Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Beskid Mały

Transkrypt

1 Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Beskid Mały Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

2 Opracowanie strategii: Joanna Zalewska Gałosz, Roksana Krause kontakt: Zdjęcie na stronie tytułowej: J. Zieliński Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Beskid Mały została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowanego w latach Więcej informacji o projekcie: 2

3 Projekt Natura 2000 w Karpatach... 5 Strategie zarządzania załoŝenia ogólne... 7 Opis obszaru... 8 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru... 9 Przedmioty ochrony obszaru Natura Flora i fauna Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony Istniejące formy ochrony Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Użytkowanie terenu Własność Gospodarka wodami Leśnictwo Użytkowanie turystyczne Uwarunkowania socjoekonomiczne Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych Braki danych Strategia ochrony gatunków roślin Zestawienie gatunków roślin Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin Potrzeby ochrony gatunków roślin Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin Zakres monitoringu gatunków roślin Braki danych Strategia ochrony gatunków zwierząt Zestawienie gatunków zwierząt Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt Potrzeby ochrony gatunków zwierząt Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt Zakres monitoringu gatunków zwierząt Braki danych Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Sposoby ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony Istniejące plany zarządzania dla obszaru

4 Analiza moŝliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura

5 Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony Program ochrony dużych drapieżników Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja Programy edukacyjne Promocja projektu Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii 5

6 publicznej poprzez stronę internetową poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Czarna Orawa PLH Kostrza PLH Pieniny PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Popradzka PLH Dolina Białki PLH Małe Pieniny PLH Luboń Wielki PLH Uroczysko Łopień PLH Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC Bieszczady PLH Jasionka PLH Góry Słonne PLH Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH Beskid Mały PLH Beskid Żywiecki PLH Beskid Śląski PLH Kościół w Radziechowach PLH Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. 6

7 Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura Dla 7

8 każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru 8

9 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar Beskid Mały o kodzie PLH składa się z sześciu enklaw wydzielonych w paśmie Magurki Wilkowickiej (Czupel 933 m n.p.m.) i grupie Łamanej Skały (929 m n.p.m.). Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 7186,2 ha. Administracyjnie znajduje się w większości na terenie województwa śląskiego, w obrębie 8 gmin. Jedynie niecałe siedemnaście procent powierzchni mieści się w granicach województwa małopolskiego, na terenie 2 gmin. Podział administracyjny obszaru przedstawia się następująco: Gmina Powiat Pow. obszaru na terenie gminy [ha] woj. śląskie: Bielsko-Biała pow. bielski 42,92 Czernichów pow. żywiecki 1002,46 Kozy pow. bielski 663,68 Łękawica pow. żywiecki 1285,92 Łodygowice pow. żywiecki 139,16 Porąbka pow. bielski 951,89 Ślemień pow. żywiecki 1825,34 Wilkowice pow. bielski 94,04 woj. małopolskie: Andrychów pow. wadowicki 525,47 Stryszawa pow. suski 655,26 Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 W obszarze Beskid Mały stwierdzono występowanie aż 15 typów siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, choć większość z nich zajmuje bardzo małe powierzchnie. Są to: Siedlisko *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) *7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetae) 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Reprezentaty wność Powierzch nia względna Stan zachowan ia C C B (C) C D C C B(C) C D D C C B C Ocena ogólna 9

10 8220 Ściany skalne i urwiska C C B C krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii 8310 Jaskinie nieudostępniane C C B C do zwiedzania 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo- A C B B Fagenion) 9130 Żyzne buczyny (Dentario B C B B glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) *9180 Jaworzyny i lasy klonowolipowe B C B B na stromych stokach i zboczach 9170 Grąd środkowoeuropejski i C C B(C) C subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) *91D0 Bory i lasy bagienne D (Vacciniouliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi- Pinetum, Pino-mugo- Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne) *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, D olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso- incanae, olsy źródliskowe) 9410 Górskie bory świerkowe C C B(C) C (Piceion abietis) Uwaga! * gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk; w SFD wymieniono siedlisko 6510, według monitoringu szczegółowego wszystkie płaty łąk w obszarze należy zaklasyfikować do 6520; w nawiasach podano proponowaną ocenę w zmienionym SFD Flora i fauna W Beskidzie Małym stwierdzono występowanie łącznie 11 gatunków zwierząt i roślin z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Wymienia się tutaj dwa gatunki mchów, chociaż jeden z nich bardzo rzadki bezlist okrywowy Buxbaumia viridis znaleziony w Porąbce w 1986, nie został w ostatnich latach potwierdzony. Fauna jest typowa dla Beskidów. Dwa gatunki zwierząt duże drapieżniki pojawiają się tutaj tylko jako przechodnie i obszar nie ma znaczenia dla ich ochrony. Bogata jest natomiast herpetofauna i chiropterofauna tego terenu, choć ta ostania wymaga jeszcze badań. Ostatecznie, jako przedmiot ochrony występuje w ostoi Beskid Mały 8 gatunków roślin i zwierząt. Gatunek Populacja Stan Izolacja Ocena ogólna 10

