raportu

6 1. Informacje wstępne Projektowane przedsięwzięcie "Eksploatacja kopaliny-wód leczniczych za pomocą otworu wiertniczego P-VIa w Powroźniku " zlokalizowane jest na północnym krańcu miejscowości Powroźnik, gmina Muszyna, powiat nowosądecki, na działkach o numerach ewidencyjnych: 219/2 i 219/3 w obrębie 0006 Powroźnik, przylega do drogi powiatowej numer 1513 K Powroźnik -Tylicz (działka nr 208, obręb Powroźnik). Współrzędne geograficzne obszaru: długość geograficzna wschodnia pomiędzy , ,02, szerokość geograficzna północna , ,16. Przedsięwzięcie zlokalizowane jest na lewym brzegu tarasu erozyjno-akumulacyjnego rzeki Muszynki, około 850 m w górę rzeki od ujścia potoku Stupne i około 100 m w dół rzeki od ujścia potoku Wojkowskiego, u podnóża bezimiennego wzgórza "735,5" wchodzącego w pasmo Hajnika. Rzędna ujęcia którego dotyczy przedsięwzięcie wynosi 520,75 metrów nad poziom morza. Tabela nr 1. Prezentacja terenu inwestycji i jego otoczenia pod kątem własności i użytkowania Nr Powierzchnia Lp. Własność Użytek KW Działki [ha] I. Teren przedsięwzięcia / /3 Multivita Spółka z o.o Warszawa, ul. Annopol 20 Multivita Spółka z o.o Warszawa, ul. Annopol 20 Ogółem 0,06 0,03 Ps V 0,01 Lz V 0,04 R-m NS1M/ /8 0,02 Ps V NS1M/ /8 Teren jest równy, lekko nachylony w kierunku południowowschodnim, w kierunku koryta potoku Wojkowskiego. Od południowego zachodu teren przylega do stromej skarpy porośniętej lasem, oddzielającym wyżej położone pola uprawne od terenu przedsięwzięcia. Las stanowi część dużego kompleksu leśnego porastającego pasmo Hajnika. Tereny sąsiadujące z przedsięwzięciem to od wschodu działka nr droga powiatowej numer 1513 K Powroźnik -Tylicz. Z pozostałych kierunków przedsięwzięcie graniczy z działką nr 219/4 od strony południowej użytkowanej jako łąka, reszta jako użytek leśny. Do działki nr 219/2 od drogi powiatowej (działki 208) prowadzi podjazd nie wydzieloną, nie utwardzoną drogą gruntową. Obszar przedsięwzięcia zlokalizowany jest na terenie obrębu geodezyjnego Powroźnik na działkach o numerach ewidencyjnym 219/2 i 219/3 własności Multivita Spółka z o.o. z Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia "Eksploatacja kopaliny-wód leczniczych za pomocą otworu wiertniczego P-VIa w Powroźniku " 6

7 siedzibą w Warszawie, ul. Annopol 20, numer Księgi Wieczystej NS1M/ /8. Według oceny Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Krakowie wyrażonej pismem ST-II PL przedsięwzięcie zaliczono, powołując się na 3 ust.1 pkt. 41 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia (Dz U. z 2016 r. poz. 71), do potencjalnie mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko. W myśl tych przepisów do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko zaliczono wydobywanie kopalin metodą otworów wiertniczych. Zadaniem opracowania jest ocena przedsięwzięcia pod kątem jego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska naturalnego oraz przeanalizowanie rozwiązań mających na celu ograniczenie potencjalnej możliwości wystąpienia ujemnego oddziaływania na środowisko. Przepisy prawne stanowiące podstawę do sporządzenia raportu: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z 23 października 2000 r. w sprawie ustanowienia ram działalności Wspólnoty w zakresie polityki wodnej. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L 327, tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW, 2000); Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/118/WE z 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L 372/19 (DWP, 2006); Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 1998/83/WE z 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L 330 (DWD, 1998); Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2455/2001/WE z 20 listopada 2001 r. ustalająca listę substancji priorytetowych w zakresie polityki wodnej implementacji dyrektywy 2000/60/WE (Official Jour. of Euro. Com., L 331); Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 91/676/EWG z 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych; Common Strategy on the Implementation of the Water Framework Directive. Strategic Document, European Commission, Brussels, 2001; Environment DG Information Brochure. An introduction to the Directorate General for the Environment of the European Commission and to sources of information on EU environmental policy. Office for Official Publ. of the Euro. Com., Luxemburg, 20p., 2002; Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U Nr 199 poz. 1227), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U Nr 62 poz. 627 z późn. zm.), Ustawa Prawo wodne z 18 lipca 2001 (Dz.U. 2001/115, poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U Nr 92 poz. 880 poz. 627 z późn. zm.), 7

8 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity - Dz. U. z 2005r. Nr 239, poz z późn. zm.), Ustawa z dnia z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami ( Dz. U Nr 115 poz. 741 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych z 23 lipca 2008 r., (Dz. U. 2008/143, poz. 896), Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych z 23 grudnia 2002 r., (Dz.U. 2002/241, poz. 2093), Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U z 16 października 2014 r. poz. 1409), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U z 16 października 2014 r. poz. 1408), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U z 16 października 2014 poz. 1348), OBWIESZCZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko dnia 18 stycznia 2016 r. (Dz. U Poz. 71), Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U nr 213 poz z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U poz. 85), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2003r Nr 1, poz. 12), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U poz. 1800), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007r. Nr 120, poz. 826), Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych i stołowych (Dz. U nr 85 poz. 466.). Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 29 stycznia 2016 r. w sprawie rodzajów i ilości znajdujących się w zakładzie substancji niebezpiecznych, decydujących o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym lub dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. Nr 58, poz. 138), Rozporządzenie Nr 5/05 Wojewody Małopolskiego z dnia r, w sprawie ochrony Popradzkiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego Nr 309/2005 poz. 2238). Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Muszyna, przyjęte Uchwałą Rady Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna z dnia 28 czerwca 2000 r. nr XIX/181/2000 oraz późniejsza zmiana z dnia 21 września 2005 r. nr XXX/254/2005, 8

9 Uchwała Nr XV/181/2004 z dnia 12 marca 2004 r. Rady Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru w miejscowości Powroźnik w Gminie Muszyna (Dz. Urz. woj. małopolskiego Dziennik Urzędowy Nr poz z dnia 27 maja 2004 r.). 2. Opis aktualnego zagospodarowania terenu przeznaczonego na zrealizowanie przedsięwzięcia 2.1. Elementy infrastruktury Fot. 1. Ogólny widok terenu przedsięwzięcia. Teren przedsięwzięcia jest obecnie użytkowany jako ujęcie wody leczniczej. Od roku 2002, woda z odwiertu jest wykorzystywana do produkcji wód mineralnych, butelkowanych w Zakładzie Produkcji Wód Mineralnych w Tyliczu przy ul. Wolności 8. Powierzchnia terenu zajęta pod przedsięwzięcie wynosi 600 m 2. Części terenu przedsięwzięcia, gdzie zlokalizowany jest odwiert, jest wygrodzona tworząc strefę ochronną o powierzchni 480 m 2. Ogrodzenie zbudowane jest z siatki drucianej mocowanej naciągami do słupków metalowych osadzonych na betonowanych fundamentach. Górną część ogrodzenia tworzy drut kolczasty rozciągnięty w trzech sznurach pomiędzy słupkami. Na wygrodzony teren prowadzi dwuskrzydłowa brama zamykana na kłódkę oraz furtka, zbudowane z metalowych profili. Taka konstrukcja ogrodzenia zabezpiecza przed przedostaniem się osób niepowołanych na teren obiektu odwiertu. Teren strefy jest monitorowany oraz oznaczony tablicami ostrzegawczymi. Wylot odwiertu i obudowa ujęcia zabezpieczone są przed dostępem osób nieupoważnionych za pomocą szczelnej głowicy oraz zamkniętego i monitorowanego włazu do obudowy. Powierzchnia zajmowana przez wylot odwiertu z obudową oraz z kopcem wynosi około 5 m 2. Teren przed obudową odwiertu jest utwardzony brukiem betonowym z 9

10 którego prowadzą uformowane z bruku schody prowadzące do odwiertu; powierzchnia utwardzona wynosi 155 m 2. Pozostała część terenu jest utrzymywana jako trawnik, systematycznie wykaszany. Widok terenu przedsięwzięcia ilustruje fotografia numer 1. Fot. 2. Widok ujęcia wody P-VIa Fot. 3. Ujęcie P-VI, wygląd kopca, tablica ostrzegawcza 10

11 Fot. 4. Zabezpieczenie ujęcia P-VIa, brama i ogrodzenie/ Fot. 5 Widok powierzchni utwardzonej na terenie ujęcia wody P-VIa. 11

12 2.2. Rozmieszczenie terenów biologicznie czynnych Teren biologicznie czynny zajmuje powierzchnię 445 m 2 powierzchni działek, na których znajduje się przedsięwzięcie i 325 m 2 w wygrodzonej strefie ochronnej, co odpowiada 74 i 68%, odpowiednio. Stanowi go trawnik o wyrównanej powierzchni runi zwartej, utrzymanej w formie dywanowej, kilkakrotnie koszonej w ciągu roku. W składzie gatunkowym przeważają trawy z niewielkim udziałem dwuliściennych. Na terenie nie stosuje się nawożenia oraz innych preparatów chemicznych. Otoczenie przedsięwzięcia stanowi łąka, fragment powierzchni leśnej oraz pobocze drogi porośnięte roślinnością stanowiącą swoisty ekoton. Opis składu gatunkowego terenu biologicznie czynnego oraz otaczającej przedsięwzięcie roślinności w dalszej części opracowania rodział Opis planowanego przedsięwzięcia Przedsięwzięcie podlegające ocenie polegać będzie na wydobywaniu wody leczniczej z odwiertu P-VIa "Zbigniew", mieszczącego się w miejscowości Powroźnik. Odwiert P-VIa został wykonany w roku Wiercenie otworu P-VIa rozpoczęto dnia r. Eksploatację złoża wód leczniczych objętych obszarem górniczym "Tylicz I" prowadzi Spółka z o.o. "Multivita", Warszawa, ul. Annopol 20, na podstawie uzyskanej koncesji z dnia r. o numerze 22/92, wraz z późniejszymi decyzjami o zmianie koncesji Opis zasobów wód w obszarze górniczym "Tylicz I" Według wykonanej przez Instytut Nauk Geologicznych - Uniwersytet Wrocławski oraz przyjętej przez Ministra Środowiska Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w rejonie Tylicza. (Staśko S., Ciężkowski W., i in. 2007), ustalono zasoby dyspozycyjne wód podziemnych dla obszaru bilansowego rejonu Tylicza o powierzchni 53,24 km 2. Opracowanie z roku 2007 zasoby wód podziemnych określiło na wartość: zasoby odnawialne 27,780 tys. m 3 /dobę, zasoby dyspozycyjne 5,112 tys. m 3 /dobę. Z czego 3,950 tys. m 3 /dobę stanowią zasoby dyspozycyjne wody zwykłej, a 1,162 tys. m 3 /dobę wody leczniczej. Pobór wód podziemnych wynosił 659,1 m 3 /dobę. Obszar górniczy "Tylicz I" obejmuje powierzchnię 31,93 km 2 i położony jest na terenie górnej części zlewni rzeki Muszynka. Obszar Tylicza i Powroźnika znajduje się w "centralnej strefie hydrochemicznej" prowincji karpackich wód mineralnych. W granicach Gminy Muszyna znajduje się część obszaru górniczego Tylicz I z otworem P-VIa Zbigniew o powierzchni ok. 4,33 km2. Wody lecznicze. Występują tu szczawy o zróżnicowanym składzie chemicznym i wydajnościach. Mineralizacja waha się od 1,0 do 2,5 g/dm3, a zawartość CO 2 od 250 do 3500 mg/dm3. Występowanie szczaw i CO2 wiąże się bezpośrednio ze strefami zaburzeń tektonicznych (dyslokacje), a także z elementami antyklinalnymi. Stwierdzone w nich wody są typu: 12

