Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Babia Góra

Transkrypt

1 Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Babia Góra Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

2 Opracowanie strategii: Małgorzata Makomaska - Juchiewicz kontakt: juchiewicz@iop.krakow.pl Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Babia Góra została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowanego w latach Więcej informacji o projekcie: Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 2

3 Spis treści Projekt Natura 2000 w Karpatach... 5 Strategie zarządzania załoŝenia ogólne... 7 Opis obszaru... 8 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru... 8 Przedmioty ochrony obszaru Natura Siedliska przyrodnicze Natura 2000, wymienione w załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (Dyrektywy Siedliskowej)... 8 Gatunki roślin Natura 2000, wymienione w załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG (Dyrektywy Siedliskowej) Gatunki zwierząt Natura 2000 (inne niż ptaki), wymienione w załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG (Dyrektywy Siedliskowej) Cele i priorytety ochrony obszaru Natura Istniejące formy ochrony Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Użytkowanie terenu Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych Braki danych Zestawienie gatunków roślin Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin Potrzeby ochrony gatunków roślin Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin Zasady monitoringu gatunków roślin Braki danych Strategia ochrony gatunków zwierząt Zestawienie gatunków zwierząt Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt Potrzeby ochrony gatunków zwierząt Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt Zakres monitoringu gatunków zwierząt Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 3

4 Braki danych Problemy związane z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Istniejące plany zarządzania dla obszaru Analiza moŝliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 4

5 Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony Program ochrony dużych drapieżników Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja Programy edukacyjne Promocja projektu Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 5

6 publicznej poprzez stronę internetową poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Czarna Orawa PLH Kostrza PLH Pieniny PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Popradzka PLH Dolina Białki PLH Małe Pieniny PLH Luboń Wielki PLH Uroczysko Łopień PLH Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC Bieszczady PLH Jasionka PLH Góry Słonne PLH Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH Beskid Mały PLH Beskid Żywiecki PLH Beskid Śląski PLH Kościół w Radziechowach PLH Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 6

7 Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura Dla Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 7

8 każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar PLH Babia Góra, o powierzchni 3350,4 ha, został zgłoszony do Komisji Europejskiej jako proponowany Obszar o Znaczeniu dla Wspólnoty 30 kwietnia 2004 r. Komisja zatwierdziła ten obszar jako OZW 25 stycznia 2008 r. W ciągu 6 lat od tej daty Minister Środowiska zobowiązany jest do wyznaczenia OZW Babia Góra, w drodze rozporządzenia, jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOOS). Obszar PLH położony jest w Karpatach Zachodnich (Karpaty Wewnętrzne) i obejmuje cały masyw Babiej Góry. Obszar leży w województwie, powiatach suskim i nowotarskim, na terenie trzech gmin: Zawoja, Lipnica Wielka, Jabłonka. Na znacznym odcinku granica obszaru pokrywa się z granicą państwową ze Słowacją. Polski obszar Natura 2000 Babia Góra graniczy ze słowackimi obszarami Natura Są to 2 obszary siedliskowe: Babia Hora i Slana Voda oraz Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków - Horna Orava. Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Siedliska przyrodnicze Natura 2000, wymienione w załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (Dyrektywy Siedliskowej) Typy siedlisk przyrodniczych Natura 2000 zidentyfikowane na Babiej Górze Zgodnie z informacją ekologiczną zawartą w Standardowym Formularzu Danych dla obszaru PLH Babia Góra, ma on istotne znaczenie dla ochrony 12 nieleśnych i 7 leśnych siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. 4060: Wysokogórskie borówczyska bażynowe *4070: Zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo) 4080: Subalpejskie zarośla wierzby lapońskiej lub śląskiej Salicetum silesiacae i Salix silesiaca-alnus viridis 6150: Wysokogórskie murawy acydofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleżyska śnieżne (Salicion herbaceae) 6170: Nawapienne murawy wysokogórskie (Seslerion tatrae) i wyleżyska śnieżne (Arabidion coeruleae) *6230: Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6430: Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) 6520: Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) 7140: Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae) 7230: Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 8110: Piargi i gołoborza krzemianowe Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 8

9 8310: Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania 9110: Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 9130: Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) 9140: Środkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim *9180: Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach *91D0: Bory i lasy bagienne 91E0: Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) 9410: Górskie bory świerkowe (Piceion abietis) * gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk Tabela. 1. Informacja o siedliskach przyrodniczych, zgodnie ze Standardowym Formularzem Danych dla obszaru Natura 2000 Babia Góra (w nawiasie proponowane zmiany ocen) Kod siedliska Nazwa siedliska 4060 Wysokogórskie borówczyska bażynowe *4070 Zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo) 4080 Subalpejskie zarośla wierzby lapońskiej lub śląskiej Salicetum silesiacae i Salix silesiaca-alnus viridis 6150 Wysokogórskie murawy acydofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleżyska śnieżne (Salicion herbaceae) 6170 Nawapienne murawy wysokogórskie (Seslerion tatrae) i wyleżyska śnieżne (Arabidion coeruleae) Reprezentat ywność Względna powierzchn ia Stan zachowani a A C A A A B A A A A A A A B (C) A A A C A A Ocena ogólna (znaczenie obszaru dla ochrony siedliska) *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe B (D) C (-) C (-) C (-) 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) A C A A 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetea nigrae) 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk C B (C) C C B C B C B C B C Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 9

10 8110 Piargi i gołoborza krzemianowe A C A A 8310 Jaskinie nie udostępniane do zwiedzania (A) (C) (A) (A) 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo- Fagenion) A C A A 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) 9140 Środkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim *9180 Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stromych stokach i zboczach 91D0 Bory i lasy bagienne A C A A A A A A A C A A A C A A *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae, olsy źródliskowe) A C A A 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis A B (C) A A Uwagi: 1. Zmiana oceny dla siedliska 6520 wynika ze zmiany klasyfikacji łąk dokonanej w całym regionie alpejskim i zaliczeniu zespołu Gladiolo-Agrostietum do typu 6520 zamiast Zmiany ocen powierzchni względnej kilku typów siedlisk wynikają z wcześniejszego błędnego odniesienia do powierzchni siedliska w obszarze lub regionie alpejskim, a nie do powierzchni w kraju. 3. Typ siedliska 8310 nie był uwzględniony w Standardowym Formularzu Danych dla obszaru. Gatunki roślin Natura 2000, wymienione w załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG (Dyrektywy Siedliskowej) Zgodnie z informacją ekologiczną zawartą w Standardowym Formularzu Danych dla obszaru PLH Babia Góra, ma on istotne znaczenie dla ochrony siedlisk 2 gatunków roślin z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Są to: tojad morawski Aconitum moravicum tocja karpacka Tozzia carpatica Tabela. 2. Informacja o gatunkach, zgodnie ze Standardowym Formularzem Danych dla obszaru Natura 2000 Babia Góra Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 10

