KREDYTOWANIE PRZEDSIÊBIORSTW NA OBSZARACH WIEJSKICH NA PRZYK ADZIE REGIONU ZAMOJSKIEGO CREDITS FOR ENTERPRISE ON RURAL AREAS IN THE ZAMOJSKI REGION

Transkrypt

1 450 J. mija STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt 4 Janusz mija, Monika Szafrañska Akademia Rolnicza w Krakowie KREDYTOWANIE PRZEDSIÊBIORSTW NA OBSZARACH WIEJSKICH NA PRZYK ADZIE REGIONU ZAMOJSKIEGO CREDITS FOR ENTERPRISE ON RURAL AREAS IN THE ZAMOJSKI REGION S³owa kluczowe: obszary wiejskie, kredyty rolnicze, Region Zamojski Key words: rural areas, preferential credits, The Zamojski Region Synopsis. W pracy przedstawiono analizê i ocenê popytu na kredyty preferencyjne z dop³at¹ Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Regionie Zamojskim w latach ród³em danych by³y informacje uzyskane w Lubelskim Oœrodku Doradztwa Rolniczego w Koñskowoli, Oddzia³ Sitno. Z przeprowadzonej analizy wynika, e najwiêcej œrodków przeznaczono na realizacjê przedsiêwziêæ w oparciu o kredyty na utworzenie lub urz¹dzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie przekroczy³y 40 roku ycia (46,1% ³¹cznej kwoty udzielonych kredytów) oraz kredyty inwestycyjne podstawowe (23,2%). Analizuj¹c strukturê iloœciow¹ udzielonych kredytów subsydiowanych nale y stwierdziæ, e najwiêkszym zainteresowaniem wœród kredytobiorców charakteryzowa³y siê kredyty na zakup gruntów rolnych (34,7%). Wstêp Jedn¹ z barier wzrostu i rozwoju rolnictwa oraz terenów wiejskich jest brak œrodków finansowych w gospodarstwach rolniczych, przedsiêbiorstwach nierolniczych i organach w³adz lokalnych dzia³aj¹cych na obszarach wiejskich. Sposobów na wspieranie rozwoju wsi i rolnictwa jest wiele, ale do najbardziej istotnych nale ¹ tanie kredyty [Kryñski 2001]. Kredyty preferencyjne s¹ jednym z podstawowych narzêdzi interwencjonizmu w rolnictwie. Umo liwiaj¹ one oddzia³ywanie na nie zarówno w uk³adzie przestrzennym, podmiotowym, jak i przedmiotowym. Za pomoc¹ kredytu pañstwo mo e przyczyniaæ siê do ograniczania, b¹dÿ rozwijania produkcji rolniczej w okreœlonych regionach. Kredyt umo liwia tak e sterowanie rozwojem okreœlonych ga³êzi produkcji. Wykorzystanie kredytu przeciwdzia³a tak e okresowym spadkom dochodów rolniczych czy skutkom wahañ produkcji rolnej. Za pomoc¹ tego narzêdzia pañstwo mo e wspieraæ przemiany infrastrukturalne na obszarach wiejskich oraz postêp techniczny w rolnictwie. Kredyty preferencyjne umo liwiaj¹ tak e wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich oraz zmniejszenie bezrobocia. Zasady funkcjonowania kredytów preferencyjnych dla polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich zosta³y okreœlone ustawowo. Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 roku o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa zobowi¹zuje Agencjê do wspierania dzia³añ inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spo ywczym, us³ugach dla rolnictwa oraz w przedsiêwziêciach zwi¹zanych z tworzeniem nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa zadania te realizuje przez pomoc finansow¹ w formie dop³at do oprocentowania kredytów inwestycyjnych i obrotowych [ mija 1999].