11 ochrony Rośliny bezlist okrywowy D widłoząb zielony C B (C) C B (C) Zwierzęta niedźwiedź D traszka karpacka C B C C kumak górski C B C C wilk D wydra C B C C podkowiec mały C B B C nocek orzęsiony C B B B nocek duży C B C (B) C (B) nocek Bechsteina C B C (B) C (B) propozycja usunięcia w zmienionym SFD. W nawiasie zamieszczono proponowaną ocenę w zmienionym SFD. Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony Celem ochrony w Obszarze Natura 2000 Beskid Mały jest zachowanie we właściwym stanie ochrony 1 siedlisk przyrodniczych oraz gatunków z zał. II Dyrektywy Siedliskowej i ich siedlisk. Za najistotniejsze siedliska w obszarze należy uznać kwaśne i żyzne buczyny górskie, które tworzą największy i najlepiej wykształcony kompleks tego typu w Karpatach. Ponadto wysoki walor przyrodniczy posiada również znajdująca się na krańcach zasięgu geograficznego świerczyna górnoreglowa oraz jaworzyna miesięcznicowa i świerczyny na torfie. Ważna jest również ochrona wymienionych powyżej, rzadkich, zajmujących niewielkie powierzchnie siedlisk, których obecność wpływa na wzrost bioróżnorodności obszaru. Odnośnie gatunków, najważniejsze jest zabezpieczenie miejsc rozrodu płazów kumaka górskiego i traszki karpackiej, zimowisk nietoperzy (jaskinie) oraz siedlisk mchu widłozęba zielonego. Istniejące formy ochrony Obszar położony jest w obrębie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego (25770 ha; 1998). Ponadto powołane są tutaj 3 rezerwaty: Madohora (71,81 ha; 1960), Szeroka w 1 Zgodnie z Artykułem 1e Dyrektywy Siedliskowej, właściwy stan ochrony siedlisk przyrodniczych oznacza, że: naturalny zasięg siedliska jest stały lub powiększa się; zachowuje ono specyficzną strukturę i funkcje, konieczne dla jego trwania w dłuższej perspektywie czasowej i są podstawy do przypuszczenia, że zachowa je w dającej się przewidzieć przyszłości; stan ochrony typowych dla niego gatunków również jest właściwy. W przypadku gatunków, analogicznie, właściwy stan ochrony oznacza, że: dynamika populacji gatunku wskazuje na jego żywotność i szansę utrzymania się w biocenozie przez dłuższy czas; naturalny zasięg gatunku nie ulegnie zmniejszeniu w przewidywalnej przyszłości; istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć wystarczająco duże siedlisko, by utrzymać populację gatunku w dłuższej perspektywie czasowej. 11

12 Beskidzie Małym (49,51ha; 1960) i Zasolnica (16,65 ha; 1973) oraz 5 pomników przyrody (głównie przyrody nieożywionej: Baszta Skalna znana również jako Skałka w Zakocierzy, jaskinia Grota Komonieckiego na północ od wsi Las, jaskinia Wietrzna Dziura (Smocza Jama) w Magurce, skałki z piaskowca ciężkowickiego na Żurawnicy i okaz dębu szypułkowego w Targoszowie-Brańkówce. Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego W obszarze Natura 2000 Beskid Mały siedliska przyrodnicze pokrywają łącznie 76,07 % powierzchni, z czego zdecydowaną większość zajmują siedliska leśne 73,26%, a pozostałe tylko 2,81%. Resztę obejmują tereny niekwalifikujące się jako siedliska przyrodnicze. Największym walorem i zarazem obejmujący największy areał Beskidu Małego jest jeden z najlepiej wykształconych kompleksów kwaśnych buczyn górskich Luzulo luzuloidis-fagetum i żyznych buczyn Dentario glandulosae-fagetum. W ich drzewostanie występuje głównie buk i jodła czasami z niewielką domieszką świerka. Są one w większości typowo wykształcone i dobrze zachowane. Obydwa siedliska zajmują prawie 70% powierzchni obszaru, co stawia Beskid Mały na czele obszarów istotnych dla zachowania buczyn w kraju. Żyzne, wielogatunkowe lasy liściaste z dominacją jaworu (Acer pseudoplatanus) i dużym udziałem w runie miesiącznicy trwałej (Lunarna rediviva) obejmują zbiorowiska zaliczane do jaworzyny miesiącznicowej Lunario-Acerteum. Rozwijają się na glebach silnie szkieletowych o odczynie obojętnym lub słabo kwaśnym. Warstwę krzewów tworzą zazwyczaj bez czarny (Sambucus nigra) i wiciokrzew czarny (Lonicera nigra). Siedliska te nie są licznie reprezentowane zajmują 2% obszaru. Piętro regla dolnego reprezentują również świerczyny nawiązujące do górnoreglowych zespołów Plagiothecio-Piceetum rozwijających się na podłożach ubogich w węglan wapnia, na obszarach występowania piaskowców i krystalicznych skał bezwęglanowych. Panującym gatunkiem w warstwie drzew jest świerk (Picea abies) i jodła (Abies alba), z niewielką domieszką jarzębiny (Sorbus aucuparia) W warstwie krzewów obok podrostu świerka występuje wiciokrzew czarny. Zbiorowiska te zajmują niewielką część obszaru 1%. Fragmentarycznie swój udział zaznacza (0,01%) podmokła świerczyna górska Bazzanio- Piceetum. Podgórskie łęgi jesionowe jak również płaty olszynki górskiej związane są z dolinami potoków. Wykształcają się z reguły pasami wzdłuż cieków na płaskich dnach dolin i terasach, często również spotyka się płaty wykształcone u podstawy stoków, z których wypływa woda. W obszarze Beskid Mały siedliska te zajmują niewielką powierzchnię (0,25%). Siedliska nieleśne porastają stosunkowo niewielki obszar w Beskidzie Małym, najliczniej są reprezentowane murawy bliźniczkowe ze związku Nardion (1%) oraz górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion). Murawy bliźniczkowe powstały w wyniku długotrwałego, intensywnego wypasu łąk, często bez dodatkowego nawożenia. Taka gospodarka spowodowała zakwaszenie gleby i jej zubożenie w składniki mineralne. Siedlisko to uznano za priorytetowe, najlepszym sposobem jego ochrony byłoby przywrócenie tradycyjnej gospodarki pasterskiej. Łąki konietlicowe natomiast są siedliskiem powstałym wskutek wycięcia lasu i zagospodarowania tych terenów jako łąki kośne. Zazwyczaj koszone są dwa razy do roku i umiarkowanie nawożone, w Beskidzie Małym zajmują niewielki areał 1%. Swój niewielki udział zaznaczają w Beskidzie Małym ziołorośla górskie (0,5%) obejmujące niewielkie płaty fitocenoz nieleśnych składających się z eutroficznych, 12