13 otwór T-I: 0.3% HCO3 Ca Na, Fe, CO2 (1974) otwór T-III: 0.21% HCO3 Ca - Na, CO2 ( ) otwór T-IX: 0.11% HCO3 Ca, (CO2) ( ) otwór P-VIa: 0,09-0,13 % HCO3 - Mg - Ca, CO2 ( ) W otworach zlikwidowanych ujęte były wody typu: otwór T-II: 0.7% HCO3 Ca Na - Mg, Fe, CO2 (1975) otwór T-VI: 0.48% HCO3 Na Ca, CO2 ( ) otwór P-VI: 0,12-0,13 % HCO3 - Mg Ca, CO2 (2002) otwór P-VIII: ,19 % HCO3 - Ca - Mg - Na, CO2 (2002) otwór P-VIIIa: 0.17 % HCO3 - Ca - Mg - Na, CO2 (2005) W rejonie Tylicza i Powroźnika znane są także naturalne wypływy wód leczniczych. Wody w źródłach są szczawami typu: HCO3 - Ca - Na, HCO3 - Ca, HCO3 - Ca - Mg. Jednym z nich jest źródło T-1 (tzw. "Główne") o następującej charakterystyce hydrochemicznej: 0.28% HCO3 Ca, Fe, CO2 (1995) W Obszarze Górniczym "Tylicz I" zostały rozpoznane wód leczniczych w okolicach Tylicza otworami wiertniczymi: T-I, T-II, T-III, T-VI, T-IX oraz w granicach obszaru miejscowości otworami Powroźnik P-VIa i P-VIIIa, które są otworami zastępczymi dla P-VI i P-VIII. W otworach tych stwierdzono występowanie wód leczniczych na różnych głębokościach od 5,8 m ppt do 116,0 m ppt. Zwierciadło wody o charakterze naporowym stabilizuje się w otworach na różnych głębokościach 1,5 m ppt i 10,0 m ppt. Aktualnie eksploatowana jest woda lecznicza otworami T-III i T-IX P-VIa. Woda z tych otworów wykorzystywana jest do produkcji wody mineralnej w rozlewni w Tyliczu. Ujęcie wody P-VII nie jest eksploatowane ze względu na brak zapotrzebowania zakładu na taki typ wody. Wody zwykłe Wody zwykłe (słodkie) eksploatowane z ujęć wierconych i źródeł (lokalne ujęcia gospodarskie) nie różnią się zasadniczo składem chemicznym między sobą. Wody odpowiadają na ogół normom obowiązującym dla wód pitnych i nie wymagają uzdatniania. W rejonie Tylicza wody zwykłe najczęściej są typu HCO3 Ca Mg lub HCO3 Mg Ca. Sporadycznie są typu HCO3-Ca-Na-Mg, HCO3-Ca-Mg-Na. Mineralizacja tych wód wynosi ok mg/dm3. Zawartość azotanów (NO3-) nie przekracza dopuszczalnej wartości dla wód pitnych (50 mg/dm3). Niekiedy przekroczona może być dopuszczalna zawartość żelaza i manganu. W zakresie pozostałych składników woda najczęściej odpowiada wymaganiom stawianym wodom pitnym. W obszarze górniczym "Tylicz I" wodę zwykłą (słodką) ujęto wieloma otworami. Głębokość tych otworów waha się od 71,0 m do 137,0 m. 13

14 3.2. Opis eksploatacji wód leczniczych z odwiertu P-VIa w Powroźniku Otwór P-VIa w Zbigniew Powroźniku został wykonany w roku 2004 jako otwór zastępczy dla zlikwidowanego otworu P-VI. Woda lecznicza z odwiertu P-VIa Zbigniew określona została jako woda HCO 3 -Mg-Ca(CO 3 ) 0,09%-0,13%. W dokumentacji hydrogeo;ogicznej (dodatku nr 2) ustalono zasoby eksploatacyjne na poziomie Q = 3,6 m 3 /h = 86,4 m 3 /d, depresję eksploatacyjną zwierciadła wody na 23,2 m w obszarze zasobowym o powierzchni 0,18 km 2. Eksploatacja z odwiertu P-VIa w Powroźniku prowadzona jest na podstawie Dodatku nr 2 do dokumentacji hydrologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia wody leczniczej P-VIa w Powroźniku, gm. Muszyna opracowanym przez Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. z siedzibą w Krakowie, przyjętym bez zastrzeżeń przez Ministra Środowiska roku pismem DGkdh /4346/07MJ Opis procesu eksploatacji otworu P-VIa Zbigniew. Woda lecznicza wydobywana z otworu P-VIa Zbigniew w Powroźniku włączona jest w system zaopatrzenia rozlewni wody mineralnej Zakładu Produkcji Wód Mineralnych w Tyliczu przy ul. Wolności 8. Eksploatacja wody odbywa się metodą otworową, przy pomocy pompy głębiowej, zapuszczanej do otworu. Woda z otworu zostaje zasysana pompą o napędzie elektrycznym, umieszczoną w otworze i tłoczona rurociągiem do rozlewni. Zasilanie pompy oraz sterowanie przekazywane jest kablem ułożonym wzdłuż rurociągu pod ziemią. Uruchamianie pompy odbywa się przez impuls ze sterowni w rozlewni. Wodociąg tworzą: rurociąg tłoczny z rury HDPE średnicy 63 mm oraz system kabli zasilających i sterujących. Cały system zasilający Zakład w wodę jest sterowany i monitorowany automatycznie ze sterowni w rozlewni przy użyciu czujników i sterowników zamontowanych w poszczególnych otworach. Woda z oujęcia P-VIa Zbigniew, za pomocą sieci rurociągów dopływa z ujęć do rozlewni gdzie poddawana jest procesowi odżelaziania i odmanganiania, a następnie gromadzona jest w zbiornikach wyrównawczych. Ze zbiorników znajdujących się na terenie hali rozlewni woda kierowana jest na zautomatyzowane linie rozlewnicze, przez co uniknięto strat w trakcie eksploatacji. Cały proces eksploatacji oraz rozlewania i butelkowania wody jest sterowany komputerowo, począwszy od pobierania wody z ujęć wód aż do butelkowania. Eksploatacja, pobór wody z ujęcia, podlega kontroli Zakładu Górniczego. Kontroli podlega depresja zwierciadła wody oraz wielkość poboru w ujęciu: godzina, doba, zgodnie z dokumentacją hydrologiczną przyjętą przez Ministra Środowiska Budowa otworu P-VIa Zbigniew. Otwór P-VIa Zbigniew został wykonany w Głębokość otworu wynosi 88 m ppt [poniżej poziomu terenu]. Budowę otworu przestawia rysunek numer 1. Schemat zarurowania przedstawia się następująco: Kolumna prowadnikowa, stalowa do głębokości 3,5 m o średnicy 610 mm zacementowana do powierzchni terenu, 1 kolumna techniczna, stalowa do głębokości 15 m o średnicy 478 mm zacementowana do powierzchni terenu, 14

15 Średnica Filtra 2 kolumna techniczna, stalowa do głębokości 35 m o średnicy 356 mm zacementowana do powierzchni terenu, Kolumna filtrowa ze stali nierdzewnej 316 Ti do głębokości 88 m o średnicy 168,3 mm zestawiona z następujących odcinków (od góry) [litera - oznaczenie na rysunku nr 1]: o [A] Rura nadfiltrowa do głębokości 54 m o [B 1 ] Część czynna filtra w przedziale od 54 do 69 m p.p.t, perforacja pionowa, szczelina mostkowa 1,5 mm o [C] Rura międzyfiltrowa w przedziale od 69 do 73 m p.p.t o [B 2 ] Część czynna filtra w przedziale od 73 do 84 m p.p.t perforacja pionowa, szczelina mostkowa 1,5 mm o [D] Rura podfiltrowa w przedziale od 84 do 88 m p.p.t Kolumna filtrowa uszczelniona jest: o [G] w przedziale 0-1 m p.p.t za pomocą zaczynu cementowego o [E] w przedziale 1 37 m p.p.t za pomocą compactonitu o [F] w przedziale m p.p.t obsybka żwirowa Tab. 2. Zestawienie podstawowych parametrów technicznych ujęcia i podwodnego agregatu pompowego. Nazwa ujęcia P-VIa Zbigniew Rzędna wylotu otworu Górna część filtra Parametry eksploatacji Wydat ek Zwierciadło wody dynamiczne Głębokość zainstalowania pompy Moc pompy silnika [m ppt] [m ppt] [mm] [m 3 /h] [m ppt] [m ppt] [kw] [kw] 520,78 54, ,6 27,2 45,0 1,7 3,0 [m ppt] = metrów poniżej poziomu terenu. Tak zbudowany otwór jest uszczelniony od 1 m ppt do 38 m ppt compactonitem [E], powyżej 1 m ppt cementem [G], co zabezpiecza przed wzajemnym przepływem między sobą wód gruntowych ze strefy saturacji otaczającej otwór i wydobywanych wód leczniczych. Wewnątrz otworu zamontowana jest elektryczna pompa głębinowa GAB Hydro-Vacum 3 kw o wydajności 2,4-6,6 m 3 /h. Odwiert wody obudowany jest powyżej poziomu gruntu oraz zabezpieczony. Schemat zabudowy przedstawia rysunek numer 2. Część naziemna ujęcia wody z otworu P-VIa zabezpieczona jest hermetyczną obudową przestawioną na fotografii numer 2. Ujęcie jest ogrodzone, strefa ochronna zabezpieczona jest ogrodzeniem na fundamencie betonowym, zabezpieczającym przed przedostaniem się spływającej wody opadowej na teren strefy. Wyposażenie ujęcia stanowią elementy oznaczone na fotografii nr 2 przestawiającej ujęcie wody P-VIa: 1 hermetyczna obudowa odwiertu, 2- kopiec ziemny, 3 szafa zasilająco-sterująca, 4 skrzynka elektryczna, 5 studzienka na rurociągu. Schemat połączenia otworu z rurociągiem przestawia schemat Min. Max 15

16 zmieszczony na rysunku numer 3. Ujęcie wyposażone jest w manometry, wodomierz umożliwiający kontrolę wielkości poboru oraz kurek probierczy, umożliwiające monitorowanie jakości wody. Konstrukcja połączenia umożliwia również przeprowadzenie dezynfekcji w obrębie ujęcia, w przypadku przeprowadzenia wszelkich prac remontowych. Rys. 1. Budowa otworu P-VIa Zbigniew. 16

17 Rys. 2. Schemat zabudowy odwiertu P-VIa Fot. 2. Rozmieszczenie elementów wyposażenia ujęcia wody P-VIa. Rys. 3. Schemat połączenia ujęcia z rurociągiem. 17

18 3.3. Warunki użytkowania terenu - źródło wód mineralnych - korytarze ekologiczne - strefa ochrony ekosystemów leśnych i środowisk przejściowych Rys. 4 Wyrys ze Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Muszyna Przedsięwzięcie zlokalizowane jest na południowym krańcu miejscowości Powroźnik, na działkach o numerach ewidencyjnych: 219/2 i 219/3. Teren ten znajduje się poza opracowanym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. W Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Muszyna, przyjętym Uchwałą Rady Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna z dnia 28 czerwca 2000 r. nr XIX/181/2000 oraz późniejszej zmianie z dnia 21 września 2005 r. nr XXX/254/2005, miejsce otworu P-VIa oznaczone jest jako źródło wód mineralnych przeznaczonych do eksploatacji [Rys. nr XX]. Sąsiedujące z otworem tereny określone są jako - strefa ochrony ekosystemów leśnych i środowisk przejściowych. W strefie ochrony ekosystemów [...] studium zakłada: ochronę przed zainwestowaniem ze względu pełnionych funkcji ekologicznych, rekreacyjnych, oraz walorów krajobrazowych, ewentualne inwestowanie związane z obsługą turystyczną i rekreacyjną, leśną, funkcją naukowo-poznawczą oraz infrastrukturą techniczną dopuszczone pod ściśle określonymi warunkami, w obrębie istniejących siedlisk możliwość niewielkich uzupełnień, w tym o zabudowę rekreacyjną, istniejące obiekty do utrzymania i modernizacji ze wskazaniem na adaptację starych zagród na cele rekreacyjne, 18

19 wskazane dolesienie na granicy rolno-leśnej, w obrębie źródlisk, na stokach erozyjnoosuwiskowych, wszelkich stromizn oraz obrzeżach wód. W pobliżu otworu w studium oznaczony jest również korytarz ekologiczny. Zapisy związane z korytarzem przestawiają się następująco: ochrona przed wprowadzaniem nowej zabudowy, wskazane większe zalesienia, ewentualne inwestycje w obrębie istniejącej zabudowy dopuszczone pod ściśle określonymi warunkami. 4. Przewidywane ilości surowca, materiałów oraz energii przewidywanych do zużycia podczas eksploatacji ujęcia wody leczniczej P-VIa. Eksploatacja ujęcia wody leczniczej P-VIa w Powroźniku polegać będzie na wydobywaniu wody leczniczej, szczawy HCO 3 -Mg-Ca(CO 3 ) 0,09%-0,13%, z zasobów wód podziemnych udostępnionych odwiertem wykonanym w roku Do poboru wody z ujęcia P-VIa wykorzystana będzie pompa głębinowa o napędzie elektrycznym GAB Hydro- Vacum, o mocy 3 kw i wydajności 2,4-6,6 m 3 /h. Roczne zużycie energii elektrycznej, oszacowane na podstawie zużycia energii w latach , przewiduje się w granicach kwh. Do wydobycia wody z otworu P-VIa oprócz energii elektrycznej nie są potrzebne inne nośniki, paliwa czy materiały. Poza pompą głębinową oraz osprzętem technicznym nie jest wymagane zaangażowanie innych urządzeń. 5. Przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z funkcjonowania planowanego przedsięwzięcia Jak przestawiono to w rozdziale 3.2. eksploatacja odbywać się będzie w układzie hermetycznym, wykluczającym przedostanie się pobieranej wody na zewnątrz w otaczające środowisko. Wykluczone jest również przedostanie się, związanego z wydobywaniem wody dwutlenku węgla do atmosfery. Gwarantuje to hermetyczny układ rozwiązań ujęcia wody opisany w rozdziale 3.2., ilustrowany również schematem na rysunku 1. Nie przewiduje się podczas eksploatacji, emisji zanieczyszczeń ani hałasu. Do wydobywania wody będzie używana pompa głębinowa. Według informacji producenta pompy, Hydro-Vacuum S.A. Grudziądz, nie będzie ona emitować hałasu na powierzchni - "zatopiony zespół pompowy w płaszczu hermetycznym lub zbiorniku nie emituje do otoczenia hałasu". Okresowe emisje mogą występować podczas: monitoringu procesu poboru wody, kontroli obiektu i urządzeń oraz napraw i remontów. W trakcie tych prac wywoływane będą zjawiska ruchowe, może dochodzić do niewielkiej emisji hałasu oraz spalin, wywoływanych przez pracę obsługi technicznej oraz używanego przez nią sprzętu. Można ocenić, że wpływ eksploatacji wody w miejscu lokalizacji otworu P-VIa na środowisko, w jego otoczeniu nie będzie istotne. Emisje te nie będą to miały większego wpływu na otoczenie, środowiska przyrodnicze oraz środowiska gatunków. 6. Opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na 19