2 Kredytowanie przedsiêbiorstw na obszarach wiejskich na przyk³adzie Regionu Zamojskiego 451 Materia³ i metody Celem niniejszej pracy jest analiza i ocena popytu na kredyty preferencyjne z dop³at¹ Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w latach na terenie Regionu Zamojskiego. W analizie, teren Regionu Zamojskiego odpowiada terenowi dawnego województwa zamojskiego, którego obszar po reformie w 1999 roku zosta³ przy³¹czony do województwa lubelskiego. Region ten znajduje siê w po³udniowo-wschodniej Polsce. ród³em danych do analizy i wnioskowania by³y informacje wtórne uzyskane w Oœrodku Doradztwa Rolniczego w Sitnie. Obecnie jednostka ta jest jednym z oddzia³ów Lubelskiego Oœrodka Doradztwa Rolniczego w Koñskowoli. Analizê wykonano w wartoœciach porównywalnych. Przy przeliczaniu wielkoœci bie ¹cych na wielkoœci porównywalne zastosowano metodê przeliczania danych na wartoœci okresu ostatniego analizy (rok 2003 = 1,0). Do przeliczeñ wykorzystano wskaÿniki korekty inflacyjnej, które w latach przyjmowa³y nastêpuj¹ce wartoœci: rok 2003= 1,0; rok 2002 = 1,01; rok 2001 = 1,03 i rok 2000 = 1,09 [GUS 2004]. Charakterystyka Regionu Zamojskiego Region Zamojski zajmuje powierzchniê 6337,2 km 2, co stanowi 25,0% powierzchni województwa lubelskiego. Region ten zaliczany jest do najs³abiej zaludnionych terenów kraju. Gêstoœæ zaludnienia wynosi 71 osób na km 2 i znacznie odbiega od œredniej krajowej (124 osoby na km 2 ). Obszary wiejskie zamieszkuje prawie 70,0% ludnoœci analizowanego obszaru. W rolnictwie pracuje niemal 2/3 osób czynnych zawodowo. Udzia³ sektora rolnego w tworzeniu PKB w tym regionie wynosi oko³o 25,0%; przy œredniej dla kraju wynosz¹cej 5,0% [Gradziuk 2001, GUS 2004]. Omawiany obszar uwa any jest za jeden z bardziej rolniczych regionów Polski. Wiêkszoœæ obszaru Regionu Zamojskiego charakteryzuje siê dobrymi warunkami glebowo-przyrodniczymi. W czêœci wy ynnej dominuj¹ gleby zaliczane do II i III klasy bonitacyjnej. W pasie po³udniowo-wschodnim regionu znajduje siê wiele czarnoziemów (I, II, i IIIa klasa). Natomiast w czêœci po³udniowo-zachodniej wystêpuj¹ gleby s³abe (V i VI klasa). Œrednia powierzchnia gospodarstwa rolniczego wynosi 6 ha. Dominuje produkcja roœlinna. Analizuj¹c strukturê zasiewów mo na stwierdziæ, e g³ówn¹ grup¹ upraw s¹ roœliny zbo owe, których udzia³ wynosi 75,0%. Wœród zbo owych dominuj¹c¹ pozycjê zajmuje pszenica. W dalszej kolejnoœci: jêczmieñ, mieszanki zbo owe, yto, pszen yto oraz owies. Znacz¹ce miejsce w strukturze zasiewów maj¹ równie roœliny przemys³owe (12,0%). Wœród tej grupy roœlin dominuj¹ buraki cukrowe, które stanowi¹ oko³o 15,0% produkcji krajowej. Nastêpnie rzepak i rzepik (26,5%) oraz tytoñ (7,4%) [ mija 2000]. Rolnictwo na terenie Regionu Zamojskiego jest opóÿnione w stosunku do innych regionów w kraju. Spowodowane jest to du ym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, wysokim zatrudnieniem w rolnictwie, ma³ej skali i rozproszonej produkcji rolniczej, zahamowaniem inwestycji oraz niskim dochodem rolników [ mija 2000]. Kredyty preferencyjne w Regionie Zamojskim Jak wynika z danych uzyskanych w Oœrodku Doradztwa Rolniczego w Sitnie, w analizowanym okresie, kredytobiorcy podpisali 3881 umów bankowych na kredyty subsydiowane, na ³¹czn¹ kwotê z³otych. Omawiana grupa kredytobiorców korzysta³a z szeœciu preferencyjnych linii kredytowych: z linii Kredyt inwestycyjny podstawowy (IP), kredytów na zakup gruntów rolnych (KZ), kredytów dla M³odych Rolników (MR), kredytów na tworzenie nowych miejsc pracy (MP), kredytów bran owych (BR) oraz kredytów na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych dotkniêtych klêsk¹ ywio³ow¹ (KL). Analizuj¹c liczbê podpisanych umów kredytowych z bankami wg linii kredytowych mo na stwierdziæ, e dominowa³y kredyty na zakup gruntów rolnych (1345 umów). Nieco mniejszym

