Sylwia Tyburska Laboratorium Analiz Żywności i Pasz RYPIN Sp. z o.o. ul. Sportowa 22, RYPIN

Transkrypt

1 Sylwia Tyburska Laboratorium Analiz Żywności i Pasz RYPIN Sp. z o.o. ul. Sportowa 22, RYPIN

2 Pkt. 5.9 Zapewnienie jakości wyników badania i wzorcowania Laboratorium powinno mieć procedury sterowania jakością w celu monitorowania miarodajności podejmowanych badań i wzorcowań. Uzyskiwane dane powinny być zapisywane w taki sposób, aby możliwe było śledzenie kierunków ich zmian oraz, jeżeli to możliwe, powinny być stosowane techniki statystyczne w celu przeglądu wyników.

3 Monitorowanie powinno być planowane i poddawane przeglądom, i może obejmować, nie ograniczając się do tego: a) regularne korzystanie z CRM i/lub wewnętrzne nadzorowanie jakości z wykorzystaniem wtórnych materiałów odniesienia; b) udział w programach PT/ILC; c) powtarzanie badań lub wzorcowań z wykorzystywaniem tych samych lub innych metod; d) powtórne badanie lub wzorcowanie przechowywanych obiektów; e) korelację wyników dotyczących różnych właściwości obiektu.

4 UWAGA Zaleca się, aby wybrane metody były odpowiednie do rodzaju i wielkości podejmowanej pracy Dane otrzymywane w procesie sterowania jakością powinny być analizowane i wówczas, gdy zostanie stwierdzone przekroczenie wcześniej określonych kryteriów, należy podjąć zaplanowane działanie mające na celu korekcję problemu i zapobieżenie umieszczeniu nieprawidłowych wyników w sprawozdaniu.

5 Sterowanie jakością wyników badań w laboratorium obejmuje dwa podstawowe obszary: zapewnienie jakości (QA) kontrola jakości (QC) Zapewnienie jakości - QA (ang. Quality Assurance) to zestaw zaplanowanych działań organizacyjnych i technicznych, których celem jest uzyskanie wiarygodnych wyników pomiarów. Kontrola jakości QC (ang. Quality Control) systematyczne kontrolowanie wybranych parametrów procedury pomiarowej i potwierdzenie ich zgodności z wcześniej określonymi kryteriami.

6 Zapewnienie jakości (QA) odpowiedni system zarządzania odpowiednie warunki środowiskowe kompetentny i wyszkolony personel system szkoleń zwiększających kompetencje personelu procedury wzorcowania/kalibracji przyrządów pomiarowych procedury nadzorowania przyrządów pomiarowych zweryfikowane/zwalidowane procedury pomiarowe zapewnienie spójności pomiarowej znajomość niepewności podawanych wyników pomiarów sposób przedstawiania wyników nadzór nad zapisami wymagania jakości odczynników i wzorców wdrożony proces wewnętrznej kontroli jakości wdrożony proces zewnętrznej kontroli jakości WEWNĘTRZNA Kontrola jakości (QC) badanie materiałów odniesienia badanie materiałów kontrolnych badanie próbek ślepych badanie próbek wzbogaconych badanie próbek archiwalnych równolegle prowadzone badanie dwóch porcji tej samej próbki ( przez tego samego analityka lub przez dwóch analityków) wykonanie oznaczenia tego samego parametru z zastosowaniem dwóch różnych metod ZEWNĘTRZNA udział w porównaniach międzylaboratoryjnych udział w badaniach biegłości

7 Działania związane z obszarem Zapewnienia jakości wynikają z konieczności oceny ryzyka popełnienia błędu w trakcie prowadzenia badań i powinny być tak przygotowane, aby ryzyko przekazania nieprawidłowego wyniku do Klienta było możliwie jak najmniejsze. Działania związane z obszarem Kontroli jakości powinny umożliwić śledzenie zachowania się systemów pomiarowych w laboratorium i być narzędziem wczesnego ostrzegania, czyli minimalizować ryzyko. Podsumowując sterowanie jakością w laboratorium chemicznym to dwa wzajemnie uzupełniające się obszary.

8 Laboratorium powinno opracować i udokumentować program wewnętrznej kontroli jakości badań indywidualnie dla każdej metody badawczej. Program ten powinien uwzględniać: rodzaj kontroli częstotliwość. UWAGA Dany element kontroli jakości badań oraz częstotliwość jego realizacji zastosowany w metodzie A może nie mieć zastosowania w kontroli jakości dla metody B.