13 wysokich bylin. Czynnikiem warunkującym tworzenie się takiej roślinności jest duża kamienistość i wilgotność podłoża oraz dostęp do światła. Do najczęściej spotykanych asocjacji ziołoroślowych należy zespół lepiężnika białego Petasitetum albi. Bardzo ubogo są reprezentowane siedliska związane z torfowiskami, występują fragmentarycznie i zajmują tylko 0,21% całego obszaru. Skały śródleśne w rejonie Leskowca czy Madohory często porastane są przez mszysto paprociowe zbiorowiska rozwijające się na podłożach obojętnych lub kwaśnych. Siedlisko reprezentowane jest głównie przez zbiorowiska zdominowane przez paprocie: paprotkę pospolitą Polypodium vulgare, paprotnicę kruchą Cystopteris fragilis czy zanokcicę skalną Asplenium trichomanes. Mchem odgrywającym największą rolę w tych zbiorowiskach jest Hypnum cupressiforme będący gatunkiem charakterystycznym zespołu. W miejscach bardziej suchych i otwartych siedlisko reprezentują zbiorowiska mszyste, głównie z klasy Grimmio-Rhacomitrietea, z udziałem takich gatunków jak Racomitrium microcarpon, Grimmia hartmanii, Grimmia donniana czy Hedwigia ciliata. Zbiorowiska te zajmują niespełna 0,1%. Znikomy procent całego obszaru stanowią siedliska związane z jaskiniami nieudostępnionymi do zwiedzania. Występowanie roślin w biotopie jaskiniowym ograniczone jest do strefy przyotworowej, gdzie granicą jest strefa światła dziennego. Wgłębi jaskini mogą występować tylko organizmy saprofityczne wykorzystujące gotową, dostającą się z zewnętrz materię organiczną. Okolice otworu porastają rośliny kwiatowe, w strefie światła rozproszonego występują już tylko paprocie i mchy. Siedliska tego typu występują m. in. na Madahorze. Geologia i gleby Beskid Mały pod względem geologicznym jest przedłużeniem Beskidu Śląskiego gdzie granicą jest Brama Wilkowicka. Stanowi samodzielny masyw wznoszący się ponad łagodnymi wzniesieniami Pogórza Ślaskiego. Zbudowany jest z utworów serii śląskiej, reprezentowanych przez twarde, odporne na wietrzenie piaskowce godulskie, które przeławicowane są łupkami, piaskowcem i zlepieńcami istebniańskimi dolnymi. Największe wzniesienia przekraczają 900 m n.p.m. i mieszczą się w jego południowej części (Czupel 933 m, Łamana Skała 929 m, Leskowiec 922 m, Magurka 909 m). Charakterystyczny dla Beskidu Małego jest przełom Soły, przecinający masyw na dwie części; zachodnią zwaną grupą Magurki Wilkowickiej i wschodnią (rejon Łamanej Skały i Leskowca). Obszar Natura 2000 składa się z 6 enklaw położonych w masywie Beskidu Małego, paśmie Magury Wilkowickiej i grupie Łamanej Skały (ok. 18 % całego obszaru BM). Na omawianym terenie znajduje się kilkadziesiąt skałek, jaskiń i schronisk podskalnych. Do najcenniejszych należą: jaskinie Czarne Działy i Grota Komonickiego największa jaskinia erozyjno-wietrzelinowa w polskich Karpatach fliszowych. Gleby tego obszaru są płytkie, kamieniste, kwaśne i raczej ubogie. Dominują pseudobielicowe i kwaśne gleby brunatne, miejscami zdarzają się gleby szkieletowe i grubokamieniste. Duża ilość opadów i miejsami znaczne nachylenie sprawiają, że erozja zachodzi tutaj szybciej niż na nizinach. Klimat Beskid Mały i grupa Żurawnicy leży w dwóch strefach klimatycznych. Tereny położone do wysokości 700 m n.p.m. mają klimat umiarkowany ciepły, charakteryzujący się średnimi temperaturami od +6 do +8 C, natomiast tereny powyżej tej wysokości cechuje klimat umiarkowany chłodny, ze średnimi temperaturami od +4 do +6 C. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, natomiast najcieplejszym lipiec. Najwyższą 13