3 452 J. mija zainteresowaniem cieszy³a siê linia kredytowa M³ody Rolnik (33,4%). Z kolei, co pi¹ty pobrany kredyt subsydiowany by³ kredytem z linii Kredyty inwestycyjne podstawowe. Z kredytów klêskowych skorzysta³o 280 kredytobiorców (3,5%). Kredyty bran owe zaci¹gnê³o prawie 140 podmiotów, na ³¹czn¹ kwotê ,0 tys. z³. Kredyty na tworzenie nowych miejsc pracy cieszy³y siê najmniejszym zainteresowaniem wœród podmiotów Regionu Zamojskiego. Te kredyty preferencyjne stanowi³y niespe³na 1,0% w strukturze podpisanych umów kredytowych. Jak wynika z tabeli 1, banki na terenie Regionu Zamojskiego wspó³pracuj¹ce z Agencj¹ Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa udzieli³y kredytów na ³¹czna kwotê ,60 tys. z³. Najwiêcej kredytów w ujêciu wartoœciowym zosta³o udzielonych w ramach linii Kredyty dla m³odych rolników ( ,4 tys. z³) oraz linii Kredyty inwestycyjne podstawowe (51 913,4 tys. z³). Znacznie mniej przedsiêwziêæ realizowano przy pomocy kredytów bran owych (14,8%) oraz kredytów na zakup gruntów rolnych (13,2%). W latach , najmniej kredytów w ujêciu wartoœciowym pobrano w ramach grupy kredytów klêskowych oraz kredytów na przedsiêwziêcia inwestycyjne tworz¹ce nowe sta³e miejsca pracy. Tabela 1. Struktura latach Rodzaj kredytu KZ MR IP KL BR MP kredytów wed³ug liczby pobranych kredytów oraz ich kwoty w tys. z³ w l iczba % ,9 23,9 15,7 25,9 6,8 0,8 udzia³ iloœciowy ,9 34,4 18,5 1,1 3,1 1,0 udzielanych kredytów Prawie 34,0% wszystkich udzielonych przez banki Regionu Zamojskiego kredytów preferencyjnych to œrodki z linii subsydiowanej M³ody Rolnik. Zgodnie z warunkami udzielania kredytów preferencyjnych, kredyt ten móg³ byæ pobrany przez gospodarzy, którzy w dniu podpisania umowy kredytowej nie ukoñczyli 40 roku ycia. Analizuj¹c liczbê pobranych kredytów dla m³odych rolników, mo na stwierdziæ, e wielkoœæ ta wzrasta³a z roku na rok. Natomiast kwota po yczonych œrodków w poszczególnych latach charakteryzowa³a siê du ¹ zmiennoœci¹. W okresie zauwa ono spadek wartoœci po yczonych œrodków. Z kolei w latach , wielkoœæ kwoty œrodków przyznanych z tej linii subsydiowanej cechowa³a siê trendem dodatnim. W ostatnim roku analizy zainteresowanie ze strony podmiotów by³o najwy sze, zarówno pod wzglêdem liczby pobranych kredytów (42,6%), jak i wartoœci (46,1%). Otrzymane wyniki s¹ zbie ne ze struktur¹ udzielonych œrodków z tej linii kredytowej dla ca³ego kraju (49,0% w ogólnej liczbie kredytów oraz 53,0% ogólnej kwoty kredytów udzielonych w 2003 roku). Jak wynika z raportów rocznych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, województwo lubelskie, w którym ,5 32,7 25,2 1,0 1,9 0, ,7 42,6 22,1 0,0 2,3 0, ,7 33,4 20,5 7,2 3,5 0, MR IP BR KZ MP KL udzia³ kwotowy udzielanych kredytów k wota % , , , ,2 654, ,7 44,8 24,0 14,0 10,6 1,4 5, , , , ,3 669,5 246,7 41,6 13,6 26,0 16,6 1,6 0, , , , , ,0 99,3 44, ,5 31, ,9 10, ,4 10, ,2 2,6 300,0 0,2 0,0 51,2 20,4 12,9 15,1 0,4 0, , , , , , ,7 46,1 23,2 14,8 13,2 1,5 1, , , , , , 6 0 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danychodr w Sitnie.