11 Nazwa polska gatunku tojad morawski tocja karpacka Nazwa łacińska gatunku Aconitum moravicum Tozzia carpatica Populacja Siedlisko Izolacja populacji B A C A C A C Ocena ogólna (znaczenie obszaru dla ochrony gatunku) A Gatunki zwierząt Natura 2000 (inne niż ptaki), wymienione w załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG (Dyrektywy Siedliskowej) Bezkręgowce Chrząszcze *sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens biegacz urozmaicony Carabus variolosus zagłębek bruzdkowany Rhysodes sulcatus Kręgowce Płazy kumak górski Bombina variegata traszka karpacka Triturus montandoni traszka grzebieniasta Triturus cristatus Ssaki *darniówka tatrzańska Microtus tatricus ryś Lynx lynx * gwiazdką oznaczono gatunki priorytetowe Ponadto w SFD wymienione są 3 gatunki z oceną D, która oznacza, że choć występują na obszarze PLH Babia Góra, to jednak nie ma on istotnego znaczenia w skali kraju dla ich ochrony. Są to: *wilk Canis lupus *niedźwiedź brunatny Ursus arctos wydra Lutra lutra Tabela. 3. Informacja o gatunkach, zgodnie ze Standardowym Formularzem Danych dla obszaru Natura 2000 Babia Góra (w nawiasie proponowane zmiany ocen) Nazwa polska gatunku sichrawa karpacka biegacz urozmaicony Nazwa łacińska Pseudogaurotina excellens Populacja Siedlisko Izolacja populacji A B A A Carabus variolosus C B C B Ocena ogólna (znaczenie obszaru dla ochrony gatunku) Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 11

12 zagłębek bruzdkowany kumak górski Rhysodes sulcatus Bombina variegata B B A A C B C B traszka karpacka Triturus montandoni C B C B traszka grzebieniasta Triturus cristatus C (D) A (-) C (-) C (-) darniówka tatrzańska ryś Microtus tatricus C (B) A A B Lynx lynx C B C B *wilk Canis lupus Canis lupus D *niedźwiedź brunatny wydra Ursus arctos Lutra lutra D D Uwagi: Cele i priorytety ochrony obszaru Natura 2000 Głównym celem ochrony na obszarze Natura 2000 Babia Góra PLH jest utrzymanie lub podjęcie starań o odtworzenie tzw. właściwego stanu siedlisk przyrodniczych i gatunków, uznanych za przedmiot ochrony w tym obszarze, w tym zwłaszcza utrzymanie całego dynamicznego kompleksu siedlisk przyrodniczych o charakterze wysokogórskim i górskim oraz związanych z nimi gatunków, a także gatunków o charakterze puszczańskim. Ochrona siedlisk przyrodniczych i gatunków Natura 2000 wpisuje się w cele ochrony Babiogórskiego Parku Narodowego, który chroni całość przyrody na tym terenie. Reżim ochronny parku narodowego ogranicza w dużym stopniu wpływ oddziaływań antropogenicznych na siedliska przyrodnicze oraz siedliska gatunków. W przypadku nieleśnych typów siedlisk przyrodniczych o charakterze naturalnym tworzących piętra alpejskie i subalpejskie, podstawowym sposobem ochrony tych siedlisk powinna być ochrona bierna z zabezpieczaniem płatów narażonych na bezpośrednią destrukcję. Natomiast w odniesieniu do półnaturalnych nieleśnych siedlisk przyrodniczych polan reglowych niezbędna jest ochrona czynna, polegająca na umiarkowanym użytkowaniu kośnym i pasterskim. Pewne działania z zakresu czynnej ochrony roślinności polan reglowych są już na obszarze prowadzone. Podstawowym sposobem ochrony leśnych siedlisk przyrodniczych o nieprzekształconej strukturze i właściwym stanie ochrony powinna być ochrona bierna. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 12

