Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Beskid Żywiecki

Transkrypt

1 Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Beskid Żywiecki Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

2 Opracowanie strategii: Joanna Zalewska Gałosz, Roksana Krause kontakt: Zdjęcie na stronie tytułowej: W. Mikler Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Beskid Żywiecki została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowanego w latach Więcej informacji o projekcie: Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 2

3 Spis treści Projekt Natura 2000 w Karpatach... 5 Strategie zarządzania załoŝenia ogólne... 7 Opis obszaru... 8 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru... 8 Przedmioty ochrony obszaru Natura Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony Istniejące formy ochrony Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Użytkowanie terenu Gospodarka wodami Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych Braki danych Strategia ochrony gatunków roślin Zestawienie gatunków roślin Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin Potrzeby ochrony gatunków roślin Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin Zakres monitoringu gatunków roślin Braki danych Strategia ochrony gatunków zwierząt Zestawienie gatunków zwierząt Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt Potrzeby ochrony gatunków zwierząt Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt Zakres monitoringu gatunków zwierząt Braki danych Waloryzacja obszaru Natura Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Sposoby ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony Ochrona jakości i naturalności cieków Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 3

4 Istniejące plany zarządzania dla obszaru Analiza moŝliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura Załączniki Załącznik 1. Analiza wpływu realizacji zapisów dokumentów planistycznych gmin na przedmioty ochrony specjalnego obszaru ochrony Natura 2000 Beskid Żywiecki oraz propozycje rozwiązań eliminujących lub ograniczających negatywne oddziaływania Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 4

5 Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Małopolski Konserwator Przyrody i Podkarpacki Konserwator Przyrody (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony Program ochrony dużych drapieżników Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja Programy edukacyjne Promocja projektu Koordynacja. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 5

6 Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii publicznej poprzez stronę internetową poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Czarna Orawa PLH Kostrza PLH Pieniny PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Popradzka PLH Dolina Białki PLH Małe Pieniny PLH Luboń Wielki PLH Uroczysko Łopień PLH Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC Bieszczady PLH Jasionka PLH Góry Słonne PLH Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH Beskid Mały PLH Beskid Żywiecki PLH Beskid Śląski PLH Kościół w Radziechowach PLH Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 6

7 Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura Dla Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 7

8 każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar zaproponowany do sieci Natura 2000 w styczniu 2006 roku, w celu ochrony szeregu siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt. Beskid Żywiecki (kod PLH240006) położony jest w województwie śląskim, w powiecie żywieckim, na terenie miasta Żywiec oraz 7 gmin (Jeleśnia, Milówka, Radziechowy- Wieprz, Rajcza, Świnna, Ujsoły, Węgierska Górka): Gmina Powiat Pow. obszaru na terenie gminy [ha] Jeleśnia żywiecki 7425, 619; (21,05%) Milówka żywiecki 1 403,988; (3,98%) Radziechowy-Wieprz żywiecki 1 315, 798; (3,73%) Rajcza żywiecki 9 259,976; (26,25%) Świnna żywiecki 1 291,105; (3,66%) Ujsoły żywiecki ,486; (28,97%) Węgierska Górka żywiecki 4 240,187; (12,02%) Miasto Żywiec żywiecki 119,938; (0,34%) Jego powierzchnia wynosi 35276,1 ha. W granicach obszaru znajduje się znaczna część Beskidu Żywieckiego oraz niewielki fragment Beskidu Makowskiego, a także Góra Grojec w Kotlinie Żywieckiej. Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 W obszarze Beskid Żywiecki stwierdzono występowanie 21 typów siedlisk przyrodniczych: Siedlisko 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków Reprezentatywność Powierzchnia Stan Ocena względna zachowania ogólna C (D) B B B Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 8

9 4060 Wysokogórskie borówczyska A C B B bażynowe (Empetro-Vaccinietum) *4070 Zarośla kosodrzewiny A C C C (Pinetum mugo) 4080 Subalpejskie zarośla C B C C wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae) *6230 Górskie i niżowe murawy B C C C bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie A C A A (Adenostylion alliariae) 6510 Łąki ekstensywnie A C A A użytkowane 6520 Górskie łąki konietlicowe B B B B użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) *7110 Torfowiska wysokie A C B C z roślinnością torfotwórczą (żywe) 7140 Torfowiska przejściowe A C A C 7230 Górskie i nizinne torfowiska A C A B zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 8220 Ściany skalne i urwiska D krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii 8310 Jaskinie nieudostępniane do A C A B zwiedzania 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo- A B (C) A (B) A Fagenion) 9130 Żyzne buczyny (Dentario A B (C) A (B) A glandulosae-fagenion, Galio odorati- Fagenion) 9140 Górskie jaworzyny A B A A ziołoroślowe (Aceri-Fagetum) 9170 Grąd środkowoeuropejski D i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) *9180 Jaworzyny i lasy klonowolipowe A C B C na stromych stokach i zboczach *91D0 Bory i lasy bagienne A C A C *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso- incanae, olsy źródliskowe) 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis) A C B A A A A (B) A Uwaga! * gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk; Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 9