9 Programem wewnętrznej kontroli jakości należy również objąć proces pobierania próbek, stosując np.: ślepe próbki terenowe próbki podwójnie pobrane próbki pobrane równolegle ocenę wpływu błędów związanych z transportem i kontaminacją pojemników. PN-ISO :2003 Ustalenie programu zapewnienia jakości powinno być rutynowym działaniem towarzyszącym każdej serii pobierania próbek. Sprawdzenie jakości butelek i filtrów oraz kontrola przechowywania i transportowania powinny odbywać się za pomocą systemu regularnie wykonywanych ślepych prób, w której zamiast badanej próbki używa się wody destylowanej.

10 Próbki kontrolne muszą być analizowane: w ten sam sposób co próbki rutynowe w tych samych warunkach co próbki rutynowe muszą obejmować cały proces analityczny. Próbki kontrolne mogą być: Jawne - analityk wie, że jest to próbka kontrolna i wie jaka jest jej wartość oczekiwana Niejawne analityk wie, że jest to próbka kontrolna, jednak nie zna wartości oczekiwanej. Wewnętrzna kontrola jakości musi obejmować metodę i cały jej zakres pomiarowy, a nie tylko zakres krzywej wzorcowej.

11 Próbka badana Ekstrakcja Oczyszczanie Zatężanie Analiza chromatograficzna analiza np. : roztworu wzorcowego mieszaniny olejów mineralnych o znanych stężeniach Analiza chromatograficzna KONTROLA KRZYWEJ WZORCOWEJ analiza np.: próbki fortyfikowanej, matrycowego CRM Ekstrakcja Oczyszczanie Zatężanie Analiz chromatograficzna KONTROLA METODY

12 Absorbancja 0,8 0,7 0,6 Krzywa wzorcowa oznaczenia fosforanów y = 0,69370x - 0,00055 R² = 0,99985 Zakres krzywej wzorcowej (0,02 1,0) mg/l PO 4 3- Zakres pomiarowy metody (0,02 5,0) mg/l PO 4 3-0,5 y = 0,68954x - 0,00334 R² = 0,99982 Próbki kontrolne o stężeniu 0,1 mg/l i 0,9 mg/l 0,4 0,3 Kontrola krzywej wzorcowej 0,2 0,1 y = 0,69271x - 0,00796 R² = 0,99974 Próbki kontrolne o stężeniu 0,5 mg/l i 4,5 mg/l 0,0 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 Stężenie wzorca [mg/l PO 4 3- ] Kontrola zakresu pomiarowego

13 Nie ma jednoznacznych zasad określających częstotliwość stosowania próbek kontrolnych w danej serii pomiarowej. Zakłada się, że to laboratorium i analitycy powinni ustalić odpowiednią częstotliwość i sekwencję dla próbek rutynowych i próbek kontrolnych. Ważne jest, aby zawsze pomiarom próbek laboratoryjnych towarzyszyła próbka kontrolna. Im mniej doświadczony analityk, tym więcej elementów kontroli jakości.

14 Opracowując program wewnętrznej kontroli jakości warto uwzględnić następujące zalecenia: w serii pomiarowej powinna być badana przynajmniej jedna próbka kontrolna w licznych seriach pomiarowych element kontroli jakości powinien występować na początku i na końcu serii pomiarowej, a w bardzo licznych nawet co kilkanaście próbek dla próbek o zróżnicowanej zawartości stężenia analitu poleca się stosowanie próbek kontrolnych dla różnych poziomów stężeń.

15 Minimum sterowania wewnętrznego jakością w laboratorium badawczym Działanie Laboratorium małe seria <11 próbek w tygodniu Laboratorium duże seria np próbek dziennie Ślepa próbka 1 x dzień analityczny 1 x w serii Próbka podwójna 1 x tydzień 1 x w serii Materiał odniesienia 1 x tydzień 1 x w serii Kalibracja Przed pomiarem Przed pomiarem Sprawdzenie kalibracji W razie potrzeby Co 10/20 próbek Prowadzenie kart kontrolnych Aktualizacja 1 x tydzień Aktualizacja 1 x dziennie