13 Dotyczy to większości lasów górnego regla i niewielkiej części lasów w reglu dolnym. W przypadku lasów o zniekształconej strukturze pożądane jest przywracanie ich do stanu właściwego. Działania w tym zakresie są już prowadzone przez służby parku narodowego i powinny być kontynuowane. Ochrona bierna jest najwłaściwszym sposobem ochrony dla większości gatunków, zarówno zwierząt, jak i roślin, i ich siedlisk. W przypadku zwierząt potrzebne jest jednak zapewnienie im spokoju w ostojach i zapobieganie synantropizacji. Prace leśne w strefie ochrony częściowej i krajobrazowej parku powinny być prowadzone z uwzględnieniem biologii i wymagań siedliskowych gatunków. Dla ochrony rysia istotne jest także utrzymanie łączności obszaru z innymi ostojami przyrody, w tym z sąsiednimi obszarami Natura 2000, poprzez korytarze migracyjne. Działania z zakresu ochrony czynnej przewidziane są sichrawy karpackiej. Stanowiska niektórych gatunków roślin powinny być objęte kontrolą w okresie ich kwitnienia, aby zapobiec zrywaniu. Obszar Natura 2000 Babia Góra ma szczególne znaczenie dla zachowania następujących przedmiotów ochrony: siedliska przyrodnicze: zarośla kosodrzewiny 4070, wysokogórskie murawy acydofilne 6170, piargi krzemianowe 8110, jaworzyny 9140 i 9180 oraz bory świerkowe zwierzęta inne niż ptaki: sichrawa karpacka, zagłębek bruzdkowany, darniówka tatrzańska; rośliny: tojad morawski i tocja karpacka Wymienione siedliska i gatunki powinny być traktowane jako przedmioty specjalnej troski i wymogi ich ochrony powinny mieć pierwszeństwo w działaniach ochronnych prowadzonych na obszarze. Istniejące formy ochrony Obszar siedliskowy PLH Babia Góra (3350,4 ha) obejmuje niemal całą powierzchnię Babiogórskiego Parku Narodowego (3 394 ha), utworzonego w 1954 r. i następnie powiększonego w 1997 r., z wyłączeniem niewielkich enklaw, znajdujących się poza głównym masywem Babiej Góry. W BgPN ochroną ścisła objętych jest 1062 ha, częściową 2142 ha, a krajobrazową 156 ha. Obszar siedliskowy zawiera się również w granicach obszaru ptasiego sieci Natura OSOP Babia Góra PLB (4915,6 ha) - zatwierdzonego r. Część obszaru wchodzi w skład Rezerwatu Biosfery (1 734 ha), powołanego w 1977 r. Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Masyw Babiej Góry jest częścią Zachodnich Karpat Zewnętrznych, których sfałdowanie, a następnie wypiętrzenie nastąpiło w wyniku alpejskich ruchów górotwórczych. Buduje go kompleks fliszu magurskiego, na który składają się naprzemianległe ławice piaskowców i łupków. Płaszczowina magurska nasunięta jest na niższe jednostki odsłaniające się na powierzchni w dolnych partiach stoków i w obrębie podnóży. Babia Góra tworzy zwartą jednostkę górską w postaci masywnego i niezbyt długiego wału. Jego podnóża są rozcięte przez doliny rzeczne. Nachylenie powierzchni podnóży na południu waha się od 15 do 25, natomiast stoki północne nachylone są w granicach od 35 do 65, a pod Sokolicą i w kilku innych miejscach nachylenie ścian skalnych dochodzi do 70. W tej części masywu jego rzeźba modelowana jest przez procesy osuwania i obrywania. W obrębie grzbietu masywu wyróżnić można kilka słabo Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 13

14 zaznaczonych szczytów: od zachodu jest to Mała Babia Góra albo Cyl (1517m), następnie Diablak (1725 m n.p.m.), a ku wschodowi - Gówniak (1619 m), Kępa (1521 m) i Sokolica (1367 m). Masyw Babiej Góry wyróżnia się typowym dla wysokich gór układem pięter klimatyczno-roślinnych: - piętro pogórza (do 700 m n.p.m.) - piętra regla dolnego ( m n.pm.), czyli piętra lasów mieszanych o umiarkowanie chłodnym klimacie, - piętra regla górnego ( m n.p.m.), czyli piętra borów świerkowych o klimacie chłodnym, - piętra kosodrzewiny ( m n.p.m.) z klimatem bardzo chłodnym - piętra alpejskiego (halnego), czyli piętra z dominacją muraw wysokogórskich i skalnych rumowisk ( m n.p.m.) z klimatem umiarkowanie zimnym, Ten niewielki obszar ma dobrze zachowaną szatę roślinną, w której dominują zbiorowiska leśne. Wysoka naturalność zbiorowisk roślinnych i duża akumulacja martwego drewna powodują, że dla wielu grup gatunków (grzybów, porostów, owadów saproksylicznych, a także ptaków) Babia Góra jest jedną z ważniejszych ostoi w Karpatach Zachodnich. Trzy gatunki roślin mają tu swoje jedyne stanowiska w Polsce, a wśród zwierząt (przede wszystkim bezkręgowców) liczne są gatunki swoiste dla Karpat lub Karpat Zachodnich, czyli tzw. endemity ogólnokarpackie bądź zachodniokarpackie. Wody Głównym grzbietem Babiej Góry przebiega europejski dział wodny. Wody spływające do Skawicy po północnych stokach należą do zlewiska Morza Bałtyckiego, natomiast potoki spływające po stokach południowych do Czarnej Orawy i Półgórzanki należą do zlewiska do Morza Czarnego. W polskiej części masywu występuje kilkaset źródeł. Liczne są też wycieki i wysięki wód. Po stronie północnej występują wysięki wód słonych w dolinie Słonowego Potoku. Na sieć rzeczną tego obszaru składają się zarówno cieki stałe jak i okresowe (funkcjonujące wiosną i krócej latem) oraz epizodyczne (prowadzące wodę tylko podczas ulew letnich). Gęstość sieci potoków stałych i okresowych jest większa na stokach północnych niż na południowych. W korytach potoków, na urwistych zerwach tworzą się wodospady. W Paśmie Babiej Góry znajduje się kilkanaście jeziorek, w większości na północnych stokach. Część z nich funkcjonuje tylko podczas wiosennych roztopów i ulewnych opadów. Zbiorowiska roślinne Zaznaczają się wyraźne różnice w roślinności północnego i południowego stoku Babiej Góry. Po stronie północnej jest ona znacznie bardziej zróżnicowana; dotyczy to głównie regla dolnego. Zbiorowiska leśne i zaroślowe Zbiorowiska leśne zajmują około 63% powierzchni obszaru (regiel dolny i regiel górny). Ogółem zidentyfikowano 12 zbiorowisk leśnych i 5 zaroślowych. W reglu dolnym występuje 10 zbiorowisk, wśród których największą powierzchnię zajmuje żyzna buczyna karpacka (1260 ha; miedzy 750 a 1160 m, występuje głównie na stokach północnych, a następnie dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy (650 ha; rozwija się między 700 a 1200 ha). W reglu dolnym występuje także las jodłowy i na niewielkich Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 14