4 Kredytowanie przedsiêbiorstw na obszarach wiejskich na przyk³adzie Regionu Zamojskiego 453 znajduje siê Region Zamojski charakteryzowa³o siê w analizowanych latach najwy szym popytem na kredyty inwestycyjne z programu M³ody Rolnik [Raporty roczne ARiMR ]. Kredyt inwestycyjny podstawowy przeznaczony jest na realizacjê przedsiêwziêæ inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spo ywczym oraz us³ugach dla rolnictwa. Jak wynika z tabeli 1, prawie 800 podmiotów skorzysta³o w analizowanych latach z tej linii kredytowej. Przeciêtna kwota kredytu przyznanego przez bank wynosi³a ,9 z³. Najwiêcej kredytów inwestycyjnych pobrano w 2002 roku, w tym te roku kwota udzielonych kredytów by³a najwy sza. Nieco mniej kredytów przyznano w kolejnym roku. Najmniej kredytów z tej linii kredytowej podmioty pobra³y w 2001 roku. W omawianym roku przeciêtna kwota kredytów inwestycyjnych by³a najni sza na prze³omie analizowanych lat i wynosi³a ,7 z³. Kolejn¹ lini¹ kredytow¹, z której korzysta³y podmioty z Regionu Zamojskiego w latach by³a preferencyjna linia kredytowa na zakup gruntów rolnych. Kredyty na zakup gruntów rolnych charakteryzowa³y siê niskim oprocentowaniem oraz d³ugim okresem sp³aty po yczonych œrodków. W latach , z tego kredytu subsydiowanego skorzysta³o najwiêcej kredytobiorców w porównaniu z pozosta³ymi liniami kredytowymi (1345 podmiotów). Przeciêtna kwota po yczonych œrodków wynosi³a ,8 z³ i by³a ni sza od przeciêtnej kwoty kredytu pobranego w analizowanym okresie o prawie ,0 z³. Dane tabeli 1 wskazuj¹, e w latach zarówno liczba, jak i wartoœæ udzielonych kredytów wykazywa³y tendencjê wzrostow¹. W 2003 roku liczba pobranych kredytów zmala³a, jednak przeciêtna kwota kredytu udzielonego w tym roku by³a najwy sza w ca³ym analizowanym okresie i wynosi³a ,5 z³. W latach , w bankowej ofercie kredytów preferencyjnych z dop³at¹ Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa znajdowa³y siê równie kredyty bran owe 1. Ich udzia³ w strukturze wszystkich udzielonych przez banki kredytów by³ niewielki i wynosi³ 3,5%. Kredyty bran owe zarówno pod wzglêdem wartoœci, jak i liczby kredytowych charakteryzowa³y siê du ¹ zmiennoœci¹. Najwiêcej kredytów bran owych zosta³o udzielonych w pierwszym roku analizy. W 2003 roku przyznano ich trzykrotnie mniej ni w roku Pomimo, i w pierwszym roku analizy banki podpisa³y najwiêcej umów kredytowych, to kwoty przyznanych kredytów by³y bardzo niskie. Przeciêtna wielkoœæ kredytu wynosi³a niespe³na ,0 z³. Kolejny rok charakteryzowa³ siê najwy sz¹ kwot¹ udzielonych œrodków pieniê nych na prze³omie analizowanych lat, a œrednia wielkoœæ kredytu by³a czterokrotnie wy sza od wartoœci z 2000 roku. Od 1996 roku na podstawie rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia r. w sprawie szczegó³owych kierunków dzia³ania ARiMR oraz sposobów ich realizacji rozpoczêto udzielanie kredytów na przedsiêwziêcia tworz¹ce nowe miejsca pracy w dzia³alnoœciach pozarolniczych. Ogó³em w latach na terenie Regionu Zamojskiego banki udzieli³y tylko 26 tego rodzaju kredytów. Kredyty te, w strukturze podpisanych umów kredytowych stanowi¹ niespe³na 1,0%. Równie wartoœæ udzielonych œrodków finansowych na ten cel by³a najni sza w porównaniu z pozosta³ymi liniami kredytowym, z których korzysta³y podmioty z Regionu Zamojskiego. Analizuj¹c liczbê podpisanych umów kredytowych mo na stwierdziæ, e obni y³a siê ona prawie trzykrotnie na prze³omie omawianych lat. Natomiast wartoœæ kwoty kredytu by³a najwy sza w 2002 roku i stanowi³a ponad 50,0% sumy œrodków finansowych przyznanych w ramach tej linii. Na utworzenie 1 miejsca pracy mo na by³o uzyskaæ do ,0 z³; przy 40,0% udziale œrodków w³asnych kredytobiorcy. Zak³adaj¹c, e wszystkie udzielone œrodki z tej linii kredytowej zosta³y przydzielone wed³ug powy szych zasad, mo na stwierdziæ, e udzielone kredyty subsydiowane pozwoli³y na utworzenie 130 nowych miejsc pracy dla mieszkañców Regionu Zamojskiego. Na terenie omawianego obszaru bezrobocie wynosi prawie 19,0% [GUS 2004]. Jak widaæ utworzona liczba nowych miejsc pracy w porównaniu do zapotrzebowania jest niewielka. Preferencyjna linia kredytowa na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i dzia³ach specjalnych produkcji rolnej po klêskach ywio³owych zosta³a uruchomiona w 1996 roku, w celu 1 W Oœrodku Doradztwa Rolniczego w Sitnie nie otrzymano informacji o strukturze rodzajowej kredytów bran owych