16 Kryteria dla wyników wewnętrznej kontroli jakości badań mogą pochodzić np. z: weryfikacji / walidacji metod badawczych np.: precyzję w warunkach powtarzalności wewnątrzlaboratoryjnej wyrażoną jako współczynnik zmienności RSD[%] wykorzystać możemy jako kryterium dla kart kontrolnych rozstępu dla próbek powtórzonych, podwójnie pobranych linia centralna ( 0 ) linia ostrzegania ( RSD) linia działania ( RSD)

17 norm przedmiotowych np.: PN-EN ISO 10523:20012 p. 9.2 Kalibracja powinna być sprawdzona poprzez pomiar innych roztworów buforowych, które nie były używane do kalibracji. Pomiary nie mogą odbiegać więcej niż o 0,03 od wartości zadeklarowanej, w przeciwnym razie należy powtórzyć procedurę lub w razie potrzeby wymienić elektrodę. PN-EN 872:2007+Ap1:2007 p.9 Wartość odzysku dla zawiesiny wzorcowej powinna wynosić od 90% do 110%. z certyfikatów materiałów odniesienia.

18 Wartość niepewności rozszerzonej nie może stanowić kryterium dla poszczególnych elementów kontroli jakości, które często są składowymi niepewności.

19 Ocena wyników kontroli jakości może być prowadzona opisowo lub graficznie. Narzędziem stosowanym do graficznej prezentacji i oceny uzyskiwanych wyników w kontroli jakości są karty kontrolne. Wyniki kontroli jakości na bieżąco nanoszone są na kartę kontrolną, w celu wizualnej oceny ich położenia względem wcześniejszych wyników i oceny zgodności z przyjętymi wcześniej kryteriami. Jeżeli wynik pomiaru próbki kontrolnej spełnia wcześniej przyjęte kryteria, oznacza to, że wynik badania próbki rzeczywistej analizowanej w tej serii pomiarowej, dla której kontrola jakości została wykonana można uznać za poprawny.

20 Próbka ślepa Sprawdzanie wzorcowania/ kalibracji Kontrola zakresu metody Odzysk CRM Próbki powtórzone (1 analityk) Próbki powtórzone (2 analityk) Próbki niejawne Analiza z wykorzystaniem dwóch metod Elementy wewnętrznej kontroli jakości badań Badana cecha Metoda badawcza Zawiesiny Siarczany Chlorki Miedź Ołów Amonowe jony Amonowe jony Azotyny PN- EN 872:2007 +Ap 1:2007 PN-ISO 9280:2002 PN-ISO 9297:1994 PN- ISO 8288:2002 metoda A PN- EN ISO 15586:2005 PN- C :1994 PN- ISO :2002 PN- EN 26777:

21 Lp. Obiekt Badana cecha Numer normy Próbki ślepe Elementy kontroli jakości badań- częstotliwość Próbki powtórzone Próbki kontrolne Odzysk PT/ILC 1 Woda Barwa PN-EN ISO 7887:2012 p. 6 - Co druga seria Raz w serii - Raz w cyklu akredytacji 2 Woda i ścieki Żelazo ogólne PB 71 wyd Raz w serii pomiarowej Co druga seria** Co druga seria*,** Co druga seria*,** Dwa razy w cyklu akredytacji 3 Woda Mangan PN- ISO 8288:2002 Raz w ciągu dnia analitycznego Co druga seria** Co druga seria* Co druga seria* Dwa razy w cyklu akredytacji 4 Woda Azotany PN-82/C Raz w serii pomiarowej Każda próbka Raz w serii pomiarowej Raz w serii pomiarowej Raz w cyklu akredytacji 5 woda Azotyny PN-EN 26777:1999 Raz w ciągu dnia analitycznego Co druga seria** Co druga seria*,** Co druga seria*,** Raz w cyklu akredytacji Seria= 1 tydzień= do 20 próbek *Naprzemiennie z innym elementem kontroli jakości (w miarę możliwości) **Nie rzadziej niż raz w miesiącu