15 powierzchniach - jaworzyny (jaworzyna z miesięcznicą trwałą i ziołoroślowa. W niższych położeniach niewielkie płaty zajmują olszyny (nadrzeczna i bagienna). Lasy regla dolnego pozostawały pod długotrwałą presją człowieka, czego efektem są ich duże przekształcenia. Na wielu obszarach należących siedliskowo do buczyn i lasów jodłowych panują dziś kilkudziesięcioletnie drzewostany świerkowe. Najlepiej zachowany dolnoreglowych lasów mieszanych to tzw. Knieja Czatożańska. W reglu górnym dominującym zespołem roślinnym jest karpacki bór świerkowy (Plagiothecio-Piceetum tatricum). Zajmuje 610 ha na wysokości m n.p.m. Babia Góra ma szczególne znaczenie dla ochrony borów górnoreglowych, jako druga po Tatrach ostoja tego siedliska, jeśli chodzi o powierzchnię, a pierwszą, gdy chodzi o stan jego zachowania (całe piętro regla górnego zachowało się niemal w nienaruszonym stanie). Z borami górnoreglowymi związane są zarośla i laski jarzębinowe. Na bardzo stromych stokach występuje jaworzyna karpacka, Powyżej lasów regla górnego karpackie rozciągają się zarośla kosodrzewiny, która tworzy własne piętro subalpejskie. Z babiogórskich zbiorowisk zaroślowych należy także wymienić zarośla wierzby śląskiej i zarośla porzeczki skalnej. Zbiorowiska nieleśne Zbiorowiska nieleśne reprezentowane są przede wszystkim przez roślinność o charakterze naturalnym, jak wysokogórskie zbiorowiska murawe i krzewinkowe (murawy wysokogórskie, ziołorośla i traworośla, bażynowiska,) roślinność piargów, rumowisk i odsłonięć erozyjnych, wyleżysk śnieżnych, zbiorowiska źródliskowe, ziołorośla mszarników, młaki i torfowiska,) W piętrze alpejskim m dominującą formacją są murawy wysokogórskie, reprezentowane przez zespół situ skuciny i kostzrewy niskiej. Roślinność wysokogórska wyróżnia ten masyw spośród innych pasm beskidzkich. Jej specyfika związana jest ze złożona budową fliszu karpackiego, co przejawia się drobnomozaikową strukturą wewnętrzną fitocenoz, tworzących charakterystyczne przestrzenne kompleksy. Fitocenozy półnaturalne, powstałe dzięki działalności człowieka odgrywają na Babiej Górze niewielką rolę. Stan roślinności łąkowej na polanach reglowych znacznie się zmienił w wyniku zaprzestania użytkowania kośnego i pasterskiego. Użytkowane są jeszcze niewielkie powierzchnie na kilku polanach. Duże powierzchnie zarówno w strefie regli jak i w piętrze subalpejskim zajmują borówczyska. Flora Na terenie obszaru występuje około 626 taksonów roślin naczyniowych, 280 gatunków mchów, 100 gatunków wątrobowców 118 gatunki grzybów wielkoowocnikowych, 107 gatunków workowców i 329 gatunków porostów. Flora Babiej Góry obejmuje wyjątkowo dużą liczbę gatunków (67) objętych ochroną prawną oraz gatunków zagrożonych i rzadkich w Polsce. Wśród roślin naczyniowych znajdują się cztery gatunki ujęte w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: tojad morawski, gnidosz Hacqueta, rogownica alpejska i okrzyn jeleni. Te dwa ostatnie, krytycznie zagrożone gatunki, mają na Babiej Górze swoje jedyne stanowiska w Polsce. Okrzyn jeleni, roślina herbowa Babiogórskiego Parku Narodowego, to okazała baldaszkowata roślina, rosnąca w strefie górnej granicy lasu, w trudno dostępnych stromych, kamienistych i wilgotnych - miejscach. Rogownica alpejska występuje na Babiej Górze w postaci podgatunku, endemicznego dla tego masywu. Jej siedliskiem są półki i szczeliny skalne, kamienisty rumosz i murawy w piętrze alpejskim. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 15

16 Fauna Na świat zwierząt żyjących w obszarze wpływają cechy klimatu i piętrowość szaty roślinnej. Charakterystyczną cechą fauny jest występowanie gatunków typowych dla gór i dalekiej północy (gatunki borealno górskie) oraz gatunków wyłącznie górskich. Liczba gatunków maleje wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. Stwierdzono dotychczas 188 gatunków kręgowców, wśród których najliczniejszą grupą są ptaki 119 gatunków, w tym 100 lęgowych. Ssaki reprezentowane są przez 49 gatunków, gady przez 6 gatunków, płazy przez 12 gatunków i ryby przez 2 gatunki. Świat bezkręgowców jest jeszcze niedostatecznie poznany. Zidentyfikowano dotychczas 3571 gatunków bezkręgowców owadów, w tym 1508 gatunków chrząszczy (najlepiej poznana grupa owadów), 131 gatunków pająków i 92 gatunki mięczaków. Na Babiej Górze występuje wiele gatunków rzadkich i zagrożonych, oraz takich, które mają tu swoje jedyne lub jedne z nielicznych stanowisk w Polsce. Między innymi, występuje tu 106 gatunków zwierząt zamieszczonych na karpackiej liście gatunków zagrożonych. Walorem fauny bezkręgowców jest liczne występowanie tzw. loci typici, czyli miejsc, z których po raz pierwszy opisano dany takson. Użytkowanie terenu Właściciele, zarządzający i użytkownicy terenu Większość obszaru (96,4%) stanowi własność Skarbu Państwa w zarządzie Babiogórskiego Parku Narodowego. Pozostała część to grunty prywatne: 5 dawnych plan pasterskich oraz teren Lasów Uprawnionych Wsi Zawoja. Zarządzającym obszarem Natura 2000 jest Dyrektor Babiogórskiego Parku Narodowego. Leśnictwo W lasach parku narodowego, położonych na gruntach będących własnością Skarbu Państwa, w strefie ochrony ścisłej z założenia nie prowadzi się żadnych działań. Należy podkreślić, że nie ma w polskich górach drugiego tak dużego obszaru leśnego poddanego ochronie nieprzerwanie od 1928 roku; objęto wtedy ochroną rezerwatową ponad 400 ha lasu. Cztery lata później obszar chroniony obejmował już ponad 1000 ha. Ekosystemy zniekształcone w wyniku prowadzonej tu wcześniej gospodarki leśnej (pozyskiwanie drewna buka i jodły, wprowadzanie sztucznych monokultur świerkowych) są poddane ochronie częściowej. Prowadzone są zabiegi unaturalnienia drzewostanów (zwiększenie udziału buka i jodły). W lasach na gruntach niepaństwowych prowadzona jest gospodarka leśna zgodnie z obowiązującym operatem urządzeniowym, pod nadzorem administracji parku narodowego. Utworzenie obszaru Natura 2000 nie będzie zasadniczo ograniczać gospodarowania w tych lasach, niemniej jednak operat urządzeniowy powinien zostać zweryfikowany pod kątem wymogów ochrony siedlisk i gatunków Natura Rolnictwo Niewielką powierzchnię w obszarze zajmują śródleśne polany, powstałe w wyniku wypasu owiec i bydła Wypas rozwijał się od połowy XVII w. Efektem użytkowania pasterskiego obszaru jest pięć polan reglowych, powstałych w miejscu wyciętych wcześniej lasów. Polany te, aktualnie nieużytkowane, podlegają sukcesji roślinnej. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 16