20 środowisko, w tym elementów środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody Aktualny stan środowiska przyrodniczego Ujęcie wody leczniczej P-VIa Zbigniew zlokalizowana jest na tarasie nadzalewowym rzeki Muszynki. Teren ten od rzeki oddziela nasyp drogi powiatowej porośnięty w dużej mierze roślinnością pionierską i ruderalną. Ujęcie sąsiaduje z terenami użytkowanymi rolniczo jako łąki. Z południowego-zachodu tereny rolnicze przedziela pas przylasku porastający stromą skarpę. Sam teren ujęcia, bezpośrednia strefa ochrona, utrzymany jest jako "trawnik dywanowy" z niską runią często wykaszaną. Opis roślinności w dalszej części opracowania, rozdział Warunki klimatyczne Klimat terenu, na którym zlokalizowana jest inwestycja zaliczony jest według klasyfikacji klimatycznej Polski Homera do obszaru klinu Samborsko-Sądeckiego, z typem klimatu zaciszy śródgórskich. Podział na krainy termiczne Polski (Janiszewski) zalicza ten obszar do krainy bardzo krótkiego lata, długiej zimy i krótkiego okresu wegetacji. Pod względem klimatycznym teren przedsięwzięcia ma wiele cech charakterystycznych. Teren doliny leży w umiarkowanie ciepłym piętrze termicznym, zawierającym się w przedziale wysokości m n.p.m., określanym jako regiel dolny. Można stwierdzić, że dolina Muszynki w okolicy Powroźnika charakteryzuje się dosyć łagodnym klimatem, na który składają się: stosunkowo wysoka średnia roczna temperatura, ciepła jesień, dostateczna ilość opadów, z których około 70% spada w okresie wegetacyjnym (kwiecień - październik), długie zaleganie pokrywy śnieżnej, słabe wiatry. Najcieplejszym miesiącem w roku jest lipiec, najchłodniejszym styczeń. Liczba dni z pokrywą śnieżną waha się od 63 do 154 w roku. Długość poszczególnych pór roku wynosi średnio: lato 37 dni, zima 113 dni, wiosna i jesień łącznie 215 dni, w tym 160 dni wegetacji. Częstym i niekorzystnym zjawiskiem w Beskidzie są wczesnojesienne i późnowiosenne przymrozki, potęgowane dodatkowo przez inwersję. Latem słońce świeci średnio przez 6,2 do 6,6 godziny na dobę, zimą przeciętnie ok. 2 godziny. Roczna suma opadów w osłoniętych dolinach wynosi mm. Najbardziej deszczowym miesiącem jest lipiec, najmniej opadów przypada na okres zimy. Układ dolin wyznacza główne kierunki wiatrów południowych. Większość z nich należy do ciepłych wiatrów typu fenowego, występujących najczęściej w okresie zimy i wiosny. Wiatry te występują podczas napływu powietrza zwrotnikowego z południa Europy. Różnorodność napływających mas powietrza przyczynia się bezpośrednio do występowania różnorodnej pogody, wielkości i ilości opadów deszczu, śniegu, gradobicia oraz siły wiatru i różnic temperaturowych. Rejony podgórski i górski posiadają zdecydowanie większą ilość średniorocznych opadów deszczu, śniegu oraz silnych wiatrów, tzw. huraganów, w porównaniu do terenów nizinnych Polski. Według opracowania "Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w rejonie Tylicza" opis warunków klimatycznych przestawia się następująco: 20

21 Temperatura powietrza Średnie miesięczne temperatury powietrza w centrum sąsiedniej Krynicy w okresie grudzień 1992 r. listopad 2006 r. przedstawione zostały na ryc. 5. Z powyższej charakterystyki wynika, że w Tyliczu bardzo chłodne są zimy; najchłodniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperaturą 6,3ºC i luty z temperaturą 5,7ºC. Surowość warunków zimowych spowodowana jest m.in. zastoiskami chłodnego powietrza w dolinie. Minimalna temperatura zanotowana 24 stycznia 2006 r. na stacji w Tyliczu wynosiła 30,3ºC. Lato w Tyliczu jest na ogół umiarkowanie ciepłe. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą +14,6ºC. Maksymalną temperaturę +25ºC zanotowano w lipcu 1998, 1997 i 1996 r. Średnia roczna temperatura w Krynicy w latach wyniosła 3,83ºC. Wzrost temperatury w okresie wiosennym następuje szybciej niż jej spadek w miesiącach jesiennych. W poszczególnych miesiącach największą rozpiętość przedziału zmienności temperatury powietrza notuje się w miesiącach zimowych, a najmniejszą w lipcu. Z przedstawionej charakterystyki stosunków termicznych wynika, że klimat Tylicza cechuje duża zmienność temperatury powietrza w przebiegu rocznym. 15,00 Średnie miesięczne temperatury powietrza w latach ,59 13,29 12,59 10,00 9,30 7,74 5,00 Śr. roczna 3,83 2,95 4,35 0,00 0,01-2,35-5,00-6,27-5,65-4,64-10,00 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień Rycina. 5. Średnie miesięczne temperatury powietrza oraz średnia temperatura powietrza w latach na stacji Tylicz. Opady atmosferyczne W Tyliczu średnia roczna suma opadów obliczona dla okresu wynosi 848 mm; zmienność opadów w tym okresie ilustruje ryc. 6 oraz tabela 3. 21

22 Tabela 3. Roczne sumy opadów na posterunku Tylicz w latach Wysokość opadu [mm] Rok Wysokość opadu [mm] Rok , , , , , , , , , , , , Rozkład miesięcznych sum opadów w wieloleciu przedstawiono na ryc. 6 W rozkładzie tym uwidaczniają się sezonowe różnice. W okresie wiosenno-letnim występuje nasilenie opadów, zaś wyraźne ich zmniejszenie notuje się w okresie jesiennym i zimowym. Najwyższe opady notuje się od maja do sierpnia z maksimum w lipcu, zaś najniższe od października do marca, z minimum w grudniu. W lipcu spada średnio 137 mm, podczas gdy w grudniu średnio tylko 46 mm opadu. Średnie miesięczne sumy opadów w latach , ,4 111,4 94, ,9 69, ,9 52,1 54,6 51,3 48,1 46, styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień Rys 6. Średnie miesięczne sumy opadów na tle średniej miesięcznej sumy opadów 74,3 mm na posterunku Tylicz w latach

23 Roczne sumy opadów w latach Rys 7. Roczne sumy opadów w na tle średniej wieloletniej sumy opadów 850,8 mm na posterunku Tylicz w latach Rys 8. Dobowe sumy opadów w latach na posterunku w Tyliczu. 23

24 Pokrywa śnieżna tworzy się w Tyliczu około połowy października, lecz jest cienka i często zanika. Dopiero począwszy od drugiej dekady grudnia przeciętna grubość śniegu przekracza 8 cm. Największy rozwój pokrywy śnieżnej przypada na trzecią dekadę stycznia oraz na luty, kiedy grubość pokrywy śnieżnej wynosi około cm. Zanik pokrywy śnieżnej przypada na pierwszą dekadę kwietnia. Średnia maksymalna grubość pokrywy śnieżnej przypada na luty i marzec i wynosi 53 cm. Długość zalegania pokrywy śnieżnej wynosi około 114 dni Opis mezoregionu fizyczno-geograficznego Według podziału na regiony fizyczno-geograficzne, wg Kondrackiego, obszar na którym zlokalizowana jest inwestycja zaliczany jest do: Obszar: Europa Zachodnia Podobszar: Karpat, Podkarpacia i Niziny Panońskiej (5) Prowincja: Karpat Zachodnich z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym - 51 Podprowincja: Zewnętrznych Karpat Zachodnich 513 Makroregion: Beskidów Zachodnich Mezoregion: Beskidu Sądeckiego Beskid Sądecki jest częścią Beskidów Zachodnich. Rozciąga się od przełomu Dunajca na zachodzie do doliny Kamienicy Nawojowskiej i Przełęczy Tylickiej na wschodzie. Od północy opada kilkusetmetrowym progiem do Kotliny Sądeckiej, od południa sąsiaduje z małymi Pieninami, od których dzieli go dolina Grajcarka. Zaliczany jest do grupy gór średnich. Cechą charakterystyczną tych gór są stoki o umiarkowanych nachyleniach i zrównania wododziałowe. We fliszowych Karpatach Zewnętrznych rozwój rzeźby rozpoczął się po wypiętrzeniu górotworu w neogenie. Kolejnym etapem było plejstoceńskie zlodowacenie kontynentalne północnego brzegu Karpat wraz z peryglacjalnym modelowaniem gór średnich i pogórzy. W holocenie dokonywały się przeobrażenia utworzonej w trzeciorzędzie i plejstocenie rzeźby, głównie przez rzeki i denudację. Najmłodszy etap, trwający do dziś, to przeobrażenia antropogeniczne. Charakterystyczną cechą Beskidu Sądeckiego jest występowanie dwóch równoległych pasm górskich o kierunku ogólnym z północo-zachodu na południo-wschód, rozdzielonych podłużną doliną granicznego odcinka Popradu. Są to pasma Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej. Na południu wyodrębnić można Góry Leluchowskie, zwane też grupą Zimnego i Dubnego niewielkie pasmo górskie leżące pomiędzy doliną Muszynki a granicą ze Słowacją. Góry Leluchowskie zamykają się w następujących granicach: od zachodu dolina Popradu na odcinku od Leluchowa do Muszyny, od północy i wschodu dolina Muszynki od ujścia do Popradu w Muszynie do źródeł na Przełęczy Tylickiej, od południa grzbiet wododziałowy między zlewnią Topľi a zlewnią Popradu, a następnie dolina potoku Smereczek od wsi Obručné do jego ujścia do Popradu w Leluchowie. Otwór P-VIa leży na terenie doliny Muszynki w obrębie tego pasma gór. Beskid Sądecki ukształtowany jest schodowo opadając ku dolinom z poziomów śródgórskiego, pogórskiego i dolinnego. Poziomy te są dobrze zachowane w obrębie pogórzy 24

25 otaczających na zboczach dolinę Popradu. Dolina Muszynki jest wycięta w piaskowcach magurskich spękanych licznymi uskokami poprzecznymi do biegu warstw. Rzeka Muszynka spływa od źródeł do Tylicza w kierunku północno-zachodnim dość prostym łożyskiem. Od Tylicza płynie krętym korytem do Muszyny pomiędzy Pasmem Jaworzyny a Górami Leluchowskimi. Na tym odcinku przepływa przez miejscowości Powroźnik i Muszyna, w której uchodzi do Popradu na wysokości 444 m n.p.m. Na odcinku od Tylicza do Muszyny rzeka dokonuje głębokiego przełomu między Pasmem Jaworzyny i Górami Leluchowskimi. Szerokość doliny waha się od około 150 m w najwęższych odcinkach przełomowych do około 500 m w okolicach Muszyny. W dolinie Muszynki znajduje się system teras skalnych, dobrze wykształcone załomy i poziomy erozyjno-denudacyjne. Obszar doliny jest częściowo porozcinany głębokimi dolinami, o charakterze przełomów, o stromych stokach. Na poziomie dolinnym zachowały się żwiry rzeczne, które świadczą o utworzeniu go przy współudziale erozji rzecznej. W dnie doliny możemy wyróżnić terasę zalewową o wysokości od 1 do 2 m oraz terasę nadzalewową o wysokości od 2 do 6 m nad poziom rzeki. Zbocza o dużym nachyleniu, przy występowaniu fliszu w podłożu, sprzyjają powstawaniu osuwisk. Największe powierzchnie stoków o niestabilnym podłożu geologicznym występują na zboczach doliny Muszynki w rejonie Powroźnika. Rzeźba opisywanego terenu w rejonie przedsięwzięcia została ukształtowana przez rzekę Muszynkę, Otwór P-VIa znajduje się na tarasie nadzalewowej na wysokości 520,78 m. n.p.m. Teren inwestycji jest płaski, lekko nachylony w kierunku południowowschodnim, w kierunku koryta potoku Wojkowskiego Budowa geologiczna Podobnie jak przeważająca część Karpat Zachodnich, okolice Powroźnika zbudowane są z utworów geologicznych tzw. fliszu karpackiego. Na terenie inwestycji najważniejszą rolę odgrywają kompleksy piaskowców i łupków warstw z Zarzecza, piaskowców krynickich, piaskowców z Piwnicznej: magurskich i podmagurskich, w niewielkim zakresie pstre łupki eoceńskie, margle łąckie. Utwory te zalegają na głębokościach m. Wierzchnią warstwę terenu stanowią utwory czwartorzędowe: zwietrzelina i rumosz oraz gliny pylaste, miejscami piaszczyste. Rejon Powroźnika zbudowany jest z utworów fliszowych oraz leżących na nich utworów czwartorzędu, zalegających nieciągłą pokrywą o zmiennej miąższości Utwory czwartorzędowe W rejonie przedsięwzięcia utwory czwartorzędowe posiadają zmienną miąższość od 0,5 m do 7,0 m. Budują je zwietrzeliny, iły, gliny, rumosze skalne koluwialne i deluwialne, zaś w dolinach rzek i potoków: żwiry, piaski, gliny i iły tarasów zalewowych oraz kamieńców rzecznych. Mimo niedużych miąższości pokrywy czwartorzędowej, spełnia ona, ze względu na wykształcenie litologiczne (gliny, iły) znaczącą rolę dla ochrony wód przed zanieczyszczeniem, szczególnie w przypadku występowania ciągłej pokrywy w otoczeniu źródeł lub płytkich ujęć. 25