14 temperaturę (+37,9 C) odnotowano w Porąbce w 1965 roku. Urozmaicona rzeźba terenu powoduje dość częste powstwanie zjawiska inwersji termicznej. Klimat charakteryzuje się dużą zmiennością pogody, dużą ilością opadów (pomiędzy 800 a 1400 mm rocznie) i dużym zaśnieżeniem w miesiącach zimowych oraz silnymi i częstymi wiatrami, łagodzonymi przez otaczające góry. Wiosną i jesienią wieje tu wiatr halny. W partiach szczytowych przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie, co jest szczególnie widoczne w przełomowej części doliny Soły. Wiosna jest zwykle dość chłodna i deszczowa. Również w lecie odczuwalne są duże opady i okresy ochłodzeń. Zima zwykle jest łagodna, temperatura rzadko spada poniżej 10 C. Śnieg pojawia się już w listopadzie i utrzymuje się do marca na stokach południowych, a do kwietnia na północnych. Pokrywa śnieżna rzadko przekracza 50 cm i utrzymuje się przez ok dni w roku. Zależnie od miejsca okres wegetacyjny trwa od 170 do 220 dni w roku. Wyraźnie dłuższy jest na stokach południowych. Użytkowanie terenu Własność Tereny wchodzące w skład obszaru Natura 2000, charakteryzują się zróżnicowaną formą własności - ok. 80% należy do Skarbu Państwa (głównie w zarządzie LP), pozostała część stanowi: tereny prywatne, gminne i wspólnot gruntowych (ich dokładne określenie wymaga analizy danych katastralnych). Gospodarka wodami Niewielką część obszaru stanowią górne odcinki Kocierki, Pracicy, Wielkiej Puszczy oraz źródłowe odcinki kilku mniejszych potoków. Są w nich prowadzone doraźne działania w razie losowych wydarzeń po przejściu wód powodziowych najczęściej usuwa się przeszkody dla spływającej wody (odsypiska, zwalone w koryto większe drzewa), naprawia mosty i brody. Część rzek jest okresowo zarybiana. Leśnictwo Gospodarka w lasach na gruntach należących do Skarbu Państwa prowadzona jest pod kierownictwem 3 nadleśnictw: Andrychów, Bielsko i Sucha Beskidzka. Na podstawie Ustawy o lasach, nadzór nad gospodarką leśną w lasach niepaństwowych sprawują Starostwa Powiatów: wadowickiego, bielskiego, żywieckiego, którzy powierzają prowadzenie niektórych spraw z tego zakresu właściwym miejscowo nadleśniczym. Użytkowanie turystyczne Beskid Mały jest zagospodarowany turystycznie. W ostatnich latach szczególnie rozwija się kompleks wyciągów narciarskich na Czarnym Groniu w Rzykach-Praciakach. Teren ten wyłączony jest z obszaru Natura 2000 jednak znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru. Na Przełęczy Kocierskiej istnieje kompleks hotelowo-rekreacyjny. Gęsta sieć dróg umożliwia dojazd w odległe partie Beskidu. Indywidualne budownictwo letniskowe jest bardzo liczne i silnie rozproszone. Ponadto w Beskidzie Małym odbywają się rajdy motocrossowe i quadów, konne i rowerowe. Leśnicy wspominają również o samochodach terenowych forsujących i nieszczących szlaki leśne. 14

15 W Beskidzie Małym jest też kilka działających schronisk turystycznych (zarówno PTTK, schronisko studenckie, jak i prywatne) i poprowadzona jest gęsta sieć pieszych szlaków turystycznych. Uwarunkowania socjoekonomiczne W rejonie obszaru N2000 Beskid Mały przeważają lasy gospodarcze zarówno będące w administracji Lasów Państwowych jak i w rękach prywatnych. Użytki rolne zajmują niewielką część obszaru. Z powodu trudnych warunków klimatyczno-glebowych są to głównie górskie łąki kośne. Niegdyś koszone raz do roku, obecnie w dużej mierze nieużytkowane. Niewielki procent obszaru, w wyższych położeniach, zajmują murawy bliźniczkowe, powstałe na skutek wypasu owiec i kóz. Również ta forma użytkowania obecnie realizowana jest jedynie sporadycznie. Pola uprawne w obszarze występujące w ograniczonym stopniu, zajmują niższe położenia za wyjątkiem góry Potrójnej, gdzie zajmują partie szczytowe. W uprawach dominują ziemniak i owies, a pola są niewielkie obszarowo. Nawożone są obornikiem i nawozami sztucznymi. W rejonie Ściszków Gronia dość intensywnie wydobywano płyty piaskowca z nielegalnych szurfów. Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Tab. 1. Lista siedlisk przyrodniczych w obszarze Beskid Mały. Kod siedliska Nazwa siedliska Powierzchnia (ha) *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe > 500 XX 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) 100 XX 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane >2000 XX ekstensywnie (Polygono-Trisetion) *7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska 5 XX (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetae) 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 0,03 1 Liczba płatów 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze XX XX zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii 8310 Jaskinie nieudostępniane do zwiedzania XX 53 jaskinie i schroniska podskalne w BM z czego ok. 10% w 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 2264 (3593,23) pilna 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagenion, Galio odorati-fagenion) weryfikacja! 1437,23(2400) pilna weryfikacja! 9170 Grąd środkowoeuropejski XX XX obszarze N2000 XX XX 15