17 Użytkowanie pasterskie lub kośne - jest niezbędne dla utrzymania półnaturalnych siedlisk tych polan, mających wkład w bioróżnorodność obszaru. Użytkowanie turystyczne Obszar udostępniany jest bez ograniczeń ilościowych dla celów turystyki, głównie pieszej. Frekwencja wejść turystycznych na teren Babiogórskiego Parku Narodowego kształtuje się aktualnie na poziomie około rocznie, przy czym ruch turystyczny wykazuje tendencję do koncentracji w pewnych rejonach (np. Diablak). Funkcjonowanie i obsługę ruchu turystycznego zapewniają znakowane szlaki turystyczne (ponad 50 km długości), schronisko górskie na Markowych Szczawinach, punkty informacyjne i posterunek GOPR. Kulminacja ruchu turystycznego przypada na letnie weekendy. Ze względu na łatwy dojazd około 80% wszystkich turystów dostaje się na teren parku z Przełęczy Lipnickiej (Krowiarki). Drugim licznie uczęszczanym punktem jest Zawoja- Markowa. Miejscem silnej koncentracji ruchu turystycznego jest Diablak, kulminacja masywu oraz Markowe Szczawiny, gdzie przy schronisku zbiega się siedem pieszych szlaków turystycznych. Najmniej uczęszczany jest szlak zielony z Przywarówki na Diablak. W sezonie letnim na szlakach grzbietowych oraz na Markowych Szczawinach koncentruje się około 90 % wszystkich zwiedzających. Dla potrzeb edukacyjnych utworzono 8 ścieżek dydaktycznych. Zlokalizowane są na terenie samego parku narodowego i w jego sąsiedztwie. Mają one służyć rozwijaniu wśród turystów świadomości wartości przyrodniczych i kulturowych regionu Babiej Góry. Każdą ścieżkę zaprojektowano w nawiązaniu do wybranego tematu z zakresu przyrody, kultury materialnej oraz tradycji regionu. Prężnie działa ośrodek edukacyjny przy Dyrekcji parku narodowego. Inne warunkowania socjoekonomiczne Babia Góra należy do tych szczególnych obszarów Natura 2000, które wyznaczone zostały na terenach już objętych ochroną w formie parków narodowych. Z uwagi na wysoki reżim tej formy ochrony i przynajmniej teoretyczne podporządkowanie celom ochrony przyrody wszelkiej działalności na terenie parku i jego różnych funkcji, utworzenie obszaru Natura 2000 nie wpłynie istotnie na dotychczasowy sposób użytkowania obszaru. W przypadku Babiej Góry najważniejszą formą aktywności człowieka na tym obszarze, a równocześnie najważniejszym źródłem aktualnych i potencjalnych zagrożeń dla jego wartości przyrodniczych, jest turystyka (masowa i kwalifikowana). Tak więc w praktyce, zrównoważenia będzie wymagało użytkowanie turystyczne obszaru. W otoczeniu parku znajdują się tereny 3 gmin: - Gmina Zawoja o powierzchni 128,8 km 2, zaludnieniu 68,4 os./km 2 ; 65% powierzchni gminy zajmują lasy, a użytki rolne - 32%. - Gmina Jabłonka o powierzchni 213,28km 2, zaludnieniu 78,8 os./km 2 ; 34% powierzchni gminy zajmują lasy, a użytki rolne - 60%. - Gmina Lipnica Wielka o powierzchni 67,5 km 2, zaludnieniu 82,4 os./km 2 ; 48% powierzchni gminy zajmują lasy, a użytki rolne - 49%. Główne funkcje terenów znajdujących się otoczeniu Parku to funkcja turystyczna, usługi, leśnictwo i rolnictwo. W poszczególnych gminach w zależności od struktury użytkowania ziemi ich proporcje różnie sie układają. Najsilniej rozwinietą funkcję turystyczną ma gmina Zawoja. Sama Zawoja jest ważną miejscowością letniskową, a Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 17