22 Badane obiekty / Grupa obiektów Badane cechy metody badawcze Normy i/lub udokumentowane procedury badawcze Działanie Częstotliwość Ocena (+ / - ) ph Metoda potencjometryczna Kalibracja 3 pkt. za pomocą wzorców CRM - ph-4,01 ph-7,00 ph-10,01 w 25 0 C 1x na tydzień Wynik kalibracji: +++/++ ocena + + ocena + (podejmujemy działania ) - ocena Kontrola parametrów: Punkt zerowy elektrody ΔpH 0,5 Sprawność elektrody 95% S nachylenie charakterystyki elektrody ASY asymetria Kalibracja +++ ASY S -60, ASY S ASY S , ASY S woda ścieki osady ściekowe odpady (wyciąg wodny) PN-EN ISO 10523:2012 PN-EN 12176:2004 PN-EN :2006 PN-EN ISO 10523:2012 Sprawdzenie za pomocą wzorców CRM ph-4 ph-7 ph-10 W każdej serii pomiarowej w 2 punktach roztworów o ph pomiędzy wartością próbki badanej Po kalibracji sprawdzenie w 2 punktach ± 0,03 do wartości CRM ocena + Bieżąca kontrola i ocena na podstawie karty kontrolnej gleba PN ISO 10390:1997 Próbka podwójna Prowadzenie kart kontrolnych dla: wzorca, próbek podwójnych PT/ILC 1x w serii pomiarowej Aktualizacja na bieżąco 2 x na cykl - woda, ścieki 1x na cykl osad, odpad, gleba Powtarzalność dla gleb ph 7,00 dopuszczalna różnica 0,15 7,00<pH<7,50 0,20 7,50 ph 8,00 0,30 ph>8,00 0,40 Śledzenie trendów w prowadzonych kartach kontrolnych: średniej, rozstępu Ocena z-score po PT/ILC: < 2 ocena + 2 do 3 ocena +/- > 3 ocena -

23 Monitorowanie pomieszczeń Całodobowo Zapisy - Druk PJ Odkażanie pomieszczenia mikrobiologicznego przepływową lampą UV Sprawdzenie czystości butelek sterylnych Sposób ciągły w godzinach pracy Zapisy Druk Każda dostarczona partia O cena - brak posiewu dla agaru odżywczego Woda Metoda filtracji membranowej Liczba E. coli i bakterii grupy coli Liczba enterokoków kałowych Liczba gronkowców koagulazo-dodatnich Liczba Pseudomonas aeruginosa Liczba Clostridium perfringens Metoda posiewu na agarze odżywczym ogólna liczba kolonii w 22 i 36 C PN-EN ISO : 2004+AC PN-EN ISO : PN-EN ISO :2004 PN-Z zał. A PN-EN ISO 16266:2009 zgodnie z dyrektywą 98/83/EC PN-EN ISO 6222:2004 Sprawdzenie temperatury komory cieplarki w całym cyklu n dniowym Monitorowanie temperatury chłodziarki z zamrażarką Sprawdzenie pożywek Sprawdzenie filtrów membranowych Badanie powtórzone próbki laboratoryjnej naturalnej (rzeczywistej) Badanie powtórzone równoległe próbki kontrolnej przygotowywanej w laboratorium z użyciem kultur szczepów wzorcowych wraz z próbkami ślepymi Rejestracja ciągła co godzinę Rejestracja ciągła co godzinę Każda nowa dostarczona partia w przypadku pożywki sypkiej, w przypadku pożywki gotowej producent na wejściu do Laboratorium i 1 x w roku Każda dostarczona seria 1 x w serii pomiarowej dla minimum jednego parametru 1 x na kwartał każdy parametr, dla którego nie uzyskujemy naturalnego zanieczyszczenia Zapisy z Rejestratora RT1-10 Zapisy z Rejestratora RT1-10 Zapisy Druk IR Ocena - Wg PN-ISO odzysk min. 80% Śledzenie trendów w prowadzonych kartach kontrolnych Badania międzylaboratoryjne 2 x na cykl akredytacji dla E.coli i bakterii z grupy coli i Enterokoków, 1 x na cykl akredytacji Pseudomonas aeruginosa, gronkowce koagulazododatnich, OLD w 22 C i 36 C Ocena z-score po porównaniach międzylaboratoryjnych < 2 ocena+, 2 do 3 ocena+/- > 3 ocena

