2.2. Analiza dominujących presji i oddziaływań

Transkrypt

1 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego Analiza dominujących presji i oddziaływań Wskaźnik opisowy W2 Gatunki obce W2: Gatunki nierodzime wprowadzone do ekosystemu w wyniku działalności czlowieka utrzymują się na poziomie, który nie powoduje szkodliwych zmian w ekosystemie. W odniesieniu do gatunków obcych zaproponowano jeden wskaźnik podstawowy: pojawianie się nowych gatunków nierodzimych; charakteryzujący kryterium 2.1. Liczebność i charakterystyka stanu gatunków nierodzimych, w szczególności gatunków inwazyjnych (tab ). Tabela Przegląd kryteriów i wskaźników dobrego stanu środowiska morskiego oraz odpowiadających im wskaźników podstawowych zaproponowanych przez grupę HELCOM CORESET BD dla wskaźnika opisowego gatunki obce Kryteria i wskaźniki dobrego stanu środowiska morskiego dla wskaźnika opisowego W2 Wskaźniki podstawowe Kryterium 2.1. Liczebność i charakterystyka stanu gatunków nierodzimych, w szczególności gatunków inwazyjnych Wskaźnik Tendencje w zakresie liczebności, czasowego występowania i rozmieszczenia przestrzennego dziko żyjących gatunków nierodzimych, w szczególności inwazyjnych gatunków nierodzimych na obszarach ryzyka, w powiązaniu z głównymi wektorami i drogami, za pośrednictwem których gatunki te się rozprzestrzeniają Pojawianie się nowych gatunków nierodzimych Kryterium 2.2. Oddziaływanie inwazyjnych gatunków nierodzimych na środowisko Wskaźnik Wskaźnik Stosunek inwazyjnych gatunków nierodzimych do gatunków rodzimych w niektórych dobrze zbadanych grupach taksonomicznych (np. ryby, makroglony, mięczaki), który może umożliwiać pomiar zmian w składzie gatunkowym (np. oprócz wypierania gatunków rodzimych) Oddziaływanie inwazyjnych gatunków nierodzimych na poziomie gatunków, siedlisk i ekosystemów, tam gdzie jest to wykonalne Nie wykorzystano wskaźnika Nie wykorzystano wskaźnika Pojawianie się nowych gatunków nierodzimych (Trends in arrival of new nonindigenous species) Wskaźnik wyrażony jest liczbą nowych gatunków nierodzimych odnotowanych w terytorialnej jednostce oceny w 6-letnim okresie oceny. Wskaźnik osiąga GES, gdy w okresie dokonywanej oceny nie odnotowano pojawienia się nowego gatunku nierodzimego. Terytorialnymi jednostkami oceny są podakweny rozdzielone granicą między wodami terytorialnymi i strefą wyłączności ekonomicznej.

2 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 67 Na podstawie danych literaturowych opracowano listę gatunków obcych notowanych w POM. Zanotowano 30 nierodzimych gatunków należących do następujących grup: fitoplankton, zooplankton, makrofity, zoobentos oraz awifauna (tab ) oraz 26 gatunków ichtiofauny (tab ). Tabela Wykaz gatunków obcych notowanych w polskich obszarach morskich Lp Nazwa gatunkowa Alexandrium ostenfeldii Prorocentrum minimum Pseudochattonella farcimen Pierwsza obserwacja w Polsce Miejsce występowania w polskich obszarach morskich FITOPLANKTON 2001 Zalew Pucki Elodea canadensis Chara connivens Acartia tonsa Cercopagis pengoi koniec lat Mnemiopsis leidyi Anguillicola crassus Cordylophora caspia < Chaetogammarus ischnus Chelicorophium curvispinum Dikerogammarus villosus Dikerogammarus haemobaphes, wody otwarte Basenu Bornholmskiego MAKROFITY Zalew Szczeciński ZOOPLANKTON cały południowy Bałtyk Bałtyk właściwy,, Wody otwarte Basenu Bornholmskiego Zatoka Pucka, zachodnia część Zatoki Gdańskiej ZOOBENTOS cały południowy Bałtyk ; Literatura/Źródło encja.htm; HELCOM (2004) Olenina i in. (2010); Grzebyk i in. (2007); Report of the ICES (2009) Olenina i in. (2010); Report of the ICES; Łotocka (2009) Garbacik-Wesołowska (1969); Pliński (1978) Brzeska (inf. ustna); Pliński i in. (1978) Rzoska (1938); Zaiko i in. (2011) Żmudziński (1999); Zaiko i in. (2011); Olszewska (2006) Zaiko i in. (2011); Janas i Zgrundo (2007) Zaiko i in. (2011); biodiv.mos.gov.pl Zaiko i in. (2011) Jażdżewski i Konopacka (2002) Jażdżewski i in. (2005); Grabowski i in. (2007) Jażdżewski i in. (2005); Jażdżewski i Konopacka (1995); Konopacka (2004) Jażdżewski i Konopacka (2000, 2002); Dobrzycka-Krahel i Rzemykowska (2010) Konopacka (2004); Dobrzycka-Krahel i Rzemykowska