18 turystyka jest podstawą ekonomii gminy. Dla przyciągnięcia turystów organizowane są liczne imprezy (np. Babiogorska Jesień). Główną atrakcją i celem wycieczek turystów odwiedzających teren gminy jest jednak Babia Góra. Gmina ma również dogodne warunki, zarówno orograficzne, jak i klimatyczne do uprawiania turystyki narciarskiej. Posiada też najlepiej rozwiniętą infrastrukturę dla narciarstwa zjazdowego spośród gmin położonych w otoczeniu Babiogórskiego Parku Narodowego. Znajduje się tam kilka wyciągów narciarskich (9) i tras o różnym stopniu trudności, w tym Ośrodek turystyczno-narciarski Mosorny Groń działający od 2003 roku w Zawoi Policznem, wyciągi w Zawoi Czatoży, wyciąg w Zawoi Warzechówce. Gminy Jabłonka i Lipnica Wielka są znacznie słabiej wyposażone w infrastrukturę turystyczną i nie są obszarem intensywnie uźytkowanym turystycznie. Dzięki atrakcyjności krajobrazowej oraz zachowanej żywej kulturze ludowej mogą być jednak obszarem rozwoju turystycznego. Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Tab. 1. Zasoby siedlisk przyrodniczych w obszarze Natura 2000 Babia Góra Kod siedliska Nazwa siedliska Powierzchnia (ha) Liczba płatów 4060 Wysokogórskie borówczyska bażynowe 7 ha b.d. *4070 Zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo) 296 ha Zarośla kosodrzewiny tworzą własne piętro roślinne Subalpejskie zarośla wierzby lapońskiej lub śląskiej Salicetum silesiacae i Salix silesiaca- Alnus viridis ok. 1 ha b.d. (występują w kompleksie siedlisk alpejskich i 6150 Wysokogórskie murawy acydofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleżyska śnieżne A(Salicion herbaceae) 6170 Nawapienne murawy wysokogórskie (Seslerion tatrae) i wyleżyska śnieżne (Arabidion coeruleae) subalpejskich) 15 ha + 14 ha b.d. (występują w kompleksie siedlisk alpejskich i subalpejskich) 1,5 ha b.d. (występują w kompleksie siedlisk alpejskich i subalpejskich) *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 9 ha b.d Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) 12 ha b.d Górskie łąki konietlicowe użytkowane 18 ha b.d. ekstensywnie (Polygono-Trisetion) 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetea nigrae) ~ kilka arów b.d Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o 2 ha b.d. charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 8110 Piargi i gołoborza krzemianowe b.d. b.d Jaskinie nie udostępniane do zwiedzania dł. 152 m Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 200 ha b.d Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, 1025 ha b.d. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 18

19 Galio odorati-fagenion) 9140 Środkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie 20 ha kilkadziesiąt lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim *9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych 22 ha b.d. stokach i zboczach 91D0 Bory i lasy bagienne 5 ha b.d. *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe 38 ha b.d. (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis 1245 ha b.d. Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych Siedliska nieleśne 4060 Wysokogórskie borówczyska baŝynowe Borówczyska baŝynowe występują na Babiej Górze stosunkowo rzadko. Niewielkie płaty tego siedliska moŝna odnaleźć w piętrze subalpejskim i alpejskim, w obszarach przygraniowych, na skłonie północnym masywu. Wykształciły się przewaŝnie na luźnym szkielecie piaskowcowych rumowisk, na wypłaszczeniach terenu. Fizjonomię zbiorowisk tworzą krzewinki - borówka czarna (Vaccinium myrtillus) i borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea) oraz baŝyna obupłciowa (Empetrum hermaphroditum), którym niekiedy towarzyszą gatunki przechodzące z sąsiednich muraw. Wyraźna jest struktura dwuwarstwowa - dolną warstwę (bogatszą gatunkowo) tworzą zaleŝnie od odmiany róŝne gatunki mchów i krzaczkowate porosty, górną rośliny naczyniowe. Borówczyska baŝynowe tworzą mozaikę z zaroślami kosodrzewiny i innymi borówczyskami oraz murawami wysokogórskimi. Roślinność tego siedliska przyrodniczego jest dosyć niejednorodna. Warto podkreślić, Ŝe w tym obszarze nie występuje jeden z charakterystycznych gatunków dla borówczysk baŝynowych, mianowicie borówka halna Vaccinium gaulteuroides. Na uwagę zasługuje z kolei częste występowanie Huperzia selago, Deschampsia flexuosa, Luzula alpino-pilosa (przechodząca z sąsiadujących z borówczyskami wyleŝyskami śnieŝnymi typowymi dla siedliska 6150). Bardzo niewyraźna jest granica pomiędzy borówczyskami baŝynowymi a borówczyskami Vaccinietum myrtilli, które w wyniku historycznej działalności człowieka masowo zajmują alpejskie murawy. Siedlisko występuje w piętrze alpejskim (kopuła szczytowa Diablaka), w mniejszym stopniu w górnych partiach piętra subalpejskiego (głównie północne stoki Małej Babiej Góry). Stan ochrony: Wyniki monitoringu terenowego przeprowadzonego w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wskazują, Ŝe stan siedliska jest niezadowalający (U1). Na niewłaściwą ocenę ogólną wpłynęła ocena wszystkich trzech parametrów stanu siedliska (powierzchnia, specyficzna struktura i funkcje, perspektywy ochrony) na U1. Natomiast na niewłaściwą ocenę parametru specyficzna struktura i funkcje wpłynęło obniŝenie oceny następujących wskaźników: ekspansja borówki czarnej, ekspansja kosodrzewiny, ekspansja krzewów i podrostu drzew, gatunki ekspansywne oraz występowanie borówki halnej i baŝyny obupłciowej. Drugiej strony jednak biorąc pod uwagę brak zagroŝeń antropogenicznych oraz lokalną specyfiką zbiorowisk roślinnych występujących na borówczyskach baŝynowych uwaŝamy, Ŝe pomimo słabszej oceny reprezentatywności i typowości badanego siedliska przyrodniczego, wykształciło się ono w sposób optymalny w tych warunkach ekologicznych i obecnie obserwowane procesy nie zagraŝają kompleksowi Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 19