10 W nawiasach podano proponowaną ocenę w zmienionym SFD Flora i fauna Na terenie Specjalnego Obszaru Ochrony Siedliskowej Natura 2000 Beskid Żywiecki stwierdzono występowanie 22 gatunków zwierząt i roślin z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Obszar stanowi ważną ostoję dla priorytetowego gatunku jakim jest dzwonek piłkowany, który w Beskidzie Żywieckim posiada najdalej na zachód wysunięte stanowiska w kraju. Jest to również istotna ostoja dla mchu widłozęba zielonego. Obszar stanowi też jeden z trzech rejonów występowania w Polsce tojadu morawskiego (endemit Karpat Zachodnich) oraz jeden z czterech rejonów występowania tocji karpackiej. W Kotlinie Żywieckiej znajduje się stanowisko obuwika pospolitego. Obszar Specjalnej Ochrony Siedlisk Natura 2000 Beskid Żywiecki jest też ważną ostoją dużych drapieżników niedźwiedzia, wilka i rysia, typowych przedstawicieli zoocenoz puszczańskich. Faunę reprezentują też dwa endemity karpackie gryzoń darniówka tatrzańska i chrząszcz sichrawa karpacka. Nie potwierdzono do tej pory występowania konarka tajgowego, którego stanowisko na Romance należy uznać za historyczne. Ostoja jest też ważnym siedliskiem ptaków, a w szczególności głuszca. Gatunek Populacja Stan Izolacja Ocena ogólna ochrony Rośliny 1381 widłoząb zielony C B C C Dicranum viride 1902 obuwik pospolity D Cypripedium calceolus *4070 dzwonek piłkowany B C B C Campanula serrata 4109 tojad morawski A B C A Aconitum firmum ssp. moravicum 4116 tocja karpacka Tozzia C A C A carpatica Zwierzęta 1324 nocek duży Myotis C B C B myotis *1352 wilk Canis lupus C C C C *1354 niedźwiedź B C C C brunatny Ursus arctos 1355 wydra Lutra lutra C B C C 1361 ryś Lynx lynx C C C C 2612 darniówka tatrzańska C C A B Microtus tatricus 1193 kumak górski Bombina variegata C B C C Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 10

11 1166 traszka grzebieniasta C B C C Triturus cristatus 2001 traszka karpacka C B C C Triturus montandoni 1138 /2503 brzanka C C C C Barbus meridionalis 1149 koza Cobitis taenia C B C B 1163 głowacz białopłetwy C C C C Cottus gobio 1096 minóg strumieniowy C B C B Lampetra planeri 4014 biegacz urozmaicony C C C C Carabus variolosus 1060 czerwończyk D nieparek Lycaena dispar 4021 konarek tajgowy D Phryganophilus ruficollis 4024 sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens (C) (B) (C) (C) Uwaga! * gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk W nawiasie zamieszczono proponowaną ocenę w zmienionym SFD. Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony Celem ochrony w SOO siedlisk Natura 2000 Beskid Żywiecki jest zachowanie we właściwym stanie ochrony 1 siedlisk przyrodniczych z zał. I Dyrektywy Siedliskowej oraz gatunków z zał. II Dyrektywy Siedliskowej i ich siedlisk. Pod względem zajmowanej powierzchni, za główny przedmiot ochrony należy uznać siedliska leśne. Na wyróżnienie zasługuje również wykształcone w szczytowych partiach Pilska piętro subalpejskie wraz płatami siedlisk: wysokogórskie borówczyska bażynowe (Empetro-Vaccinietum) kod 4060, zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo) kod *4070 oraz subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae) kod W obszarze równie istotne jest występowanie płatów roślinności ziołoroślowej i torfowiskowej reprezentującej 1 Zgodnie z Artykułem 1e Dyrektywy Siedliskowej, właściwy stan ochrony siedlisk przyrodniczych oznacza, że: naturalny zasięg siedliska jest stały lub powiększa się; zachowuje ono specyficzną strukturę i funkcje, konieczne dla jego trwania w dłuższej perspektywie czasowej i są podstawy do przypuszczenia, że zachowa je w dającej się przewidzieć przyszłości; stan ochrony typowych dla niego gatunków również jest właściwy. W przypadku gatunków, analogicznie, właściwy stan ochrony oznacza, że: dynamika populacji gatunku wskazuje na jego żywotność i szansę utrzymania się w biocenozie przez dłuższy czas; naturalny zasięg gatunku nie ulegnie zmniejszeniu w przewidywalnej przyszłości; istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć wystarczająco duże siedlisko, by utrzymać populację gatunku w dłuższej perspektywie czasowej. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 11

12 siedliska przyrodnicze oznaczone kodem: 6430, 7110, *7140 i 7230 oraz płatów roślinności łąkowej i murawowej (kod: *6230 i 6520). SOO Beskid Żywiecki stanowi ważną ostoję dla chronionych gatunków roślin, a w szczególności dla dzwonka piłkowanego, tojadu morawskiego i widłozęba zielonego. Obszar Specjalnej Ochrony siedlisk Natura 2000 Beskid Żywiecki jest też ważną ostoją fauny typowej dla puszczy karpackiej, reprezentowanej przez duże drapieżniki niedźwiedzia, wilka i rysia. Podszczytowe partie Pilska to miejsce występowania endemicznego gryzonia karpackiego darniówki karpackiej, który poza tym obszarem występuje w Polsce tylko w Tatrach i na Babiej Górze. Faunę bezkręgowców reprezentują między innymi dwa gatunki chrząszczy - biegacz urozmaicony i sichrawa karpacka. Ten ostatni jest endemitem karpackim, którego stanowiska w Beskidzie Żywieckim są najbardziej na zachód wysuniętymi w Polsce. Istniejące formy ochrony Obszar niemal w całości położony na terenie Żywieckiego Parku Krajobrazowego ( ha; 1986r.); 10 rezerwatów przyrody: Butorza (30,08 ha; 1961r.), Dziobaki (13,06 ha; 1995r.), Gawroniec (23,69 ha; 1995r.), Lipowska (62,60 ha; 2008r.), Muńcoł (45,20 ha; 1998r.), Oszast (46,27 ha; 1971r.), Pilsko (105,21 ha; 1971r.), Pod Rysianką (27,02 ha; 1970r.), Romanka (124,5 ha; 1963r.) i Śrubita (24,99 ha; 1957r.); 4 użytki ekologiczne: Hala Cebulowa (16,36 ha; 2007r.), Hala Miziowa (5,13 ha; 2008r.), Hala Kamieniańska (1,75 ha; 2008r.) i Stowek na Kosarach pod Hyśkowcem (1,76 ha; 2008r.); 8 pomników przyrody: - 5 drzew: klon jawor (obw. 420, wys. 25 m), klon jawor (obw. 335, wys. 24 m), sosna wejmutka (obw. 375, wys. 34 m), wiąz górski (obw. 400, wys. 25 m) i wiąz górski (obw. 380, wys. 25 m), - 2 jaskinie: Jaskinia Przed Rozdrożem i Jaskinia Wickowa, - Stanowisko storczyków w Złatnej Hucie ; Obszar częściowo położony na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Beskidu Śląskiego (3 241,75 ha; obręb leśny Węgierska Górka w Nadleśnictwie Węgierska Górka). Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Specjalny Obszar Ochrony siedliskowej Natura 2000 Beskid Żywiecki cechuje się dużym zróżnicowaniem szaty roślinnej. Ze względu na znaczne różnice wysokości wykształciły się tutaj cztery piętra roślinno-klimatyczne: pogórza, regla dolnego, regla górnego oraz piętro subalpejskie (kosodrzewiny). Największym przekształceniom uległo piętro pogórza. Obecnie występują tu łąki kośne, pastwiska, niewielkie płaty przekształconych lasów oraz rozproszona zabudowa mieszkaniowa. W reglu dolnym dominują sztuczne świerczyny występujące najczęściej na siedliskach buczyny karpackiej. Najlepiej zachowana szata roślinna występuje w piętrze regla górnego. Część obszaru zajmują tu hale pasterskie, ale występujące na pozostałym terenie górnoreglowe świerczyny karpackie zachowały w większości swój naturalny charakter. Piętro subalpejskie wykształciło się tylko w szczytowych partiach Pilska. Dominującym w tym Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 12