26 Utwory fliszowe Omawiany obszar znajduje się w obrębie płaszczowiny magurskiej. Leży on w całości w obrębie dwóch jednostek facjalno-tektonicznych: strefy krynickiej i strefy bystrzyckiej (sądeckiej). Strefa facjalna krynicka Obszar ten budują następujące zespoły stratygraficzno-facjalne (od najstarszych): - formacja z Zarzecza trzeciorzęd (eocen) ponad formacją szczawnicką występuje formacja z Zarzecza, zaliczana dawniej do górnych warstw hieroglifowych lub warstw beloweskich. Miąższość tej formacji wynosi średnio od 400 do 450 m. Jest to flisz cienkoławicowy lub średnioławicowy z przewagą piaskowców, mułowców i łupków marglistych o zabarwieniu szarym. Piaskowce są zazwyczaj drobnoziarniste. W obrębie cienkoławicowego fliszu występuje jeden lub kilka pakietów piaskowców gruboławicowych i zlepieńców ogniwa krynickiego o zróżnicowanej miąższości od 10 do 250 m. Są to grubo- i bardzo gruboławicowe, różnoziarniste piaskowce i zlepieńce. Spoiwo piaskowców i zlepieńców jest ilasto-wapniste. - Piaskowce gruboławicowe i zlepieńce - piaskowce krynickie - eocen - Są to kompleksy gruboławicowych piaskowców od kilkudziesięciu do ponad stumetrowej miąższości, przeławiconych kilkucentymetrowymi wkładkami łupków ilastych i piaszczystych, o barwach oliwkowo-niebieskich lub rdzawo-żółtych. Piaskowce są zwykle gruboziarniste o źle wysortowanym materiale i spoiwie ilastym. Powoduje to ich słabą zwięzłość, przez co są rozsypliwe. Mają barwy rdzawo-żółte do brunatno-żółtych. Dość często pojawiają się w ich obrębie soczewki zlepieńców. Piaskowce i zlepieńce wietrzeją kuliście, rozsypując się na piasek i żwirek. - formacja magurska ogniwo piaskowców z Piwnicznej - trzeciorzęd (eocen) są to piaskowce gruboławicowe, muskowitowe, średnio- i gruboziarniste, zawierające przeławicenia cienkoławicowego fliszu litofacji zarzeckiej o grubości nie przekraczającej 2 m. Spoiwo piaskowców jest wapniste. W stosunku do piaskowców krynickich, piaskowce magurskie odznaczają się zdecydowanie większą zwięzłością. W opisywanym ogniwie występują również pakiety zlepieńców i piaskowców zlepieńcowatych. Otwór P-VIa wykonany został w obrębie piaskowców krynickich Tektonika Omawiany obszar leży w obrębie strefy facjalnej krynickiej płaszczowiny magurskiej, w tzw. Karpatach Zewnętrznych. Główne struktury mają generalnie kierunek NW-SE i są przecinane uskokami poprzecznymi o kierunku NE-SW. Kilka kilometrów od omawianego ujęcia P-VIa znajduje się granica o charakterze nasunięcia pomiędzy podjednostką (strefą facjalną) krynicką i sądecką (zwaną też bystrzycką). Podjednostki te kontaktują się wzdłuż dyslokacji podłużnej, nazwanej przez H. Świdzińskiego "dyslokacją krynicką". Dyslokacja ta o kierunku NW-SE biegnie przez południowy grzbiet 26

27 Szalonego ku centrum Krynicy i dalej w kierunku północno-zachodnim, a w kierunku przeciwnym od Tylicza przez Górę Łaz i dalej na południe ku Słowacji. Przyjęto, że tektoniczną granicę między obiema podjednostkami stanowią osady: w strefie bystrzyckiej - łupki czerwone, zwane też pstrymi łupkami z Jazowska, a w strefie krynickiej warstwy z Zarzecza. Obie strefy facjalne przecięte są strefą uskokową o kierunku NE-SW zwaną uskokiem tylickim. Na bazie tej struktury założona została dolina rzeki Muszynki o charakterze przełomu od Tylicza do Powroźnika. Otwór P-VIa zlokalizowany jest w pobliżu uskoku tylickiego, w jego południowowschodnim skrzydle, w strefie facjalnej krynickiej z gruboławicowymi piaskowcami z Piwnicznej Warunki hydrogeologiczne Wody lecznicze Obszar Tylicza i Powroźnika znajduje się w "centralnej strefie hydrochemicznej" prowincji karpackich wód mineralnych. Występują tu szczawy o zróżnicowanym składzie chemicznym i wydajnościach. Mineralizacja waha się od 1,0 do 25,0 g/dm 3, a zawartość CO2 od 1000 do 3500 mg/dm 3. Występowanie szczaw i CO2 wiąże się bezpośrednio ze strefami zaburzeń tektonicznych (dyslokacje) a także z elementami antyklinalnymi. W rejonie Tylicza jest kilka otworów, w których ujęto lub zbadano wody lecznicze. W otworach tych stwierdzono występowanie wód leczniczych na różnych głębokościach, od 17,0 m do 37,5 m i ustalonych od 1,8 m do 3,2 m Aktualnie na obszarze górniczym Tylicz I woda lecznicza eksploatowana jest stale otworami T-III i T-IX P-VIa. Woda z tych otworów wykorzystywana jest do produkcji wody mineralnej w rozlewni w Tyliczu. Głębokość otworów, w których stwierdzono lub ujęto wody lecznicze w rejonie Tylicza i Powroźnika waha się od 50,0 m do 100 m Wody zwykłe (słodkie) W rejonie dokumentowanych prac wody zwykłe występują w obrębie utworów czwartorzędowych i utworów fliszowych. W utworach fliszowych występują wody szczelinowe, głównie w ławicach piaskowców. Wodonośność utworów fliszu w strefie aktywnej wymiany zależy w głównej mierze od ilości i miąższości piaskowców oraz od ich zaangażowania tektonicznego. W oparciu o wyniki wierceń i materiały archiwalne ocenia się głębokość strefy aktywnej wymiany w rejonie projektowanych prac do ok m ppt. Poziom wodonośny w utworach fliszowych jest zasilany przez infiltrację opadów bezpośrednio na wychodniach tych utworów poprzez pokrywę zwietrzelinową lub pośrednio poprzez utwory czwartorzędowe. Spływ wód podziemnych odbywa się w kierunkach zbliżonych do rozciągłości warstw. 27

28 Litologia utworów fliszu karpackiego (naprzemianległe piaskowce i łupki) oraz urozmaicona tektonika może prowadzić do utrudnienia lub przerwania kontaktów hydraulicznych pomiędzy poszczególnymi warstwami. Prowadzi to do dość znacznych różnic w głębokości występowania wód podziemnych. W obszarze górniczym "Tylicz I" wodę zwykłą (słodką) ujęto otworami: głębokość tych otworów waha się od 71 m do 137m, nawiercone i ustabilizowane zwierciadło wody występowało w utworach fliszowych odpowiednio od 40 m do 106 m i od 1,24 m do + 34,2 m Ocena jakości wody w ujęciu P-VIa Zbigniew Charakterystyka zlewni Muszynki za dokumentacją: "Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w rejonie Tylicza", przedstawiona jest poniżej. Woda podziemna ujmowana odwiertem P-VIa posiada zmienną mineralizację w zakresie od ok. 900 do ok mg/dm 3. Pod względem charakterystyki wody, w oparciu o jej typ, woda z otworu P-VIa wykazuje się stabilnością i jest niezmiennie wodą wodorowęglanowo-magnezowo-wapniową. Według wykonanych analiz fizyko-chemicznych zawartości głównych jonów wpływających na typ wody w ujęciu P-VIa wykazują niewielkie wahania w zakresie kilku %mval. Zmiany jakości wód leczniczych ujętych otworem P-VIa obserwować możemy w postaci wahań zawartości np. HCO3-, Ca2+, Mg2+, Fe, CO2 czy PEW i ph. Wyniki analiz wskazują, że woda ujęta otworem P-VIa ma charakter wodorowęglanowy, bowiem w jej składzie anionowym zawartość jonu HCO3- jest na poziomie % mval. Potwierdza to także wartość wskaźnika hydrochemicznego. Wartość wskaźnika siarczanowości r jest zbliżona do innych wód z rejonu Tylicza. Wysoka wartość r i wartość r >1 świadczy o wodach ze strefy aktywnej wymiany wód. Zawartość jonu siarczanowego i chlorkowego jest niska. Wynosi ona odpowiednio: SO42-: 8,97 18,24 mg/dm3 = 1,87 3,45 % mval, Cl:1,5 4,4 mg/dm3 = 0,28 0,89 % mval. Zawartości jonów HCO3-, Ca2+, Mg2+ i Fe2+ rejestrowane są w ramach prowadzenia obserwacji stacjonarnych W wodzie z ujęcia P-VIa zawartość głównych anionów układa się wg malejącej ich zawartości: HCO 3- SO4 2- Cl -, a zawartość głównych kationów: Mg Ca Na K. Stężenia powyżej 20 % mval osiągają jony: HCO3, Mg i Ca. Ich zawartości wykazują niewielkie wahania w zakresie kilku % mval, jednak wahania te nie powodują zmiany typu wody. Badania PEW [przewodności elektrycznej właściwej] wody prowadzone były równocześnie z oznaczeniami wymienionych powyżej jonów. Zawartość rozpuszczonego CO 2 w wodzie oznaczana była przy pomocy "karatu" w momencie poboru prób wody do analiz fizykochemicznych. Zarejestrowana ilość rozpuszczonego CO2 wahała się od 260 mg/dm 3 ( r.) do 960 mg/dm 3 ( r.) W początkowym okresie eksploatacji stężenia CO2 osiągały dość wyrównany poziom. Stan mikrobiologiczny wody w ujęciu P-VIa Zbigniew. Próbki wody do badań mikrobiologicznych pobrane zostały pod koniec II i III depresji próbnego pompowania, dnia r. oraz r. Badanie wykonane zostało w Granicznej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Nowym Sączu. Zgodnie z wydanym 28

29 orzeczeniem pod względem bakteriologicznym woda odpowiadała warunkom zawartym Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych i stołowych (Dz. U nr 85 poz. 466.). Zawartość WWA i pestycydów w wodzie z ujęcia P-VIa Spośród wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) tylko zawartość benzo(a)pirenu w wodzie jest normowana. Dopuszczalna zawartość wynosi 10 ng/dm3. Pozostałe WWA nie są normowane ale zaleca się oznaczanie 6 spośród nich jako sumę WWA. Suma WWA w wodzie nie może przekroczyć 100 ng/dm Wody powierzchniowe Ogólna charakterystyka zlewni Muszynki Ujęcie P-VIa zlokalizowane jest w zlewni rzeki Muszynki która jest dopływem Popradu i ma swoje ujście w Muszynie. Zlewnia ta rozciąga się od źródeł po przekrój w Powroźniku. Powierzchnia topograficzna tak powstałej zlewni wynosi 53,24 km 2, przy nachyleniu zlewni 0,052 m/m (kąt nachylenia zlewni - 2,98 o ). Parametry geometrii zlewni: - powierzchnia zlewni [A] - 53,24 km 2 - długość zlewni [L], definiowana jako maksymalna odległość w linii prostej między ujściem a najdalej oddalonym punktem na dziale wodnym 9,4 km - szerokość zlewni [B], jako stosunek powierzchni zlewni do jej długości 5,77 km - długość działu wodnego [P] 39,44 km - długość głównego cieku [L c ] 14,3 km Morfologia powierzchni zlewni: - wysokość maksymalna zlewni [H max ] 894 m n.p.m. - wysokość minimalna zlewni [H min ] 510 m n.p.m. - deniwelacja terenu [ H] 384 m - wysokość średnia zlewni wg wzoru Reitza ( H - spadek zlewni (J= A ) 0,052 m/m H śr 0,434 log H H max max H min logh min ) 666 m n.p.m. H - spadek działu wodnego (R p = P ) 0,0097 m/m H źr H - spadek cieku (J c = L c ujśj H - spadek doliny rzecznej (J z = L ) 0,013 m/m ) 0,041 m/m 29