16 i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) *9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na XX stromych stokach i zboczach *91D0 Bory i lasy bagienne (Vacciniouliginosi- 1 2 Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi- Pinetum, Pino-mugo- Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne) *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso- incanae, olsy źródliskowe) 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis) 17 1 XX 18 XX Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych 6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe: Siedlisko w obszarze Beskid Mały identyfikują fitocenozy Hieracio-Nardetum. Ze względu na zaniechanie wypasu owiec i bydła jest to zespół zanikający, choć jeszcze dość często spotykany na terenie Beskidu Małego. Płaty zespołu występują głównie w wyższych położeniach, często w strefie przygrzbietowej o różnej ekspozycji i nachyleniu. Warstwa zielna zwykle osiąga 100% pokrycia. W płatach dominuje Nardus stricta i z niewielkim udziałem m. in. Danthonia decumbens, Carex pilulifera i Hieracium lachenalii. W runie mogą występować gatunki łąkowe, świadczące o wzroście troficzności gleby, np.: Festuca rubra, Galium mollugo, czy Rumex acetosa. Na nieużytkowanych płatach obserwuje się zwiększony udział Vaccinium myrtillus miejscami również Pteridium aquilinum oraz pojedyncze drzewa takie jak Sorbus aucuparia czy Betula pendula. Na jednym stanowisku w okolicy Rzyk-Mydlarzy obserwowano występowanie w płacie Crocus scepusiensis Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae): W Beskidzie Małym siedlisko reprezentowane są głównie przez zespół lepiężnika białego Petasitetum albi. Zbiorowiska te rozwijają się głównie w dolinach większych rzek i potoków oraz w otoczeniu źródeł. Inne ziołorośla z klasy Betulo-Adenostyletea występują fragmentarycznie, bardzo rzadko i na niewielkich powierzchniach, a ich skład jest ubogi florystycznie. Zbiorowiska te buduje głównie Cicerbita alpina Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion): Najszerzej rozpowszechnionym, ale w znacznej części już zmienionym zespołem spotykanym na tym siedlisku jest łąka Glagiolo-Agrostietum capillaris. W obszarze Beskid Mały łąki konietlicowe porastają stoki o różnym stopniu nachylenia oraz wyżej wyniesione partie dolin cieków wodnych, w przedziale wysokości od 490 do 846 m npm. Typowe, bogate florystycznie płaty, z udziałem takich gatunków jak Gladiolus imbricatus i Platanthera bifolia spotykane są już bardzo rzadko. W bujnym runie o pokryciu z reguły wynoszącym 100% w większości płatów dominują pospolite trawy, np. Agrostis capillaris, Festuca rubra, Deschampsia caespitosa czy Phleum pratense. Można spotkać również Alchemilla monticola i Centaurea oxylepis. Na fizjonomię zespołu istotny wpływ wywierają takie gatunki jak: Leontodon hispidus (w miejscach częściej koszonych) oraz Hypericum maculatum. Miejscami, w związku z zaniechachaniem koszenia, zwiększa się udział takich gatunków jak: Holcus mollis, Vaccinium myrtillus, Senecio ovatus czy Rubus idaeus i R. hirtus. 7110* Torfowiska wysokie z roślinnościa torfotwórczą: Siedlisko stwierdzono do tej pory tylko w jednym miejscu koło przysiółka Na Polane we wsi Las. Jest to bezodpływowa niecka na łagodnym stoku, otoczona głównie borami świerkowymi. Roślinność ma charakter mszaru zdominowanego przez torfowce, głównie Sphagnum fallax, rzadko występują gatunki charakterystyczne dla torfowisk wysokich Sphagnum magellanicum, S. rubellum, S. compactum. Pomiędzy torfowcami występuje kilka gatunków turzyc, Eripohorum angustifolium i Drosera rotundifolia Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetae): Siedlisko identyfikują w obszarze kwaśne młaki Carici canescentis-agrostietum caninae. Fitocenozy tego zespołu spotykane są na wypłaszczeniach przy wysiękach wód i w zagłębieniach terenu. Siedlisko 16

17 występuje rzadko, na rozproszonych stanowiskach, głównie w centralnej i wschodniej części Beskidu Małego. Kwaśne młaki turzycowo-mietlicowe ze względu na znikomy przepływ wody są ubogie w sole mineralne i tlen, co odzwierciedla skład gatunkowy roślin naczyniowych i mszaków. Watswę zielną tworzę główne turzyce, np. Carex echinata, C. nigra i C. lepidocarpa. Warstwa mszysta jest różnie wykształcona, tworzą ją różne gatunki torfowców i/lub mchy brunatne, np. Aulacomnium palustre i Calliergonella cuspidata Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk: Górskie i nizinne torfowisko zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk występuje w Beskidzie Małym jedynie w jednym miejscu, w zagłębieniu u podnóża stoku w przysiółku Rzyki-Pracica (na niektórych mapach Rzyki-Młockówka). Młaka otoczona jest łąkami wilgotnymi i świeżymi. Ze względu na budowę geologiczną Beskidu Małego (kwaśny flisz karpacki), ten typ siedliska ma charakter unikalny dla całego obszaru, a pokrywająca go roślinność nie stanowi typowego torfowiska zasadowego. Skład gatunkowy zbliża to zbiorowsko do młaki mezotroficznej. W warstwie mszystej dominuje torfowiec Sphagnum subsecundum oraz rzadkie mchy brunatne, Hypnum pratense i Warstorfia exannulata. Warstę zielną tworzą turzyce, głównie Carex lepidocarpa i C. flava. W płacie odnotowano obecność rzadkich gatunków, m. in. Dactylorhiza majalis i Drosera rotundifolia Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii: Największe skupiska płatów reprezerntujących siedlisko w Beskidzie Małym występują na Ściszkowym Groniu koło Kocierza i wokół Madohory od Czarnych Działów koło Ślemienia do Czarnej Góry koło Targoszowa. Identyfikatorem fitosocjologicznym siedliska w Beskidzie Małym jest zespół Hypno- Polypodietum, którego fitocenozy wykształcają się na zacienionych skałach i urwiskach skalnych, o nachyleniu 10-90, w szczelinach i na półkach skalnych. Pokrycie warstwy zielnej w płatach jest bardzo zróżnicowane. Na najbardziej stromych skałach osiąga ona maksymalnie 40%. W płatach dominują gatunki paproci: Asplenium ruta-muraria, Asplenium trichomanes i Polypodium vulgare. Ze względu na zacienienie, w szczelinach skalnych spotyka się często gatunki runa leśnego występujące w otoczeniu skał. Mchem odgrywającym największą rolę jest Hypnum cupressiforme będący gatunkiem charakterystycznym zespołu. W obszarze Natura 2000 Beskid Mały na siedlisku 8220 lecz w mijescach bardziej suchych i otwartych występują zbiorowiska mszyste, głównie z klasy Grimmio-Rhacomitrietea, z udziałem takich gatunków jak Racomitrium microcarpon, Grimmia hartmanii, Grimmia donniana, Hedwigia ciliata i innych Jaskinie nieudostępniane do zwiedzania: W Beskidzie Małym zinwentaryzowano 53 jaskinie i schroniska podskalne, z czego około 10% leży w obszarze Natury Większość obiektów to niewielkie schroniska podskalne lub nisze o niewielkiej długości i deniwelacji nie wykazujące cech klimatycznych charakterystycznych dla jaskiń. Geneza ich powstania związana jest z procesami grawitacyjnymi lub erozyjno - wietrzeniowymi. W tych warunkach stwierdzono jedynie występowanie pająków oraz motyli szczerbówka kseni Scoliopteryx libatrix Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion): Beskid Mały jest uznawany za obszar o największym udziale siedlisk kwaśnych buczyn w polskiej części Karpat. Omawiany typ siedliska przyrodniczego zajmuje jedynie zespół kwaśniej buczyny górskiej Luzulo luzuloidis-fagetum, który na tym terenie jest bardzo ubogi florystycznie. Buk zawsze panuje w warstwie drzew, zwykle w mniejszej lub większej domieszce towarzyszy mu świerk i jodła. W runie najczęściej i najliczniej występuje Calamagrostis arundinacea, nierzadko dominując nad pozostałymi składnikami runa. Jest to obecnie najczęstsza postać kwaśnych buczyn w Beskidzie Małym. Charakterystyczna dla zespołu Luzula luzuloides występuje z dużą stałością, ale płaty gdzie gatunek ten osiąga większe pokrycie należą do wyjątków. Trwałym komponentem runa kwaśnych buczyn jest Vaccinium myrtillus, ale podobnie jak poprzedni gatunek rzadko osiąga duże pokrycie. W skromnej warstwie mszystej najczęściej pojawia się Polytrichastrum (=Polytrichum) formosum i Dicranella heteromalla. Kwaśne buczyny w Beskidzie Małym najliczniej występują na stromych (15-30 o ) stokach o ekspozycji NE i SW, w przedziale wysokości m n.p.m. Duża część płatów omawianego siedliska ma drzewostany w fazie przebudowy (po monokulturach świerkowych), stąd ich fitocenozy są słabo wykształcone i/lub w młodym wieku Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion): W omawianym obszarze, podobnie jak w całych Karpatach siedlisko 9130 identyfikuje zespół żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum. Cechą wyróżniającą żyzne buczyny Beskidu Małego jest wyraźna dominacja buka w drzewostanie, przy niewielkim na ogół udziale gatunków domieszkowych (najczęściej jodły, jaworu i świerka). W położonych bardziej na wschód ostojach Gorczańskiej, Pienińskiej i Popradzkiej jodła często jest gatunkiem współpanującym, a nawet panującym w drzewostanach na tym siedlisku. Największy udział powierzchniowy ma podzespół typowy D.g.-F. typicum, spotyka się też nieliczny wilgotny podzespół z czosnkiem niedźwiedzim D.g.-F allietosum. Żyzne buczyny w Beskidzie Małym są na ogół dość ubogie florystycznie. Z gatunków charakterystycznych dla zespołu i związku Fagion wysoką stałość osiągają jedynie Dentaria glandulosa i D. bulbifera; Polystichum aculeatum jest 17