24 Program kontroli jakości pobierania próbek Lp. Obiekt Numer normy Częstotliwość 1 Woda PN- ISO :2003 Próbki ślepe- minimum raz serii w zakresie parametrów wskazanych przez Kierownika Pracowni 2 Woda PN- EN ISO 19458:2007 Próbki ślepe- minimum raz w miesiącu dla ogólnej liczby mikroorganizmów w temp. 22 C 3 Dla próbek jednorazowych i złożonych (z wyłączeniem średniodobowych) minimum raz w serii próbki pobrane podwójnie w zakresie parametrów wskazanych przez Kierownika Pracowni ścieki PN-ISO : Dla próbek średniodobowych- minimum raz na pół roku porównanie pobierania automatem i czerpakiem w zakresie parametrów wskazanych przez Kierownika Pracowni

25 Metoda badawcza: Pobieranie próbek do badań fizykochemicznych wg PN- ISO :2003 Sposoby kontroli jakości badań Częstotliwość Próbka ślepa terenowa Próbki podwójnie pobrane, próbki równolegle pobrane W każdym dniu pobierania próbek, przy czym każdego dnia wykonywane są analizy: barwa, mętność i jony amonowe, a raz w miesiącu parametry z monitoringu przeglądowego (pod warunkiem, że będą pobierane próbki w ramach monitoringu przeglądowego Raz w miesiącu (na przemiennie); analizy w zakresie monitoringu kontrolnego, Raz w kwartale; analizy w zakresie parametrów uwzględnionych podczas weryfikacji, Raz w roku; analizy w zakresie monitoringu przeglądowego, Ocena wpływu błędów związanych z transportem i kontaminacją pojemników Raz w roku

26 woda Pobieranie próbek wody przeznaczonej do spożycia do badań fizykochemicznych PN-ISO5667-5:2003 Monitorowanie czystości naczyń do pobierania ślepe próby terenowe na podstawie poniższych parametrów NH 4+ ; PEW; Mn; Cu; Pb; Hg Próbki podwójne równoległe na podstawie poniższych parametrów mętność; Fe, ph; Cu; Cr; Hg 1x 2 m-ce 1 x 3 m-ce < granicy oznaczalności metody - ocena + (bieżąca kontrola i ocena na podstawie karty kontrolnej) Rozstęp 20% - ocena + (bieżąca kontrola i ocena na podstawie karty kontrolnej) Próbki wzbogacone znaną ilością analitu na podstawie poniższych parametrów N-NO 3 ; Zn 1 x 6 m-cy 100 ± 20% - ocena + (bieżąca kontrola i ocena na podstawie karty kontrolnej) PT/ILC 1 x na cykl Ocena z-score po PT/ILC: < 2 ocena + 2 do 3 ocena +/- > 3 ocena - woda powierzchniowa Pobieranie próbek PN-ISO5667-6:2003 PN-ISO5667-4:2003 Monitorowanie czystości naczyń do pobierania ślepe próby terenowe na podstawie poniższych parametrów P-PO 4 1x 6 m-cy < granicy oznaczalności metody - ocena + (bieżąca kontrola i ocena na podstawie karty kontrolnej) Próbki podwójne równoległe na podstawie poniższych parametrów ChZT; zawiesina ogólna 1 x 6 m-cy Rozstęp 20% - ocena + (bieżąca kontrola i ocena na podstawie karty kontrolnej) ścieki Pobieranie próbek do badań fizykochemicznych Metoda pobieranie ręczne PN-ISO :1997 Monitorowanie czystości naczyń do pobierania ślepe próby terenowe na podstawie poniższych parametrów Ni; P og Próbki podwójne równoległe na podstawie poniższych parametrów N-NH 4 ; ChZT; zawiesina; tlen; ph; N-NO 3 1x 2 m-ce 1 x 3 m-ce < granicy oznaczalności metody - ocena + (bieżąca kontrola i ocena na podstawie karty kontrolnej) Rozstęp 20% - ocena + (bieżąca kontrola i ocena na podstawie karty kontrolnej) Próbki wzbogacone znaną ilością analitu na podstawie poniższych parametrów N-NO 2 ; Zn 1 x 6 m-cy 100 ± 20% - ocena + (bieżąca kontrola i ocena na podstawie karty kontrolnej) PT/ILC 1 x na cykl Ocena z-score po PT/ILC: < 2 ocena + 2 do 3 ocena +/- > 3 ocena -

27 PN-EN ISO/IEC 17025:2005+Ap1:2005 Metrologia chemiczna; E.Bulska Sterowanie jakością w laboratorium problem widziany okiem auditora technicznego; E.Bulska, P.Pasławski

28 Dziękuję za uwagę