30 V V Rys 9. Mapa zlewni cząstkowych dokumentowanego obszaru według "Dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w rejonie Tylicza". Głównym ciekiem dokumentowanej zlewni różnicowej jest Muszynka. Jej prawobrzeżne większe dopływy to Mochnaczka, Roztoka, Bradowiec, Golicki Potok. Do większych lewobrzeżnych dopływów należą: Szczawnik, Potok Hotarny, Błotnik, Potok Zimne, Pusta, Wojkowski Potok, Stupne (rys. 9). W celu dokonania oceny zasobów dyspozycyjnych i bilansu wód podziemnych zlewnia różnicowa Muszynki podzielona została na 10 zlewni cząstkowych, z czego jedna (X) obejmuje przyrzecza. 30

31 Tabela. 4. Zlewnie cząstkowe w obrębie dokumentowanego obszaru według "Dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w rejonie Tylicza". Numer zlewni Nazwa zlewni Powierzchnia zlewni [km 2 ] I Muszynka A 8,46 II Muszynka B 7,62 III Roztoka 2,85 IV Mochnaczka 3,95 V Muszynka C 7,84 VI Bradowiec 2,78 VII Pusta 6,19 VIII Wojkowski Potok 6,05 IX Stupne 3,97 X Muszynka D 3,53 Tabela 5. Wybrane pomiary hydrometryczne z roku hydrologicznego 2006 z punktów pomiarowych zlokalizowanych na dokumentowanym obszarze. Nazwa rzeki oraz symbol przekroju Muszynka P1 Wojkowski Potok P2 Stupne P3 Pusta P4 Bradowiec P5 Mochnaczka P6 Data pomiaru Szerokość rzeki [m] Przepływ [m 3 /s] Nazwa rzeki Data pomiaru Szerokość rzeki [m] Przepływ [m 3 /s] ,35 0,75873 Muszynka ,4 0, ,25 0,63954 P ,1 0, , ,7 0, ,4 0, ,9 0, ,06354 Muszynka ,55 0, ,75 0,04765 P ,2 0, ,8 0, ,1 1, ,9 0, ,6 0, ,25 0,03398 Roztoka ,2 0, ,05 0,02548 P ,05 0, ,2 0, ,65 0, , ,95 0, ,65 0,07272 Mochnaczka ,1 0, ,45 0,05454 P ,1 0, ,1 0, ,5 3, ,3 0, ,45 0, ,4 0,03485 Muszynka ,1 0, ,3 0,02658 P ,8 0, ,1 0, ,1 6, ,25 0, ,7 0, ,8 0, ,65 0, ,8 2, ,1 0,

32 Przepływ [m 3 /s] W obrębie dokumentowanego terenu brak jest posterunków wodowskazowych, rejestrujących stany rzeczne, należących do IMGW. W celu charakterystyki hydrologicznej rzeki przeprowadzono pomiary stanów i przepływów rzecznych za pomocą limnimetru elektronicznego na 14,3 km biegu Muszynki. Wyniki pomiaru przedstawia tabela 6. Tabela 6. Charakterystyka hydrologiczna Muszynki na podstawie danych pochodzących z limnimetru elektronicznego z lat Wodowskaz Muszynka km biegu rzeki 14,3 Powierzchnia zlewni [km 2 ] 75,56 Przepływy w [m 3 /s] w roku najniższy zaobserwowany 0,32 - najwyższy zaobserwowany 9,22 Zmiany przepływów Muszynki 10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Czas Rys 10. Zmiany przepływów Muszynki w miejscu lokalizacji limnimetru z roku hydrologicznego Ponadto na obszarze dokumentowanym zainstalowano 3 łaty wodowskazowe zlokalizowane na Muszynce i Mochnaczce w obrębie obszaru dokumentowanego (rys. 9). 32

33 Tabela 7. Łaty wodowskazowe zainstalowane na obszarze dokumentowanym wraz ze wskazaniami poziomu wody w rzece. Numer łaty Rzeka 1 Muszynka 5,68 2 Muszynka 9,55 3 Mochnaczka 0,01 Łata Muszynka 1 Wskazania łaty [cm] km biegu rzeki Łata-Mochnaczka 3 Wskazania łaty [cm] Łata Muszynka 2 Wskazania łaty [cm] Jakość wód powierzchniowych W zlewni różnicowej Muszynki, w ramach regionalnego monitoringu jakości wód powierzchniowych województwa małopolskiego, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Krakowie prowadzi badania na Muszynce (14,3 km biegu rzeki) w miejscowości Powroźnik. Badania jakości wód prowadzone są z częstotliwością 12 razy/rok. Według uzyskanej oceny jakość wód rzeki przedstawiała się następująco: - stężenia wskaźników fizykochemicznych odpowiadały wartościom I klasy czystości, stan sanitarny wód odpowiadał II klasie czystości, - stężenia substancji organicznych odpowiadały I klasie czystości, - stężenia substancji nieorganicznych na poziomie wartości I klasy czystości, - ilość zawiesin była niska na poziomie I klasy czystości, - stężenia zanieczyszczeń specyficznych (metali, detergentów i fenoli lotnych) odpowiadały I klasie czystości, - według kryterium hydrobiologicznego: jakość wód rzeki odpowiadała II klasie czystości, - stan sanitarny rzeki odpowiadał II klasie czystości, Ocena ogólna: jakość wód Muszynki od źródeł do Powroźnika odpowiadała II klasie czystości ze względu na zanieczyszczenia bakteriologiczne. Pod względem zawartości w wodzie Muszynki związków chemicznych, jedynie NNH 4, wcześniej nie wykrywalne po- 33

34 jawiło się w ilościach rzędu 0,04 mg/dm 3. Pozostałe jony mają wartości stałe typowe dla wód I klasy czystości. II klasa jakości oznacza, że wody te w przypadku większości wskaźników jakości wody spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2, wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują niewielki wpływ oddziaływań antropogenicznych Tabela 8. Zawartości parametrów fizyko-chemicznych wód powierzchniowych obszaru dokumentowanego na podstawie własnych pomiarów. Tylicz Muszynk a limnimetr Muszynk a obok P- IV Muszynk a Zdrój Mochnaczka Pusta Roztok a Wojkowsk i Potok 1. Odczyn wody ph 7,90 7,92 7,98 8,20 8,21 8,01 8,25 2. Sucha pozost. mg/l PEW S/cm Zasad. ogólna mval 4,1 4,3 4,4 4,2 2,9 5,8 3,8 5. Tward. ogólna mval 4,45 4,7 5,0 4,55 3,4 6,15 4,2 6. wodorowęglan y mg/l HCO chlorki mg/l Cl - 4,96 6,38 4,96 5,67 4,25 6,38 4,96 8. siarczany mg/l 2- SO 4 9. azotany mg/l - NO wapń mg/l Ca 2+ 21,5 21,5 21,0 16,8 24,5 19,3 22,0 7,97 6,64 7,52 5,76 11,96 9,3 8,86 70,14 70,14 78,16 70,14 53,10 86,17 70, magnez mg/l Mg 2+ 11,54 14,59 13,37 12,76 9,11 22,49 8,51 Pod względem ujmowania wód powierzchniowych do celów konsumpcyjnych, wody z punktu pomiarowo-kontrolnego należą do kategorii A2 (wody wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji i dezynfekcji - chlorowanie końcowe). Jakość wód potoków dopływających do Muszynki, jak i samej Muszynki w górnym jej biegu, w obrębie obszaru dokumentowanego pozwala określić stopień ich czystości jako bardzo dobry należący do I klasy (8). Potoki te nie są nadmiernie zanieczyszczone, gdyż znajdują się powyżej zabudowań, na obszarach leśnych, gdzie wpływ czynników antropogenicznych jest znikomy. W dolnym odcinku potoków stopień zanieczyszczenia może niewiele wzrosnąć, bowiem najczęściej na odcinakach ujściowych pojawia się zabudowa gospodarcza. Próbki do analiz chemicznych wód powierzchniowych pobrano z miejsc ograniczających zlewnie cząstkowe w listopadzie 2005 roku. Według oceny stanu czystości w 2005 r. i w latach poprzednich, można stwierdzić powolną poprawę jakości wód tej rzeki i utrzymujący się niski poziom zanieczyszczeń, zarówno fizyko-chemicznych jak i bakteriologicznych. 34

35 Wykorzystanie wód W zlewni różnicowej Muszynki obejmującej dokumentowany teren istnieją trzy ujęcia wód powierzchniowych, zlokalizowanych na Muszynce (Powroźnik), Stupnym (Powroźnik) oraz na Bradowcu w Tyliczu. Jakość wody na tych ujęciach jest dobra tzn. ze względu na stężenia wskaźników zanieczyszczeń odpowiada I i II klasie czystości wód powierzchniowych, co oznacza, że może być użytkowana na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę do picia. Ujęcie powierzchniowe na Muszynce zaopatruje Krynicę i częściowo Powroźnik w wodę pitną. Wg pozwolenia wodno prawnego jego zasoby eksploatacyjne wynoszą m 3 /d. Dla Stupnego zasoby eksploatacyjne wynoszą 300 m 3 /d. Pobory z tych dwóch ujęć zestawiano zbiorczo na rycinie 11. Rycina 11. Pobory wody z ujęć na Muszynce i Stupnym w latach roku według "Dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w rejonie Tylicza". Tabela 9. Pobory wody z ujęć na Muszynce i Stupnym w 2005 roku. I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał RAZEM Obiekt [m 3 ] [m 3 ] [m 3 ] [m 3 ] [m 3 ] ZUW Powroźnik Oznacza to, iż pobierano w roku 2005 średnio 824,6 m 3 /d (tab. 9.). Tabela 10. Pobory wody z ujęć na Muszynce i Stupnym w 2006 roku. Obiekt I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał RAZEM 35

36 [m 3 ] [m 3 ] [m 3 ] [m 3 ] [m 3 ] ZUW Powroźnik b.d Trzecie z ujęć wód powierzchniowych dokumentowanego obszaru zlokalizowane jest na Bradowcu. Wg pozwolenia wodno-prawnego zasoby eksploatacyjne wynoszą 50,5 m 3 /d ( m 3 ), przy poborze w roku 2005 wynoszącym 3,2 m 3 /d (8.800 m 3 ). Jakość wody w Muszynce odpowiada II klasie czystości, co oznacza, że powinna być użytkowana na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę do picia po wcześniejszym uzdatnieniu. Jakość wód powierzchniowych Muszynki w ciągu ostatnich 10 lat uległa poprawie m.in. dlatego, iż w miejscowościach znajdujących się powyżej ujęcia wybudowano kanalizację, co sprawia, że nie oczyszczone (surowe) ścieki nie są już zrzucane są do potoków będących dopływami Muszynki lub wprost do tej rzeki Zagrożenia Do najważniejszych ognisk zanieczyszczeń rzek należą ścieki z terenów zabudowanych bez kanalizacji, odcieki z niekontrolowanych wysypisk, spływ powierzchniowy i podpowierzchniowy, np. nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. W niektórych miejscach w obrębie zlewni Muszynki można stwierdzić, najczęściej w zagłębieniach terenu i dolinach potoków, gromadzenie na dziko zużytych trwałych przedmiotów, głównie złomu, opakowań plastykowych, szkła itp., a więc takich, które nie rozkładają się wcale lub rozkładają bardzo powoli Opis mezoregionu przyrodniczo-leśnego Teren planowanej przedsiewziecia znajduje się w: VIII Karpackiej Krainie Przyrodniczej, Dzielnicy 6 Beskidu Sądeckiego i Gorców, Strefa: Lasów Mieszanych W mezoregionie Beskidu Sądeckiego. R. Gumiński zalicza ten teren do XXI dzielnicy rolniczo klimatycznej (dzielnicy Karpackiej). Beskid Sądecki jest jednym z najcenniejszych terenów Polski pod względem zasobów przyrodniczych oraz walorów krajobrazowych. Zgodnie z klasyfikacją ECONET obszar ten posiada najwyższą rangę jako biocentrum i obszar węzłowy o znaczeniu międzynarodowym. Zróżnicowanie składu gatunkowego zbiorowisk roślinnych, w przypadku Beskidu Sądeckiego, determinuje wysokość nad poziom morza. Zmiany klimatu postępujące wraz ze zmianą wysokości wykształciły tu charakterystyczny, piętrowy układ roślinności. Do wysokości około m n.p.m. występuje piętro pogórza, o typowej dla Beskidów mozaice pól, łąk i lasów mieszanych. Powyżej, do wysokości 1100 m n.p.m. występuje piętro regla dolnego. Lasy zajmują wyższe partie gór, łącznie pokrywając ponad 70% terenu obszaru. Dominują w nim jodłowo-bukowe lasy żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum-typicum w postaci typowej lub jako podzespoły: jodłowy Dentario glandulosae-fagetum-abietetosum, z kostrzewą leśną Dentario glandulosae-fagetum- 36