13 piętrze zaroślom kosodrzewiny towarzyszą płaty wysokogórskich zbiorowisk krzewinkowych z bażyną obupłciową oraz zarośli z udziałem wierzby śląskiej, a także płaty roślinności źródliskowej, ziołoroślowej czy torfowiskowej. Beskid Żywiecki wyróżnia się obecnością kompleksów polan grzbietowych (zwanych halami). Na często rozległych polanach dominują zbiorowiska łąkowe, borówczyska oraz pozostałości muraw bliźniczkowych. Za unikatowe w polskich Karpatach można uznać występowanie na Hali Cebulowej i Hali Miziowej eutroficznej młaki górskiej, z udziałem czosnku syberyjskiego i niebielistki trwałej. Osobliwością Beskidu Żywieckiego jest również obecność na wierzchowinie grzbietowej Lipowska-Rysianka komplesku torfowisk w otoczeniu górnoreglowej świerczyny. Flora Beskidu Żywieckiego reprezentowana jest przez około 1000 gatunków, wśród których obecne są gatunki prawnie chronione, rzadkie i zagrożone, m.in. czosnek syberyjski, kukułka bzowa, modrzewnica pospolita, ostrożeń głowacz, turzyca skąpokwiatowa, wyblin jednolistny, czy zarzyczka górska. Stwierdzono tu między innymi występowanie czterech gatunków roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: dzwonka piłkowanego, tojadu morawskiego, tocji karpackiej oraz widłozęba zielonego. Specjalny Obszar Ochrony siedliskowej Natura 2000 Beskid Żywiecki ze względu na występowanie stosunkowo dużych kompleksów leśnych stanowi bardzo ważne siedlisko fauny typowej dla puszczy karpackiej reprezentowanej m.in. przez duże drapieżniki niedźwiedzia, wilka i rysia. W szczytowych partiach Pilska występuje endemit karpacki darniówka tatrzańska. Faunę bezkręgowców reprezentują między innymi dwa gatunki chronionych chrząszczy biegacz urozmaicony i sichrawa karpacka. Obszar jest również ważnym siedliskiem ptaków. Geologia i gleby Obszar SOO Natura 2000 Beskid Żywiecki położony jest głównie w obrębie płaszczowiny magurskiej - jednostki tektonicznej tworzącej jednolicie sfałdowaną powierzchnię z przeważającym upadem warstw w kierunku południowym. Tylko na zachodnich zboczach Grojca odsłaniają się utwory płaszczowiny śląskiej i podśląskiej. W obrębie płaszczowiny magurskiej wyodrębniono serie: piaskowce magurskie, warstwy podmagurskie, warstwy hieroglifowe, warstwy pasierbieckie, warstwy belowskie, łupki pstre i warstwy inoceramowe. Utwory te charakteryzują się zróżnicowaną odpornością na procesy denudacji, co wpływa na zróżnicowane urzeźbienie terenu. Najbardziej odporne piaskowce magurskie budują najwyższe szczyty Beskidu Żywieckiego: Pilsko, Romankę, Wielką Rycerzową, Wielką Raczę i inne. Grzbiety górskie są znacznie rozczłonkowane, stoki cechują się zróżnicowanym nachyleniem. W wyższych partiach stoków znajdują się liczne leje źródłowe. Pokrywająca zbocza gruba warstwa zwietrzeliny skalnej przyczynia się do powstawania osuwisk. W Beskidzie Żywieckim w porównaniu z sąsiadującymi z nim pasmami górskimi występuje niewiele powierzchniowych form skalnych oraz jaskiń. Na różnorodność gleb wpływa zróżnicowanie podłoża skalnego, ukształtowanie terenu, a także warunki klimatyczne związane głównie ze wzniesieniem nad poziom morza. Największy obszar zajmują górskie gleby bielicowe i skrytobielicowe, gleby brunatne górskie. Mniejszy udział posiadają rankery i bielice, a sporadycznie występują gleby opadowo-glejowe, mady górskie, regosole i gleby murszowe. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 13