3 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 68 (2010) 16. Dreissena Zaiko i in. (2011); ok polymorpha Zalew Szczeciński Wiktor (1969); Stańczykowska i in. (2010) 17. Eriocheir sinensis 1928 wzdłuż Półwyspu Helskiego, Zatoka Pucka, Zatoka Gdańska, Zalew Szczeciński Jażdżewski i in. (2005); Grabowski i in. (2005); Normant i in. (2000); Normant i in. (2002); Czerniejewski i Filipiak (2001) 18. Gammarus tigrinus 1988 Grabowski i in. (2007); Zatoka Pucka, Zalew Packalen i in. (2008); Wiślany, Zalew Szaniawska i in. (2003); Szczeciński Jażdżewski i in. (2004); Jażdżewski i in. (2005) 19. Hemimysis anomala 2005 Janas i Wysocki (2005) 20. Hypania invalida 2010 Zalew Szczeciński Woźniczka i in. (2011) 21. Lithoglyphus 1873 naticoides Marenzelleria neglecta Średniowiecze 24. Obesogammarus crassus ok Orconectes limosus Palaemon elegans Pontogammarus robustoides Potamopyrgus antipodarum Rhithropanopeus harrisi 1988 po Branta canadensis 1935 przed 1951 cały południowy Bałtyk, Zalew Wiślany, Zalew Szczeciński cały południowy Bałtyk Ujście Odry, Zalew Szczeciński,, Zatoka Pomorska, wzdłuż otwartego wybrzeża, Zalew Szczeciński AWIFAUNA Zaiko i in. (2011); Warzocha i in. (2005); Ezhova i in. (2005); Bastrop i in. (1995); Gruszka (1991); Żmudziński i in. (1996) Zaiko i in. (2011) Konopacka (2003, 2004); Konopacka i Jażdżewski (2002); Dobrzycka-Krahel i Rzemykowska (2010) Zaiko i in. (2011) Janas i in. (2004a); Grabowski (2006); Janas i Bruska (2010) Konopacka (2004); Dobrzycka-Krahel i Rzemykowska (2010) Janas i in. (2004b) Zaiko i in. (2011) Jażdżewski i in. (2005); Czerniejewski (2009) Meissner i Bzoma (2009) Ze względu na brak ukierunkowanych badań dot. obcych gatunków ichtiofauny, w większości przypadków nie ma potwierdzenia, czy rejestracja danego gatunku ryb jest wyznacznikiem jego obecności i reprodukcji. W związku z tym, na bazie wiedzy eksperckiej przyporządkowano 4 kategorie określające charakter każdej rejestracji:

4 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 69 R - obecność regularna, potwierdzona reprodukcja; - obecność regularna, nie potwierdzono reprodukcji. Takie rejestracje są zazwyczaj związane ze sztucznym wprowadzeniem danego gatunku (zarybieniami), a brak reprodukcji jest uwarunkowany cechami biologicznymi danego gatunku ryb, uniemożliwiającymi im rozród w warunkach POM; T - obecność czasowa, nie potwierdzono reprodukcji. Takie rejestracje są zazwyczaj związane ze sztucznym, okresowym wprowadzeniem danego gatunku w ubiegłych latach;? - status niepewny, zazwyczaj na podstawie pojedynczych lub niepotwierdzonych informacji. Ten status nadano również wszystkim gatunkom ryb słodkowodnych występujących w zlewisku POM, które mogą występować w obszarach wysłodzonych POM. Gatunki uważane aktualnie za inwazyjne zaznaczono wytłuszczonym drukiem. Należy jednak zaznaczyć, że również pozostałe gatunki obce mogą zmienić status na inwazyjny w efekcie poszerzania wiedzy na temat ich występowania i wpływu na rodzimą ichtiofaunę. W zestawieniu nie uwzględniono zarejestrowanych gatunków ryb północnoatlantyckich występujących niekiedy w Bałtyku. Takie przypadkowe wędrówki nie kwalifikują się do definicji gatunku obcego.