20 siedlisk przyrodniczych piętra subalpejskiego i alpejskiego jako całości. W związku z tym ocena stanu tego siedliska powinna zostać uznana za FV. ZagroŜenia: W niewielkiej skali lokalnym zagroŝeniem moŝe być niszczenie siedliska przez turystów schodzących ze szlaku. Jednak w skali całych zasobów tego siedliska nie jest to obecnie istotne zagroŝenie. *4070 Zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo) Zarośla kosodrzewiny tworzą własne piętro roślinne. Ich pionowy zasięg mieści się w granicach 1200 do 1650 m n.p.m. Nie są bogate florystycznie. Analiza wykazuje bardzo duŝą homogeniczność składu gatunkowego badanych powierzchni. Wpływa na to przede wszystkim bardzo silna dominacja Pinus mugo, a takŝe udział takich gatunków Vaccinium myrtillus, Dryopteris dilatata, Deschampsia flexuosa, Luzula luzuloides, Homogyna alpina. Z drugiej strony,w zaleŝności od podłoŝa, wysokości n.p.m i sąsiadujących zbiorowisk roślinnych obserwuje się gatunki przechodzące z pozostałości po murawach bliźniczkowych, ziołorośli czy teŝ muraw acydofilnych. PowyŜej górnej granicy lasu, w miarę wzrostu wysokości, zmienia się skład gatunkowy oraz struktura przestrzenna siedliska. W niŝszych połoŝeniach zbiorowisko tworzy zwarte zarośla z duŝą domieszką świerka. W miarę wzrostu wysokości wzrasta fragmentacja zarośli. W przestrzeniach między płatami występują borówczyska, zarośla jałowca halnego porzeczki skalnej i wierzby śląskiej oraz zbiorowiska zielne z wietlicą alpejską. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe jałowiec, zwłaszcza na stokach południowych i partii grzbietowej aktywnie konkuruje z kosówką, osiągając miejscami znaczące pokrycie. Stan ochrony: Siedlisko to jest w zdecydowanej ekspansji, a większość płatów jest zachowana bardzo dobrze. W roku 2006 prowadzono badania monitoringowe w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Ogólnie stan ochrony tego siedliska przyrodniczego naleŝy uznać za właściwy. ZagroŜenia: Jedynym zagroŝeniem dla zarośli kosodrzewiny moŝe być niszczenie mechaniczne pędów kosodrzewiny w bezpośrednim sąsiedztwie szlaków turystycznych, jednak zasięg tego oddziaływania w odniesieniu do całości zasobów tego siedliska w obszarze Babia Góra jest na tyle mały, Ŝe nie naleŝy się spodziewać znaczącego pogorszenia się stanu tego siedliska w wyniku utrzymania się ruchu turystycznego o obecnej intensywności. Niewątpliwie jednak lokalizacja jakichkolwiek inwestycji w obrębie tego siedlisk przyrodniczego, powiązane z wycinką krzewów kosodrzewiny moŝe istotnie pogorszyć stan zachowania tego siedliska Subalpejskie zarośla wierzby lapońskiej lub śląskiej Salicetum silesiacae i Salix silesiaca-alnus viridis Charakterystyka: Zarośla wierzby śląskiej zajmują stosunkowo niewielkie powierzchnie na Babiej Górze; reprezentują podtyp Niewielkie płaty (o powierzchni od 50 do ponad 500m 2 ) rozproszone są w piętrze subalpejskim między 1300 a 1700 m n.p.m. po północnej stronie masywu na odcinku między Sokolicą a przełęczą Brona. Najlepiej wykształcone są płaty w środkowej i górnej części piętra. Fitocenoza porasta fragmenty stoku o ekspozycji północnej, zróŝnicowanej morfologii i nachyleniu do 45 o, z kwaśnymi glebami o płytkim poziomie próchniczym z duŝą zawartością części szkieletowych - inicjalnymi luźnymi (regosole), słabo wykształconymi (rankery) i bielicowymi murszastymi. Jest dość bogata florystycznie średnio w zdjęciu fitosocjologicznym występują 34 gatunki roślin. W warstwie krzewów dominuje wierzba śląska (Salix silesiaca) o wysokości do 2,1 m i zwarciu 40-90%. W warstwie roślin zielnych (zwarcie 80 do 100%) dominują gatunki klasy Vaccinio-Piceetea typowe dla borówczysk. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 20

21 Dobrze rozwinięta jest warstwa mszysta. W obrębie zespołu Salicetum silesiacae wyróŝniono dwa podzespoły: Ŝyźniejszy luzuletosum alpino pilosae z udziałem wielu gatunków ziołoroślowych i słabiej rozwiniętą warstwą mszystą oraz uboŝszy deschampsietosum flexuosae z duŝym udziałem śmiałka pogiętego (Deschampsia flexuosa) i borówki czarnej (Vaccinium myrtillus) których płaty tworzą dwa warianty florystyczne i jedynie sporadycznym udziałem gatunków klasy Betulo-Adenostyletea. Największą stałością w płatach siedliska na Babiej Górze odznacza się wierzba śląska Salix silesiaca, ale równieŝ Rubus idaeus, Polygonum bistora, Chamaenerion angustifolium, Juniperus communis subsp. nana, Vaccinium myrtillus. Na części powierzchni obserwuje się stosunkowo duŝy w porównaniu do innych siedlisk udział gatunków ziołoroślowych i traworoślowych Cicerbita alpina, Adenostyles alliaria, Millium effusum, Ranunculus platanifolius czy teŝ związanych z wilgotnymi siedliskami źródliskowymi (Cardamine amara, Viola biflora). Odrębną grupę stanowią równieŝ powierzchnie na podłoŝu bogatszym w węglan wapnia, na których występują gatunki przechodzące z muraw nawiapiennych (Festuca versicolor, Bartsia alpina, Saxifraga aizoon). Stan ochrony: W roku 2009, ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, prowadzono pilotaŝowe badania stanu tego siedliska przyrodniczego. Stan ochrony w obszarze Babia Góra jest oceniany jako właściwy (FV). Wydaje się, Ŝe obserwujemy ekspansję tego siedliska przyrodniczego. ZagroŜenia: Brak istotnych zagroŝeń dla tego siedliska przyrodniczego Wysokogórskie murawy acidofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleŝyska śnieŝne (Salicion herbaceae) Charakterystyka: Murawy acidofilne dominują w piętrze alpejskim na Babiej Górze. Zasięg pionowy siedliska: m n.p.m. Wysokogórskie murawy acidofilne i wyleŝyska śnieŝne występują w grzbietowej partii masywu Babiej Góry, głównie na wschód od Diablaka. Identyfikatorami fitosocjologicznymi siedliska w obszarze, są zbiorowiska z klas Juncetea trifidi oraz Salicetea herbaceae. Wysokogórskie murawy acidofilne reprezentowane są przez zespół Junco trifidi- Festucetum airoidis i zbiorowisko Festuca airoides-poa laxa. Panujące w tych murawach gatunki to: Juncus trifidus, Festuca airoides, Hieracium alpinum, Huperzia selago, Pulsatilla alba. Murawy acidofilne występują głównie na stokach południowych. WyleŜyska śnieŝne na podłoŝu bezwapiennym są miejscem występowania zespołów Salicetum herbaceae i Luzuletum alpino-pilosae oraz zbiorowiska z Anthelia juratzkana. W pierwszym z nich dominuje niska krzewinka Salix herbacea oraz Poa laxa, Luzula alpino-pilosa, Campanula polymorpha, a wśród mszaków Polytrichastrum alpinum. W drugim zespole dominuje Luzula alpino-pilosa, a towarzyszą jej: Homogyne alpina, Deschampsia flexuosa, Mutellina purpurea. Zbiorowiska wyleŝyskowe na Babiej Górze są wykształcone fragmentarycznie. Występują głownie na stokach północnych. Intensywne uŝytkowanie turystyczne przyczyniło się do wykształcenia zbiorowisk antropogenicznych: Nardo-Gnaphalietum, zbiorowisko Poa laxa-luzula alpino-pilosa. Skład florystyczny tych muraw na Babiej Górze jest znacznie zróŝnicowany. Wynika to niewątpliwie ze zróŝnicowania podłoŝa, na którym mogą występować te murawy (zawartość węglanu wapnia, wilgotność, wielkość rumoszu skalnego) a takŝe wysokości n.p.m. oraz odległości od górnej granicy lasu. W murawach moŝna wyróŝnić zarówno płaty o charakterze nawiązującym do ziołorośli i traworośli, z udziałem takich gatunków jak: Veratrum lobelianum, Deschampsia caespitosa, Chamaenerion angustifolium, Rumex alpinus. Z drugiej strony moŝna wyróŝnić płaty nawiązujące do muraw bliźniczkowych (z Nardu stricte, Hieracium lachenalii, Hypochoeris uniflora, Potentilla aurea). Wyraźnie wyodrębniają się Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 21