14 Klimat Według regionalizacji klimatu Polski E. Romera (1949 r.) Beskid Żywiecki znajduje się w regionie klimatów górskich i podgórskich. Podział M. Hessa (1965 r.), wyróżnia tu cztery piętra klimatyczne: umiarkowanie ciepłe, poniżej 680 m n.p.m., ze średnią roczną temperaturą powietrza powyżej 6 O C, umiarkowanie chłodne, od 680 do 1080 m n.p.m., ze średnią roczną temperaturą powietrza wynoszącą od 4 do 6 O C, chłodne, od 1080 do 1400 m n.p.m., ze średnią roczną temperaturą od 2 do 4 O C, bardzo chłodne, powyżej 1400 m n.p.m., ze średnią roczną temperaturą od 0 do 2 O C, Średnia roczna temperatura powietrza waha się w granicach od około 7,4 O C w niższych położeniach do 2,9 O C na Pilsku (Hala Miziowa). Przeciętny spadek temperatury wraz z wysokością wynosi 0,58 O C na każde 100 m. Podczas bezchmurnych i bezwietrznych nocy wytwarza się inwersyjny rozkład temperatury powietrza. Wraz z wysokością wydłuża się okres zalegania pokrywy śnieżnej. W szczytowych partiach Pilska wynosi 190 dni. Zróżnicowanie opadów atmosferycznych kształtuje się w granicach około 1000 do 1300 mm na rok, a średnia liczba dni pochmurnych waha się od 138 w Żywcu do 165 na Pilsku. Oprócz zróżnicowania wysokościowego na zróżnicowanie klimatu w dużym stopniu wpływa ukształtowanie i ekspozycja terenu. W Beskidzie Żywieckim dominują wiatry południowe i południowo-zachodnie, a także północne i północno-wschodnie. Średnia roczna wilgotność wynosi nieco poniżej 80%. Użytkowanie terenu Własność Tereny wchodzące w skład obszaru Natura 2000 Beskid Żywiecki należą w około 75% do Skarbu Państwa pozostając głównie w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Pod względem podziału administracyjnego lasów, ostoja położona jest na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, w Nadleśnictwach: Jeleśnia, Węgierska Górka i Ujsoły. Pozostałe tereny stanowią własność prywatną, gminną oraz wspólnot gruntowych. Gospodarka wodami Ostoja położona jest w południowej i południowo-wschodniej części zlewni rzeki Soły. Sieć rzeczną tworzą dopływy rzeki Soły i Koszarawy. Potoki na terenie ostoi Natura 2000 charakteryzują się dużymi spadkami. W cyklu rocznym przepływu potoków zaznaczają się dwa maksima: wiosenne spowodowane roztopami i letnie związane z deszczami. Główne potoki zostały częściowo uregulowane poprzez budowę systemu stopni i progów wodnych, zapór przeciwrumoszowych czy też murów oporowych. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 14

15 Pomimo dużego rozproszenia zabudowy i związanym z tym odprowadzaniem ścieków do wód, stopień stężeń zanieczyszczeń wód powierzchniowych na obszarze ostoi jest niski. Znaczący wpływ na klasę czystości rzek ma zawiesina, która dyskwalifikuje jakość wód. Tak duże ilości zawiesin spowodowane są opadami deszczu, pracami regulacyjnymi w korytach, a także pracami leśnymi, szczególnie takimi jak zrywka i transport drewna. Na terenie ostoi realizowany jest przez Lasy Państwowe program Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie. Cieki wodne znajdują się w administracji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie. Leśnictwo Gospodarka w lasach na gruntach należących do Skarbu Państwa prowadzona jest w obrębie 3 Nadleśnictw: Jeleśnia, Ujsoły I Węgierska Górka. Na podstawie Ustawy o lasach, nadzór nad gospodarką leśną w lasach niepaństwowych sprawuje Starosta Powiatu Żywieckiego, który powierzył prowadzenie niektórych spraw z tego zakresu właściwym miejscowo nadleśniczym. Część ostoi w granicach Nadleśnictwa Węgierska Górka położona jest na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Beskidu Śląskiego. Analiza danych zawartych w planach urządzania lasu wskazuje na bardzo duży udział świerka w składzie gatunkowym. Wynosi on około 80 %. Pozostałe główne gatunki lasotwórcze takie jak jodła i buk stanowią zaledwie 17 %, z czego przeważającą część stanowią drzewostany młodszych klas wieku. Udział gatunków domieszkowych klonu jaworu, wiązu górskiego, jesionu wyniosłego i olszy szarej wynosi zaledwie 3 %. Siedliska leśne klasyfikowane są na potrzeby gospodarki leśnej w oparciu o siedliskowy typ lasu. Jednostki te stanowią między innymi podstawę do wyznaczania pożądanego składu gatunkowego drzewostanów. Według planów urządzania lasów dominującymi siedliskami na terenie ostoi są: las mieszany górski, który zajmuje około 59% powierzchni, las górski 28% i bór mieszany górski 11%. Pozostałe siedliskowe typy drzewostanów: bór wysokogórski, las łęgowy górski i ols jesionowo-grabowy zajmują łączną powierzchnię około 2%. Porównanie składów gatunkowych drzewostanów z procentowym udziałem typów siedliskowych wykazuje niepożądaną dominację świerka nad bukiem, jodłą oraz gatunkami domieszkowymi. Monokultury świerkowe charakteryzujące się zazwyczaj jednopiętrową i jednowiekową strukturą cechują się słabą stabilnością zdrowotną, co przejawiło się w ostatnich latach wzmożonym rozpadem drzewostanów. Wiąże się to z potrzebą intensywnych działań z zakresu ich przebudowy. Użytkowanie turystyczne Położenie i dostępność komunikacyjna Beskidu Żywieckiego sprawiają, że jest on popularnym terenem turystycznym i narciarskim. Na zasoby turystyczne tego regionu składa się około 350 km znakowanych szlaków turystycznych oraz miejsc noclegowych. Baza noclegowa w wyższych partiach gór liczy 16 schronisk oferujących około 680 miejsc noclegowych. Uzupełnienie tej bazy stanowi 26 gospodarstw Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 15