5 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 70 Tabela Wykaz obcych gatunków ichtiofauny notowanych w POM lub obszarach zlewiska POM. Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Miejsce rejestracji w polskich obszarach morskich Kategoria Oceanografii i Monitoringu Bałtyku; Literatura/Źródło Gatunki obce zarejestrowane w POM 1 Acipenser baerii (Brandt, 1869) Jesiotr syberyjski Estuarium Odry T Keszka i Stepanowska (1997) Acipenser gueldenstaedtii Strefa przybrzeżna otwartego morza 2 Jesiotr rosyjski T Keszka i Heese (2003) (Brandt&Ratzeburg, 1833) (Unieście, Gąski) Ujście Wisły, 3 Ballerus sapa (Pallas, 1814) Sapa R Grochowski (inf. ustna) 4 Carassius auratus gibelio (Bloch, 1782) Karaś srebrzysty Wody słonawowodne, ujścia rzek 5 Chelon labrosus Chelon grubowargi Zatoka Pucka 6 Ctenopharyngodon idella (Valenciennes, 1844) 7 Cyprinus carpio (Linnaeus, 1758) Karp 8 Hypophtalmichtys molitrix (Valenciennes, 1844) Amur biały Tołpyga biała Obszar zlewiska dla hodowli ryb Dolne odcinki rzek, Zalew Szczeciński Obszar zlewiska dla hodowli ryb Zalew Szczeciński 9 Lepomis gibbosus (Linnaeus, 1758) Bas słoneczny Zalew Szczeciński T 10 Neogobius fluviatilis (Pallas, 1811) Babka szczupła Neogobius gymnotrachellus (Kessler, 1857) Neogobius melanostomus (Pallas, 1811) Babka łysa Ujście Wisły, Ujście Wisły przekop; Babka bycza Cała strefa POM R R? pojedyncza rejestracja? - spotykany po powodziach T? - spotykany po powodziach R? Gąsowska (1934); Holcik (1980); Winkler i in. (2000); Psuty (2010) Skóra (1998) Garbacik-Wesołowska i Boberski (2000) Rudziński (1962); Balon (1974); Wolny (1974); Psuty (2010) Garbacik-Wesołowska i Boberski (2000); Psuty (inf. ustna) Heese i Przybyszewski (1985); Porębski i Małkiewicz (1995); Gruszka (1999) Lejk i in. (2012) (w recenzji) na podstawie Błażuk (inf. ustna) Skóra i Stolarski (1993); Bzoma (1998); Borowski (1999);

6 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego Oncorhynchus mykiss (Walbaum, 1792) Pstrąg tęczowy, Zatoka Pomorska Sapota (2004, 2005); Sapota i Skóra (2005); Czugała i Woźniczka (2010), Psuty (2010) R - obecność regularna, potwierdzona reprodukcja; - obecność regularna, nie potwierdzono reprodukcji. Takie rejestracje są zazwyczaj związane ze sztucznym wprowadzeniem danego gatunku (zarybieniami), a brak reprodukcji jest uwarunkowany cechami biologicznymi danego gatunku ryb, uniemożliwiającymi im rozród w warunkach POM; T - obecność czasowa, nie potwierdzono reprodukcji. Takie rejestracje są zazwyczaj związane ze sztucznym, okresowym wprowadzeniem danego gatunku w ubiegłych latach;? - status niepewny, zazwyczaj na podstawie pojedynczych lub niepotwierdzonych informacji Oceanografii i Monitoringu Bałtyku; T Bartel (1985); Psuty (2010) Gatunki obce zarejestrowane na obszarze zlewni POM, potencjalnie występujące w POM 14 Acipenser ruthenus (Linnaeus, 1758) Sterlet? Grabowska i in. (2010) 15 Ameiurus nebulosus (Lasuer, 1819) Sumik karłowaty? Grabowska i in. (2010) 16 Aristichthys nobilis (Richardson, 1836) Tołpyga pstra? 17 Coregonus peled (Gmelin, 1789) Peluga? Grabowska i in. (2010) Mamcarz (1983, 1992); Grabowska i in. (2010); 18 Coregonis muksun (Pallas, 1814) Muksun? Grabowska i in. (2010) 19 Micropterus salmoides (Lecepede, 1802) Bas wielkogębowy? Grabowska i in. (2010) 20 Orechromis niloticus (Linnaeus,1757) Tilapia nilowa? 21 Piaractus brachypomus (Cuvier, 1818) Pirapitinga 22 Percottus glenii (Dybowski, 1877) Trawianka?? jednorazowa rejestracja Kotusz i in. (2000); Grabowska i in. (2010); Więcaszek i in. (2007) Nowak i in. (2008); Wiosłonos? jednorazowa 23 Polyodon spathula (Walbaum, 1792) Krzykawski i in. (2001) amerykański rejestracja Proterorhinus marmoratus (Pallas, Babka 24? Grabowska i in. (2008) 1814) marmurkowata Pseudoraspobora parva (Schlegel, Czebaczek Grabowska i in. (2010); 25? 1842) amurski 26 Salvelinus fontinalis (Mitchill, 1815) Pstrąg źródlany?