18 bardzo rzadki, a P. braunii nie zarejestrowano w zdjęciach fitosocjologicznych. Podobnie, jak w innych ostojach, bardzo częstymi składnikami runa w żyznych buczynach są Galium odoratum i Galebdolon lutaeum. Pod względem występowania żyzne buczyny w Beskidzie wydają być w mniejszym stopniu uzależnione od warunków geomorfologicznych niż buczyny kwaśne; występują zarówno na stokach bardzo stromych o różnej ekspozycji, jak i połogich, w strefie wysokości m n.p.m. Decydującym czynnikiem jest żyzność substratu glebowego i dlatego w tym obszarze zespół Dentario glanduloase- Fagetum preferuje niższe położenia w dolnej strefie regla dolnego m n.p.m. i piętrze pogórza m n.p.m Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum): Fitocenozy Tilio-Carpinetum spotykane są w piętrze pogórza Beskidu Małego, na stokach o małym nachyleniu i głównie o ekspozycji północno-zachodniej i zachodniej. Drzewostan tworzą: Tilia cordata, Quercus robur, Carpinus betulus, Acer pseudoplatanus z domieszką Fraxinus excelsior, Populus tremula oraz Cerasus avium. W drzewostanie spotyka się niekiedy Pinus sylvestris i Picea abies. W bardzo dobrze wykształconej warstwie krzewów o zwarciu 20-80% oprócz podrostu drzew najczęściej spotyka się Corylus avellana, Sorbus aucuparia i podszyt drzew. W obserwowanych płatach runo było zaburzone i zdominowane przez Rubus hirtus i Deschampsia caespitosa. Z gatunków grądowych występowały Milium effusum, Anemone nemorosa, Polygonatum odoratum oraz Galeobdolon luteum. Siedlisko w obszarze wymaga dalszych badań w zakresie lokalizacji płatów, powierzchni, struktury i funkcji Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach: Siedlisko zidentyfikowano na terenie ostoi na podstawie występowania fitocenoz Lunario-Aceretum i Aceri-Fagetum. Płaty zespołu zajmują strome, chłodne i wilgotne stoki pokryte rumoszem skalnym, w przypadku Aceri-Fagetum w miejscach źródliskowych lub w otoczeniu kamienistych dolin potoków. Płaty obu zespołów stwierdzono w piętrze pogórza i w reglu dolnym, na stokach północnych i północnozachodnich. W płatach Lunario-Aceretum obserwowano w warstwie drzew Acer pseudoplatanus i Fagus sylvatica. Warstwa krzewów nie wykształcona. Runo jest dość bogate z dużym udziałem Mercurialis perennis i Dentaria glandulosa. Miejscami obserwowano Paris quadrifolia. W płatach Lunario-Aceretum również w warstwie drzew dominuje Acer pseudoplatanus, choć zaznacza się również udział Sorbus aucuparia, Picea excelsa i Abies alba. Warstwa krzewów jest nierównomiernie wykształcona i zdominowana przez podrost drzew. Runo jest bardzo dobrze rozwinięte i zdominowane przez gatunki ziołoroślowe, głównie Petasites albus. Występuje tutaj Lunaria rediviva i Dentaria glandulosa i Senecio ovatus. Obserwowano spory udział Urtica dioica. Siedlisko w obszarze wymaga dalszych badań w zakresie lokalizacji płatów, powierzchni, struktury i funkcji. *91D0 Bory i lasy bagienne: W Beskidzie Małym ten typ siedliska reprezentowany jest przez zespół Bazzanio-Piceetum. W drzewostanie dominuje świerk, sporadycznie pojawia się jodła i sosna. Większość drzewostanów jest w optymalnej fazie rozwoju (wiek lat), o dość dużym zwarciu. W runie dominują gatunki borowe: Vaccinium myrtillus, Majanthemum bifolium, Deschampsia fexuosa, Vaccinium vitis-idaea, Calamagrostis villosa. W bardzo dobrze rozwiniętej warstwie mszystej licznie występują gatunki charakterystyczne i wyróżniające zespołu, najczęściej: Sphagnum girgensohnii, Polytrichum commune, Bazzania trilobata i Polytrichastrum formosum. Zasięg pionowy siedliska waha się w zakresie m n.p.m. 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso- incanae, olsy źródliskowe): W obszarze Beskid Mały siedlisko reprezentują fitocenozy zespołu Alnetum incanae wykształcające się na rozproszonych stanowiskach w niższych położeniach regla dolnego i piętrze pogórza, w dolinach niewielkich potoków. Zajmują z reguły tereny płaskie. Warstwę drzew o zwarciu 50-90% tworzy głównie Alnus incana. Warstwa krzewów jest szczególnie dobrze rozwinięta w płatach sąsiadujących z korytem potoków, ze względu na korzystniejsze warunki świetlne. Runo jest z reguły bujne. Najczęściej spotykanymi gatunkami łęgowymi są tutaj: Stellaria nemorum, Stachys sylvatica i Festuca gigantea, dominują natomiast: Petasites albus lub Petasites officinalis, Chaerophyllum hirsutum oraz Impatiens nolitangere. Opisywane z Beskidu Małego fitocenozy reprezentują wariant typowy Górskie bory świerkowe (Piceion abietis): W obszarze siedlisko identyfikują dwa zespoły leśne: Abieti-Piceetum i Plagiothecio-Piceetum, przy czym zdecydowana większość terenu zajęta jest przez Abieti-Piceetum, jedynie w przyszczytowej partii Łamanej Skały utrzymuje się Plagiothecio-Piceetum. Siedlisko występuje w przedziale wysokości m.n.p.m. Płaty Plagiothecio-Piceetum nie są typowo wykształcone, brak części gatunków charakterystycznych. Teren zajęty przez siedlisko nie został porośnięty przez buczynę najprawdopodobniej z uwagi na płytko zalegającą skałę macierzystą i dlatego uważa się, że świerczyny w tym miejscu mają naturalne pochodzenie. Zbiorowisko jest siedliskiem rzadkich w Beskidach gatunków mchów Dicranella humilis i Rhabdoweissia crispata. Drzewostan składa się ze starej generacji świerka pospolitego Picea excelsa 18