16 agroturystycznych, które oferują wysoki standard usług, przy stosunkowo niskich cenach. Dwa główne ośrodki narciarstwa zjazdowego znajdują się w Korbielowie i Zwardoniu. W ostatnich latach stają się coraz bardziej modne formy aktywności: turystyka rowerowa, konna oraz narciarska. Sprzyja temu wyznaczenie wielu kilometrów szlaków rowerowych i konnych. Niestety coraz częściej na beskidzkich szlakach spotykamy się z nielegalnymi wjazdami motocykli motocrossowych, quadów, skuterów śnieżnych oraz samochodów terenowych. Takie formy rekreacji kolidują nie tylko ze standardowym użytkowaniem turystycznym ale także z ochroną przyrody. Rozbudowana sieć dróg sprzyja rozwojowi budownictwa letniskowego, które jest bardzo silnie rozproszone. Uwarunkowania socjoekonomiczne Użytki rolne na omawianym obszarze zajmują około 14% powierzchni. Występujące tu grunty posiadają w większości V i VI klasę. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi około 2 ha. Czynniki klimatyczne nie sprzyjają uprawom zbóż w szczególności ozimych. Powszechnie uprawianymi roślinami na tym terenie są owies, ziemniaki oraz koniczyny z trawami. Produkcja zwierzęca obejmuje bydło, trzodę chlewną, owce i kozy. Mało urodzajna gleba, niekorzystne ukształtowanie powierzchni utrudniające dostępność gruntów ornych dla sprzętu mechanicznego oraz silne rozdrobnienie gospodarstw decydują najczęściej o ich niskiej rentowności. Produkcja rolna ma głównie znaczenie socjalne, kulturowe i nie ma charakteru towarowego. Rozdrobniona struktura własności gruntów stanowi dla rolników dużą barierę do korzystania z systemu dopłat rolno-środowiskowych. Z roku na rok coraz większy areał gruntów jest odłogowanych ulegając sukcesji w kierunku leśnym. Część areału, w szczególności na styku z lasami przeznaczana jest pod zalesienia. Istnieje również duża podaż gruntów przeznaczanych na cele mieszkaniowe i budownictwo rekreacyjne. Podejmowane są jednak inicjatywy mające na celu wznowienie wypasu zwierząt hodowlanych. Jedną z nich jest program Owca Plus zainicjowany przez Śląski Urząd Marszałkowski i realizowany przez hodowców przy współpracy ze Stowarzyszeniem Hodowców Owiec i Śląskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Częstochowie. Pierwsza edycja programu realizowana w latach przyniosła zaskakująco dobre efekty liczba owiec wzrosła w Beskidach z 1000 do 2600 sztuk. Obecnie program Owca plus jest kontynuowany (pełna nazwa: Program aktywizacji gospodarczej oraz zachowania dziedzictwa kulturowego Beskidów i Jury Krakowsko- Częstochowskiej Owca plus na lata ). Coraz większe jest też zainteresowanie prowadzeniem gospodarstw agroturystycznych W Beskidzie Żywieckim rolnictwo nie będzie miało znaczenia strategicznego. Większość ludności zatrudniona jest w przemyśle, budownictwie, branży handlowej i usługowe oraz leśnictwie. Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 16

17 Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Tab. 1. Lista siedlisk przyrodniczych w obszarze Beskid Żywiecki. Kod siedliska Nazwa siedliska Powierzchnia (ha) Liczba płatów 3220 Pionierska roślinność na XX XX kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków 4060 Wysokogórskie borówczyska około 4 ha XX bażynowe (Empetro-Vaccinietum) *4070 Zarośla kosodrzewiny (Pinetum około 80 ha XX mugo) 4080 Subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae) mniej niż 3 ha; potencjalna powierzchnia to około 6 ha XX *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) obecnie powierzchnia trudna do oszacowania (bardzo zróżnicowany stan zachowania siedliska i odmienne traktowanie płatów jako reprezentujące siedlisko przez różnych badaczy); orientacyjnie zwarte płaty z bliźniczką psią trawką (powierzchnia płatów z terenu hal, w których wyraźny i znaczący jest udział bliźniczki psiej trawki Nardus stricta) wynosi > 40 ha; potencjalnie powierzchnia może być znacznie większa i przypuszczalne w wyniku prowadzonego wypasu będzie wzrastała dokładna powierzchnia siedliska jest trudna do określenia, orientacyjnie wynosi kilkadziesiąt hektarów 6510 Łąki ekstensywnie użytkowane około 20 ha (rozpoznane zasoby) XX 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) *7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) około 800 ha (szacunkowa powierzchnia) około 2 ha (orientacyjne dane) 7140 Torfowiska przejściowe obecnie trudna do oszacowania, orientacyjnie około kilkunastu-20 ha 7230 Górskie i nizinne torfowiska około 20 ha zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii 8310 Jaskinie nieudostępniane do zwiedzania XX XX XX XX XX XX - XX XX 51 jaskiń i schronisk podskalnych z czego w obszarze siedliskowym znajduje się 23 obiekty Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 17