22 takŝe miejsca z udziałem gatunków związanych z występowaniem węglanu wapnia Bartsia alpina, Festuca versicolor. Stan ochrony: Stan zachowania tych muraw jest dosyć zróŝnicowany, jednak naleŝy podkreślić, Ŝe najgorzej zachowane płaty odnotowano w pobliŝu Perci Akademickiej oraz Gówniaka. Pomimo tego przewaŝające zasoby tego siedliska przyrodniczego, znajdujące się w większej odległości od szlaków turystycznych są dobrze zachowane. W związku z tym pomimo gorszej ocenie w ramach PMŚ (gdzie cześć stanowisk była zlokalizowana przy szlakach turystycznych) proponuje się uznanie ich stanu za FV. Obserwowane procesy naturalne (np. zarastania przez kosodrzewinę) stanowią element procesów ekologicznych chronionych w ramach parku narodowego. Tak więc potencjalnej utraty powierzchni tego siedliska na rzecz innego typu siedliska przyrodniczego nie naleŝy traktować jako pogorszenie stanu ochrony muraw acydofilnych. ZagroŜenia: Miejscowo występuje presja związana z intensywnym ruchem turystycznym obserwowana jest w przyszczytowych partiach masywu (głównie w okolicach Diablaka, ale takŝe wzdłuŝ całego szlaku prowadzącego główną granią). Drugim czynnikiem niewątpliwie wpływającym na dynamikę roślinności piętra alpejskiego jest sukcesja naturalna, polegająca zarówno na ekspansji zarośli subalpejskich (kosodrzewiny, a w niektórych miejscach takŝe jarzębina oraz wierzba śląska), a takŝe borówki czarnej i śmiałka pogiętego Nawapienne murawy wysokogórskie (Seslerion tatrae) i wyleŝyska śnieŝne (Arabidion coeruleae) Nawapienne murawy wysokogórskie występują na stokach północnych, w miejscach wychodni skalnych, w podszczytowych partiach Babiej Góry. Zasięg pionowy siedliska: m n.p.m. Identyfikatorem fitosocjologicznym siedliska w obszarze jest zespół Saxifrago-Festucetum versicoloris. Jednym z gatunków charakterystycznych dla tych muraw jest Festuca versicolor. Wydaje się jedna, Ŝe gatunek ten nie jest zbyt dobrym indykatorem występowania tego siedliska. Bardziej związane z podłoŝem wapiennym są niewątpliwie Saxifraga aizoon i Bartsia alpina. MoŜe tu równieŝ występować bardzo rzadki gatunek Cerastium alpinum (jedyne stanowiska w Polsce), a takŝe takie gatunki jak Rhodiola rosea, Viola biflora, Anemone narcisiflora, Galium anisophyllon, Campanula polymorpha i in. Stan ochrony: Murawy są stosunkowo dobrze zachowane (stan FV); poniewaŝ występują na wychodniach skalnych, lub w ich pobliŝu, ich lokalizacja powstrzymuje sukcesję naturalną, a takŝe chroni przez presją turystyczną. ZagroŜenia: Brak istotnych zagroŝeń *6230 Górskie i niŝowe murawy bliźniczkowe Murawy reglowe zachowały się jeszcze na polanach: Czarna Hala, Norczak, Śmietanowa, Stechurówka. Murawy wysokogórskie występują głównie na stokach południowych. Zasięg pionowy siedliska w piętrach reglowych: m n.p.m. Zasięg pionowy siedliska w piętrach subalpejskim i alpejskim: m n.p.m. Zasięg pionowy siedliska: m n.p.m. Siedlisko muraw bliźniczkowych w obszarze reprezentowane jest przez dwa odrębne zespoły: Hieracio vulgati-nardetum w piętrach reglowych oraz Hieracio alpini-nardetum w piętrach subalpejskim i alpejskim. Zbiorowiska te są zbiorowiskami antropogenicznymi, powstałymi w wyniku gospodarki pasterskiej. Murawy reglowe budują takie gatunki, jak: Vaccinium myrtillus, Nardus stricta, Deschampsia flexuosa, Hieracium lachenalii, Carex pilulifera, Veronica officinalis, Luzula multiflora, Potentilla erecta, Festuca rubra, Agrostis capillaris. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 22