37 festucetosum lub trzcinnikiem leśnym Dentario glandulosae-fagetum-calamagrostietosum., rzadziej występujące podzespoły: dolnoreglowy las jodłowy Galio rotundifolii-abietenion oraz kwaśnej buczyny górskiej Luzulo luzuloidis-fagetum. Głównymi gatunkami lasotwórczymi są: jodła, buk i świerk. Piętro regla górnego wykształciło się jedynie na niewielkich powierzchniach Pasma Radziejowej, gdzie tworzy górnoreglowy bór karpacki Plagiothecio-Piceetum tatricum. W dolinach rzek występują lasy liściaste reprezentowane przez Grąd subkontynentalny Tilio-Carpinetum, Łęgi wierzbowy Salicetum albo-fragilis, Nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae czy też zarośla wierzbowe Wikliny nadrzecznej Salicetum triandro-viminalis. Kompleksy leśne poprzecinane są łąkami, polami uprawnymi i pastwiskami. Z siedlisk łąkowych występują: Łąka mieczykowo-mietlicowa Gladiolo-Agrostietum, Łąka rajgrasowa (owsicowa) Arrhenatherum elatioris. Na grzbietach i stokach wzniesień występują liczne polany, stanowiące doskonałe punkty widokowe porośnięte często przez zespół górskiej murawy bliźniczkowej Nardion. Doliny oraz niższe partie zboczy zajęte są przez osadnictwo, z charakterystyczną, rozproszoną zabudową oraz uprawy rolne i łąki, porozdzielane pasmami lasu. Większość obszaru Beskidu Sądeckiego zajmuje duży kompleks leśny rozciągający się od Kotliny Sądeckiej do Słowacji. Kompleks ten ma liczne powiązania z sąsiadującymi kompleksami w Beskidzie Niskim, Pogórza, Gór Czerchowskich na Słowacji. Obszar ten zasiedlony jest przez jeleniowate: jelenia europejskiego Cervus elaphus i sarnę Capreolus capreolus. Spotkać tu można przedstawiciela drapieżników lisa Vulpes vulpes, okresowo może przemieszczać się w tej okolicy wilk Canis lapus 1361, ryś Lynx lynx 1354 oraz niedźwiedź brunatny Ursus arctos Beskid Sądecki jest ważnym rejonem Polski występowania rodziny nietoperzy Chiroptera. Przedsięwzięcie zlokalizowane jest w pobliżu potoku Wojkowskiego oraz rzeki Muszynki stanowiącej dopływ Popradu. Dorzecze Popradu jest ważnym elementem środowiska przyrodniczego regionu Beskidu Sądeckiego. Dorzecze jest siedliskiem licznych gatunków ryb oraz innych zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym, czynnikiem kształtującym warunki występowania siedlisk hydrogenicznych oraz zwierząt związanych z tymi siedliskami, spełniają również rolę korytarzy ekologicznych dla przemieszczającej się ichtiofauny. Nieodłącznie związanymi ze środowiskiem wodnym są przedstawiciele gromady płazów Amphibia, które występują dosyć powszechnie na terenie Beskidu Sądeckiego. Spotykanymi w tej związanymi ze środowiskiem wodnym są introdukowany w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku w tym terenie bóbr europejski Castor fiber 1337 oraz występująca wydra europejska Lutra lutra Awifauna obszaru Beskidu Sądeckiego to głównie gatunki związane ze środowiskiem lasów, z ważniejszych gatunków można tutaj wymienić: dzięcioł czarny Dryocopus martius, dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos, jarząbek Tetrastes bonasia syn. Bonasa Banasia; przedstawiciele ptaków drapieżnych: myszołów zwyczajny Buteo buteo buteo, jastrząb gołębiarz Accipiter gentili, orlik krzykliwy Aquila pomarina. Na terenach łąk można spotkać: derkacza Crex crex, bociana białego Ciconia ciconia, czy też związanego z lasami ze względu na gniazdowanie bociana czarnego Ciconia nigra. Ze środowiskiem wodnym związane są gatunki podrodziny kaczek Anatinae, czapla siwa Ardea ciernea. Związane z 37

38 siedliskami nadrzecznych łęgów: dzięcioł zielony Picus viridis, dzięcioł zielonosiwy Picus canus. Z występujących w tym rejonie bezkręgowców wymienić należy owady z często występujących przedstawicieli rzędu motyli Lepidoptera, czy chrząszczy Coleoptera. Rys. 12. Rozmieszczenie konturów na terenie wokół ujęcia wody P-VIa 6.2. Opis elementów przyrodniczych środowiska, objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia Przedsięwzięcie zlokalizowane jest poza obszarem zabudowy miejscowości Powroźnik, w sąsiedztwie zbiornika wody pitnej dla miasta Krynica-Zdrój obudowanego strefą biologiczną. Teren jest częściowo użytkowany rolniczo, sąsiaduje z łąką użytkowaną ekstensywnie [kontur 3], przylaskiem [kontur 4] oddzielającym przedsięwzięcie od pól uprawnych położonych na wyższej terasie. Sąsiaduje również z poboczem drogi powiatowej o nawierzchni asfaltowej porośniętym roślinnością przejściową, stanowiącym swoisty ekoton. W dalszej odległości od przedsięwzięcia znajdują się zadrzewienia tworzące obudowę potoku Wojkowskiego [kontur 5] Świat roślin. Tabela 9. Zestawienie zdjęć fitosocjologicznych. 38

39 Nr Konturu zdjęcia Ekspozycja S-E S-W S-E E Wzniesienie n. p. m Miesiąc wykonania zdjęcia. VI VI VI VI Zwarcie koron 8 Drzewa: jodła pospolita Abies alba Mill. 6 topola osika Populus tremula L. 1 świerk pospolity Picea excelsa (Lam.) Link 3 Krzewy: dereń świdwa Cornus sanguinea L. + róża dzika Rosa canina L. + + wierzba purpurowa Salix purpurea L. + + Rośliny siedlisk leśnych: kosmatka gajowa Luzula nemorosa (Pollich) E. Mey. 1 gwiazdnica długolistna Stellaria longifolia H.L. Mühl. ex Willd. + malina właściwa Rubus idaeus L. + marzanka wonna Asperula odorata L. + nerecznica samcza Dryopteris filix-mas (L.) Schott + poziomka pospolita Fragaria vesca L. + przytulia Schultesa Galium schultesii Vest + wierzbówka kiprzyca Chamaenerion angustifolium (L.) Scop. + Rośliny siedlisk łąkowych: babka lancetowata Plantago lanceolata L. + + brodawnik zwyczajny Leontodon hispidus L chaber łąkowy Centaurea jacea L. + + dzwonek rozpierzchły Campanula patula L. + + firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi L. + + groszek łąkowy Lathyrus pratensis L. + gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea L. + jaskier ostry Ranunculus acris L. s.str. + + jastrun właściwy Leucanthemum vulgare Lam. s. str. + + mniszek pospolity Taraxacum officinale F. H. Wigg. + kminek zwyczajny Carum carvi L. + + koniczyna biała Trifolium repens L. + + koniczyna drobnogłówkowa Trifolium dubium Sibth. + koniczyna łąkowa Trifolium pratense L. + + kostrzewa czarniawa Festuca nigrescens Lam. + kostrzewa czerwona Festuca rubra agg. L. + 1 kostrzewa łąkowa Festuca pratensis Huds kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea (L.) Vill. + + kupkówka pospolita Dactylis glomerata L mietlica pospolita Agrostis capillaris L. 1 1 ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare (Jacq.) All. + pierwiosnek wyniosły Primula elatior (L.) Hill + + pępawa dwuletnia Crepis biennis L. + + przytulia biała Galium album Mill. przytulia wiosenna Cruciata glabra (L.) Ehrend przywrotnik płytkoklapowy Alchemilla crinita Buser rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl et C. Presl skrzyp łąkowy Equisetum pratense Ehrh szczaw zwyczajny Rumex acetosa L. + + szelężnik mniejszy Rhinanthus minor L. + wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis L Rośliny siedlisk nadrzecznych: barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium L. agg bodziszek żałobny Geranium phaeum L. 2 kielisznik zaroślowy Calystegia sepium (L.) R.Br. + mozga trzcinowata Phalaris arundinacea L. 3 + niezapominajka błotna Myosotis palustris (L.) L. em. Rchb. + + ostrożeń lancetowaty Cirsium vulgare (Savi) Ten. + ostrożeń polny Cirsium arvense (L.) Scop. + przytulia błotna Galium palustre L. + tojeść rozesłana Lysimachia nummularia L. 2 + żywokost lekarski Symphytum officinale L. + Rośliny siedlisk pionierskich i ruderalnych: lepiężnik biały Petasites albus (L.) Gaertn. + podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria L. + podbiał pospolity Tussilago farfara L. + pokrzywa zwyczajna Urtica dioica L. 2 stokrotka pospolita Bellis perennis L. + drabik drzewkowaty Climacium dendroides (Hedw.) F. Weber et D. Mohr 2 Na terenie przedsięwzięcia oraz w jego otoczeniu, poza pojedynczymi okazami chronionego częściowo pierwiosnka wyniosłego Primula elatior (L.) Hill. nie stwierdzono występowania gatunków roślin chronionych umieszczonych w zestawieniach gatunków chronionych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U z 16 października 2014 r. poz. 1409), Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U z 16 października 2014 r. poz. 1408). Teren, na którym znajduje się odwiert VIa oraz jego strefa ochronna [kontur 1] utrzymywany jest jako trawnik 39

40 o niskim runie w formie dywanowej, często koszonym. Roślinność na terenie ujęcia [kontur 1] stanowią w głównej części trawy: rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl et C. Presl, kostrzewa łąkowa Festuca pratensis Huds., wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis L., kostrzewa czarniawa Festuca nigrescens Lam. Częste, bardzo niskie wykaszanie spowodowało duży udział w runie mchu drabika drzewkowatego Climacium dendroides (Hedw.) F. Weber et D. Mohr. oraz tojeści rozesłanej Lysimachia nummularia L., stokrotki pospolitej Bellis perennis L. Udział dwuliściennych jest niewielki. Występują w małej ilości: babka lancetowata Plantago lanceolata L., mniszek pospolity Taraxacum officinale F. H. Wigg., koniczyna drobnogłówkowa Trifolium dubium Sibth., koniczyna biała Trifolium repens L., przywrotnik płytkoklapowy Alchemilla crinita Buser., oraz gatunki określane jako ruderalne: barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium L. agg. ostrożeń polny Cirsium arvense (L.) Scop., podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria L. podbiał pospolity Tussilago farfara L. Fot. 3. Widok sąsiedztwa ujęcia woda P-VIa, z prawej przylasek kontur 4, na wprost łąka kontur 3, dalej łęg kontur 5. W sąsiedztwie do powierzchni przedsięwzięcia przylega wąski pas pobocza jezdni [kontur numer 2] spontanicznie porośnięty roślinnością, pojedynczo krzewami: wierzbą purpurową Salix purpurea L. różą dziką Rosa canina L. oraz roślinnością zielną. W składzie dominują występujące łanowo: mozga trzcinowata Phalaris arundinacea L., pokrzywa zwyczajna Urtica dioica L., bodziszek żałobny Geranium phaeum L. Występują również trawy: mietlica pospolita Agrostis capillaris L., kostrzewa czarniawa Festuca nigrescens Lam., kostrzewa czerwona Festuca rubra agg. L., kostrzewa łąkowa Festuca pratensis Huds., kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea (L.) Vill., kupkówka pospolita Dactylis glomerata L., rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl et C. Presl., wyczyniec 40

41 łąkowy Alopecurus pratensis L. Dwuliścienne rośliny łąk: babka lancetowata Plantago lanceolata L., barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium L. agg., brodawnik zwyczajny Leontodon hispidus L., chaber łąkowy Centaurea jacea L., dzwonek rozpierzchły Campanula patula L., firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi L., groszek łąkowy Lathyrus pratensis L., gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea L., jaskier ostry Ranunculus acris L. s.str., jastrun właściwy Leucanthemum vulgare Lam. s. str., kminek zwyczajny Carum carvi L., koniczyna łąkowa Trifolium pratense L., ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare (Jacq.) All., pierwiosnek wyniosły Primula elatior (L.) Hill., pępawa dwuletnia Crepis biennis L., przytulia wiosenna Cruciata glabra (L.) Ehrend., przywrotnik płytkoklapowy Alchemilla crinita Buser., przytulia biała Galium album Mill., przytulia wiosenna Cruciata glabra (L.) Ehrend., przywrotnik płytkoklapowy Alchemilla crinita Buser., skrzyp łąkowy Equisetum pratense Ehrh., szczaw zwyczajny Rumex acetosa L., szelężnik mniejszy Rhinanthus minor L. Rośliny charakterystyczne dla siedlisk wilgotnych nadrzecznych: kielisznik zaroślowy Calystegia sepium (L.) R.Br., mozga trzcinowata Phalaris arundinacea L., niezapominajka błotna Myosotis palustris (L.) L. em. Rchb., przytulia błotna Galium palustre L. tojeść rozesłana Lysimachia nummularia L. Rośliny ruderalne i pionierskie: ostrożeń polny Cirsium arvense (L.) Scop., ostrożeń lancetowaty Cirsium vulgare (Savi) Ten., lepiężnik biały Petasites albus (L.) Gaertn. Południowy obszar, za terenem ujęcia zajmuje łąka świeża użytkowana ekstensywnie [kontur numer 3]. W składzie gatunkowym dominują trawy rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl et C. Presl. oraz mietlica pospolita Agrostis capillaris L., jak również gatunki o znacznych walorach pastewnych takich jak: wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis L., kostrzewa czarniawa Festuca nigrescens Lam., kostrzewa czerwona Festuca rubra agg. L., kostrzewa łąkowa Festuca pratensis Huds., kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea (L.) Vill., kupkówka pospolita Dactylis glomerata L. Skład gatunkowy uzupełniają dwuliścienne: babka lancetowata Plantago lanceolata L., barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium L. agg., brodawnik zwyczajny Leontodon hispidus L., chaber łąkowy Centaurea jacea L., dzwonek rozpierzchły Campanula patula L., firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi L., jaskier ostry Ranunculus acris L. s.str., jastrun właściwy Leucanthemum vulgare Lam. s. str., kminek zwyczajny Carum carvi L., koniczyna łąkowa Trifolium pratense L., pierwiosnek wyniosły Primula elatior (L.) Hill., pępawa dwuletnia Crepis biennis L., przytulia wiosenna Cruciata glabra (L.) Ehrend., przywrotnik płytkoklapowy Alchemilla crinita Buser., przytulia biała Galium album Mill., skrzyp łąkowy Equisetum pratense Ehrh., szczaw zwyczajny Rumex acetosa L., niezapominajka błotna Myosotis palustris (L.) L. em. Rchb. Łąkę można zaliczyć do związku All. Arrhenatherion elatioris łąk grądowych świeżych, ze względu jednak na duży udział w składzie gatunkowym traw pastewnych, jest mało reprezentatywne dla siedliska 6510 chronionego w ramach Dyrektywy Siedliskowej. Skarpę nad ujęciem [kontur numer 4] porasta leśny pas oddzielający teren przedsięwzięcia od pól uprawnych znajdujących się na wyższej tarasie. Drzewostan składa się: 40% jodła pospolita Abies alba Mill., 10 % topola osika Populus tremula L. (20-40) 30 lat, 30% świerk pospolity Picea excelsa (Lam.) Link., 20% jodła pospolita Abies alba Mill. (40-50) 45 lat. Zmieszanie gatunków drzew w formie grupowej, zwarcie pełne, miejscami umiarkowane, wskaźnik zadrzewienia 0,8. Pokrywa martwa, ścioła, sporadycznie roślinność 41