18 (wśród nich jest 5 jaskiń) 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo ha XX Fagenion) 9130 Żyzne buczyny (Dentario ha XX glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) 9140 Górskie jaworzyny ziołoroślowe 50 ha XX (Aceri-Fagetum) 9170 Grąd środkowoeuropejski 20 ha XX i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) *9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe około 3-5 ha XX na stromych stokach i zboczach *91D0 Bory i lasy bagienne 10 ha XX *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso- incanae, olsy źródliskowe) 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis) ha XX ha XX Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków Zgodnie z wynikami monitoringu siedliska 3220 przeprowadzonego w 2010 roku, nie stwierdzono w granicach SOO Beskid Żywiecki płatów pionierskiej roślinności na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków. Nie stwierdzono występowania kamieńców w górnych biegach rzek i potoków, położonych w granicach obszaru Natura Wskazane są dalsze prace inwentaryzacyjne dotyczące siedlisk związanych z rzekami i potokami górskimi Wysokogórskie borówczyska bażynowe (Empetro-Vaccinietum) Niewielkie płaty borówczysk bażynowych Empetro-Vaccinietum występują wśród zarośli kosodrzewiny na Pilsku. Tworzą tam mozaikę z innymi niewielkimi płatami roślinności nieleśnej, np. źródliskowej czy ziołoroślowej. W budowie borówczysk bażynowych uczestniczy głównie bażyna obupłciowa Empetrum hermaphroditum, borówka brusznica Vaccinium vitis-idea i borówka czernica V. myrtillus, a także śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa, bliźniczka psia trawka Nardus stricta, podbiałek alpejski Homogyne alpina. Miejscami spotkać można jałowiec pospolity halny Juniperus communis subsp. alpina. Wyróżnione zostały dwa podzespoły: - Empetro-Vaccinietum sphagnetosum (zajmuje miejsca wilgotniejsze i bardziej cieniste) cechuje się udziałem torfowców (np. Sphagnum cuspidatum, Sph. rubellum), - Empetro-Vaccinietum polytrichetosum (zajmuje miejsca suchsze i silniej nasłonecznione) cechuje się udziałem Polytrichum strictum i porostów (np. z rodzaju Cetraria czy Cladonia). *4070 Zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo) Zarośla kosodrzewiny w obrębie piętra subalpejskiego w masywie Pilska zajmują niewielki obszar w obrębie rezerwatu przyrody Pilsko. Poza Babią Górą i Policą (nienaturalne stanowisko) jest to jedyne miejsce występowania w obrębie Beskidów Zachodnich w pełni wykształconego tego piętra Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 18

19 roślinnego. W niższych położeniach zbiorowisko tworzy zwarte zarośla kosodrzewiny z dużą domieszką świerka oraz subalpejskich liściastych zarośli jarzębiny, wierzby śląskiej, maliny oraz porzeczki skalnej. Ponieważ Pilsko nie osiąga wysokości n.p.m. umożliwiających wytworzenie się piętra alpejskiego, w wyniku naturalnych procesów nie powinno dochodzić do powstawania płatowatej struktury zarośli w obrębie partii szczytowych. Jednakże płatowatość ta występuje, a dodatkowo od strony zachodniej zbiorowisko jest silnie ograniczone infrastrukturą narciarską. W przestrzeniach między płatami występują borówczyska, zarośla porzeczki skalnej i wierzby śląskiej oraz zbiorowiska zielne z wietlicą alpejską, śmiałkiem pogiętym, a w obrębie szlaków murawy bliźniczkowe Subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae) Subalpejskie zarośla wierzby śląskiej nie były dotychczas wykazywane z masywu Pilska. Michalik (1992) zaliczył zarośla subalpejskie do fragmentów sudeckiego zespołu Pado-Sorbetum. W związku z brakiem gatunku charakterystycznego czeremchy skalnej, diagnoza ta nie jest właściwa. Z dwóch zdjęć wykonanych przez Michalika (l.c.) wynika, że zarośla te należą do zespołu jarzębiny Athyrio-Sorbetum Borysiak 1986, opisanego z pobliskiego masywu Babiej Góry. Niektóre jednak płaty tych zarośli zdominowane są przez krzewy wierzby śląskiej i mogą być utożsamiane z zespołem zarośli wierzbowych Salicetum silesiacae Parusel ex Parusel 2000, także opisanego z Babiej Góry. Subalpejskie zarośla na Pilsku to niskie i o luźnym zwarciu laski jarzębinowe z udziałem świerka oraz wierzby śląskiej, kosodrzewiny, jarzębiny i porzeczki skalnej w podszycie. W runie dominuje Athyrium distentifolium, a z większą ilościowością towarzyszą jej Dryopteris dilatata, Vaccinium myrtillus, Rubus idaeus i Calamagrostis villosa. W słabo rozwiniętej warstwie mszaków najliczniej występuje Polytrichastrum formosum. Stoki, na których rozwijają się zarośla subalpejskie, są strome, o nachyleniu 35-40, kamieniste. Pokrywa śnieżna formuje się na przełomie października/listopada i trwa do maja/czerwca. Zasięg pionowy siedliska: m n.p.m. *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe W Beskidzie Żywieckim murawy bliźniczkowe związane są z polanami reglowymi. Na halach płaty z bliźniczką psią trawką Nardus stricta występują na zróżnicowanym terenie, spotykane są od miejsc płaskich po zbocza o znacznym nachyleniu. Występują w miejscach o różnej ekspozycji. Zazwyczaj są to niewielkie płaty (rzadko spotykane są miejsca, na których występuje zwarty i rozległy płat bliźniczyska) rozproszone po powierzchni hal, tworzące mozaikę z innymi zbiorowiskami roślinnymi. W budowie muraw bliźniczkowych zazwyczaj uczestniczą: bliźniczka psia trawka Nardus stricta, dziurawiec czteroboczny Hypericum maculatum, jastrzębiec kosmaczek Hieracium pilosella, jastrzębiec Lachenala Hieracium lachenalii, kosmatka licznokwiatowa Luzula multiflora, mietlica pospolita Agrostis capillaris, pięciornik kurze ziele Potentilla erecta, przetacznik leśny Veronica officinalis, turzyca pigułkowata Carex pilulifera, wrzos zwyczajny Calluna vulgaris. Miejscami zaznacza się znaczny udział: kłosówki miękkiej Holcus mollis, kostrzewy czerwonej Festuca rubra, szczawiu polnego Rumex acetosella, śmiałka darniowego Deschampsia caespitosa i śmiałka pogiętego Deschampsia flexuosa. Na polanach często występuje mozaika płatów, które wzajemnie się przeplatają i płaty z wyraźnym udziałem bliźniczki psiej trawki Nardus stricta przechodzą w płaty, w których dominująca rola przypada innym gatunkom, a bliźniczka występuje tylko w domieszce. Siedlisko rozproszone jest na terenie Beskidu Żywieckiego Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) Ziołorośla wyraźnie zaznaczają się w krajobrazie. Posiadają specyficzną fizjonomię, w budowie bujnego runa uczestniczyć mogą: ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum, jaskier platanolistny Ranunculus platanifolius, lepiężnik biały Petasites albus, lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus, liczydło górskie Streptopus amplexifolius, miłosna górska Adenostyles alliariae, modrzyk górski Cicerbita alpina, omieg górski Doronicum austriacum, parzydło leśne Aruncus sylvestris, starzec górski Senecio subalpinus, szczaw alpejski Rumex alpinus, szczaw górski Rumex alpestris, świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum, tojad mocny Aconitum firmum, tojad morawski Aconitum firmum subsp. moravicum i wietlica Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 19