7 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 72 Przeanalizowano liczbę gatunków obcych notowanych w poszczególnych jednostkach oceny na podstawie danych pochodzących z Państwowego Monitoringu Środowiska z lat (tab ) Tabela Wykaz gatunków obcych (z wyłączeniem ichtiofauny) notowanych w poszczególnych jednostkach oceny w latach w oparciu o dane z Państwowego Monitoringu Środowiska (COMBINE, RDW) Podakwen Stacja Gatunek Rok zanotowania P140 Cercopagis pengoi Wody otwarte L7 wschodniej części Bałtyku Właściwego Z P2 33 Wody otwarte Zatoki Gdańskiej 35 Polskie wody przybrzeżne Zatoki Gdańskiej MRS1 P110 Cercopagis pengoi P1 Cercopagis pengoi E40 NP. Potamopyrgus antipodarum P104 Cercopagis pengoi ZP6 T6 T7 Rhitropanopeus tridentatus T10 Rhitropanopeus tridentatus T11 Potamopyrgus antipodarum T14 T12 T16 Potamopyrgus antipodarum T18 OM1 T11 Potamopyrgus antipodarum OM3 C19 19KII

8 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 73 35A Polska część Zalewu Wiślanego 36 Wody otwarte Basenu Bornholmskiego 38 Polskie wody przybrzeżne Basenu Bornholmskiego KO Potamopyrgus antipodarum OM1 36R P126 T5 Rhitropanopeus tridentatus Dreissena polymorpha 1 Dreissena polymorpha 2 Dreissena polymorpha 3 Dreissena polymorpha 5 Dreissena polymorpha 6 Dreissena polymorpha 8 Dreissena polymorpha 10 Dreissena polymorpha T2 Dreissena polymorpha M3 K6 Prorocentrum minimum P16 Prorocentrum minimum B13 Cercopagis pengoi Prorocentrum minimum P5 Prorocentrum minimum P3 P14 MRS2 IV C2 C3 C4 C5 C6 C9 SW

9 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 74 38A Polska część Zalewu Szczecińskiego 62 Polskie wody przybrzeżne wschodniej części Bałtyku Właściwego C11 E Dreissena polymorpha JWW B2 Dreissena polymorpha WL Dreissena polymorpha Potamopyrgus antipodarum F Dreissena polymorpha C H DZR DZ SWR C14 C15 C17 C18 C19 C16 C12 C A A 62 subakwen Rys Liczba gatunków obcych (z wyłączeniem ichtiofauny) stwierdzonych w poszczególnych jednostkach oceny w latach Największą liczbę gatunków obcych odnotowano w polskiej strefie przybrzeżnej Zatoki Gdańskiej (akwen 35) (rys ). Zaskakuje natomiast niewiele gatunków notowanych w Zalewie Wiślanym, podczas gdy z danych literaturowych wynika, że ten akwen jest miejscem występowania 18 gatunków nierodzimych (tab ). W trakcie monitoringu ichtiofauny Polskich Obszarów Morskich w 2011 roku, stwierdzono występowanie tylko 3 gatunków nierodzimych tj:

10 Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 75 - babka bycza (Neogobius melanostomus) - niemal we wszystkich obszarach - babka szczupła (Neogobius fluviatilis) - w Ujściu Wisły - sapa (Ballerus sapa) - w Ujściu Wisły Biorąc pod uwagę łączną liczbę gatunków obcych notowanych w polskich obszarach morskich należy zauważyć, że ich liczba stwierdzana na podstawie badań monitoringowych (COMBINE, RDW) jest znacznie niższa. Wynika to z faktu iż stacje badane w ramach monitoringu nie są reprezentatywne dla deskryptora 2. Jest to problem, na który należy zwrócić uwagę podczas wdrażania Art. 11 DRSM, który nakłada na Państwa członkowskie obowiązek określenia i realizowania skoordynowanych programów monitorowania służących prowadzeniu bieżącej oceny stanu środowiska wód morskich. Być może wskazane będzie wzmocnienie kontroli gatunków obcych w miejscach szczególnie narażonych na inwazję w pobliżu portów, kotwicowisk, czy w strefie przybrzeżnej. Ocena Właściwa ocena stanu środowiska na podstawie wskaźnika opisowego gatunki obce w oparciu o przyjęty wskaźnik podstawowy (tab ) zostanie przeprowadzona za okres r. Tabela Kryterium, wskaźnik oraz odpowiadający im wskaźnik podstawowy zaproponowany do oceny stanu środowiska na podstawie wskaźnika opisowego gatunki obce Kryterium Wskaźnik Wskaźnik podstawowy 2.1. Liczebność i Tendencje w Pojawianie się nowych charakterystyka zakresie gatunków stanu gatunków liczebności nierodzimych nierodzimych, w szczególności gatunków inwazyjnych Wstępna ocena POM (1-5) Brak Rok 2012: 56 gatunków nierodzimych (w tym 26 gatunków ryb) przyjmuje się za punkt odniesienia do oceny POM