5 454 J. mija zapewnienia pomocy rolnikom, których gospodarstwa znalaz³y siê na terenach dotkniêtych klêskami ywio³owymi. Z omawianej linii kredytowej skorzysta³o w analizowanych latach 280 podmiotów. Jak wynika z tabeli 1, zarówno liczba, jak i wielkoœæ przydzielonych przez banki kwot mala³a rokrocznie. W 2003 roku nie zosta³ udzielony aden kredyt w ramach omawianej linii preferencyjnej. Podsumowanie Region Zamojski to jeden z bardziej rolniczych regionów w Polsce. Pomimo, i obszary te charakteryzuj¹ siê dobrymi warunkami przyrodniczo-glebowymi do produkcji rolniczej, rolnictwo w tym regionie jest opóÿnione w stosunku do innych regionów kraju. Spowodowane jest to du ym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, nisk¹ wytwórczoœci¹ czynników wytwórczych, nadmiernym zatrudnieniem w rolnictwie oraz brakiem inwestycji w gospodarstwach rolnych. Na podstawie przeprowadzonej analizy mo na stwierdziæ, i podmioty dzia³aj¹ce na terenie Regionu Zamojskiego pobiera³y w latach kredyty preferencyjne. Kredytobiorcy korzystali z szeœciu linii kredytowych. Pobrali 3881 kredytów, na ³¹czn¹ kwotê ,0 z³. Analizuj¹c popyt na kredyty subsydiowane na podstawie liczby podpisanych umów kredytowych mo na stwierdziæ, e najwiêksze zainteresowanie wystêpowa³o w przypadku kredytów na zakup gruntów rolnych (niemal 35,0% wszystkich pobranych kredytów). Wysoki popyt zanotowano równie w przypadku kredytów z linii kredytowej M³ody Rolnik. Co pi¹ty kredytobiorca pobra³ kredyt inwestycyjny podstawowy. Ponad 7,0% udzielonych kredytów, to œrodki finansowe przeznaczone na wznowienie produkcji na terenach objêtych klêsk¹ ywio³ow¹. Marginalne znaczenie mia³y kredyty bran owe (3,5%) oraz kredyty na tworzenie nowych miejsc pracy (0,7%). Najwiêcej przyznanych œrodków przeznaczono na realizacjê przedsiêwziêæ w oparciu o kredyty z linii: M³ody Rolnik (46,1% po yczonych œrodków finansowych) oraz linii Kredyt inwestycyjny podstawowy (23,2%). Znacznie mniejsze kwoty zosta³y udzielone w ramach programów bran owych (14,8%) oraz kredytów na zakup ziemi (13,2%). Najmniej kredytów w ujêciu wartoœciowym zosta³o pobranych w grupie kredytów klêskowych oraz kredytów na tworzenie miejsc pracy. Literatura Gradziuk P. 2001: Rozwój i dywersyfikacja dzia³alnoœci gospodarczej w programie rozwoju wsi i rolnictwa województwa lubelskiego. [W:] Uwarunkowania rozwoju regionalnego z uwzglêdnieniem restrukturyzacji obszarów wiejskich. Wydawnictwo Polihymnia, Zamoœæ, Kryñski Z. 2001: Rola kredytów w wielofunkcyjnym rozwoju obszarów wiejskich. [W:] Regionalne przemiany strukturalne rolnictwa i obszarów wiejskich w aspekcie integracji Polski z Uni¹ Europejsk¹. Wydawnictwo AR, Kraków, Raporty roczne Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa za lata www. ARiMR.gov.pl Rocznik Statystyczny RP GUS, Warszawa. mija J. 1999: Przedsiêbiorczoœæ w agrobiznesie a rozwój obszarów wiejskich w Regionie Ma³opolski. Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków. mija J. 2000: Rozwój obszarów wiejskich w regionie zamojskim. Wydawnictwo Wy szej Szko³y Humanistyczno-Ekonomicznej, Zamoœæ. Summary The aim of the paper is to present the analysis of demand for preferential credits in years in the Zamojski Region. Borrowers in this Region took out 3881 preferential credits. The average amount of loan was PLN. The analysis has revealed that the biggest meaning in the credit structure have credits young farmer and investment credit. Adres do korespondencji prof. dr hab. in. Janusz mija, dr in. Monika Szafrañska Akademia Rolnicza w Krakowie Katedra Agrobiznesu Al. Mickiewicza Kraków tel. (0 12) rrzmija@cyf-kr.edu.pl, mszafranska@ar.krakow.pl