20 alpejska Athyrium distentifolium; często spotykane są też taksony charakterystyczne dla źródlisk (klasa Montio-Cardaminetea) czy lasów liściastych (klasa Querco-Fagetea). Posiadają zróżnicowaną warstwę mszystą. Wśród fitosocjologicznych identyfikatorów wymienić można: ziołorośla lepiężnika białego Petasitetum albi, ziołorośla lepiężnika wyłysiałego Petasitetum kablikiani, ziołorośla miłosny górskiej Adenostyletum alliariae, ziołorośla parzydła leśnego i omiegu górskiego Arunco-Doronicetum austriaci, ziołorośla szczawiu alpejskiego Rumicetum alpini (nie dot. szczawin na polanach), ziołorośla tojadu mocnego Aconitetum firmi, ziołorośla wietlicy alpejskiej Athyrietum distentifolii. Ziołorośla wykazują pewne zróżnicowanie wysokościowe (poszczególne zbiorowiska rozwijają się optymalnie w różnych piętrach roślinnych). Dość często spotkać można płaty zajmujące małe powierzchnie (przeciętnie kilkadziesiąt m 2 ) występujące w piętrze subalpejskim, na terenach górskich lasów i borów oraz na polanach reglowych i polankach śródleśnych. Okazalsze płaty ziołorośli lepiężnikowych występują w dolinach potoków. Ziołorośla wykształcają się nad brzegami potoków, w miejscach wypływów wód, zarówno przy źródłach, jak i w miejscach zabagnionych. Mogą zajmować miejsca płaskie, lokalne wypłaszczenia podstokowe, kamieńce w dolinach potoków oraz lokalne osuwiska, a także strome stoki wzdłuż koryt potoków; skarpy nad potokami, urwiste stoki, na wilgotnej podlegającej erozji glebie. Preferują stanowiska odsłonięte, mogą występować w niewielkich lukach drzewostanowych Łąki ekstensywnie użytkowane Roślinność typową dla siedliska (dobrze wykształcone płaty Arrhenatheretum elatioris) udokumentowano z terenu eksklawy obszaru, obejmującej północną część Grojca (612 m. n.p.m.), czyli tzw. Mały Grojec (422 m n.p.m.), Średni Grojec, (476 m n.p.m.) i kilka innych wzniesień (teren ten wchodzi wg podziału fizyczno-geograficznego Polski Kondrackiego w skład mezoregionu Kotlina Żywiecka, o odmiennej w stosunku do Beskidu Żywieckiego, fizjografii). Są to wzgórza zbudowane ze skał bogatych w związki wapnia (wapienie cieszyńskie, łupki cieszyńskie). Łąki rajgrasowe zajmują głównie północne i wschodnie zbocza tych wylesionych wzniesień; na południowych i zachodnich zboczach są zastępowane przez murawy kserotermiczne (6520). Poza łąkami rajgrasowymi, w analogicznym układzie warunków fizyczno-geograficznych, w omawianej części obszaru, spotyka się wtórną roślinność zaroślową z klasy Rhamno-Prunetea, grądy (9170), układy segetalne. Gatunkami roślin o największym znaczeniu (wysoka frekwencja lub/i znaczący udział) są: Arrhenatherum elatius, Crepis biennis, Galium mollugo, Dactylis glomerata, Heracleum sphondylium, Achillea millefolium, Trisetum flavescens, Leucanthemum vulgare, Vicia cracca, Lathyrus pratensis, Poa pratensis, Cerastium holosteoides, Holcus lanatus, Festuca pratensis, Chaerophyllum aromaticum, Vicia sepium, Taraxacum sp., Anthoxanthum odoratum, Veronica chamaedrys, Hypericum maculatum. Spośród gatunków reprezentatywnych dla siedliska, wg Poradnika ochrony (2004) na omawianych łąkach występują: Tragopogon orientalis, Arrhenatherum elatius, Dactylis glomerata, Achillea millefolium, Heracleum sphondylium, Galium mollugo, Leucanthemum vulgare; brak natomiast: Geranium pratense, Pastinaca sativa, Rumex thyrsiflorus. Płaty łąk znajdują się w różnym stanie zachowania. Część powierzchni zarasta i ulega przekształceniom, na innych przywraca się użytkowanie, co poprawia stan siedliska, jeszcze inne powierzchnie podlegają zmianom użytkowania. Wydaje się jednak, że powierzchnia siedliska maleje Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) W obszarze SOO siedlisk Beskid Żywiecki siedlisko 6520 reprezentowane może być przez płaty łąki mieczykowo-mietlicowej Gladiolo-Agrostietum (Br.-Bl. 1930) Pawł. et Wal. 1949, a prawdopodobnie też łąki o charakterze pastwiskowym tomkowo-mietlicowej Anthoxantho-Agrostietum Silinger 1933 em. Jurko W Beskidzie Żywieckim różnie zachowane płaty łąk górskich występują na polanach reglowych. Użytkowane łąki spotkać można zazwyczaj w zamieszkałych przysiółkach z zabudową zagrodową. Występują one w szerokim zakresie wysokości n.p.m., na zróżnicowanym terenie; spotykane są od miejsc Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 20