42 zielna siedlisk leśnych: kosmatka gajowa Luzula nemorosa (Pollich) E. Mey., gwiazdnica długolistna Stellaria longifolia H.L. Mühl. ex Willd., malina właściwa Rubus idaeus L., marzanka wonna Asperula odorata L., nerecznica samcza Dryopteris filix-mas (L.) Schott., poziomka pospolita Fragaria vesca L., przytulia Schultesa Galium schultesii Vest., wierzbówka kiprzyca Chamaenerion angustifolium (L.) Scop.; siedlisk łąkowych: brodawnik zwyczajny Leontodon hispidus L., kostrzewa łąkowa Festuca pratensis Huds., kupkówka pospolita Dactylis glomerata L., przytulia wiosenna Cruciata glabra (L.) Ehrend., skrzyp łąkowy Equisetum pratense Ehrh., tojeść rozesłana Lysimachia nummularia L., żywokost lekarski Symphytum officinale L. Skład gatunkowy drzewostanu z dużym udziałem świerka pospolitego Picea excelsa (Lam.) Link. oraz topoli osiki Populus tremula L. świadczy o przeplonowym pochodzeniu drzewostanu. Skład runa wskazywać może, że jest to wtórny drzewostan o składzie gatunkowym niezgodnym z siedliskiem jedliny dolnoreglowej Galio- Abietum. W dalszej odległości od ujęcia wzdłuż potoku Wojkowskiego występuje fragment Łęgu wierzbowego Salicetum albo-fragilis [kontur 5] z wierzbą białą Salix alba L., wierzbą kruchą Salix fragilis L., domieszkowo sporadycznie ze świerkiem pospolitym Picea excelsa (Lam.) Link Świat zwierząt. Przedsięwzięcie znajduje się w terenie użytkowanych łąk, w sąsiedztwie płynących wód obudowanych strefą biologiczną zadrzewień, w pobliżu znajdują się również uprawy rolne. Tak ukształtowana przestrzeń stwarza korzystne warunki dla bytujących w tej okolicy zwierząt. W okresie od kwietnia do 10 sierpnia prowadzono okresowe obserwacje dotyczące występowania zwierząt. Zakresem obserwacji objęto cały teren odwiertu oraz okolice, łąkę przyległy drzewostan Ssaki Rozpoznanie występowania ssaków przeprowadzono na terenie przedsięwzięcia oraz w jego okolicy przez obserwację oraz wizję w terenie. Podczas penetracji terenowej szukano tropów, odchodów i innych śladów bytności zwierząt. Obserwacja prowadzona od kwietnia do końca lipca nie stwierdziła występowania chronionych ssaków objętych ochroną w ramach Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U z 16 października 2014 poz. 1348). Ze względu na sąsiedztwo kompleksu leśnego oraz zadrzewień nie wyklucza to jednak, że okresowo mogą przemieszczać się w tym rejonie gatunki ssaków związanych ze środowiskiem leśnym. Podczas prowadzonych obserwacji stwierdzono okresowo przemieszczanie się i żerowanie na terenie przylegających łąk sarny europejskiej Capreolus capreolus w ilości 2-4 sztuk. Okolica inwestycji jest penetrowana przez lisa Vulpes vulpes Gady Łąki i sąsiedztwo lasów i zakrzewień stwarzają sprzyjające warunki bytowania dla gadów Reptilia. Na terenie sąsiadującym z inwestycją można spotkać: zaskrońca Natrix natrix, żmiję zygzakowatą Kipera berus oraz jaszczurkę zwinkę Lacerta agilis, jaszczurkę żyworodną 42

43 Lasera vivipara. Wymienione wyżej gatunki mogą przebywajać na tym terenie okresowo. Gatunki te podlegają ochronie ścisłej i czynnej na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U z 16 października 2014 poz. 1348) Ptaki Otwarte przestrzenie, łąki, sąsiedztwo lasów, stwarzają warunki dla życia różnych gatunków ptaków na terenach sąsiadujących z przedsięwzięciem. Zadrzewienia i zakrzewienia stanowią ostoję dla licznych ptaków z rzędu wróblowatych Passeriformes, które są reprezentowane przez gatunki z rodzin: drozdowate W okresie przeprowadzonych obserwacji nie stwierdzono przebywania na obszarze objętym opracowaniem ważnych ze względu na ochronę Sieci Natura 2000 gatunków ssaków: drapieżników: wilka Canis lapus 1361, rysia Lynx lynx 1354, niedźwiedzia brunatnego Ursus arctos 135, jak również wydry Lutra lutra 1355 oraz bobra europejskiego Castor fiber Nie stwierdzono stałych lokalnych korytarzy, którymi przemieszczałyby się zwierzęta jeleniowate czy też drapieżniki z gatunków chronionych Płazy Rozpoznanie w zakresie bytności płazów przeprowadzono równolegle z rozpoznaniem roślinności. Objęto nim cały teren przedsięwzięcia oraz sąsiadującej łąki. Posuwając się od enklawy leśnej w kierunku pobocza drogi przeprowadzono rozpoznanie, szukano dorosłych osobników przemieszczających się w roślinności, larw traszek mogących występować na liściach roślin. Obserwacje przeprowadzono posuwając się pasami co dwa metry wzdłuż warstwic, polegały one na wzrokowym poszukiwaniu osobników dorosłych, jaj oraz larw. W wyniku przeprowadzonych obserwacji stwierdzono, że na terenie przedsięwzięcia oraz sąsiadującej łaki nie występują gatunki płazów chronionych w ramach dyrektywy siedliskowej: kumak górski Bombina variegata i traszek, za wyjątkiem pojedynczo spotkanych osobników żaby trawnej Rana temporaris, nie będącej na liście gatunków chronionych w ramach dyrektywy podlegającej ochronie ścisłej i czynnej na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U z 16 października 2014 poz. 1348). Turdidae, pokrzewkowate Sylviidae, sikorowate Paridae,; spotkać również można gatunki z rodziny krukowatych Corvidae. Otwarte przestrzenie nad łąkami stwarzają sprzyjające warunki dla skowronków Alaudidae, jak również ptaków drapieżnych z rzędu Acciptriformes oraz sów Strigiformes. W sąsiadującym z łąkami kompleksie leśnym zaobserwować można dzięcioła czarnego Dryocopus martius oraz dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos. Wymienione gatunki okresowo pojawiają się w okolicy odwiertu. Większość wymienionych gatunków podlega ochronie zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U z 16 października 2014 poz. 1348). Przedsięwzięcie nie będzie ingerować w środowisko przyrodnicze otaczających lasów i łąk nie będzie miało istotnego wpływu na stan wymienionych gatunków, nie będą niszczone miejsca lęgowe, nie ulegną znaczącej zmianie warunki ich bytowania. 43

44 Bezkręgowce Rozpoznanie entomologiczne prowadzono równolegle z rozeznaniem botanicznym, przez obserwacje kwitnących roślin, odłowy owadów przy użyciu siatki entomologicznej. Obserwowano podłoże w zakresie możliwości występowania biegaczowatych Carabidae. Jednocześnie z poszukiwaniem larw traszek prowadzono rozpoznanie w zakresie występowania poczwarówki Geyera Vertigo geyeri przez obserwacje liści roślin. Prowadzona obserwacja nie stwierdziła występowania gatunków podlegających ochronie w ramach Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U z 16 października 2014 poz. 1348). Świat owadów reprezentują gatunki typowe dla łąk z rzędu motyli Lepidoptera oraz błonkówek Hymenoptera i chrząszczy Coleoptera Ryby Teren przedsięwzięcia oddalony jest od wód płynących. Eksploatacja wody leczniczej z ujęcia P-VIa Zbigniew nie wpłynie na stan wód gruntowych jak również wód płynących. Obudowa odwiertu przestawiona w rozdziale zabezpiecza przed wpływem odwiertu na stan tych wód, co wyklucza negatywne oddziaływanie przedsięwzięcia na stan siedlisk ryb objętych ochroną Obszary, obiekty chronione na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, znajdujące się na terenie obszaru przedsięwzięcia Specjalny Obszar Ochrony Ostoja Popradzka Przedsięwzięcie zlokalizowane jest w granicach obszaru Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura Wyznaczony teren, obejmujący pasma Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej, obejmuje również dorzecze rzeki Poprad w granicach Polski od Leluchowa do Rytra, wraz z dopływami, w tym rzekę Muszynkę z dopływami. Z obszaru wyłączona jest część zwartej zabudowy miasta Muszyny oraz Krynicy-Zdroju. Obszar znalazł się na liście rządowej i został zgłoszony do Komisji Europejskiej. Decyzją Komisji Europejskiej z dnia roku został przyjęty jako Specjalny Obszar Ochrony Ostoja Popradzka PLH Obszar dotychczas nie posiada programu zadań ochronnych. Opracowaniami określającym zakres ochrony na terenie obszaru są Standardowy Formularz Danych Obszaru oraz opracowany na zlecenie Ministerstwa Środowiska w roku 2005, wykonany w ramach programu pilotażowego Program Ochrony Natura 2000 dla SOO Ostoja Popradzka, jak również Mapa siedlisk i gatunków. Dokumenty te wymieniają taksony występujące na terenie obszaru, granice ich występowania, zagrożenia jakie mogą wystąpić dla chronionych siedlisk i gatunków, określają również zalecenia dla poszczególnych działów gospodarki. 44

45 Oznaczenia łąka mieczykowo-mietlicowa Gladiolo-Agrostietum 91E0-6 - nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae - odwiert IVa Powroźnik Rys. 13. Mapa siedlisk chronionych w ramach SOO Ostoja Popradzka PLH , lokalizacja ujęcia P-VIa Zbigniew. Czerwończyk nieparek Lycaena dispar Mapy siedlisk i gatunków wykonana w ramach pilotażowego programu Program Ochrony Natura 2000 dla Ostoi Popradzkej PLH nie wskazuje na terenie przedsiewzięcia występowania chronionych siedlisk i gatunków. Mapa Siedliska wykazuje w sąsiedztwie ujęcia Przyrodnicze siedlisko łąki mieczykowo-mietlicowej Gladiolo-Agrostietum Tereny te to obszar powyżej ujęcia oddzielony od powierzchni na której zlokalizowany jest odwiert skarpą pokrytą drzewostanem. Wizje terenowe przeprowadzone w obrębie przedsięwzięcia w okresie od kwietnia do końca lipca bieżącego roku nie stwierdziły negatywnego wpływu eksploatacji wody z ujęcia P-VIa na stan siedlisk przyrodniczych oraz gatunków chronionych. Prace związane z należytym utrzymaniem ujęcia wody w wyznaczonej bezpośredniej strefie ochronnej, prowadzone będą w obrębie wygrodzenia strefy. W zabiegach tych nie będą stosowane środki chemiczne. Poza śladową emisją naturalnego dwutlenku węgla, okresowymi zmianami ruchowych i niewielkim hałasem w przypadku prowadzenia kontroli ujęcia, napraw i remontów, nie będzie dochodzić do innych emisji w obrębie ujęcia związanych z eksploatacją złoża. Istniejące ogrodzenie strefy ochronnej zamontowane z chwilą zakończenia budowy ujęcia, zajmujące zaledwie powierzchnię 480 m 2, nie wpływa na możliwość swobodnego przemieszczania się zwierząt w obrębie wskazanego w Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Muszyna [rys. 4]. Biorąc to pod uwagę jak i wyniki obserwacji opisane w rozdziale 6.2. należy stwierdzić że przedsięwzięcie polegające Eksploatacja kopaliny-wód leczniczych za pomocą otworu wiertniczego P-VIa w Powroźniku" nie będzie miało negatywnego wpływu na siedliska przyrodnicze i gatunki chronione w ramach Specjalnego Obszaru Ochrony Ostoja 45