19 (niektóre okazy do 180 lat), obecnie skrajnie zniszczonej przez gradację kornika drukarza (martwe, suche drzewa). Aktualnie w większości płatów dominuje jodła Abies alba, maksymallnie osiągając do 40% zwarcia. W niektórych płatach w drzewostanie zaznacza się duży udział buka Fagus syplvatica. W warstwie krzewów oprócz podrostu drzew zaznacza się duży udział Sorbus aucuparia. Drzewostan świerkowy stopniowo zastępowany jest naturalnym odnowieniem jodły, buka, a także jarzębiny i jaworu. Obserwowana w ostatnich latach gradacja kornika przyspiesza proces przekształcania się zbiorowiska w kierunku dolnoreglowego boru jodłowo- świerkowego Abieti-Piceetum montanum lub nawet buczyny karpackiej. Tab. 2. Ocena stanu ochrony siedlisk przyrodniczych w obszarze Beskid Mały (FV właściwy, U1 niezadowalający, U2 zły, XX nieznany) Kod siedlis ka Nazwa siedliska *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) 7110* Torfowiska wysokie z roślinnościa torfotwórczą Powierzc hnia siedliska Specyficz na struktura i funkcje Perspek tywy ochron y Ocen a ogóln a Ocena ogólna (%) FV U1 U2 XX U1 U1 U1 U FV U1 FV U U1 U1 U1 U U1 U1 U1 U Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetae) 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii 8310 Jaskinie nieudostępniane do zwiedzania 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo- Fagenion) 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) *9180 Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stromych stokach i zboczach U2 U1 U1 U U1 U1 U1 U FV U1 FV FV 95 5 FV U1 FV FV 10 0 FV U1 FV FV FV U1 FV FV U2 XX XX XX 10 0 U1 XX XX XX 10 0 *91D0 Bory i lasy bagienne FV FV FV FV 10 0 *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso- incanae, U2 U1 U1 XX