21 wypłaszczonych po zbocza o znacznym nachyleniu i różnej ekspozycji stoków. Mogą uczestniczyć w tworzeniu mozaiki z innymi siedliskami, albo wykształcać się na większych powierzchniach, jednak zazwyczaj są to płaty znajdujące się w różnym stanie zachowania (też płaty innych zbiorowisk z klasy Molinio-Arrhenatheretea) i na różnym etapie sukcesji (w zależności od użytkowania). W niektórych miejscach zaznacza się już zawansowany proces sukcesji (np. wzrost bujności runa, rozwój krzewów i młodych drzew). Z kolei inne polany (zazwyczaj ich fragmenty) są zalesiane. Zaznacza się fragmentacja siedliska. Michalik (1998) podaje z Beskidu Żywieckiego dwa podzespoły Gladiolo-Agrostietum typicum i Gladiolo-Agrostietum deschampsietosum. Płaty pierwszego podzespołu spotykane są niższych położeniach, a te z nich, które są gospodarczo wykorzystywane cechują się bogatym składem gatunkowym. Z kolei płaty reprezentujące Gladiolo-Agrostietum deschampsietosum podawane są głównie z wyższych położeń, na polanach w reglu górnym. Różnią się one składem florystycznym i wyglądem, a w szczególności wyróżnia je znaczny udział lub nawet dominacja śmiałka darniowego Deschampsia caespitosa. Płaty Gladiolo-Agrostietum deschampsietosum zazwyczaj cechują się ubóstwem florystycznym. Wskazane jest podjęcie badań określających, które z nich (i czy w ogóle) można uznać za reprezentujące typ siedliska Na terenie Beskidu Żywieckiego płaty łąk mieczykowo-mietlicowych Gladiolo-Agrostietum są różnie zachowane. Miejscami siedlisko mogą reprezentować płaty o charakterze pastwiskowym. W wielu miejscach zaznacza się wzrastający udział traw (np. kostrzewy czerwonej Festuca rubra) i przechodzenie w płaty o charakterze zbiorowiska z mietlicą pospolitą Agrostis capillaris i kostrzewą czerwoną Festuca rubra. W budowie warstwy zielnej uczestniczyć mogą, np.: biedrzeniec wielki Pimpinella major, brodawnik jesienny Leontodon autumnalis, chaber ostrołuskowy Centaurea oxylepis, dzwonek rozpierzchły Campanula patula, jastrun właściwy Leucanthemum vulgare, komonica zwyczajna Lotus corniculatus, koniczyna biała Trifolium repens, konietlica łąkowa Trisetum flavescens, kostrzewa czerwona Festuca rubra, krwawnik pospolity Achillea millefolium, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus, mietlica pospolita Agrostis capillaris, przytulia pospolita Galium mollugo, przywrotniki Alchemilla spp. (np. przywrotnik ostroklapowy Alchemilla acutiloba, przywrotnik pasterski Alchemilla monticola, przywrotnik płytkoklapowy Alchemilla crinita, przywrotnik połyskujący Alchemilla gracilis), rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, świerzbnica polna Knautia arvensis. W płatach dość często zaznacza się znaczny udział dziurawca czterobocznego Hypericum maculatum. *7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) W granicach ostoi SOO Beskid Żywiecki siedlisko 7110 może być identyfikowane na podstawie płatów reprezentujących zespół Sphagnetum magellanici (Malc. 1929) Kästner et Flössner i/lub Sphagno fallacis-eriophoretum vaginati Hueck Niewielkie płaty torfowisk wysokich podawane są przede wszystkim z wyższych położeń Beskidu Żywieckiego (głównie Hala Cebulowa, Hala Miziowa, rezerwat przyrody Pilsko i Lipowska ). Wspomniane hale objęte zostały ochroną w formie użytków ekologicznych Hala Cebulowa i Hala Miziowa. Interesującym miejscem, gdzie występują m.in. płaty siedliska *7110 jest rezerwat przyrody Lipowska. Obejmuje on wypłaszczenie grzbietowe oraz północno-zachodnie i południowo-wschodnie stoki Lipowskiej (1324 m n.p.m.) i Rysianki (1332 m n.p.m.). Celem ochrony jest zachowanie torfowisk przejściowych i wysokich, wraz z systemem oczek wodnych, w otoczeniu boru górnoreglowego. Płaty torfowisk wysokich stwierdzone zostały również w miejscach niżej położonych, w obrębie kompleksów młak, łąk wilgotnych i świeżych oraz muraw bliźniczkowych, np. jako niewielkie zanikające fragmenty torfowiska wysokiego Sphagnetum magellanici (przysiółek Krzysówka w Żabnicy, na północno-zachodnim stoku masywu Rysianki i Lipowskiej, w przedziale wysokości m n.p.m.). Obszar ten proponowany jest do ochrony w formie użytku ekologicznego. W tworzeniu warstwy zielnej uczestniczą: modrzewnica pospolita Andromeda polifolia, rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, turzyca skąpokwiatowa Carex pauciflora, wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum, żurawina błotna Oxycoccus palustris. Istotny jest również udział borówki bagiennej Vaccinium uliginosum, borówki brusznicy V. vitis-idaea i borówki czarnej V. myrtillus. Warstwę mszystą tworzą torfowce, np. Sphagnum capillifolium, Sph. fallax, Sph. flexuosum, Sph. magellanicum, Sph. russowii oraz Polytrichum commune. W Kotlinie Żywieckiej znane jest jedno stanowisko tego typu siedliska. Znajduje się ono na zachodnim zboczu Grojca, na wysokości m n.p.m. Płat torfowiska reprezentuje zespół Sphagno fallacis-eriophoretum vaginati. Warstwę zielną o poryciu od 10% do 40% tworzy głównie turzyca pospolita Carex nigra; z innych gatunków wymienić jeszcze można rosiczkę okrągłolistną Drosera Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 21