46 Popradzka PLH Nie będzie również wpływało na integralność tego obszaru. bóbr europejski Castor fiber czerwończyk nieparek Lycaena dispar nadobnica alpejska Rosalia alpina odwiert IVa Powroźnik Rys. 14. Mapa SOO Ostoja Popradzka PLH , rozmieszczenia siedlisk gatunków, lokalizacja odwiertu P-VIa Powroźnik Popradzki Park Krajobrazowy. Obszar przedsięwzięcia leży w granicach Popradzkiego Parku Krajobrazowego utworzonego roku uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Nowym Sącz. Powierzchnia Parku wynosi ,09 ha, obejmuje tereny Beskidu Sądeckiego, obydwu pasm Radziejowej i Jaworzyny, oraz pasmo Zimnego Gór Czerchowskich, a także dolinę Popradu. Zgodnie z rozporządzeniem nr 5/05 Wojewody Małopolskiego z dnia 23 maja 2005 r. celami ochronnymi są: zachowanie szczególnych walorów harmonijnego - piętrowego układu krajobrazu Beskidu Sądeckiego, zabezpieczenie funkcjonowania obszaru węzłowego - biocentrum o znaczeniu międzynarodowym, tworzenie warunków do rozwoju społeczno-gospodarczego zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju. Jako uwarunkowanie osiągnięcia celów Plan Ochrony Popradzkiego Parku Krajobrazowego wskazuje uwarunkowania jakie powinny być spełnione. Jako ważne w przypadku przedsięwzięcia należy uznać: Uwarunkowania przyrodnicze: o utrzymanie obszarów i procesów szczególnie ważnych dla zabezpieczenia: równowagi przyrodniczej, różnorodności biologicznej, głównego karpackiego korytarza ekologicznego, 46

47 podstawowych zasobów środowiska, realizacji funkcji uzdrowiskowej, o eliminowanie lub ograniczanie zanieczyszczeń środowiska i barier ekologicznych oraz działań destrukcyjnie wpływających na funkcjonowanie przyrody, o przestrzeganie przyrodniczych uwarunkowań w rozwoju społecznogospodarczym. Uwarunkowania społeczne: o podniesienie standardów życia społeczności lokalnej, o racjonalna gospodarka przestrzenią. Rozporządzenie określa szczególne cele ochrony i zakazy dotyczące obszaru chronionego PPK. Według rozporządzenia w Parku zakazuje się: realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, póz. 627 z późn. zm.); umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej; likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; pozyskiwania do celów gospodarczych skał, torfu oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów, za wyjątkiem dopuszczenia do eksploatacji złoża piaskowca Wierchomla"; wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych; prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkowa; utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; organizowania rajdów motorowych i samochodowych, z wyłączeniem dróg publicznych. Zasady i kierunki działania określone przez plan dla poszczególnych gałęzi gospodarczych, a dotyczące występujących w ocenianym obszarze siedlisk i gatunków, 47

48 przedstawiają się w sposób następujący: W zakresie gospodarki rolnej: o stosowanie zasad dobrej praktyki rolniczej w gospodarstwach rolnych, o rezygnacja ze stosowania chemicznych środków ochrony roślin w pasach brzeżnych pól, przy zadrzewieniach lub zakrzewieniach, aby poprawić warunki żerowania gatunków mających swe remizy w tych miejscach, o ograniczenie intensywności nawożenia i wykorzystania chemicznych środków ochrony roślin do poziomu nie powodującego zagrożenia skażeniem wód powierzchniowych i gruntowych, o utrzymanie mozaikowatej struktury pól z licznymi miedzami, o wprowadzanie zieleni buforowej wzdłuż cieków wodnych, pasów zadrzewień lub zakrzaczeń śródpolnych przydrożnych oraz ich pielęgnacji jako naturalnych korytarzy ekologicznych w terenach rolnych. W zakresie gospodarki leśnej: o zachowanie w dolinach rzek i potoków oraz w lokalnych zabagnieniach, naturalnych zespołów roślinnych: bagiennej olszyny, nadrzecznej olszyny, łęgu wiązowojesionowego i łęgu jesionowo-olszowego, o tworzenie przy granicy lasu pasa ochronnego o wielowarstwowej strukturze, urozmaiconym składzie gatunkowym z uwzględnieniem estetycznej roli poszczególnych gatunków. W gospodarce wodno-ściekowej: o eliminowanie odprowadzania ścieków do gruntu i wód otwartych, o przyspieszenie rozwoju sieci kanalizacji w sołectwach, o do czasu skanalizowania objęcie wszystkich miejscowości (bez kanalizacji sanitarnej) zorganizowanym transportem ścieków od zbiorników ich gromadzenia do oczyszczalni, o stosowanie szczelnych zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków. o wyposażenie obszaru (w zależności od potrzeb i możliwości) w grupowe, lokalne i indywidualne oczyszczalnie ścieków. o kompleksowe uporządkowanie gospodarki ściekowej w Parku. Planowane przedsięwzięcie nie stwarza zagrożeń dla realizacji celów zapisanych w Planie Ochrony Parku Krajobrazowego. Realizacja przedsięwzięcia prowadzona będzie z uwzględnieniem zawartych w planie ochrony zaleceń i zakazów Pozostałe formy ochrony przyrody występujące na terenie przedsięwzięcia oraz na sąsiednich terenach. Pomniki przyrody. W pobliżu przedsięwzięcia niema żadnego pomnika przyrody. Najbliżej położonymi obiektami chronionym w takiej formie są Jesiony wyniosłe Fraxinus ecxelsior L. rosnące na terenie miejscowości Wojkowa w odległości 3,2 km od ujęcia wody P-VIa Zbigniew. Ochrona tych drzew została ustanowiona Zarządzeniem Wojewody Nowosądeckiego z dnia roku. Eksploatacja ujęcia P-VIa Zbigiew nie będzie mała wpływu na stan zdrowotny tych drzew. 48

49 Ochrona gatunkowa. Na terenie przedsięwzięcia nie stwierdzono występowania gatunków chronionych w ramach przepisów krajowych: Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U z 16 października 2014 r. poz. 1409), Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U z 16 października 2014 r. poz. 1408), Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony zwierząt. Jedynie na sąsiadujących z ujęciem wody skarpie i łące rośnie sporadycznie, częściowo chroniony, pierwiosnek wyniosły Primula elatior (L.) Hill. Eksploatacja ujęcia, prowadzone prace związane z należytym jego utrzymaniem, nie wpłynią niekorzystnie na występowanie pierwiosnka wyniosłego Primula elatior (L.) Hill. Nie przewiduje się ingerencji w tereny występowania tego gatunku. 7. Ujęcie wody leczniczej P-VIa Zbigniew - stan Jednolitej Części Wód Podziemnych PLG22W Wprowadzenie Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. WE L 327 z str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15,t. 5, str. 275, z późn. zm.) [Ramowa dyrektywa wodna (RDW)], oraz Dyrektywy 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (Dz. Urz. UE L 372 z , str. 19, z późn. zm.) [Dyrektywa wód podziemnych (DWP)] zobowiązuje państwa członkowskie do racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych w myśl zasady zrównoważonego rozwoju. Zakładanym celem wprowadzenia dyrektyw jest osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód do 2015 roku. Cel wynika z wprowadzenia do polityki zasady zrównoważonego rozwoju i dotyczy: zaspokojenia zapotrzebowania na wodę ludności, rolnictwa i przemysłu, promowania zrównoważonego korzystania z wód, ochrony wód i ekosystemów znajdujących się w dobrym stanie ekologicznym, poprawy jakości wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalnością człowieka, zmniejszenia zanieczyszczenia wód podziemnych, zmniejszenia skutków powodzi i suszy. W ramach działań wprowadzających zalecenia dyrektyw (DWP) został opracowany raport o stanie wód podziemnych Polski. Raport ten opracowano na podstawie wyników monitoringu diagnostycznego i operacyjnego prowadzonego w 2007 r. w ramach monitoringu jakości wód podziemnych, który funkcjonuje jako podsystem państwowego monitoringu środowiska (PMŚ). W raporcie do oceny stanu ilościowego i chemicznego JCWPd zastosowano następujące kryteria: priorytetowe cele środowiskowe, ustalone dla obszarów chronionych ekosystemów wodnych i lądowych o dużych potrzebach wodnych, priorytetowe cele społeczne i gospodarcze, przyjęte dla obszarów chronionych, o 49

50 dużych zasobach dyspozycyjnych i wysokiej ich odnawialności oraz z punktu widzenia źródeł zaopatrzenia w wodę do picia i do produkcji żywności, warunki hydrogeologiczne JCWPd decydujące o odnawialności zasobów, dynamice i drenażu wód podziemnych oraz o geometrii poziomów wodonośnych i izolujących, presje koncentracja punktów poboru i drenażu wód podziemnych (ujęć lub systemów odwodnieniowych) mogących znacząco oddziaływać na stan ilościowy wód podziemnych. Ich oddziaływanie dotyczy głównie zmian bilansu wodnego rejonu, obniżenia zwierciadła lub kierunku przepływu wód podziemnych, Oddziaływanie na stan ilościowy wód podziemnych: zmiany bilansu wód podziemnych wynikające ze zmian poboru i zasobów dostępnych do zagospodarowania, antropogeniczne zmiany warunków infiltracji opadów i wynikając stąd zmiany odnawialności zasobów, zmiany położenia zwierciadła wód podziemnych, zmiany kierunków przepływu wód podziemnych. Do oceny stanu chemicznego JCWPd przyjmowano analogiczne trzy pierwsze kryteria, następne natomiast zostały zmienione: presje o wynikające z emisji lub uwolnień zanieczyszczeń mogących przedostawać się i migrować w wodach podziemnych w strefie koncentracji przedsięwzięć potencjalnie lub czynnie uciążliwych dla środowiska wód podziemnych, o powodowane przez infiltrację, ingresję lub ascenzję wód słonych lub zanieczyszczonych, które mogą przedostać się lub przenikają do ośrodka wodonośnego przez przerwane warstwy izolacyjne oraz w następstwie zmian gradientów hydraulicznych, oddziaływania na stan chemiczny wód podziemnych: o zmiany zawartości substancji priorytetowych w wodach podziemnych, o zmiany parametrów fizykochemicznych wód podziemnych, o zmiany stanu chemicznego wód podziemnych: o zmiany stanu chronionych ekosystemów wodnych i lądowych zależnych od wód podziemnych (zmiany flory i fauny, walorów gospodarczych i inne), o zmiany hydrogeochemiczne w rejonie punktów poboru wód podziemnych służących do zaopatrzenia w wodę do celów konsumpcyjnych i do produkcji żywności. Według opracowania Inspekcji Ochrony Środowiska "OCENA STANU CHEMICZNEGO I ILOŚCIOWEGO JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD PODZIEMNYCH W 2007 ROKU" presje obszarowe na stan JCWPd sprowadzają się głównie do oddziaływania rolnictwa i górnictwa oraz dużego poboru wód podziemnych na ujęciach komunalnych. Opracowanie to określiło miedzy innymi stan wód w PLG22W00154 bazując na danych zebranych w latach z różnych opracowań: Raport do KE z 2005 r., Analiza presji IMGW/PIG/IOŚ maj 2007, wstępna ocena stanu chemicznego JCWPd na podstawie analiz próbek wód 2006 z obszaru JCWPd - PIG czerwiec 2007 oraz 2008, końcowa ocena stanu ilościowego i chemicznego JCWPd na podstawie analiz próbek wód 2007 z obszaru JCWPd - PIG czerwiec Końcowa ocena stanu ilościowego i chemicznego JCWPd 154 określona została w opracowaniu jako dobra. 50

51 Rys. 15. Granica Jednolitej Części Wód Podziemnych PLG22W Ujęcie wody leczniczej P-VIa Zbigniew zlokalizowane jest na terenie do JCWPd PLG22W00154 znajdującego się w regionie Górnej Wisły. Jednostka obejmuje powierzchnię 1 971,6 km 2, rozciąga się od Rabki na zachodzie po gminę Krynica-Zdrój na wschodzie. Na południu sięga Muszyny, Piwnicznej-Zdrój, Szczawnicę, Nowy Targ. Na północy dochodzi pod Mszanę Dolną oraz za Nowy Sącz. Rysunek numer 15 przedstawia granicę JCWPd PLG22W Opis terenu objętego opracowaniem, terenu Zakładu Górniczego Tylicz I : budowy geologicznej, zasobów wód podziemnych, hydrogeologii przedstawiono we wcześniejszej części opracowania: rozdziały do Obszar ten wchodzi w skład JCWPd PLG22W Analizę wpływu eksploatacji ujęcia P-VIa Zbigniew na stan części PLG22W00154, obejmującej obszar górniczy Tylicz I, przeprowadzono na podstawie dokumentacji z badań określających zasoby oraz warunki eksploatacji złóż wody podziemnej na tym obszarze: Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów mineralnych wód podziemnych z utworów trzeciorzędowych (fliszowych) ujętych otw. P-VI. J. Kurdziel 1995, Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia wody leczniczej P-VIa (Zbigniew) w Powroźniku. G. Gorczyca, J. Krawczyk 2005, Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w rejonie Tylicza S. Staśko i in. 2006, oraz analizy dotyczącej tej problematyki: Metody oceny eksploatacji zasobów wód podziemnych w utworach fliszowych dla 51