20 olsy źródliskowe) 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis) U1 U2 U1 U Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych Tab. 3. Potrzeba podjęcia działań ochronnych siedlisk przyrodniczych w obszarze Beskid Mały (1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski) Kod siedliska Nazwa siedliska *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) 7110* Torfowiska wysokie z roślinnościa torfotwórczą Priorytet w obszarze Najistotniejsze miejsca dla ochrony 1 Najlepiej zachowane płaty występują w okolicach m. in. Leskowca, Żaru, Rzyk i Gibasówki-Gronia Najistotniejsze działania ochronne (ogólnie) Wypas owiec, ew. wykaszanie muraw; usuwanie drzew i krzewów 3 Ochrona bierna; potencjalnie usuwanie gatunków obcych 1 Galasiówka, Gibasy, Pietraszówka, Gibasów Groń, Las, Magurka Wilkowicka, Ścieszków Groń, Słonków, Zakocierz Górny bieg Wieprzówki w Andrychowie 1 okolica przysiółka Na Polane we wsi Las. Należy poszukać siedliska również w okolice przysiółków Na Polane, Wróblówka i Baryłówka Przywrócenie użytkowania: koszenie jedno lub dwu -krotne w ciągu roku i ekstensywne nawożenie Objęcie ochroną bierną (utowrzenie zespołu przyrodniczokrajobraozego) Usuwanie ekspansywnych traw, situ rozpierzchłego, drzew i krzewów, ograniczenie odpływu wody; utworzenie użytku ekologicznego 7140 Torfowiska przejściowe 1 Kozubnik, Wróblówka, Baryłówka 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii 1 Płaty siedliska były notowane jedynie w Rzykach-Pracicy 2 Ściany skalne i urwiska krzemianowe występują w Beskidzie Małym dość często, głównie w centralnej i wschodniej części. Największe skupiska występują na Ściszków Groniu koło Kocierza, wokół Usuwanie ekspansywnych traw, drzew i krzewów, ograniczenie odpływu wody Usuwanie ekspansywnych gatunków traw, drzew i krzewów, ograniczenie odpływu wody ochrona bierna miejscami usuwanie drzew i krzewów, w celu utrzymania optymalnego stopnia nasłonecznienia utworzenie rezerwatu obejmującego 20

21 8310 Jaskinie nieudostępniane do zwiedzania 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagenion, Galio odorati- Fagenion) 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Madohory od Czarnych Działów koło Ślemienia do Czarnej Góry koło Targoszowa. Rozległa wychodnia skalna znajduje się na szczycie Żurawnicy koło Suchej Beskidzkiej 3 Rozproszone na całym obszarze Beskidu Małego, skupiska znajdują się na stokach Czarnych Działów, podszczytowych partiach Magury Wilkowickiej, rejonie Łamanej Skały i Ściszków Gronia. 3 cały obszar Beskidu Małego. Największe skupienia dobrze zachowanego zespołu Luzulo luzuloidis-fagetum znajdują się w rejonie Czupla od strony Czernichowa (część zachodnia) oraz centralnej części masywu na stokach Potrójnej, Łamanej Skały i Leskowca (szczyt poza granicami obszaru). Najlepiej zachowane płaty chronione są w trzech, niewielkich rezerwatach przyrody: Zasolnica, Szeroka w Beskidzie Małym i Madohora 3 Siedlisko Ŝyznych buczyn spotykane jest w całym areale obszaru Natura 2000 Beskid Mały. Większe skupienia dobrze zachowanego zespołu Dentario glandulosae- Fagetum znajdują się w rejonie Przeł. Kocierskiej i Wielkiej Puszczy, a takŝe w otoczeniu Jez. Międzybrodzkiego i na północnych stokach Bujakowskiego Gronia. Siedlisko chronione jest takŝe w 3 niewielkich rezerwatach: Zasolnica, Szeroka w Beskidzie Małym i Madohora. 2 Fitocenozy Tilio-Carpinetum podawane są dotychczas jedynie w północnozachodniej części ostoi, u podnóży Hrobaczej Łąki i wychodnie skalne na szczycie Żurawnicy ochrona bierna; założenie krat w otworach obiektów zasiedlonych przez nietoperze i ich zamykanie na okres zimowy. Współpraca ze speleoklubami w celu podniesienia świadomości ekologicznej. poszerzenie granić istniejących rezerwatów oraz utworzenie nowych w masywie Czupla Pośredniego Gronia, Smrekowica, Łamanej Skała i Potrójnej przebudowa zniekształconych siedlisk wykonywana jest w ramach planowanej gospodarki leśnej właściwa gospodarka leśna 21

22 Groniczka 1? Ochrona bierna *9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach *91D0 Bory i lasy bagienne 3 W ostoi Beskid Mały zespół Bazzanio-Piceetum stwierdzono w dwóch miejscach: w okolicy Czarnych Działów na *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae, olsy źródliskowe) 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis) ochrona bierna: zakaz zmian stosunków wodnych w obrębie siedliska oraz zakaz usuwania południowym stoku wiatrowałów i Pietraszówki oraz na odwracania tarcz wschodnich stokach Gajki korzeniowych powalonych drzew 3? Plany urządzania lasów zabezpieczające optymalne dla łęgów i olsów warunki ekologiczne promowanie właściwej struktury drzewostanu, pozostawianie martwego drewna, potencjalnie usuwanie gatunków inwazyjnych 1 Plagiothecio-Piceetum i Abieti-Piceetum rezerwat Madohora Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji Wspomaganie naturalnego odnowienia świerka z rodzimego materiału genetycznego; prace pielęgnacyjne; Ochrona przed kornikiem Kod siedlis ka Nazwa siedliska *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) Zagrożenie Wpływ na przedmiot ochrony Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Postępująca sukcesja naturalna Postępująca sukcesja, mechaniczne niszczenie siedliska zmiana składu gatunkowego, zarastanie przez krzewy i drzewa, a w konsekwencji utrata siedliska Zaburzenie składu gatunkowego, zarastanie przez drzewa i krzewy Wykaszanie lub przepasanie muraw oraz usuwanie krzewów i drzew aż do uzyskania zwarcia nie większego niż 20-30%. ochrona bierna, usuwanie drzew i krzewów w miarę potrzeb 22